Search

In this paper I describe the nature and scope of the concept 'sunna' in progressive Muslim thought. I argue that, unlike the hadith-based concept of sunna found in classical Islam, the concept of sunna in progressive Islam has strong affinities with how that concept was understood during the formative period of Islamic thought. In this respect, I show that the concept of sunna in progressive Islam operates within a broad contextualist and rationalist approach to Islamic theology and ethics, that it is a general ethico-behavioural embodied concept. It is not viewed as a source of Islamic belief, nor is it considered a form of unrecited revelation - although, for hermeneutical purposes, it exists in an organic and symbiotic relationship with the Qur'an. In the last section, I discuss several concrete implications this approach to the concept of sunna has in progressive Islam, doing away with many norms, values, and practices that have been associated with the concept in classical Islamic law/ethics, such as those pertaining to family and criminal law. With respect to this, I highlight how a progressive Muslim approach to normative sunna enables the Islamic interpretive tradition to shed ethically and epistemologically outdated norms, values, and practices that have often been defended on the basis of a concept of sunna that operates within the hermeneutical confines of classical Islamic theology and Islamic legal theory. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

The Holy Qur'an is the last divine book and the last link in the chain of revelation. Sent for the guidance of mankind, the Qur'an aims at the salvation of its interlocutors in this world and the Hereafter. The last divine book was completed gradually over a period of twenty-three years. The verses and sūrahs were dictated by the Prophet (PBUH) to the scribes of revelation and the verses to be inserted between which verses of which sūrah were notified. In the meantime, the names of many surahs were specified and the Holy Qur'an took its final form with 114 surahs. As the Holy Qur'an has names, these suras also have names. In this context, some surahs have one name, some have two names, and some have more than one name. In this study, although subjective, six criteria were determined. These criteria are the first verses or word of the surah, a concise or strange word it contains, hurûf-u muqattaas, an important subject described in the surah or the main subject of the surah, a place mentioned in the surah or a special name. From this point of view, under which criterion 114 suras should be categorised is an issue that needs to be resolved. At the point of resolving this issue, it is of great importance to determine which criterion or criteria are taken as basis in the naming of suras. Due to its importance, in this study, the suras were categorised by classifying them under the determined criteria. As a result of this categorisation, it was determined which surah should be examined under which title. The aim of this study is to examine the sample suras within the framework of these criteria, which constitute the basis for the naming of the suras, and to draw attention to the criteria within which other suras should be evaluated. Literature review method is used in the article. In order to expand the study, some surahs were chosen as focal points, classical and modern tafsirs, works written on Ulûm al-Qur'an, history of tafsir and tafsir methodology books were scanned. In addition, other studies related to the subject have also been examined. The subject was explained in the light of the findings obtained as a result of the scanning. The research covers the explanation of issues such as the criteria taken as basis in the naming of the suras and for which suras these criteria are the main criteria. As a result of the study, it has been tried to determine which criteria are taken as basis when naming suras, how these criteria are used and which sura should be classified under which criterion. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

The definition, nature, characteristics, and identification of the nafs are among the most fundamental problems in both metaphysics and theology. The manner in which the subject of the nafs is addressed even provides the opportunity to scrutinize the entire Islamic thought tradition through this topic. Indeed, it can be observed that the approach to the topic of the nafs is foundational to cosmological, ontological, epistemological, and ethical aspects in understanding existence in general and human existence in particular, which indicates that nafs has many dimensions rather than one definitive character. According to the prevailing understanding in the literature, nafs is emphasized to a) play a significant role in the formation of existence, b) have a nature separate from the body, c) be the rationale for obtaining knowledge, and d) be a source for ethical actions. In this context, the inquiries “where am I and what am I related to”, “what am I”, “what and how can I know” and “what should I do” are directly addressed within the framework of the theory of the nafs. The presentation of the fundamental determinant of human existence as a separate and distinct entity from the body is based on certain reasons. Humans’ abilities to operate cognitive processes at a higher level, to generate ethical actions, and to be addressed by revelation has led to the conclusion that humans are different from and superior to other beings. This distinctiveness and superiority, however, imply that existence is not limited to the material. The idea that matter is always associated with qualities such as change, decay, fragmentation, and extinction has nourished this belief. Therefore, especially in the later period of kalām (mutaʾaḫḫirūn), the conception of existence which is material but is not restricted to materiality alone is rejected. In other words, the idea of a being that, while material, can produce non-material outputs has been abandoned, and human beings have been examined behind the duality of nafs and body. The preference for a dualistic understanding is not inherent in the formation of kalām. It is observed that in the early periods of kalām (mutaqaddimūn), Mu‘tazilī, Ash‘arī, and Māturīdī literature, collectively, emphasized the need to define human existence without reference to a separate nafs from the body. This preference for a dualistic understanding in analyzing human existence is a product of the influence resulting from encounters with different cultures. In this regard, the impact of Greek, Indian, Egyptian, and Sumerian philosophies on Islamic thought is evident. The fundamentally non-dualistic approach of kalām seems to be stemmed from the Qur’ān. In our study, the foundation of this claim will be laid down. The word nafs one of the fundamental terms of the Qur’ān, will be examined from a holistic perspective. This examination will also provide a basis for evaluating the literature on this subject.

Eğer geleceğe tümüyle gelenek hükmetseydi asla yeni bir şey olmayacaktı. Şayet tarih tümüyle yeniliklerden oluşsaydı geleneğin hiçbir değeri olmayacaktı. O halde; geleceği şekillendiren geleneğin önemli kısmıyla, gelenek ile bağı kopmayacak olan geleceğin bağlantılarını belirleyen unsurları araştırmak gerekmektedir. Müslümanlar için Kur’an’ın günümüze kadar korunmuşluğunu destekleyen sebepler vardır. Kur’an’ın kendi kendini doğrulaması yani hem iç tutarlılık hem de Allah’ın kitabını koruması altına alması ve tevatür ile nesilden nesile korunması başlıca etmenlerdir. Şüphe Kur’an’da değildir. Bilakis bireyin yaşadığı anda verdiği kararın ilahî maksat ile uyumluluğundadır. Müslümanların bilimsel şüpheciliğini Kur’an’ın “nasıl anlaşılması gerektiğine” yönlendirmesi gerekir. Kur’an metni açık ve net olarak ortadadır. Fakat bu metinden değişen zaman ve coğrafyaya göre ne anlam çıkarsanması gerektiğine ancak bilimsel şüphecilik ile ulaşılabilir. Bu bağlamda bilimsel diyalektiğin tarihte bazen birbirini “değilleyerek” devam etmesi vakıadır. Sözgelimi elektriğin vakumlanmış, havasız bir ortamda işlevsellik kazanması, kendinden önce aydınlanmanın “oksijen” zorunluluğuyla imkân bulmasındaki diyalektik ilişki hayatı anlama konusunda bazı ipuçlarını insanoğluna vermektedir...

Kur’ân’daki yakın anlamlı kelimeler aynı manaya gelecek şekilde Türkçeye tercüme edilmektedir. Ancak ayetlerdeki siyaka göre değerlendirildiğinde bu kelimelerin aynı manaya gelmediği görülmektedir. Bu sebeple bu tür sözcüklerin geçtiği âyetlerin muhatabı ve hangi konudan bahsettiği tespit edilmelidir. Türkçeye “Kur’ân okuma” olarak çevrilen telâ, derase, rattele ve karae fiilleri yakın anlamlıdır. Araştırmamızda bu sözcükleri seçmemizin sebebi bunların yaygın kullanımında Kur’ân’daki mananın dikkate alınmamasıdır. Kur’ân’ın, Mushaf haline getirilmesinden sonra tarihi süreçte bu kelimeler sabit bir metni okuma çerçevesinde değerlendirilmiştir. Söz konusu kelimelerin anlamının âyete göre değiştiğinin tespit edilebilmesi için öncelikle âyetlerin tarihî bağlamı belirlenmeli ve dilsel kullanımları araştırılmalıdır. Ne var ki gerek vücûh kitaplarında gerekse tefsirlerde söz konusu kelimelerin kullanımları ve anlamları yeterince dikkate alınmamıştır. Bu durum Türkçe meallere de yansımış, ilgili lafızların anlam incelikleri ve muhatap değişkeni göz ardı edilmiştir. Belirlediğimiz çerçeveye bağlı olarak bu kelimeleri tefsir kaynaklarından araştırdık. Ulaştığımız verilerin vücûh edebiyatı eserlerindeki karşılığını inceledik. Bu edebiyatta zaman zaman muhatap bilgisi ve anlam inceliği dikkate alınmadığı için dakik bir mana verilmediğini tespit ettik.

Copyright of Religious Studies / Dini Araştırmalar is the property of Diyanet Isleri Baskanligi Yayinlari and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches / İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi is the property of Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

The word afterlife (ahiret) is one of the basic concepts of the Qur'an. In addition to its earthly meaning, it stands out with its otherworldly and faith-related meanings. In the Qur'an, the word âhiret is used as an adjective for the word al-yawm in 116 places in the form of feminine (āhirat ) and in twenty-six places in the form of masculine The Qur'an uses words synonymous with the afterlife as well as words that are antonyms. The Afterlife is an eternal and everlasting life that begins with death in the sense of the next world. It is a life in which people will be asked about their words and sorrows in this world and will be rewarded. The Afterlife is a world with different stages, conditions and characteristics. The Afterlife consists of the stages of death, the berzāh, the doomsday, gathering-hum/sunny, the judgment, the account, the queue, and heaven and hell. The Hereafter is a realm where people's words and deeds in this world will be questioned, and those with faith and good deeds will be rewarded (paradise), and those with disbelief and bad deeds will be punished (hell). The Qur'an has dealt with the Afterlife as a principle of faith, mainly in conjunction with the principle of faith in God. Belief in the Afterlife is a matter of the unseen. In addition to the principle of faith, the Qur'an has also addressed this issue rationally through some natural phenomena in the world. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of Journal of Islamic Civilization Studies / İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (IMAD) is the property of Islam Medeniyeti Arastirmalari Dergisi and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Journal of Young Intellectuals / Genç Mütefekkirler Dergisi is the property of Journal of Young Intellectuals and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Peygamberlerin hayatlarından kesitler sunan Yüce Allah, onların imanlarını, samimiyetlerini, sabır ve gayretlerini bize örnek göstermektedir. Bu örneklik serüveni içinde onların elçi seçilme dönemleri de zikredilmektedir. Onların peygamber olarak ilan edilmeleri ve bu vasıfla anılmaları, kimi zaman henüz dünyaya gelmeden önce ya da bebeklik çağlarında gerçekleşebilmektedir. Kimi zaman hayat serüvenlerindeki zorlu mücadeleleri aktarılarak onların peygamberlik görevine hazırlandıkları beyan edilmektedir. Bazen de onların uzun yıllar boyunca kavimleriyle yaşadıkları mücadele ve onları tevhide davet etmek üzere katlandıkları ızdırap hatırlatılmaktadır. Bunun yanı sıra kavimleri tarafından tanınmaları ve değer bulma süreçleri de ayetlerde konu edilmektedir. Peygamberliğin kırk yaşında verildiği şeklindeki genel bir kabulün İslam düşüncesinde var olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte ayetler peygamberlik yaşı olarak belli bir rakam zikretmemektedir. Ancak Kur’an’da kırk yaşına işaret edilmekte ve farklı bağlamlarda kırk sayısına yer verilmektedir. Hadis kaynaklarında ise Allah Resulü’nün hayatından bahsedilirken kırk yaşında risaletle görevlendirildiği özellikle zikredilmektedir. Kur’an ayetleri insan hayatının farklı dönemlerine işaret etmekte ve bu dönemleri belli rakamsal ifadelerle sınırlandırmadan zikretmektedir. Zira anne karnındaki dönemiyle birlikte bebeklik, çocukluk ve gençlik dönemleri ardından yetişkinlik ve nihayetinde yaşlılığıyla insan hayatının her aşaması birbirinden farklı özellikleriyle öne çıkmaktadır. Kuşkusuz bu dönemlerin belli bir yaşla değil de belli bir yaş aralığıyla ifade edilmesi mümkündür. Çünkü her insan kendi hayat tecrübesini yaşamakta ve birbirinden farklı olayları deneyimlemektedir. Hayat serüveni insanın gerek beden gücünün gerekse muhakeme yeteneğinin gelişmesi bakımından önemlidir ve bu noktada herkes için tekdüze bir gelişim gözlenmemektedir. Ayetlerin de bu hakikatlere işaret ederek insan hayatı için bir sınırlama ifadesi belirtmediği görülür. Ayetler, bu farklı aşamaların genel niteliklerini ve öne çıkan yönlerini gündeme getirmektedir. Ancak istisnai durumları ve farklılıkları da hatırlatarak konuyu tekdüzelikten kurtarır. Peygamberlerden kimilerinin elçi seçilme süreçlerinin anlatıldığı ayetlerde hayat serüveninin farklı dönemlerine işaret edildiği ve seçilen kimselerin belli nitelikleriyle zikredildiği görülür. Henüz dünyaya gelmeden önce Hz. Yahya’nın bir peygamber olarak ilan edilmesi ve küçük yaşta değerli özelliklerin kendisine bahşedilmesi genel kabulleri ve değerlendirmeleri gözden geçirmeyi zorunlu kılmaktadır. Diğer yandan beşikte peygamberliğini ilan eden Hz. İsa, etrafında bulunan insanları hakikate davet ederek bir yönden peygamberlik görevini de icra etmiştir. Geçirdiği zorlu serüvenlerle dikkat çekici bir hayat sürdüren Hz. Musa, ayetlerde peygamberlik görevine hazırlık dönemiyle birlikte zikredilmektedir. Onun peygamberlik için uygun vakte geldiği ve böylece görevlendirildiği aktarılmaktadır. Günümüzdeki insan yaşıyla kıyaslandığında aklın kavramakta zorlandığı bir süreye işaret edilerek Hz. Nuh’un kavmini davet sürecinde katlandığı zorluklara yer verilmektedir. Allah Resulü’nün kavmi tarafından tanınması ve değer bulma süreci de ayetlerde ele alınmaktadır. Böylece peygamber olarak seçilme sürecine ve öncesinde yaşanan vakıaya dikkat çekilmektedir. Peygamberlerin seçilme sürecinden bahseden ayetlerin farklı hususlara temas ettiği görülmektedir. Kimi zaman bir mucize olarak sunulan bu seçim kimi zaman elçilik görevi için hazırlık süreciyle birlikte aktarılmaktadır. Bazen de sözü edilen süreç, ilgili peygamberin karşılaştığı problemi beyan etmektedir. Çalışmada, sözü edilen bu hususlar ayetler bağlamında sunulacaktır. İslam düşünce geleneğinde peygamberlerin yaşı konusundaki genel kabulün tefsir kaynakları çerçevesinde ele alınması, böylelikle ilgili meselenin tefsir sahasındaki yansımasının ve farklı değerlendirmelerin sunulması hedeflenmektedir.

Yüce Allah, ilâhî kitaplarını tek başına değil, onları açıklayan ve uygulayan peygamberlerle birlikte göndermiştir. Zira kitapları açıklayan ve onları hayatla birleştiren peygamberler olmasa vahiy metinlerinin çok farklı anlamlarda kullanılması kaçınılmaz olacaktır. Nitekim tarihi süreçte bunların çeşitli örnekleri ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda son ilâhî kitap olan Kur’ân’ın anlaşılmasında Hz. Peygamber’in söz ve fiillerini içeren hadislerin tefsir kaynaklarına nasıl katkı sağladığı, hadisler olmadığı zaman âyetlerin anlaşılmasında ve yorumlanmasında ne gibi sorunların yahut nasıl bir İslam anlayışının ortaya çıktığı nüzûl sırasına göre ilk sûre özelinde araştırılacaktır. Buna göre, rivayet tefsirlerinden Taberî’nin (öl. 310/923) Câmiu’l-Beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân’ı, akıl ve nakli birlikte esas alan İmam Mâturîdî’nin (öl. 333/944) Tevîlâtü’l-Kur’ân’ı, akla öncelik veren Mutezile’ye müntesip ez-Zemahşerî’nin (öl. 538/1144) el-Keşşâf ʿan hakāʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl ’i, Muhammed Abduh’un (1849-1905) Tefsîru cüz’i Amme’si, Şinkîtî’nin (1907-1974) Edvâʾü’l-beyân fî îzâhi’l-Kurʾân bi’l-Kur’ân’ı, Bayraklı’nın Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri esas alınarak bunların kullandıkları hadisler incelenecektir. Yine ilk dönem müelliflerinden Abdurrezzâk b. Hemmâm’ın (öl. 211/826) hem hadis hem tefsir kitabı incelenecektir. Ayrıca hadis kitaplarındaki tefsir bölümlerinde mezkûr sûrede zikredilen hadisler incelenecek ve tefsir kitaplarıyla karşılaştırması yapılacaktır.

Ekseriyetle tefsirler, rivâyet ve dirâyet olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Lakin hemen hemen her rivâyet tefsirinde dirâyetin, her dirâyet tefsirinde de rivâyetin öğelerinin bulunduğu görülmektedir. Bu tespitlere rağmen tefsirlerin, rivâyet ve dirâyet şeklinde iki türü bulunmaktadır. Bu kategorizenin ne kadar sahih olduğu tartışılmalıdır. Tefsirlerin rivâyet ve dirâyet şeklinde tasnif edilmesi, birçok problemi de gün yüzüne çıkarmaktadır. Nitekim yapılan bu ayrım, tefsir okuyucularının zihinlerini olayları tek taraflı değerlendirmeye sevk etmekte, tefsir tarihine bütüncül bakışı engellemekte konu hakkında gelen mevcut görüşlerin farklı yönlerinin görülmesine ket vurmaktadır. Tefsir kitaplarının dirâyet ve rivâyet metotlarına dayanarak ikiye ayrılması konusu tamamen spesifiktir. Bu M. Hüseyin Zehebî'den sonra gündeme gelmiş ve yaygınlaşma noktasında taban bulmuştur. Rivâyet tefsirinin dirâyet tefsirinden tamamen bağımsız bir tefsir çeşidi olarak değerlendirilmesi ilmî kriterler yönünden isabetli bulunmamaktadır. Ne tam bir rivâyet tefsirinin dirâyetten ve ne de dirâyet tefsirinin rivâyetten uzak ve bağımsız olması mümkün değildir. Her iki tefsir türünün içiçe olduğunu ve birbirini tamamladığını söylemek mümkündür. Bu makalede tefsirlerde rivâyet ve dirâyet ayrımı yapılırken ortaya konan ölçütlerin objektif olmadığına, ayrıca bu temel ölçütlerin ayrım noktasında pratiğe yansıtılmasının tam anlamı ile gerçekleşmediğine vurgu yapılmıştır.

Bu çalışmada Kur’ân’ın dalâlet konusuna nasıl yaklaştığı incelenmeye çalışılmıştır. Kur’ân’da her ne kadar dalâlete erdirme fiili Allah’a izafe ediliyorsa da, ilgili ayetlerin geçtiği bağlamlar değerlendirildiğinde, bilinçli şekilde inkâra yönelmiş kulların işledikleri kalbi ve ameli olumsuz ahlaki davranışlar sebebiyle, kullar bu yönde bir iradede bulundukları için Allah’ın dalâlete erdirdiği görülür. Dalâlet fiilinin kulda kevnî yaratılışı Allah’a ait olduğu için Allah dalâlete erdirmeyi kendine izafe etmiştir. Kur’ân’da yer alan dalâlet ve hidayetle ilgili ayetler incelendiğinde, imtihan edilmek üzere yeryüzüne gönderilen insanın akıl ve iradeyle donatılarak tercihlerinin sorumluluğunu üstlenmesi adalet ilkesi gereğince sağlanmaktadır. Ayrıca Allah, kullarına rahmet ve şefkati gereği hidayete erişmeyi kolaylaştırıcı, dalâlete düşmeye mâni etmenleri devreye koymaktadır. Kur’ân’da iman-küfür kavram sahasında çokça kullanılan dalâlet kavramı gerek sözcük gerekse ıstılahî anlamda 200’den fazla yerde kullanılmıştır. Değişik formlarda geçen dalâlet kelimesi çoğunlukla fiil halinde ele alınır. Bu fiil Kur’ân’da zaman zaman Allah’a, bazen Şeytan’a bazen de insana izafe edilir. Allah’a izafe edildiği ayetlerin genel bağlamı dikkate alındığında dalâlet fiilinin kul tarafından kalbî ve fiili bir takım olumsuz ahlaki davranışlar sebebiyle Allah tarafından yaratıldığı vurgulanır. Kul bilinçli iradesiyle tercihini batıldan yana kullandığı için Allah bunu kevnî bir yaratılışla husule getirmektedir. Allah dilediği ya da bu fiili yarattığı için kul dalâlete düşmemektedir. Kul bu yönde davrandığı ve bu şekilde iradede bulunduğu için dalâlete düşmektedir.

Ghuluww is one of the Qur’anic concepts that holds a special place in Islamic theology. Despite its significance, however, there still remains some ambiguity around this concept. Specifically, while the Qur’an strictly forbids ghuluww, it also attributes supernatural qualities or abilities to certain individuals. This gives rise to the question as to what exactly the Qur’anic concept of ghuluww is, and what distinguishes it from non-ghuluww. The present article is an attempt to elucidate the concept of ghuluww through the verses of the Qur’an as the only indisputable source among all Muslims. The article classifies the relevant Qur’anic verses into two categories: verses prohibiting ghuluww, and those approving of seemingly exaggerated attributes for certain individuals. By exploring these verses through the lens of tafsir works and considering their collective connotations, the author concludes that ghuluww, as per the Qur’an, is to attribute any form of divinity to any individual besides God, or to ascribe to them any superhuman qualities independently of God. As such, to affirm superhuman qualities or abilities for a certain individual, if verifiably established, would not be ghuluww as long as they are regarded dependent on God.

İslamî ilim geleneğinde usûl ilmiyle alakalı yazılmış olan eserlerin çokluğu, bu ilmin ne derece önemli olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Yol/yöntem bildirmesi adına usûl ilimleri tefsir ilmi açısından da önem arzetmektedir. Tefsir usûlünün multidisipliner bir alan olması onun anlaşılmasını bir nebze zorlaştırmaktadır. Bu nedenle bu alanda yazılmış olan eserlere olan ihtiyaç biraz daha artmaktadır. Bu alanda önemli bir çalışma olduğunu düşündüğümüz Recep Turan'ın “Tefsir Usûlünde Ehl-i Sünnet ve Şia Mukayesesi” isimli eseri, tefsir usulünde iki önemli mezhebi ele alıp açıklamak adına önemli bir boşluğu doldurmuştur. Tefsir usulünü Ehl-i Sünnet ve Şia ile mukayese ederek açıklayan söz konusu eser, bu mezhepleri kendi içlerindeki farklılıklarıyla ele almış, alanında kapsamlı bir eser olma hüviyetini kazanmıştır.

Kur’an, hem üslubu hem de muhtevâsı itibarıyla mu´ciz bir yapıda vahiy edilmiştir. Bu yapı tilâvet secdesi ile ilgili âyetlerde de kendini göstermektedir. Secde âyetlerinin lafızsal boyutu (üslubu) ve bu üsluba bağlı olarak ortaya çıkan muhtevâsı, ifade zenginliği açısından önem arz etmektedir. Zira secde âyetleri yalnızca secde etmeyi emreden, tavsiye eden veya secde etmeye teşvik eden bir üslup ve muhtevâya sahip değildir. Bu âyetlerin secde etmenin ötesinde ifade ettiği (şirk koşmamak, Al-lah’a kulluk etmek, yüklenilen misyonu yerine getirmek gibi) başka muhtevâları da vardır. Çalışma-da secde âyetlerinde kullanılan lafızsal üslup ve bu üslubun manaya katkıları incelenmiştir. Kur’an’da okunduğu vakit tilâvet secdesi yapılması gereken âyetler mevcuttur. Tefsir, fıkıh ve hadis ilimlerinin konusu olan ve hadis kaynaklarında kendileri için hususî bölümlerin açıldığı bu âyetler, çeşitli üslup ve muhtevâya sahiptirler. Bu üslup ve muhtevâlarından dolayı rivâyetler farklı şekilde yorumlanarak secde âyetlerinin sayısı değişebilmiştir. Ayrıca secde etmenin icabı veya istihbâbı, secde etmenin zaman-mekân cihetiyle durumları fıkıh eserlerinde genişçe ele alınmıştır. Yine fıkıh ilminde yoğunlukla üzerinde durulduğundan dolayı bunlar ibadet maksatlı âyetler olarak algılan-maktadır. Lakin ilgili âyetler, tefsir ilmi açısından incelendiğinde sağlam bir inanç oluşturmaya yö-nelik indirilmiş iman içerikli âyetler oldukları anlaşılmaktadır. Lakin bu âyetlerdeki secde lafızları ile ilgili hususi bir çalışma yapılmadığı dikkati çekmektedir. Bu sebeple “Secde âyetleri” olarak te-lakki edilen bu pasajların üslûp ve muhtevâ açısından incelenmesi ve âyetlerdeki secde lafızlarının ifade ettiği anlamın ortaya konulması önem arz etmektedir. Bundan dolayı çalışmada tefsir ilmi açısından tilâvet secdesi âyetleri üslup ve muhtevâları yönünden ele alınarak hem içerdikleri ifade zenginliği hem de secde emriyle ifade edilen anlamın alanı ortaya konulmuştur.

Kâinatı yaratan ve idare eden Yüce Allah, yeryüzünün düzen ve dirliğini korumak, kollamak ve muhafaza etmek için “sünnetullah” doktrinin gereği insanoğlunu; Âdem ve Havvâ’dan yaratmıştır. Bu yaratılışın başlangıcı olduğu gibi sonu da vardır, bu da namütenahi olmayan ecel, yani ölümdür. Ebedi ve ezeli olmayan ölümün ise ne zaman, nerede ve nasıl olacağını başta Peygamberler olmak üzere Allah’tan başka kimse bilemez ve bilemeyecektir. Ölümlerden geriye, hayata tutunmak için baba ve ana desteğini kaybeden yetim ve öksüzler kalmaktadır. İslâm dinînin yüce öğütleri, bu husus üzerinde durmakta, hayatın her alanında sosyal dayanışma ve yardımlaşma üzerine sıklıkla vurgu yapmakta ve buna özen göstermektedir. Kur’ān ve Sünnet ile yetimin yaşam alanı içerisinde sahip olduğu veya olmadığı haklarının korunması ve kollanmasını titizlikle konu edinmiş, faziletli ve erdemli bir yaşam sürmesi için birtakım şartlar ve esaslar çıkarılmıştır. Böylelikle yetimin korunması, barınması, kefâleti ve malının ihsan üzere değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Kur’an'da on iki sûrede, toplam yirmi üç yerde yetimin hakkının gasp edilmemesi ve ona zulmedilmemesi gerektiği belirtilmiştir. Dünyaya kimsesiz olarak gelen İslâm Peygamberi, yetim hak ve hukukunun muhafaza edilmesi hususunda insanlığın fıtratında var olan insani duygulara seslenerek önleyici, rağbet edici emir ve yasaklar getirmiştir. Bu yasak ve teşvikler Osmanlı’da devam etmiş ve yetimler, reşit olana kadar vasî gözetimi ve hayırseverlerin ve devlet kurumlarının desteği ile maddî-manevî korunmuştur. Nitekim Osmanlı toplumunda birçok vakıf, yetimhâne ve bilumûm kurumlar yetimlere dönük çok çeşitli hizmetler sunmuş; hatta zaman içerisinde yetim çocukların sayılarının artması ile onlara yönelik müstakil müesseseler tesis edilmiştir. İşbu müesseseler yetim çocukların sağlıklı bir şekilde yetiştirilmesi, topluma faydalı birer fert haline getirilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması adına önemli bir görev üstlenmiştir. Osmanlı tarihinde genel olarak “Eytâm Sandıkları” olarak adlandırılan bu kurumlar yetimlerin haklarını da korumuş ve modern manada bir “fon” gibi hareket ederek onların atalarından kalan menkul ve gayrimenkul emtialarını muhafaza etmiştir. Buna kanıt olarak da bu ayet gösterilmiştir: “Evlilik çağına gelinceye kadar yetimleri (gözetip) deneyin, eğer onlarda akılca bir olgunlaşma görürseniz hemen mallarını kendilerine verin”. Ayette söz konusu "evlilik çağı" lafzından ergenlik çağının gerekliği açıkça görülmüş ve yetimin mental ve fiziksel olarak rüştünü ispat etmesi istenmiştir. Her ne kadar İslâmî bir bağlamla ilişkilendirilmiş ve şeriatla doğrudan bir bağları haizmiş gibi gözükse de işbu kurumlar yalnızca Müslüman yetimler ile ilgilenmemiş; aynı zamanda, “Allah’ın Müslüman Devletlere Emaneti” olarak kabul edilen, semavi dinlere mensup yetimler de bu kurumlardan fazlasıyla istifade etmiştir. Bu bağlamda, işbu çalışmanın konusunu oluşturan Nevşehir Kazâsı da sahip olduğu bu özellik hasebiyle seçilmiş; bölgede bulunan Hristiyan yetim sayısının fazlalığı mezkûr müessesenin kapsamını daha iyi anlamak adına farklı bir perspektif sunmuştur. Ezcümle, Osmanlı yetimlerini esas alan bu çalışmada, Nevşehir Kazâsına ait, 1874-1926 yıllarını kapsayan mahkeme kayıtları ve vilâyet salnâmeleri incelenerek Eytâm Sandığı kurumunun yetimler üzerindeki etkisi ve onların haklarının korunmasındaki rolü hem bölgesel olarak hem de Çanakkale ve Eskişehir-Sivrihisar gibi taşra bölgeleriyle karşılaştırılarak umûmî manada irdelenmeye çalışılmıştır.

Kur’an’da, insanlara din ve inanç hürriyeti açısından çok geniş bir özgürlük alanı açıldığı, dinin tebliğcisi olan peygambere verilen talimatlarla ilan edilmiş ve herkesin istediği gibi inanabileceği teminat altına alınmış ve inanma kadar inanmamanın da bir insan hakkı olduğu vurgulanmıştır. Fakat ilerleyen safhalarda, gayrimüslimlerin saldırgan tutumları karşısında savunma amaçlı olarak indirilen savaşla ilgili ayetler, zaman içerisinde Müslümanlarda oluşan kanaatlerin de tesiriyle, Kur’an’ın din ve inanç hürriyetiyle ilgili ilkelerini gölgelediği gibi bir algı oluşmuştur. Dinden dönenlerin öldürülmesi gibi durumlar da buna eklenince İslâm’ın din ve inanç hürriyetini hiçe sayan bir din olduğu kanaatine varanların sayısı günden güne artmıştır. Bu makalede Kur’an’ın barışı ve uzlaşmayı önceleyen ayetleriyle savaşmayı emreden ayetleri arasındaki bağlantı tespit edilmeye çalışılacak ve bu bağlamda din değiştirmeyle ilgili hususların din hürriyetiyle ilişkisi belirlenmeye gayret edilecektir.

Bu çalışmada “Erkânnâme 1” adıyla yayımlanan; asıl adı “Tasavvuf Risâlesi” olan eserde Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Muhammed tasavvuru incelenmiştir. 17. Yüzyılda yazıldığı ve Erdebil Sûfiyân Süreğine ait olduğu anlaşılan eserin, Bektâşî geleneğe ait olduğu çağrışımı uyandıran bir şekilde Erkânnâme ismiyle yayımlandığı görülmektedir. Eserin farklı adla yayımlanması bazı hatalı değerlendirmelere yol açmıştır. Dolayısıyla sağlıklı değerlendirmeler için kavram ve eserlerin, hangi ekol/gelenek/ocak içerisinde kullanılıp kaleme alındığı gözetilmelidir. Bu durumun Alevî gelenek için de son derece önemli olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü Alevî gelenek olarak adlandırılan yapı, geleneksel olarak büyük oranda ana ocak ve alt ocak merkezli ocak sistemine dayanmaktadır. Bu ocaklarda da farklı tasavvufî gelenek mensubiyeti söz konusudur. Bu iki olguya bağlı olarak ocaklar arasında âdâb ve erkân dâhil olmak üzere pek çok farklı anlayış ve uygulama bulunmaktadır. Erdebil Sufiyân/Kızılbaş Süreğine ait âdâb ve erkân kitaplarından birisinde Kur’ân ve Hz. Muhammed’le ilgili kabullerin tespiti, bu süreğin dinî-kültürel durumunun ortaya konulması bakımından önemlidir. Böylelikle bir eserin ya da kavramın mensup olduğu gelenek içerisinde değerlendirilmesinin yanı sıra Sûfiyân (Kızılbaş) Süreğinde Kur’ân ve Hz. Muhammed’le ilgili telakkilerin mahiyetinin ortaya konulması ve alana katkı sunulması amaçlanmıştır. Zira dünyada ve ülkemizde özellikle 1990’lı yıllardaki gelişmeler ve kimlik tartışmaları kapsamında Alevî geleneğin genel olarak iman esasları noktasındaki kabullerinin yanı sıra Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Muhammed (s.a.v.) kabulleri ve tasavvurları hakkında da gelenekte var olan hallerinin haricinde pek çok farklı görüşün ileri sürüldüğüne şahit olunmuştur. Alevî nitelemeli gelenekte de Kur’ân’ın mevcut nüshası kabul edilmekte; başta âyin-i cemler olmak üzere doğumdan cenazeye, sünnetten nikaha, nazardan kurt ağzı bağlamaya kadar dinî sosyo-kültürel pek çok erkân içi ve erkân dışı alanda Kur’ân sûreleri ya da ayetleri okunmaktadır. Alevî gelenekte, icra edilen cem erkânlarında yürütülen hizmetlerde de bir Kur’ân ayetinin okunmasına ilaveten erkânlardaki unsurlar ve uygulamalar başta olmak üzere ikrar/bey‘at (el-Fetih 48/10), silsile (el-Fetih 48/10), musâhiplik (el-Enfâl, 8/72-75), dergâhlar ve cemevi (en-Nûr, 24/36) vb. unsurlar Kur’ân’la bağlantılı bir şekilde anlamlandırılıp delillendirilmektedir. Alevî gelenekte Kur’ân’ın özellikle âdâb ve erkân unsurları anlatılırken delil olarak kullanılması ve ayetlerin tasavvuf geleneğindeki genel tavra uygun bir şekilde işlenmesi Tasavvuf Risâlesi’nde de görülmektedir. Nitekim dört risaleden oluşan eserde tekrarlarla birlikte 20 ayete yer verilmiştir. Alevî gelenekte Hz. Muhammed ile ilgili yer alan anlayış ve kabullerin de -peygamberlik olgusundaki gibi- Müslüman dünyadaki ortak kabullerle aynı çerçevede olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim Alevî nitelemeli geleneğe göre de “gül” ile remz edilen Hz. Muhammed, “Allah’ın habibi/Habîbullâh’tır, nebidir, Allah’ın elçisidir, en son kitabın kendisine indirildiği son peygamberdir ve peygamberlerin sultanıdır. Eserde “Hz. Resûl” ve “Resûlüllah” kelimelerinin de kullanıldığı Hz. Muhammed, Allah’ın Resûlü ve yaratılmışların en hayırlısı olarak kabul edilmiş; Hz. Muhammed’e salavât getirmeye özen gösterilmiş; konular açıklanırken Hz. Peygamber’e atfedilen 16 rivayete yer verilmiştir. Eserde yer verilen rivayetlerin daha çok tasavvuf geleneğinde kullanılan metinler olduğu görülmektedir. Bunun tasavvuf geleneğinde hadis kullanımıyla ilgili genel tavra mütenasip olduğu anlaşılmaktadır. Bu nokta dahi Alevî geleneğe mensup ocak ve grupların tasavvuf geleneği ile birlikte ele alınması gerektiğini açıkça göstermektedir.

Makalemizde Hz. Îsâ’nın İncillerde ve Kur’an’da yer alan şahsiyeti ile ilgili bilgiler arasında farklılık olup olmadığı, bir farklılık varsa bunların tahrif belirtisi mi, yoksa kaynaklarda farklı zikredilen şahsi özellikler mi olduğu, farklı zikredildiyse bunların ne anlama geldiği gibi sorulara cevap aranmaktadır. Dokümantasyon metodu kullanılarak öncelikle Hıristiyanlık ve İslâm dini kaynaklarında Îsâ’nın nasıl tanıtıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Daha sonra İncillere ve Kur’an’a başvurularak Îsâ’nın şahsiyeti tespit edilmiştir. Îsâ’nın şahsiyeti ile ilgili Hıristiyanların kutsal kitaplarının tefsirleri ve Kur’an tefsirleri, ansiklopediler, kitaplar, dergiler ve makalelerden istifade edilen bilgiler fişlenip tasnif edildikten sonra telif edilmiştir. Hz. Îsâ, tarihsel bir şahsiyet olarak yaşamı üzerinde en fazla yorum yapılan peygamberlerden birisidir. Gerek Hıristiyan ilahiyatçılar gerekse İslam İlahiyatçıları tarafından doğumu, çocukluğu, gençliği, ölümü ve tekrar dirilerek dünyaya gelmesi gibi konular yıllardır tartışılmaktadır. İlahiyatçılar tarafından tartışılan meseleler insanlar tarafından merak edilmiş ve birçok eser ortaya konularak inceleme konusu yapılmıştır. Tartışılan konular genelde Îsâ’nın hayatı hakkında bilgi veren kaynaklar, Hıristiyanlar açısından İnciller ve İncil yorumları; Müslümanlar açısından ise Kur’an-ı Kerim, tefsir kitapları ile hadis kaynakları olmuştur. Öte yandan Hz. Îsâ’nın, Allah tarafından seçilen bir peygamber olması ve yaşamı üzerinde en fazla yorum yapılan tarihsel bir şahsiyet olması ilgi çekicidir. Hıristiyan ilahiyatında Îsâ’yı kendisine konu alarak, şahsiyetini ve yaptıklarını ortaya koymaya çalışan kristoloji adı altında bir bilim dalı bile ortaya çıkmıştır. Îsâ’nın Havarisi Petrus’un ifadesine göre Îsâ’nın, Mesih olarak kabul edilişi, Hıristiyan ilahiyatçıları tarafından kristoloji ilim dalının doğuşunun kaynağı olarak kabul edilmektedir. Îsâ Mesih, Nasıralı Yahudi bir peygamber olarak Hıristiyan dininin merkezinde yer almaktadır. Bu sebepten dolayı Îsâ’nın İncillerde ve Kur’an’da yer alan şahsiyeti karşılaştırmalı olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Îsâ’nın, İncil metinleri ve Kur’an metinleri arasında nasıl bir farklılıklar arz ettiğini ortaya çıkarmak kanaatimizce faydalı olacaktır. Îsâ’nın şahsiyeti İncillerde yer, zaman ve kişiler gibi detaylara girilerek anlatılmasına rağmen Kur’an’da detaylara yer verilmeden bir olgu olarak ortaya konmuştur. Hıristiyan itikadında Hz. Îsâ, birçok Hıristiyan’ın temel inancı olan teslis (üçleme)i oluşturan unsurlardan biri olarak görülmektedir. Hıristiyanlara göre Hz. Îsâ bir peygamber değil, ezelden beri var olan Tanrı sözü, Tanrı ile özde bir olan Tanrı’nın oğludur. Yine Hıristiyan inancına göre Îsâ, aslen Tanrı ile beraber olduğu halde, Hz. Âdem’in cennetten kovulmasından sonra günahla yaşayan insanları günahlarından arındırarak kurtarmak için dünyaya gelmiş ve insan tabiatını almış olan Tanrı olarak tanıtılmaktadır. Kur’an-ı Kerim’de Hz. Îsâ’nın şahsiyeti, Hıristiyan itikadındaki Hz. Îsâ gibi anlatılmamıştır. Kur’an’a göre o, Allah tarafından görevlendirilmiş bir peygamberdir. Kur’an-ı Kerim, İncillerde geçen yanlış inançları düzeltmeyi hedeflemiştir. Kur’an’a göre Hz. Îsâ’nın şahsiyeti bir masal ve öykü değil, insanların ders almaları gereken bir delildir.

Araştırmada öncelikle Kur’ân’da insanın mükerrem kılınışının mahiyeti üzerinde durulacak, sonra da mükerrem insan anlayışının nasıl bir değişime maruz kalarak mükemmel insan arayışına dönüştüğü ortaya konulacaktır. Ayrıca sürecin bu noktadan daha ileriye taşınma ihtimalleri ve bu durumların meydana getirebileceği problemler de belirtilecektir. İslam Medeniyeti insanı mükerrem bir varlık olarak tanımlar. Bu tanımlamanın kaynağı ise Kur’ân’dır. Kur’ân’da el-İsrâ sûresi 17/70. âyette, insanın Allah tarafından mükerrem kılınan bir varlık olduğu belirtilir. İlgili âyette geçen “kerramnâ” (mükerrem kıldık) fiilinin kökü ise k-r-m kelimesidir. Câhiliye şiiri ve klasik sözlüklere bakıldığında, k-r-m kelimesinin “artmak, çoğalmak, bol olmak, cömertlik”, “izzet, şeref, yücelik” kök anlamlarında toplanabileceği görülür. Allah insana bolca ikramda bulunarak, onu onurlu ve yüce bir varlık kılmıştır. Klasik ve modern tefsir kaynakları insanı mükerrem kılan özelliklerin neler olduğuna dair farklı yorumlarda bulunmaktadırlar. Bunların bir bölümünde insanın fiziksel özellikleri ve hususen hayvanlardan farklılaşan yönleri üzerinde durulmuştur. İlk dönem müfessirlerinin bu boyuta odaklandığı görülür. Mâtürîdî, Râzî gibi müfessirler ise insanı mükerrem kılan özelliklerin “akıl, irade, temyiz kabiliyeti, yöneticilik” olduğunu belirtmişlerdir. Modern müfessirler de aynı minvalde yorumlarda bulunmuşlar, Mâtürîdî ve Râzî’nin yaptığı yorumlara neredeyse ciddi bir katkıda bulunmamışlardır. Moderniteyle birlikte insanı aşkın ile bağlı gören mükerrem insan telakkisi sorgulanmaya başlamış, hümanizm aşkınla bağı olmayan insanı hayatın merkezi olarak vurgulamıştır. Kutsaldan kopuşun ilk halkası sayılabilecek olan hümanizm, teknik bilgi üzerinde yoğunlaşarak hayatın birçok alanında hızlı değişimler meydana getirmiştir. Teknolojide meydana gelen hızlı değişimler, insanın başını döndürmüş ve insan varlığının ontolojik gerçekliğine dair sorgulamalar başlamıştır. Transhümanistler olarak adlandırılan bu kimseler; insanın ölümlü, âciz, hastalanabilen, yaşlanan yapısını bir problem olarak değerlendirmişler, ulaşılan teknolojik imkânların insanlığa sunduğu fırsatlar gözlerini kamaştırmıştır. Yapay zekâ, genetik, nano teknoloji, robotik gibi alanlarda elde edilen ve elde edilmesi muhtemel imkânlarla hastalıkların ortadan kalkabileceği, yaşlanmanın durdurulabileceği, ölümün ise gündemimizden çıkabileceği iddia edilmektedir. Bu durumu şeytanın cennette Âdem’e ebediyet vadetmesine benzetmek mümkündür. Ayrıca dünyada cennet arzusunu andırmaktadır. Kadim arzular modern zamanda, teknolojinin imkânlarıyla depreşmektedir. Bu aynı zamanda insanın tanrılaşma arzusunu yansıtmaktadır. Allah’ın mükerrem kıldığı varlık mertebesini beğenmeyip, müstakil varlık olma hevesine düşen insan son kertede mükemmel varlık olma arzusunun peşine düşmüştür. Bu arayışların bir sonucu olarak ise, tür olarak insanın varlığının tartışıldığı bir zemin oluşmakta ve makine-insan sentezi yeni bir türe doğru gidilmektedir. Tüm bu ilerleme ve Kur’ân’ın ifadesiyle istiğna halinin ilk dönemi; iki dünya savaşına, çevre felaketlerine, iklim krizlerine yol açmış ve dünya yaşanılması çok zor bir gezegene dönüşmüştür. Bir taraftan dünyada daha fazla yaşama arzusu kamçılanırken, intihar vakıaları da ciddi manada tırmanmaktadır. Modern insan için dünyada yaşamak her geçen gün daha çekilmez hale gelmektedir. Transhümanistlerin hayal ettikleri gelişmelerin sonucu elde edecekleri dünyada şu hedeflere rastlanmamaktadır: Küresel ekonomik adaleti sağlamak, geri kalmış ülkelerin eğitime kolayca ulaşmalarını temin etmek, fakir ülkelerin açlık ve temiz suya ulaşma problemlerini gidermek, bebek ve anne ölümlerini azaltmak, refah seviyesini yükseltmek, küresel barışı temin etmek. Bu durum aynı zamanda transhümanist ideolojinin dünyadaki mutlu azınlık için bir cennet vaadi olduğu iddiasını da kuvvetlendirmektedir. Bizi çevreleyen fiziki aleme dair beklentilerimiz, anlam arayışlarımızı ertelese de bitirememektedir. İnsanı tüm boyutlarıyla kuşatan, dünyayı ise ahlaki noksanlıkların giderileceği bir yer olarak algılayan düşünceye her zamankinden daha fazla muhtaç olduğumuz görülmektedir.

Batının gözüyle doğuya bakma, hayatın her alanına dair doğulu bakışı anlama -çoğu zaman istendiği şekilde anlamlandırma- çabası olarak tarif edilebilecek olan oryantalistik çalışmalar, İslâmî ilimlerin her dalında olduğu gibi Kur’ân ilimleri ve tarihi sahasında da ciddi derecede boy göstermektedir. Oryantalist zihin dünyası yönünden incelenecek olan “Oryantalistlere Göre Kur’an’ın Kaynağı ve Metinleşmesi” adlı eser Naif Yaşar tarafından kaleme alınmıştır. Kur’ân’ın kaynağı ve özellikle metinleşme süreci hakkında, tanınmış bir kısım oryantalistin görüşlerini eleştirel yaklaşımla değerlendiren eser, özellikle birincil kaynaklara yaptığı atıflarla dikkat çekmektedir.

Bu yazı “Allah, İnsan ve Tarih: Kur’an da Tarihin Kavramsal ve Meta-Paradigmatik Temelleri” isimli kitabın kritiğini içermektedir. Kur’an-ı Kerim geçmiş yaşantılardan örnekler sunarak geleceği inşa etmekte ve kendi dünya görüşünü ortaya koymaktadır. Geleceğin inşa edilme sürecindeyse bazı kavramlar yapıtaşı olma görevini üstlenmektedir. Tarih kavramı bunların başında gelmiştir. İnceleyeceğimiz bu eser, Kur’an-ı Kerim de yer alan tarih kavramını ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır. Aynı zamanda Kur’an-ı Kerim’de tarih kavramı ile bağlantılı diğer kavramları da bütünlüğe uygun şekilde aktarmaktadır.

Religious texts, which have an important place in social life, have affected people more than other sociological elements throughout history. In this context, attention has been paid to this issue in the history of Islam and it has been tried to influence the addressee by being inspired by the Qur'ān and Sunnah, especially in literary works dealing with moral values. Rhetorical sciences such as maʿānī, bayān and badīʿ, which are among the disciplines of the Arabic language and literature emerged within the framework of the Qur'ānic sciences and evolved in the historical process. For this reason, like other Islamic sciences, the rhetorical sciences, continued to be in contact with the Qur’ān. For this reason, the Qur’ān has always been a source of inspiration for these sciences. Thus, many works written in the field of Islamic sciences referred to the Qur’ān and expressed the main topics they touched upon by referring to the verses of the Qur’ān. One of these works is the work called Nahj al-anām, which includes the subjects of morality, belief and etiquette and was written by Mullah Khalīl al-Siʿirdī, one of the late Ottoman scholars. This study, which is handled within this framework, starts with a brief introduction to the life and works of Mullah Khalīl al-Siʿirdī. Then, it delves into the lexical and conceptual meaning of the word iqtibās, discussing its varieties and its importance in Arabic literature. In addition, literary techniques such as al-taḍmīn, al-ʿaqd and al-talmīh related to the art of iqtibās are mentioned. Later, in the work called Nahj al-anām written by al- Siʿirdī, the issue of how much he benefited from the Qur'ān in terms of citation is examined. In addition, the opinions of the commentators regarding the verses in question were conveyed by referring to tafsīr sources. In this context, the applications of al-Siʿirdī on the art of iqtibās from the Qur'ān are investigated as well. In this framework, the study tries to determine the explanations about the art of iqtibās, which is one of the al-muḥassenāt al-lafẓīyya (arts that beautify the words) of the science of badīʿ. The meanings of the verses in al-Siʿirdī work that contain quotations from the Qur'ān are explored together with their translations. Additionally, the study aims to identify applications related to literary techniques such as al-taḍmīn, al-ʿaqd and al-talmīh that are associated to quotation shedding light on which verses are referred to using these literary techniques and offering insights on the subject. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of Tasavvur: Tekirdag Theology Journal / Tekirdag Ilahiyat Dergisi is the property of Namik Kemal University, Faculty of Theology and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Taḥrīf is one of the most fundamental Islamic arguments against the Jews and Christians for falsifying their Scriptures and one of the most critical issues discussed in the polemical tradition. Ibn Qayyim al-Jawziyya (d. 751/1350) is one of the leading polemicists of the Islamic world in the Middle Ages. One of the issues that he examined in his work, Hidāyat al-Ḥayārā fī Ajwibat al-Yahūd wal-Naṣārā, which he wrote as a refutation to Jews and Christians, is the distortion of the Tanah and the New Testament. This article examines and analyzes Ibn Qayyim's views on taḥrīf and biblical criticism to determine its place and importance in the Islamic refutation tradition. For this purpose, his understanding of taḥrīf and his opinions in his polemic have been analyzed and revealed by descriptive and comparative methods. His views influenced the falsification conception in the Islamic tradition and scholars after him, which was also reflected in tradition. Based on Islamic sources and the Jewish and Christian scriptures, Ibn Qayyim concluded that most of the authentic texts of the Jewish and Christian scriptures had been distorted textually (taḥrīf al-lafẓ/al-nass) and interpretively (taḥrīf al-maʿnā). And he revealed his claims with theological and rational proofs in detail. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Fıkıh usulü, İslami ilimler içerisinde özel bir konuma sahiptir. Bunun sebebi, fıkhı sistematik ve tutarlı bir yapıya kavuşturmasının yanı sıra usulî kaidelerin de kelam kaidelerine uygun olarak belirlenmesidir. Özellikle mütekellimin metodunda fıkıh usulünün konularıyla itikadi konuların içi içe girdiği görünmektedir. Bu sebeple itikattaki pozisyon, fıkıh usulünü de etkilemektedir. Şiî mezheplerde ise itikadi konular özelikle fıkıh usulünün kaynak/delil konularında karşımıza çıkmaktadır. Bunun nedeni masum imam veya imamları diğer müçtehitlerin önüne geçirme gayretidir. Şiî gruplardan Sünnî ekollere en yakını olarak görülen Zeydiyye’de de kaynakla ilgili Şiî yönelimi görmek mümkündür. Zeydiyye’nin kaynak anlayışı, Şiî-Sünnî ekseninde durduğu yeri görmek açısından önemli bir konuma sahiptir. Fatih Yücel tarafından kaleme alınan Zeydiyye ve Fıkıh Usulü- Kaynak Kavramı (Edille-i Şer‘iyye) Bağlamında Bir İnceleme adlı eser, bu yeri görmek açısından önemli bir konuyu ele almaktadır. Ayrıca Zeydiyye’nin Yemen’de resmî mezhep olarak kabul edilmesi de çalışmayı son derece önemli kılmaktadır.

Kur’an-ı Kerim nazil olduğu günden itibaren onu anlama ve yorumlama faaliyetleri hiç durmaksızın devam etmiştir. Ulûmu’l Kur’an ve dilbilimsel çalışmalar kapsamına giren Meân’il Kur’an, İcaz’ul Kur’an, Vücuh ve Nezair, Garib’ul Kur’an ve benzeri birçok disiplin tarih boyunca farklı yönleriyle ele alınarak ayrı ayrı incelenmiştir. Çalışmamızın konusu olan Furûku’l Lügaviyye olgusu da diğer disiplinler gibi Kur’an-ı Kerim’i anlama ve yorumlamada önemli bir yere sahiptir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’deki lafız aralarındaki farkların ortaya çıkarmak murad-ı ilahinin anlaşılmasına ya da yanlış anlaşılmamasına yardımcı olacağı aşikârdır. Bundan dolayı konunun öneminin daha iyi anlaşılması adına çalışmamızın ilk başlığı altında Furûku’l Lügaviyye’yi tanımını, tarihi süreç içindeki yerini ve gelişimini sergilemeye çalıştık. Çünkü tarih boyunca Furûk dağınık bir biçimde çeşitli disiplinlerin ve tefsirlerin içine serpiştirilmiş olsa da kendisine bir tefsir ilmi olabilecek malzemesinin her zaman var olmuştur. Furûk, Kur’an-ı Kerim’deki yakın ya da eş anlamlı kelimeler ilgili olduğu gibi aynı zamanda da Arap dili düzeyinde etimoloji, morfoloji, nahiv vb. ilimlerle desteklenen bir linguistik ve kendi içerisinde tespit teknikleri ve yöntemleri olan bir disiplindir. Böylece diğer Kur’an ilimleri gibi furûk da Allah kelamının en iyi şekilde anlaşılması ve tefsir ilmi açısından önemli fonksiyon gösterdiğini söyleyebiliriz. Dolayısıyla çalışmamızın ikinci başlığı altında tefsir ilmi açısından Furûku’l Lügaviyye’nin önemini ortaya koymaya çalıştık. Nitekim Kur’an-ı Kerim’in çeşitli dillerde yapılan tercüme ve tefsir çalışmalarına baktığımızda lafızlar bazen mana değişimine uğradığını, bazen de mananın değişmeden Arapçada kullanıldığı şekilde aktarıldığına şahit olmaktayız. Bu durum zaman zaman kolaylık sağladığı şeklinde algılansa da Kur’an-ı Kerim’in çevirisi konusunda bazı dezavantajları ortaya çıkarmaktadır. Kur’an-ı Kerim kavramları mutlaka garip kelimeler, vücûh ve nezâir, terâdüf, furûk ve ezdâd gibi alanlarda yapılan çalışmalar ve birikimden istifade etmek suretiyle incelemeye tabi tutulmalıdır. Dolayısıyla Furûk da Ulûmu’l Kur’an çerçevesine giren diğer disiplinler gibi potansiyel olarak hem Arap dilinde hem de Kur’an metnin düzeyinde varlığını belirtmeye çalıştık. Konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamak için de yağmurla ilgili Terâdüf sayılan şu lafızları: “مَطَر-غَيْث - رِزْق - وَدْق - بَرَد- دَرّ - رَجْع - صَيِّب - وَابِل- طَلّ” Furûku’l Lügaviyye açısından Kur’an-ı Kerim’deki kullanımları çerçevesinde sunmaya çalıştık. Kur’an-ı Kerim çerçevesinde anlamaya çalıştığımız bu lafızlar ile ilgili elde ettiğimiz bulguları ise sonuç bölümünde yer vererek yağmurla ilgili terâdüf olarak nitelendirilen lafızların aralarındaki ince, derin ve cazip farklarını ortaya koyduk. Böylece Kur’an-ı Kerim’de geçen her bir lafzın gerek cümle gerekse pasaj oluşumuna kadar seçimi ve yerleştirilmesinden lafızların geçtiği yerlerine uygun olarak tercih edilmesine kadar ki önemini vurgulamaya çalıştık. Başka bir ifade ile Kur’an-ı Kerim her bir lafzının seçimi açısından fasihliği dikkate aldığı gibi, cümle kurgusu açısından ciddi düzeyde beliğliğini de önemsediğini tekrar hatırlatmak istedik.

Kur'an'ın kapsamlı bir şekilde anlaşılmasında en temel kaynak yine Kur'an'ın kendisi olduğu gibi onun ilk muhataplarının bulunduğu ortam, toplumun kabulleri, inançları ve hâkim kültürünün bilinmesi de Kur’an’ı anlamaya katkı sağlayan unsurlardandır. Kur’an’ın nüzûl sürecinin iyi bilinmesi, gerek Kur’an’ın anlaşılmasını sağlamada gerekse Kur’an’la ilgili yapılacak yorumların isabet oranını arttırmada fayda sağlayacaktır. Kur’an’ın nüzûl ortamı ve nüzûl süreci ilahi irade tarafından, insanlığın içinde bulunduğu şartlar gözetilerek ayetlerin indirilişine konu edilmiştir. Bir anlamda vahiy; vakıaya ve hayat dinamiğine yabancı ve bunun dışında kalmadan hayatın bizatihi içinde dinamik bir özne olarak yer almıştır. Bu bağlamda vahiy, indirildiği toplumun kendi standartlarına uymayan aksak yönlerini konu edinerek başta inanç, ibadet, adalet ve hukuk anlayışlarını tanzim etmeye çalışmıştır. Bu vesileyle toplumla beraber gelişip etkinleşen vahiy, muhataplarının yaşam ve kültürleri içinde yeni inşa olunan İslamî ilkelere uyma noktasında kabullerini ve intibaklarını sağlamak için bir sürece yayılmıştır. Bu süreç insanın doğasına ve sorumluluk alabilmesine imkân tanıyacak bir olguyu dikkate almıştır. Cahiliye dönemi kabileleri arasında farklı yaşam unsurları, değer ve inanç sistemleri bulunsa da hepsinde hâkim unsur “cahili niteliktir.” Kur’an, bu vasatta indirildiğinden onun her bir ayetinin bu dönem cari olan bir uygulama veya yaşantının ya ıslahı, ya reddi ya da mevcudun onayı ve pekiştirilmesi suretinde bir alana tekabül etmektedir. İnanç ritüelleri, toplumsal yaşayış ve aile yaşantısı konusunda Kur’an, peygamberlerden bir iz taşıyanları ıslah yoluna giderken şirk vb. uygulamalara karşı ise tümden ret yolunu seçmiştir. Kur’an’ın maksadı yolunda gitmeyen alana müdahale ederek toplumun kültürel öğeleri haline gelmiş yanlış gidişatı kendi direktifleriyle Allah Teâlâ’nın kabullerine yaklaştırmaktır. Zaten Kur’an’ın kendisi de ilahi direktiflerden başka bir şey değildir. Bu açıdan Kur’an’ın ilahi emirler doğrultusunda rayına oturtmak istediği alanın işleyiş ve gidişatı hakkındaki doğru bilgilerle yapılacak ayet-ortam-süreç ilintisi ve yorumu için mevcut durumun bilinmesine ihtiyaç vardır. Vahye muhatap kitlenin kabul ve ret noktasındaki yaklaşımlarının bir yönü asabiyetle ilişkili iken diğer yönü Kur’an’ın onlara yükleyeceği sorumluluk ve ahlaki davranıştır. Yaşamlarında çöl hayatının sınırsız ve nerdeyse medeni hayata göre kuralsız ortamı onların Kur’an’la ilişkilerinde çeşitli zorluklara sebep olmuştur. Bu sürecin iyi bilinmesi Kur’an’ı anlama ve yorumlamada hem daha isabetli sonuçlara hem de yeni durumlar karşısında yeni ufuklar açmaya katkı sunacaktır. Bununla birlikte tarihi süreç içerisinde, şartların değişmesiyle birlikte Kur’an’ın doğru anlaşılmasında çeşitli sorunlar tebarüz etmiştir. Bu sorunların çözümünde İslam bilginleri tarafından Kur’an ve sünnete dayalı çeşitli metotlar geliştirilse de içinde bulunulan çağın ihtiyaçları gözetilerek Kur’an bildirimlerinin yeniden gözden geçirilmesi ihtiyacı her çağda geçerliliğini korumuştur. Muhatap kitlenin gelenek, görenek, savaş ve kültürel değerleri sahasındaki bilgilerine ihtiyaç vardır. Kur’an’ın bunların yerine ikame ettirmek istediklerinin doğru anlaşılması için de vahyin Mekke-Medine hinterlandı konusundaki bilgilere ihtiyaç vardır. Bu bilgilerin kavramsal tanımlarından ziyade ortamın vahiyle ilişkisi asıl üzerinde durmak istediğimiz mevzudur. Bu çalışmada nüzûl ortamının temel dinamikleri başta olmak üzere Kur’an’ın nüzûl süreci ve ortamı, tedricilik, cahiliye ve hukuk anlayışları incelenmiştir. Nüzûl süreci içerisinde ayetlerin inişine taalluk eden temel meseleler sosyolojik ve psikolojik eksende değerlendirilmiştir. Buna ilaveten “Günümüz şartlarında Kur’an’ın bildirimlerinin doğru anlaşılmasına katkı sunacak tarihi yaklaşım nasıl olmalı?” sorusuna ipucu olabilecek bazı yaklaşımlara değinilmiştir.

Bu makalede Prof. Dr. Gazi Özdemir tarafından yazılan “Son Davet Kur’an” adlı meâl incelenmiştir. Söz konusu meâlde pek çok problemli çeviri ve yorum yer almaktadır. İnceleme, meâlde yer alan bu problemli hususlar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Makale ile Kur’ân İslâmı anlayışının meâllere yansımasının bir örneğini ortaya koymak amaçlanmaktadır. Zira meâlin Kur’ân İslâmı anlayışını esas alarak hazırlandığı görülmektedir. Kur’ân İslâmı anlayışına göre Kur’ân din ile ilgili bütün detayları içermektedir. Kur’ân oldukça açık bir kitap olduğundan onu anlamak için tefsir, hadis, fıkıh gibi ilimlere ihtiyaç yoktur. Ancak bu yaklaşımın temel kabulleri, tarihi gerçekliğe mutabık değildir. Ayrıca Kur’ân’ı başka bir kaynağa müracaat etmeden anlama düşüncesi öznelliğe kapı açacak bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım din anlayışında öznelliği, bireyselliği ve karmaşayı getirdiğinden, Müslümanlar arasındaki ihtilafları daha da artırmakta, onların ümmet olma vasfını zedelemektedir. “Son Davet Kur’an” adlı meâli Kur’ân İslâmı anlayışının özellikleri ile uyumlu bir mealdir. Diğer taraftan meâl konusundaki olumsuz örnekler toplumdaki sahih İslâm inancını belli ölçüde aşındırabilmektedir. Bu yüzden de meâl yazmanın ilmî ve dinî sorumluluğu mucip bir konu olduğu vurgulanmalıdır. Makalenin amacı da bu konuda toplumsal bir farkındalık oluşturma amacına matuftur. Meâlde yer alan sorunların tümünü bir makale çerçevesinde ele alma imkânı bulunmadığından eserde yer alan on iki örnek konuya yer verilmiştir. Bu konularda yazarın çeviri ve yorumları belirtilmiş, sonra kısa bir değerlendirme yapılmıştır. Bu değerlendirmeler İslâm’ın temel kaynakları çerçevesinde gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. İnceleme sonunda şu sonuçlara ulaşılmıştır: Meâl yazarının temel düşüncesi, dinin ancak Kur’ân’a dayanarak anlaşılması gerektiğidir. Bu düşüncenin sonucu olarak sadece metinden hareketle Kur’ân’ı yorumlamaya çalışmaktadır. Eserin diğer özelliği, hadis ve sünnet konusundaki olumsuz tutumudur. Kur’ân ayetlerini bağlamından kopararak hadisin dinde kaynak olmadığını savunmaktadır. Sadece Kur’ân’a uygun olduğunu düşündüğü hadisleri kabul etmektedir. Meâlde Allah’ın bilgisinin sınırlı olduğu, bazı insanların kıyameti dünyada yaşayacakları, bu insanların sonrasında dine ihtiyaçlarının kalmayacağı, bazı insanların öldükten sonra eğitim için tekrar dünyaya gönderilecekleri iddia edilmektedir. “Cünüp” kelimesi, kafa karışıklığı ve sersemlik; “gusül” ise kafa karışıklığı ve sersemlikten düzelmeyi beklemek olarak yorumlanmaktadır. Abdestin toplum karşısına temiz olarak çıkmak için tavsiye edilen bir uygulama olduğu belirtilmektedir. “Salât” kavramına “sosyal yardımlaşma ve dayanışma faaliyetinde bulunmak” manası verilmiştir. Tek başına namaz kılanların kıbleye dönmesine gerek olmadığı savunulmaktadır. Oruç (savm) kelimesi, “yeme-içme ve şehevi istekleri terk etme yanında yardım faaliyetinde bulunmak” şeklinde tanımlanmaktadır. Ramazan orucunun üç gün olarak tutulabileceği ve Ramazanın kış ayında sabitlenmesi gerektiği iddia edilmektedir. Kâbe bir okul binası, hac ibadeti bir eğitim faaliyeti olarak değerlendirilmekte, Kâbede ibadetin sonradan ortaya çıktığı ileri sürülmektedir. “Kurban” ibadetine kişinin değer verdiği bir şeyi başkasının ihtiyacını gidermek üzere feda etmesi” manası verilmektedir. Kadınların saçlarını değil göğüslerini örtmelerinin emredildiği iddia edilmektedir. Allah’ın, yiyecek ve içeceklerle ilgili yasaklar koymadığı, sarhoş olmayacak kadar içmenin haram olmadığı görüşü savunulmaktadır. “Lahmü’l-hınzîr” ifadesine bozulmuş et anlamının verilebileceği ileri sürülmektedir. Meâl sahibi sadece Kur’ân’dan hareketle bir din anlayışı oluşturmaya çalışmakta, çeviri ve yorumlarında Kur’ân’ın literal anlamını esas almaktadır. Âyetlerin nüzûl sebeplerini, Hz. Peygamber’in hadislerini dikkate almadığı gibi Kur’ân’ın bütünlüğüne de riayet etmemektedir. Bu yaklaşımın sonucu olarak İslâm dininde mütevâtir olarak nakledilmiş temel kavramları yeniden tanımlamaya, bazı İslâm dışı inançları Kur’ân’la temellendirmeye çalışmaktadır. Kur’ân meâli Allah’ın Kur’ân’da neyi murad ettiğini ortaya koymayı amaçlayan bir çalışmadır. Bu yüzden kelâm sahibinin muradını doğru olarak ortaya koymak için meâl çalışmasının belli kurallara tabi olması gerekir. Aksi takdirde meâlin amacı gerçekleşmiş olmaz. Bunun için öncelikli olarak Kur’ân’ın indiği dönemde kullanılan Arapça’ya aşina olmak, o dönemin şartlarını göz ardı etmemek, Kur’ân’ı insanlara ulaştıran Hz. Peygamber’in söz ve fiillerini dikkate almak gerekir. Nebevî yorum çerçevesini dikkate almaksızın yapılacak meâl çabaları Kur’ân’ı anlamada doğru bir yöntem olmayacaktır.

Kur’ân eğitim-öğretimi, ilk vahyin Hz. Muhammed’e (s.a.s) nazil olmasıyla başlayıp kıyamete kadar devam eden bir süreci kapsamaktadır. Mekke’de Erkam b. Ebi’l-Erkam’ın evinde başlayıp Medine’de ise Mescid-i Nebevî’de kurumsallaşmış bir yapıya dönüşen bu öğretim, o günden günümüze dünyanın birçok ülkesinde cami merkezli olarak devam etmektedir. Mescid-i Nebevî’de bir taraftan ibadetle birlikte Kur’ân kırâatı öğretilirken diğer taraftan iman, ibadet, ahlak, ilim, irfan gibi eğitim-öğretim faaliyeti de deruhte edilmekteydi. Buradaki eğitimin önde gelen talebeleri Suffe ehli olmakla birlikte kadın, erkek ve çocuklar ile toplumun her yaş grubundan insanlardan oluşmaktaydı. İbadet edilen yer olmasının yanı sıra her kesime hitap edip hizmet vermesi yönüyle ilk başta Mesci-i Nebevî ile başlayan eğitim-öğretim faaliyetlerinin de sürdürüldüğü mekânlar olarak camiler, günümüzde de bu fonksiyonuyla merkezi konumunu önemli ölçüde muhafaza etmektedir. Bu bağlamda Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı’na (DİB), Almanya’da ise Diyanet İşleri Türk İslam Birliği’ne (DİTİB) bağlı camilerde de bu fonksiyon icra edilerek başta Kur’ân eğitim-öğretimi olmak üzere dini, milli ve manevi ahlak eğitimi verilmeye çalışılmaktadır. DİB ayrıca Kur’ân kurslarında hafızlık, ihtiyaç odaklı kurs, 4-6 yaş grubu, yaz kursları ile birlikte Kur’ân kurslarına gitme imkânı bulamayan erkek vatandaşlara yönelik 2010 yılında “Camiler’de Kur’ân Öğretimi”, 2019 yılında da camilerde hafta sonu Kur’ân öğretimi programı hazırlayarak bu alandaki hizmetleri artırma gayreti içerisindedir. Almanya’da ise DİTİB camileri ibadet yeri olma özelliğiyle birlikte, hafta sonu ve okulların tatil olduğu zamanlarda Kur’ân-ı Kerim ve din eğitimi kurslarının verildiği mekânlar olarak faaliyet göstermektedir. DİTİB’e bağlı camilerde Kur’ân eğitimi, okuldaki diğer ders eğitimlerinin yanı sıra yıl boyu devam etmektedir. Almanya’da aralıksız birkaç yıl bu kurslara devam eden öğrenciler Kur’ân-ı Kerim’i güzel bir şekilde okumayı başarabilmektedir. Türkiye’de ise öğrenciler yaz tatilinde yaklaşık iki ay süre ile katıldıkları yaz Kur’an kurslarında öğrendikleri dualar, Kur’ân okumayla ilgili bilgi ve becerilerinin birçoğunu kaybetmeleri -hafta sonları Kur’ân eğitimine devam etmemeleri/edememeleri- nedeniyle ertesi yıl aynı şeyleri tekrarlamak durumunda kalmaktadır. Bu şekilde Kur’ân eğitiminin ilk basamağının eksik atılmasıyla oluşan durum, imam hatip ortaokul ve liseleri ile ilahiyat/İslami ilimler fakültelerindeki Kur’ân eğitim-öğretiminde de çeşitli sorunlarla karşılaşılmasını beraberinde getirmektedir. Bu sorunun asıl nedeninin eğitimin devamlılık ve tekrar esasına dayalı oluşu hususuna yeterince riayet edil(e)memesinden kaynaklı olduğunu düşünmekteyiz. Zira ülkemizde yaz Kur’ân kurslarına devam eden öğrenciler, hafta sonu düzenlenen Kur’ân kurslarına katılmamaktadır. Bu eksikliği gören DİB yetkilileri 2019 yılında program hazırlamak suretiyle soruna çözüm arayışına girmiştir. Ancak söz konusu programdan bu alanda görev yapan Kur’ân kursu öğreticisi, imam hatip, müezzin kayyım ile MEB öğretmenleri, ilahiyat/İslami ilimler fakültelerindeki akademisyenler dahi haberdar değillerdir. Yine bu kursların muhatabı olan örgün öğretimdeki öğrenciler ile onların velilerinin de bu program ve içeriği hakkında bilgileri bulunmamaktadır. Ayrıca programın müfredatı, materyal ile eğitim verecek ve alacak paydaşlarla ilgili eksiklikler de söz konusudur. Bu amaçla; alanda yapılan çalışmalar ve daha önce her iki kurumdaki çalışma tecrübemiz göz önünde bulundurularak DİB ve DİTİB Kur’ân öğretim programı, mahiyeti, yöntemi ve uygulama tecrübeleri yönlerinden incelenerek bunların mukayesesi üzerinden teklif ve önerilerde bulunulacaktır. Literatür taramasında, her iki kurumdan elde edilen veriler çerçevesinde DİB/DİTİB özelinde camilerde hafta sonu Kur’ân öğretimi karşılaştırmasıyla alanda yapılan çalışmalara ve Kur’ân eğitim-öğretimine katkı sağlamayı hedeflemekteyiz. Araştırmada DİTİB camilerinde öğrencilerin örgün öğretimle birlikte hafta sonlarında Kur’ân-ı Kerim ve dini bilgiler kurslarına katılmalarında; bu kursların sosyal, kültürel aktiviteleri içermesi, müfredat-materyal açısından öğrencilerin yaş gruplarına hitap etmesi, öğrenci-veli-öğretici ve dernek yönetimlerinin uyum içerisinde çalışması gibi faktörlerin etkili olduğu ulaşılan sonuçlardan bazılarıdır.

Kur’ân, kendi içinde değişik açılardan bütünlüğe sahip mucize bir kitaptır. Tüm insanlığın ihtiyaçlarına göre indirilmiş bir vahiydir. Bir söz farklı muhataplara farklı zamanlarda yöneltildiğinde veya bir yazı değişik dönemlerde okunduğunda ifade ettiği anlam değişebilir. Fakat yirmi üç yıllık nüzul sürecinde ortam ve hitap edilenler farklılaştığı halde Kur’ân, çizgisini değiştirmeden aynı hakikatleri değişik şekillerde beyan edebilmiştir. O, muhtelif zaman ve mekânlarda indirilmesine rağmen tek seferde indirilmiş gibi tutarlıdır. Bu durumun en güzel göstergesi âyet ve sûrelerin farklı şekil ve vesilelerle birbirlerine bağlanıp bir bütünlük arzetmesidir. Münâsebâtu’l-Kur’ân ilmi de âyet ve sûreler arasında bağlam kurarak Kur’ân’ın bu tutarlılığını delillendiren bir ilimdir. Akıl ölçüsüne vurulduğunda aklın kabul edeceği mantıkî, tutarlı bir vakıa olan münasebet, Kur’ân özelinde değerlendirildiğinde âyetler ve sûreler arasındaki bağlantıların bir kısmının bu ilim içerisine dahil edilmesi düşünülebilir. Araştırmamız, münâsebât ilmine katkı sağlamanın ve Kur’ân’ı anlamakta lüzumu daha çok görülen bütüncül bakışa münâsebâtu’l-âyât ve’s-süver ilminin hangi açılardan katkı sağlayabileceğine Mekkî sûreler açısından bakmanın çabasıdır. Makalede Mekkî sûrelerin birbiriyle irtibat yönleri, âyetlerin nasıl uyum içerisinde olduğu ve Kur’ânî bütünlüğün oluşum tarzları ele alınacaktır.

Kur'ân-ı Kerim, Allah Teâla tarafından insanların dünya ve ahiret saadetini temin etmek için gönderilmiş ilahî bir kitaptır. İnsanlık tarihinde kendilerine gönderilen peygamberleri ve getirdikleri kitapları kabul edenler olduğu gibi çeşitli ithamlarla onları yalanlayanlar ve reddedenler de olmuştur. Kur’an’ın ilk muhatapları olan Mekke müşrikleri de Hz. Muhammed (as)’ı ve kendisine gönderilen Kur’an’ı reddederek ona yönelik bir takım eleştiri ve ithamlarda bulunmuşlardır. Mekke müşriklerinin iddialarına kayıtsız kalmayan Kur'ân-ı Kerim, en mükemmel cevaplarla onlara karşılık vererek şirkin bataklığından kurtarıp tevhide ulaşmalarını hedeflemiştir. Eşsiz üslûbu, lafız ve manasındaki güzelliklerle her dönemde gönüllere tesir etmiş olan Kur’ân, müminlerin imanını artırırken, düşmanlarını da kendisine hayran bırakmıştır. Bu çalışmada Mekke müşriklerinin Kur’an’a yönelik eleştiri ve ithamlarının hangi konular üzerinde yoğunlaştığı, yapılan eleştirilerin tutarlı olup olmadığı, Kur’an’ın dinamik yapısıyla bu iddiaları nasıl cevaplandırdığı ortaya konulacaktır.

Copyright of Journal of Islamic Research / İslâmi Araştırmalar Dergisi is the property of Turkey Economical & Cultural Solidarity (TEK-DAV) Foundation and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Journal of Dil Araştırmaları is the property of Journal of Dil Arastirmalari and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of RUMELI: Journal of Islamic Studies is the property of Trakya University, Faculty of Theology and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

İnsanlar cümle kurarak konuşurlar. Bu cümlelerde olmazsa olmaz olan ad ve eylemdir, yani özne ve yüklemdir. Arapçada müsned ve müsned ileyh şeklinde isimlendirilen bu ögeler cümlenin umdesi olup bunlar olmadan cümle kurulamaz. Kur’ân-ı Kerîm Allah’ın insanlarla iletişim kurduğu kelamı olduğu için onda da cümleler bu temel ögelerle kurulmuştur. Türkçemizde özne ve yüklemin geliş şekillerine göre anlamda değişimler olduğu gibi Arapçada da müsned ve müsned ileyhin geliş şekillerine göre çeşitli anlamlar oluşmaktadır. Kur’ân, insanları herhangi bir konuda ikna etmek için belagat usullerinin her çeşidini değişik ayetlerde kullandığı gibi müsned ve müsned ileyhin kullanım çeşitlerini de kullanarak muhatabına mesajını aktarmıştır. Türkçede “Sen kimsin?” cümlesinde muhatabımızı tanımadığımız anlaşılırken “Kimsin sen?” dediğimizde ise muhatabımızı küçümsediğimiz anlaşılır. “O öğretmendir.” dediğimizde işaret ettiğimiz kişinin mesleğini vurgulamış oluruz. Fakat “Öğretmendir o!” dediğimiz zaman işaret ettiğimiz şahsın makamının yüceliğini göstermiş oluruz. Tefsirlerde ve dilbilim kitaplarında bu konulara değinilmiş olmakla beraber her iki disiplini mezcedip aynı konunun işlendiği bir esere ulaşılamamıştır. Bu eksikliği gidermek üzere böyle bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada ilk önce müsned ve müsned ileyhin geliş şekilleri dilbilimciler tarafından nasıl anlaşıldığı izah edilmiştir. Ardından müfessirlerin ayetleri tefsir ederken bu kuralları nasıl incelediği sunulmuştur. Gerekli yerlerde tarafımızca izahlar yapılarak konu tamamlanmıştır. Arapçada müsned ve müsned ileyhin marife, nekra, takdim, tehir, hazf, fasl gibi nahiv ve belagat kuralları sayesinde anlamlarında çeşitli değişimler meydana gelmektedir. Bu değişimler dikkate alındığı zaman âyetteki anlam ve vurgu daha canlı bir şekilde ortaya çıkmaktadır.

Kur’ân’da geçen kelime ve kavramların detaylı bir şekilde incelenmesi, ilahi mesajın daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmaktadır. Bu açıdan son ilahi kitap olan Kur’ân da hedefini en iyi şekilde ifade edecek kavramları seçmiş ve kullanmıştır. Bu çalışmanın konusu Kur’ân’da yer alan ıvec / العِوَجُ kavramdır. Çalışma sadece ıvec kavramının geçtiği âyetlerle sınırlandırılmıştır. Çalışmanın amacı ise ıvec kavramının delalet ettiği muhtemel manaları ortaya çıkartmak böylece verilen mesajların daha iyi kavranılmasını sağlamaktır. Zira Kur’ân’da, İslâm’a ve Kur’ân’a muhalif olanların ve ona engel olmaya çalışanların faaliyetleri bu kavram ile dikkate sunulmakta; bu çalışmaların bir kısmına yine bu kavram ile cevap verilmektedir. Batı hegemonyası altında bulunan ve bilgi çağı olarak adlandırılan günümüzde ise İslâm’ın ve Kur’ân’ın, egemen kültür ve medya tarafından olduğundan farklı gösterilmeye çalışıldığı bir zamanda ıvec kavramının mahiyetinin üzerinde durulması önem arz etmektedir. Böylece İslâm’ı ve Kur’ân’ı yanlış tanıtma ve çarpıtma girişimlerine, Kur’ân’ın üzerinde durduğu yöntemle cevaplar verilmiş olacak, saptırma gayretlerinin akim kalmasına küçük bir katkı sağlanmış olacaktır. Kur’ân’da kullanılan kelimelerin İslâm öncesi günlük hayattaki kullanım alanı, âyetlerin doğru anlaşılması açısından önemlidir. Bu bakımdan Kur’ân kelimelerinin dil ve tefsir kitaplarında semantik incelemeye tabi tutulduğu görülmektedir. İlk tefsir kitaplarında farklı sûrelerde geçtiği halde genel olarak eğrilik, saptırma ve çarpıklık olarak anlamlandırılan ıvec kelimesi ile neyin hedeflendiği üzerinde detaylı açıklama yapılmadığı görülmüştür. Daha sonraki tefsirlerde ise dönemin siyasal, sosyal ve ekonomik değişim ve dönüşümleri göz önünde bulundurularak kelimenin olası anlamlarının detaylandırıldığı görülmektedir. Özellikle Müslümanların gerileme sürecine girdiği dönemde yazılan tefsirlerde, bu kelimenin kapsam alanına girdiği düşünülen bazı görüşler üzerinde yoğunlaşıldığı görülmektedir. Kur’ân’daki kelimelere bütüncül bir bakış açısı ile bakılmadığı zaman yanlış sonuçlara varılması muhtemeldir. Yapılan bu çalışma ile söz konusu kavramın geçtiği âyetler filolojik, semantik, siyak-sibak, nüzul sebebi ve genel Kur’ân anlayışı içinde değerlendirilmiştir. Daha sonra ise, tefsir kültüründe bu kelimenin nasıl görüldüğü, alanda yetkin kabul edilen başlıca tefsirlerden örnekler verilmek sureti ile açıklanmıştır. Son aşamada ise kelimenin ifade ettiği mana genel Kur’ân bağlamı içinde değerlendirilmiştir. Netice itibari ile sözlükte eğriltme, saptırma ve çarpıtma gibi anlamlara gelen ıvec kavramı Kur’ân’da yedi farklı sûrede dokuz defa geçmektedir. Ivec kavramının Tâhâ sûresi 107 ve 108. âyetlerde, eğrilik, çukur ve yan çizme gibi sözlük anlamında kullanıldığı tespit edilmiştir. Diğer âyetlerde ise şu manalara geldiği tespit edilmiştir: Kur’ân’ın kaynağı bizzat Yüce Allah’tır. Kur’ân’a herhangi bir ekleme yapılmamış, ondan herhangi bir şey de çıkarılmamıştır. Kur’ân hem lafız hem de mana itibari ile yüce Allah’a aittir. Kur’ân her açıdan sağlam, tutarlı olup eğrilik ve çarpıklıktan uzaktır. Âyetler arasında bir çelişki ve ihtilaf bulunmamakta, aksine bütün âyetler birbirini desteklemektedir. Yahudi ve Hristiyanlar Hz. Peygamber’in nübüvvetini ve Kur’ân’ın içindeki hakikatleri bilerek reddetmişlerdir. Kur’ân’da ifade edilen sosyal, siyasal ve iktisadi hükümlerin uygulanması kolay olup bu hükümlerde insanlığın faydası gözetilmiştir. Bu hükümler varlığını devam ettirmektedir yani nesh edilmemiştir. Kur’ân’ın diğer ilahi kitaplarda da ifade ettiği tevhid, nübüvvet ve ahiret anlayışlarında herhangi bir değişiklik ve sapma bulunmamaktadır.

Bu makalenin amacı, tarihte kısa bir zaman diliminde berhayat olmasına rağmen fikirleri geçmişten günümüze tartışılan Hâricîlerin Ezârika kolunun Kur’an’a ideolojik yaklaşımlarını tespit etmeye çalışmaktır. Bu bağlamda “Ezârika’nın Kur’an’a ideolojik yaklaşımları” üzerine yapılmış bir çalışmaya ulaşılamamış olması makaleyi önemli kılmaktadır. Konunun problematikleri arasında Ezârika’nın hangi siyasi ve sosyal şartların etkisiyle ortaya çıktığı, Hâricîlerden onları farklı kılan özelliklerin neler olduğu, hangi konularda dini metinlere yönelik öznel okumalar yaptıkları gibi sorular yer almaktadır. Konunun kapsam ve sınırlarını Hâricîliğin ortaya çıkışı ve özellikleri, Ezârika’nın Hâricîlerden kopuş süreci ve temel kriterlerinin yanında makalenin odak noktasını Ezârika’nın Kur’an’a ideolojik yaklaşımları oluşturmaktadır. Bu kapsam doğrultusunda makalede, Tefsir, İslam Tarihi, Kelam ve Mezhepler Tarihi alanlarındaki eserlerden istifade edilerek betimleyici bir yöntem kullanılmıştır. Bu çalışmanın Ezârika üzerinden ele alınma nedenleri şunlardır: Ezârika’nın Hâricîlik içinden çıkmasına rağmen kendine has görüşlerinin olması, radikal bir yol benimsemesi ve görüşlerini desteklemek için dinin temel kaynağı olan Kur’an’ı referans olarak kullanmasıdır. İslam toplumunun genel yapısı içerisinden ayrılarak ilk farklılaşma hareketini oluşturan Hâricîliğin ortaya çıkışında dönemin siyasi ve sosyo-kültürel ortamı etkili olmuştur. Ezârika ise Emevî halifesi Yezid’in ölümünden sonra Basra’da ortaya çıkan siyasi kargaşa neticesinde Nâfi‘ b. Ezrak’ın öncülüğünde Hâricîlik içerisinden neşet etmiştir. Ezârika mensupları Ahvaz ve çevresinde yaklaşık on beş yıl hüküm sürerek savundukları ilkeleri uygulama alanı bulmuştur. İbn Zübeyr ve Emevîlere karşı sürekli savaş halinde olmaları ve muhaliflerine karşı aşırı sertliği ve radikalizmi benimsemeleri sebebiyle kısa sürede tarih sahnesinden silinmişlerdir. Ezârika, Hâricîlerden farklı olarak Müslümanlardan Ezârika’ya mensup olmayanları sadece kâfir değil aynı zamanda müşrik kabul etmiş, bunların kadınları ile çocuklarını öldürmeyi veya köle statüsüne geçirmeyi ve mallarını yağmalamayı caiz görmüştür. Yine kendileriyle birlikte düşmana karşı savaşmayan ve Ezârika’nın bulunduğu yere hicret etmeyen diğer Hâricîleri kâfir kabul etmiş, bunlardan kendilerine katılmak isteyenleri imtihana tâbi tutmuş ve çalınan malın miktarı ne olursa olsun hırsıza omuzdan kol kesme cezası uygulamıştır. O dönemde Hâricîlerin en kalabalık ve en radikal fırkası olan Ezârika’nın Kur’an’a yaklaşımında takip ettikleri siyasetin etkisi bariz bir şekilde görülmektedir. Ezârika mensupları, Kur’an’a kendi ideolojileri bağlamında yaklaşmış ve Kur’an’dan anladıkları şeyleri dinin kendisi gibi algılamıştır. Kur’an’ı anlamaya çalışırken naslara yüzeysel yaklaşmış, Hz. Peygamber ve sahabenin söylem ve uygulamalarını dikkate almamış, ayetlerin tarihi ve sosyal ortamını göz ardı ederek sadece kendi belirledikleri ilkeler ve görüşler doğrultusunda hareket etmiştir. Bu durumun Ezârika’nın siyasi ve itikadi düşüncelerini meşrulaştırmak için ayetleri referans alırken öznel ve ideolojik yorumlarına yer açmada kolaylaştırıcı bir rol oynadığını ifade etmek mümkündür. Sonuç olarak Ezârika, hakem olayı ile ortaya çıkan Hâricîlerin görüşlerini daha ileriye götürüp Kur’an’dan da referans alarak fikirlerini topluma empoze etmeye çalışmıştır. Bu bağlamda ilk dönem Hâricîlerinde var olan ideolojik okumanın Ezârika ile doruk noktasına ulaştığı söylenebilir. Ayrıca Ezârikâ’nın görüşlerinin, günümüzde İslam kimliği altında kendilerinden olmayanları (Müslümanlar dâhil) kâfir kabul ederek erkek, kadın ve çocuk ayrımı yapmadan binlerce masumu öldüren radikal örgütlerin fikirlerine arka plan oluşturduğunu ifade etmek mümkündür.

Peygamberler her konuda olduğu gibi akrabalık ilişkilerinde de birer numunedirler. Kur’ân’da, onlar ve yakınları arasında cereyan eden birçok hadise anlatılmaktadır. Hz. Yusuf ve kardeşlerinin başlarından geçenler; Hz. Musa ve kardeşi Hz. Harun’un tebliğ sürecindeki dayanışması; Hz. Lokman’ın oğluna tavsiyeleri; Hz. Muhammed ve eşleriyle ilgili meseleler bu anlatımlar arasındadır. Hz. Nûh’un ev halkı arasında da müşriklerle aynı safta yer alanlar olmuştur. Onlardan biri eşidir. Kur’ân Hz. Nûh’un eşini” hain olarak nitelemiştir. Bunun sebebi onun ahlakî bir zaafı bulunması değildir. O, bir müşriktir ve Hz. Nûh’u delilikle itham etmek suretiyle insanların gözünden düşürmeye çalışmıştır. Dolayısıyla o, eşine din hususunda hainlik etmiş ve ihanetinin bedelini cehennemlik olmakla ödemiştir. Hz. Nûh’un ev halkından olan bir diğer müşrik ise oğludur. Hz. Nûh, iman edenleri gemiye aldıktan sonra, oğlu gemiye binmemekte ısrar etmiştir. O, babasının “Ey yavrucuğum, bizimle beraber gemiye bin, kâfirlerle beraber olma” hitabına “Beni sudan koruyacak bir dağa sığınacağım” diyerek karşılık vermiştir. Babasının ona son ikazı “Bugün Allah’ın esirgediği hariç, onun hükmünden koruyacak hiçbir şey yoktur” sözü olmuş, nihayet oğulla baba arasına bir dalga girmiş ve oğul boğulanlardan olmuştur. Hz. İbrahim’i şirke karşı giriştiği mücadeleden alıkoymaya çalışanlar arasında da en yakınlarından biri vardır. Bu kişi, onun babasıdır. Hz. Lût’a ihanet eden eşi de sapkın kavimle birlikte helak edilmiştir. Peygamberler silsilesinin son halkası Hz. Muhammed, akrabalarının imanla şereflenmesi için hususi bir çaba göstermiştir. Buna rağmen en yakınlarından bazıları bu şereften mahrum bir vaziyette ölmüşlerdir. Kur’ân Hz. Muhammed’e, en yakın hısımlarını uyarmasını emir buyurmuştur. O, bu emri alır almaz Safa Tepesi’ne çıkıp Kureyş boylarına seslenmiş, onlara bazı ikazlarda bulunmuştur. O gün onu bizzat dinleyenler arasında bulunan amcası Ebû Leheb yeğeninin söylediklerini işitince ona, hoş olmayan bazı sözler söylemiştir. Tebbet Sûresi bu hadise üzerine nazil olmuştur. Sûrede Ebû Leheb’in ve Müslümanlara eziyet vermek için onların gelip geçtikleri yollara dikenler bırakmasıyla tanınan eşi Ümmü Cemil’in ahirette görecekleri muameleden bahsedilmektedir. Ebû Leheb’in oğullarından biri olan Utbe de hakkında âyet nazil olan müşriklerdendir. Kur’ân, önceden mümin iken daha sonra “Necm Sûresi dışında Kur’ân’ın tümüne iman ettim” diyerek irtidat eden Utbe için “Kahrolası o insan” ifadesini kullanmıştır. Hz. Muhammed’in hayatında bir diğer amcası olan Ebû Tâlib’in özel bir yeri vardır. Ebû Tâlib İslâm’ın yayılmasını engellemek isteyen yakınlarının kışkırtmalarına rağmen yeğenine daima arka çıkmıştır. Hz. Peygamber, onun hidayete ermesi için özel bir gayret göstermiştir. Bu husustaki yoğun çabası sebebiyle o, “Sen, sevdiğini doğru yola eriştiremezsin, ama Allah, dilediğini doğru yola eriştirir” hitabına muhatap olmuştur. “Cehennem ashabı oldukları meydana çıktıktan sonra, akraba bile olsalar, müşrikler için mağfiret dilemek peygambere ve müminlere yaraşmaz.” âyeti de Hz. Peygamber’in Ebû Tâlib’e Allah yasaklamadıkça onun için mağfiret dilemeye devam edeceğini taahhüt etmesi üzerine nazil olmuştur. Bu çalışmada, peygamberlerin iman etmeden ölen yakınlarından bahseden âyetlerin tespiti ve âlimlerin bu âyetlere dair mülahazalarının ortaya koyulması hedeflenmektedir. Araştırma müminlere, inkârcı yakınlarıyla münasebetlerinde rehberlik etme iddiasında olması hasebiyle önem arz etmektedir. Araştırmada öncelikli olarak Kur’ân eksenli bir okuma yapılacak, ilgili ayetler belirlenip sınıflandırılacak ve incelenecektir. Ardından, konuyla doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkisi olan literatür taranacaktır. Araştırmanın temel kaynakları arasında tefsirlerin öne çıkarılması planlanmaktadır.

Her dilde olduğu gibi Arap dilinde de cümlenin temel yapı taşlarından biri olan fiiller, şahıs ve zamanla birlikte iş, oluş bildiren kelimelerdir. Arapçada fiillerin fâilleri fiilin içinde müstetir olabileceği gibi fiile bitişen bir zamir de olabilir. Ya da fiilden sonra gelen zahir bir isim veya masdar-ı müevvel olarak cümlede yer alabilir. Arapça sözdiziminde önemli bir yeri olan fâillere delalet ettikleri anlam açısından bakıldığında ise bu sözcükler; büyük oranda şahıslar ya da şahıs yerine kullanılan zamirlerdir. Bazen de mana ismi, cansız varlık, bitki ve hayvan ismi ya da doğa olayları ve meteorolojik durumlar olarak karşımıza çıkar. Ancak birtakım fiiller de vardır ki fâilleri hiçbir zaman şahıs (kişi) olamaz, şahıs zamiri olarak da sadece gâib müzekker ve gâibe müennes üçüncü şahıs zamiri olan “o” kullanılır. Bu zamir de “kişi” olan şahsı ifade etmez. Çünkü bu fiillerde fâil; mana ismi, mastar-ı müevvel ya da bitki, hayvan ve cansız varlıkları tanımlayan kavramlar olur. Gerek klasik gerekse modern dilbilimcilerin eserlerine bakıldığında, fâil konusunda bu tür bir tasnife gidilmediği dikkati çekmektedir. Günümüzde ise dilbilim sahasında çalışan ‘Alâ İsmâ‘îl el-Hamzâvî bu konuda bir inceleme yapmış ve Arap dilindeki fâili şahıs olmayan fiilleri “ef’âl lâ şahsiyye” (أَفْعَالٌ لَاشَخْصِيَّةٌ) adıyla terimleştirmiştir. Bu fiillerin bazılarının fâilleri asla şahıs olamazken, bazıları da ancak mecâzî anlamda kullanıldıklarında fâilleri şahıs olabilir. Mesela “gerekmek” (اِنْبَغَى - يَنْبَغِي) ve ( وَجَبَ - يَجِبُ), “uygun olmak” (جَدُرَ - يَجْدُرُ), “mümkün olmak” (أَمْكَنَ - يُمْكِنُ), “meydana gelmek” (حَدَثَ – يَحْدُثُ), “ortaya çıkmak” (اِتَّضَحَ – يَتَّضِحُ), “kolay olmak” (سَهُلَ – يَسْهُلُ), “zor olmak” (صَعُبَ – يَصْعُبُ), “içermek, kapsamak” (شَمِلَ – يَشْمَلُ), “geniş olmak” (وَسُعَ - يَوْسُعُ), “vakti gelmek” (حَانَ – يَحِينُ), “tamam olmak” (تَمَّ – يَتِمُّ), “imkânsız olmak” (اِسْتَحَالَ – يَسْتَحِيلُ), “yok olmak” (اِضْمَحَلَّ – يَضْمَحِلُّ) ve “boşa gitmek” (حَبِطَ – يَحْبَطُ) gibi ya da güneşin doğmasını (شَرَقَ – يَشْرُقُ), batmasını (غَرَبَ - يَغْرُبُ), gecenin kararmasını (غَسَقَ - يَغْسِقُ), güneşin ve ayın tutulmasını (كَسَفَ – يَكْسِفُ), (خَسَفَ – يَخْسِفُ), rüzgârın şiddetli esmesini (عَصَفَ - يَعْصِفُ) veya “havlamak” (نَبَح - يَنْبَحُ), “miyavlamak” (مَاءَ – يَـمُوءُ) gibi hayvanlara özgü sesleri ifade etmede kullanılan fiillerin fâilleri şahıs olamaz. Bu yüzden bu tür fiiller, gâib ve gâibe zamiri olan (هُوَ) ve (هي) dışındaki zamirlere göre çekimlenemezler. Ayrıca medih ifade eden (حَبَّذَا) ve zem için kullanılan (لَا حَبَّذَا) gibi fiillerin fâilleri de hiçbir zaman şahıs olamaz. Çünkü bu fiiller (حَبَّ) mazi fiiliyle (ذَا) ism-i işaretinden oluşur. Fâilleri de daima kendisine bitişik haldeki (ذَا) ism-i işaretidir. Bunların dışında sonuna (ما) kâffe birleşen (طَالَمَا - كَثُرَمَا – قَصُرَمَا – شَدَّمَا – قَلَّمَا - عَزَّمَا) gibi fiillerin fâilleri de kişi olamaz. İşte bu makalede öncelikle fiil ve fâilden kısaca bahsedilecek; sonrasında fiiller, fâili şahıs olup olmamasına ya da hem şahıs hem mana ve varlık ismi olmasına göre kategorize edilecek, ayrıca cümle içindeki kullanım biçimleri bakımından da ele alınıp incelenecektir. Son tahlilde ise Müslümanların kutsal kitabı ve Arap filolojisinin birincil referansı olan Kur’ân-ı Kerîm’de fâili kesinlikle şahıs olmayan fiiller tek tek ele alınacak, fiillerin fâillik durumlarına ilişkin açıklamalar yapılacak, konuyu örnekleyen ayetlerden mümkün mertebe bolca aktarımlarda bulunulacaktır. Aynı şekilde Kur’ân’da fâili şahıs olmadığı halde Kur’ân metni dışındaki bazı kullanımlarda fâilinin şahıs olması muhtemel fiillere de ilgili ayetlere referansla işaret edilecek ve bu fiillerin fâillerinin neler olduğu izah edilmeye çalışılacaktır.

Şerefli bir varlık olarak yaratılan insanın, Allah’a ve yaratılanlara karşı olmak üzere iki temel sorumluluğu vardır. Yaratılanlara karşı sorumluluklardan birisi de hiç şüphesiz yetimlere karşı olan sorumluluklardır. Genelde insanların özelde ise Müslümanların yetimlerle ilgilenmesi, onların derdiyle dertlenmesi ve ihtiyaçlarını karşılaması hem insanî hem de İslamî bir vazifedir. Kur’an-ı Kerim’e bakıldığında yetimlerle ilgili âyetlerde birtakım emir ve tavsiyeler görülecektir. Bu çalışmada yetimlerle alakalı emir ve tavsiyeleri dikkatlere sunmak ve topluma emanet edilen yetimlik meselesini gündeme taşımak amaçlanmaktadır. Yöntem olarak konu ile alakalı âyetler odak nokta seçilmiş, ardından bu âyetlerin tefsiri bağlamında klasik ve modern tefsirler ve konuyla ilgili yapılmış çalışmalar taranmıştır. Kök ve ıstılah açısından yetim kavramı izah edildikten sonra, yetimleri himaye etmek, yetimlere iyi muamelede bulunmak, yetimlerle ilgilenmek, yetimleri ıslah etmek, yetim malı yememek, yetimin malından tasarrufta bulunmak, yetime nafakasını vermek, yetimlerin evlendirilmesi ve yetimliğin sona ermesi gibi konular değerlendirilmektedir. Neticede Kur’an’ı Kerim’in yetimler hakkındaki hükümleri tespit edilerek toplu bir bakış ortaya konulmaya çalışılmıştır.

İslâm düşünce tarihine bakıldığında ilim adamlarının kelâmullâhın tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda bir çabanın içerisine girdikleri görülmektedir. Esasen Allah’ın nasıl bir kelâma sahip olduğunu anlamak ve kavramak, fizik âleminden fizikötesine doğru bir bakış çabasıdır. Buna rağmen hakikatin yılmaz arayıcısı insan, bu konuda söyleyecek bir söz bulabilme çabası içindedir. “İlâhî kelâmı”, Allah’ın bir sıfatı olarak değerlendirenler olduğu gibi bunu ilâhî bir fiil telakki edenler de bulunmaktadır. İlâhî kelâm sıfatının veya fiilinin tecellîsinin Kur’ân olduğu da ehlince müsellemdir. Kur’ân lafızlarının aidiyeti konusunda başlıca üç görüş ortaya konulmuştur. Bu görüşler içerisinde hâkim ve râcih bakış açısına göre Kur’ân lafız ve mana itibariyle Allah’a aittir. Buna göre Hz. Muhammed’e nâzil olan Kur’ân vahyi hem lafız hem de manadan oluşmaktadır. Bu telakkîyi savunan müelliflere göre vahyin oluşumu ve iletimi konusunda ne Cebrâil’in ne de Hz. Muhammed’in herhangi bir müdahale veya katkısı olmuştur. Dolayısıyla peygamberin vahiy nüzûl sürecinde rolünün tamamen pasif olduğu söylenebilir. Cibrîl, Kur’ân’ı önceden yazılı olarak bulunan bir mekândan, yani levh-i mahfûzdan ezberleyerek veya Allah’tan işiterek ya da Allah’ın lafızları ona vahyetmesiyle Hz. Peygamber’e indirmiştir. İkinci yaklaşıma göre Kur’ân metninin manası Allah’a, lafızları Hz. Peygamber’e aittir. Bu yaklaşıma göre Cebrâil, sadece manaları Hz. Peygamber’e indirmiştir. Hz. Peygamber de kendisine bildirilen manaları kavramış ve onları Arapça ifade kalıplarında söylemiştir. Üçüncü yaklaşıma göre ise Kur’ân’ın manası Allah’a, lafızları Cebrâil’e ait olmaktadır. Yani Cebrâil’e yalnız mana ilkâ edildi ve o lafızları oluşturdu. Bu çalışmada İslâm düşünce tarihinde ilim adamlarının kelâmullâhın tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda lafızların aidiyeti konusunda ortaya koydukları söz konusu yaklaşımlar incelenecek ve bunlar Kur’ân’ın bütünlüğü ve klasik dönem Tefsir merviyyâtı açısından irdelenecektir. Denilebilir ki Kur’ân’ın mana yönüyle Allah’a aidiyeti konusunda ilim ehli arasında herhangi bir ihtilâf yoktur. Temel ihtilâf Kur’ân lafızlarının Allah’a mı Cebrâil’e mi yoksa Hz. Muhammed’e mi ait olduğu hususudur. Kur’ân’ın bütünlüğü ve vahyin nüzûl keyfiyetine dair klasik dönem Tefsir merviyyâtı dikkate alındığında hâkim görüşün diğer iki görüşe göre daha tutarlı olduğu saptanmıştır.

Tenkit, hayatın tüm aşamalarında ve boyutlarında var olan bir olgudur. İnsanları bâtıldan hakka, dalâletten hidâyete yönlendirmek için gönderilmiş olan Kur’ân’ın bu maksadını gerçekleştirirken kullandığı anlatım üslûplarından biri olan tenkit üslûbu genel bir bakışla değerlendirildiğinde, bu üslûbun insanlara eksikliklerini giderme ve hatalarından arınma hususunda sürekli bir çaba göstermelerini sağlamayı amaçladığı görülmektedir. Tenkit üslûbu Kur’ân’da nasıl yer almaktadır? Muhatapları için nasıl bir önem arz etmektedir? Kur’ân’ın kullanmış olduğu tenkit üslûbundan bu üslûbun kullanımına dair birtakım ilkeler çıkarmak mümkün müdür? Bu ve benzeri soruların cevaplarının aranması, mevzubahis üslûbun metodunun tespitini ve bu üslûbun muhatap üzerinde oluşturmayı hedeflediği etkinin keyfiyetinin kavranmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda Kur’ân’ın muhataplarına yönelttiği eleştirilerin bazı ilkeler çerçevesinde gerçekleştiği söylenebilir. Kur’ân, muhatabını bazen yumuşak sözlerle ikaz ederek, bazen hikmet ve güzel öğütle uyararak, bazen de soru-cevapla düşündürerek tenkit etmektedir. Bu açıdan bakıldığında Kur’ân’da yer alan tenkitlerin Kur’ân’ın insanları hidayete ulaştırma hedefini gerçekleştirmenin yanında tenkit üslûbuna dair insanlara bir metot sunduğu da görülmektedir. Kur’ân’ın tenkit üslûbunun ilkelerini ve özelliklerini tespit etmek, onun mesajının daha iyi anlaşılmasına ve aktarılmasına yardımcı olacaktır. Bu yönü itibariyle Kur’ân’ın tenkit üslûbunu bilmenin hem bireye hem de tefsir literatürüne önemli katkılar sağlayacağı aşikârdır. Kur’ân, insanlara bir hayat nizamı sunarken aynı zamanda insanın bunu pratik hayatına uygulamasını da emreder. Kur’ân’da insan için konulan ilkeler, sınırlar, hedefler ve ona gösterilen örnekler, pratik hayata aktarılmak için birer referans noktasıdır. Bunların göz ardı edilmesi, uygulanmaması yahut maksadından saptırılması durumunda ise Kur’ân insanları belli bir üslûpla tenkit eder. Bu bağlamda Kur’ân’da tenkit içeren pek çok âyet insanları Kur’ân’ın çizdiği hayat nizamına yönlendirme işlevi görmesinin yanı sıra tenkit üslûbunun nasıl olması gerektiğine dair evrensel bir takım ilkeler de sunmaktadır. Zira insanların sosyal hayatlarında birbirlerini tenkit ederken Kur’ân’ın tenkit üslûbunu model alması, tenkitin olumlu sonuçlar vermesine yardımcı olacaktır. Bu çalışmanın odak noktası Kur’ân’ın tenkit üslûbunun özellikleri ve ilkeleridir. Bu odak nokta çerçevesinde öncelikle kavramsal olarak üslûp ve tenkit kavramları tahlil edilecek, tenkit üslûbunun Kur’ân’daki yeri ve önemi üzerinde durulacak ve bu üslûbun genel özellikleri ve ilkeleri tespit edilmeye çalışılarak söz konusu ilkeler hakkında değerlendirmelerde bulunulacaktır.

In the Qur'an, it is declared with the instructions given to the prophet, who is the messenger of religion, that a very wide area of freedom has been opened to people in terms of freedom of religion and belief, and it is guaranteed that everyone can believe as they want, and it is emphasized that not believing is a human right as much as believing. However, in the following stages, a perception emerged that the verses related to war, which were revealed for defense purposes against the aggressive attitudes of non-Muslims, overshadowed the principles of the Qur'an regarding freedom of religion and belief, with the influence of the opinions formed over time by Muslims. The number of people who came to the conclusion that Islam is a religion that disregards the freedom of religion and belief has increased day by day when the killing of those who apostatize is added to this. In this article, the connection between the verses of the Qur'an that prioritize peace and reconciliation and the verses that command war will be tried to be determined, and in this context, the relationship between religious freedom and religious freedom will be tried to be determined. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of Turkish Culture & Haci Bektas Veli Research Quarterly is the property of Turkish Cultur & Haci Bektas Veli Research Quarterly and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Mutefekkir, Faculty of Islamic Sciences is the property of Aksaray University, Faculty of Islamic Sciences and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Kur’an tilaveti konusunda Mısırlı okuyucuların çok önemli bir yerinin olduğu Müslümanlarca kabul edilmektedir. Hatta Kur’an tilaveti üzerine araştırmalarda bulunan Müslüman olmayan bilim insanlarının çalışmalarında devamlı olarak Mısır örneklemini seçtikleri görülmektedir. Türkiye’de hız yönüyle tahkik, tedvir ve hadr olarak üç ayrı okuyuş biçiminde gerçekleştirilen Kur’an tilavetleri, Mısır’da geleneksel olarak iki okuyuş biçiminde gerçekleştirilir. Bunlar murattel ve mücevved okuyuş biçimleridir. Murattel okuyuş, melodik sadeliği, dar ifade alanı ve nispeten hızlı karakteri ile belirginlik kazanır. Mücevved okuyuş ise hız yönünden daha ağır bir karakterde olması sebebiyle zengin ve ağdalı bir müziksel icra alanına yer açar. Bunun yanı sıra hem cümlelerin hem de duraklamaların daha uzun tutulduğu görülür. Melizmatik melodilere yer verilir. Bu okuyuş biçimlerinin hız tasnifi itibariyle daha önce karşılaştırmalı olarak herhangi bir araştırmaya konu olmadıkları görülmektedir. Bu araştırmada Abdüssamed, Husarî, Minşâvî ve Mustafa İsmail gibi okuyucuların murattel ve mücevved okuyuşları zamansal açıdan incelenecektir. Bu araştırmanın da dahil olduğu bir dizi araştırma sürecinin sonunda, Türk (İstanbul) ya da Arap (Kahire) tavrı gibi kullanımlarda sıklıkla karşımıza çıkan tavır kavramının etrafının daha net bir şekilde çizilmesi amaçlanmaktadır. Araştırmalarımızın bir dizi olarak planlanmasının sebebi, çalışmaların oldukça hacimli olmasıdır. Sürecin bundan sonraki aşamasını oluşturan, Kahire ve İstanbul tavrını temsil ettiği düşünülen okuyucuların okuyuşlarında görülen metro-ritmik özelliklerin karşılaştırmalı olarak ele alınacağı araştırma ile bu dizinin tamamlanması hedeflenmektedir. Tavır kavramı günümüz Türk müziği ve kıraat alanlarında sıkça kullanılmakta ise de etraflı bir araştırma konusu olmamış, tatmin edici bir tarife kavuşamamıştır. Bugüne kadar sadece melodik karakter ve fonetik gibi unsurlara dayalı olarak tanımlandığı kanaatinde olduğumuz bu kavramın yetkin bir tarifini elde edebilmek için İstanbul ve Kahire gibi kıraat alanında önemli iki merkezi detaylı olarak incelemek gerekecektir. Zira okuyuşların zamansal özellikleri de tavır olgusunu etkileyebilecek ve onun tanım elemanları arasına girebilecek güce sahip bir unsur olarak karşımızda durmaktadır. Araştırmamız okuyucuların icralarında görülen zamansal ve metrik özellikleri ortaya koymaktadır. Bu yönüyle karşılaştırmalı ve betimsel bir karakterde olduğu söylenebilir. Örneklemi teşkil eden Bakara sûresinin ilk beş âyetinin okunuşlarındaki CV birim süre ortalaması ve metrik özellikleri, Praat fonetik analiz yazılımı ile incelenerek belirlenmiştir. Elde edilen sayısal değerler tablo ve grafikler aracılığıyla ortaya konulmuştur. Elde edilen veriler analiz edildiğinde, murattel okuyuşların CV-PM değerinin 282-356 aralığında, mücevved okuyuşların ise 139-159 aralığında olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuca göre murattel ve mücevved okuyuşların hız düzeyleri farklı bölgelerde kümelenmektedir. Okuyucuların murattel okuyuşlarının tamamında uzun hecelerin süre ortalamasının kısa hecelerin süre ortalamasına oranının 1,7-1,8 aralığında bulunduğu ve bu değerlerin 2 tamsayısının altında olduğu görülmektedir. Mücevved okuyuşlara bakıldığında okuyuşların birinde metrik oranın 1,94 olduğu, diğerlerinde ise 2 ve onu aşan değerlerde olduğu ifade edilebilir. Araştırmada murattel ve mücevved okuyuş biçimlerinin her birinde okuyucuların birbirleri ile benzer zamansal özelliklerde tilavette bulundukları gözlemlenmiştir. Her iki okuyuş stilinin kendine özgü ve birbiri ile kesişmeyen bir hız aralığında uygulama alanı bulduğu anlaşılmaktadır. Metrik açıdan da murattel ve mücevved okuyuşların kendi içinde tutarlı değerlerde olduğu görülmektedir. Bu değerlerin CV-PM değerlerinde olduğu gibi birbiri ile kesişmeyen kümeler oluşturduğu anlaşılmaktadır.