Search

Bu çalışmada, Hoca Ahmed Yesevi’nin mana dünyasını okumada görülen hatalar ve bu hatalara sebep olan anlayışlar incelenecektir. Yesevi’nin itikadi ve ameli mevzulardaki duruşunu okumayla ilgili olan bu hatalar, çağımızdaki fikri sürçmeleri göstermesi bakımından ele alınmıştır. Günümüz İslam toplumunda, ilmi bağlamından koparılmış ve münferit gözlemlere dayanan tasavvuf anlayışı, sadece avamın “bireysel din” anlayışlarında değil akademik çalışmalarda da yaygın olduğunu düşündüğümüzde, çalışmamızda ulaşacağımız cevapların, söz konusu hatalı tasavvuf telakkilerinin kaynağını da göstermesini bakımından önem arz eder. Zira Horasan ve Anadolu’daki Türklerin Müslümanlaşmasında Hoca Ahmet Yesevi’nin tesiri, bu kaynakların analizi bakımından merkezi bir konumdadır. Yesevi’nin yaşantısında ve Hikmetlerinde ortaya koyduğu tasavvuf anlayışı, günümüzdeki hataların o dönemde bulunup bulunmadığını gösterir. Hikmetlerdeki mananın İslam Düşüncesinin evrensel sabiteleri ile buluşup buluşmaması Türklerin İslamlaşmaları sürecini de doğru anlamamıza vesile olur. Meselenin söz konusu köklerinden itibaren ele alınması, günümüz de görülen post-modern yorumlara yönelik analizlerimizin sınırını belirler. Dolayısıyla günümüzde görülen fikri kaos, kaynakları bakımından ele alınmıştır., In this work reading errors of Haja Ahmad Yasawis’ meaning World and understanding caused to these errors will be analized. These errors, which are related to reading the stance of Yasawi on the issues of Islamic creed and jurisdiction, have been discussed in terms of showing the intellectual slips in our age. The understanding of Sufism, which is separated from its scientific context and based on individual observations of today’s Islamic society, is not only widespreaded in academic studies but being represented also in the the common people’s understanding of “individual religion”. Thus evidences that will be reached in this study are important in terms of showing the source of these erroneous conceptions. Because, the influence of Hoja Ahmad Yasawi on the Islamization of Turks in Khorasan and Anatolia is in a central position in terms of analysing these sources. The understanding of Sufism that Yasawi put forward in his life and Wisdoms indicate whether today’s errors are found at that time. Whether the meaning in the wisdom meets the universal constants of Islamic Thought or not, will enable us to understand correctly the process of Islamization of the Turks. The handling of the issue from its aforementioned roots determines the boundary of our analysis of post-modern interpretations seen today. Therefore, the intellectual chaos seen today has been handled in terms of its sources.

Tasavvufun gelişim sürecinde kaleme alınan eserlerde bazı merkezler, üstadlar, tasavvufî öğretiler ve meseleler temel olarak ele alınmış ve bu anlamda Irak ve Horasan olmak üzere iki ana temayül ön plana çıkmıştır. Tasavvufun bir din ilmi olarak tedvin edilme sürecinde eserlerin büyük çoğunluğu Irak havzasında yetişmiş önemli sûfî müellifler tarafından kaleme alınmıştır. Horasan tasavvuf geleneğinde öne çıkan en önemli yazar Ebû Abdurrahman es-Sülemî'dir. Çalışmamızda, Sülemi'nin eser ve fikirlerine odaklanmak suretiyle Horasan tasavvuf geleneğinin temel karakteristiğini tespit edilecek ve bilhassa bu geleneğin diğer tasavvufî geleneklerden farklılaşan yönlerinin tasavvufun teşekkülü açısından ne tür sonuçlarının ortaya çıktığı soruşturulacaktır. Böylelikle bu çalışmamızda, Sülemî'nin tasavvuf anlayışı, tasavvufun teşekkül sürecine katkısı, Horasan tasavvuf geleneğinin gün yüzüne çıkarılmasındaki etkisi ve Horasan havzasının temel meseleleri gibi konular bahis edilecektir.Giriş, üç bölüm ve bir sonuçtan oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde Sülemî'nin tasavvuf düşünce geleneğindeki önemini, tasavvufun bir din ilmi olarak tedvin edilmesine katkısını ve onun fikirleri üzerinden Horasan tasavvuf geleneğinin başlıca meselelerini tespit etmeye gayret ettik. İkinci bölümünde Horasan neşvesini mercek altına alarak bu neşvenin öne çıkardığı temel konularda tasavvufî düşünce geleneğindeki ifade ettiği anlam üzerinde durmaya ve bazı tespitlerde bulunmaya çalıştık. Böylelikle Horasan neşvesinin genel karakteristiğini ortaya koyan fütüvvet ve melâmet hususunda genel bir çerçeve sunmaya çalıştık. Üçüncü bölümde ise hâller ve makamların Sülemî'nin anlayışındaki tezâhürlerini konu edindik. Bu noktada Horasan şarihi Sülemî'nin hâller ve makâmlar ile ilgili görüşlerinin Bağdat şarih sûfilerinin yaklaşımları ile arasındaki irtibat noktalarını ve farklılıkları değerlendirmeyi amaçladık. Some of the centers, masters, Sufi teachings and matters are primarily addressed in the works written during the development period of Sufism, and in this respect, two primary trends, Iraq and Khorasan, have stood out. A great majority of works have been written by Sufi authors brought up in Iraq during the codification period of Sufism as a discipline of religion. The most important author outstanding in the Sufism tradition of Khorasan is Abu Abd ar-Rahman as-Sulami. In this study, the fundamental characteristics of Sufism tradition of Khorasan will be determined by focusing on the works and ideas of as-Sulami, and in particular, what kind of results the differentiating aspects of this tradition from other Sufism traditions ensued in terms of the formation of Sufism will be investigated. Thus, the matters such as as-Sulami's understanding of Sufism, his contributions to the formation progress of Sufism, his impacts on bringing Sufism tradition of Khorasan to light and the fundamental issues of Khorasan will be mentioned.We endeavored to determine the significance of as-Sulami in the tradition of Sufism thought, his contributions to the codification of Sufism as a discipline of religion, and primary issues of Sufism tradition of Khorasan through his ideas in the first section of this study, consisting of an introduction, three sections and a conclusion. In the second section, we endeavored to make observations and dwell upon the meaning of the fundamental matters, put forward by the Khorasan tradition, in the Sufist tradition of thought by examining the Khorasan tradition. Thus, we made an effort to offer a general framework on futuwwa (morals) and malamah (blame), putting forward the general characteristics of Khorasan tradition. In the third section, we studied the manifestation of hal (conditions) and maqam (degrees) on the understanding of as-Sulami. At this point, we aimed to evaluate the contact points and differences between the views of as-Sulami, the Khorasan commentator, regarding the hal and maqam, and the approach of Baghdad commentator Sufists 109

İlk dönem İslam düşüncesinde derin etkileri bulunan hadiselerden bir tanesi Hâricilik Düşüncesinin ortaya çıkmasıdır. Hâricîlik, tarihi süreçte ilk teşekkülünden itibaren geniş bir yankı bulmuş, kollara ayrılması ile doktrinal bir boyut kazanmıştır. Pek çok fırkaya ayrılan Hâricîlik, temel dokusunu korumakla birlikte her bir fırka ile müstakil birer yapılanmaya dönüşmüştür. Bu çalışma, Hâriciliğin önemli kollarından bir tanesi olan Acâride'nin doğuşu, tarihsel gelişim süreci ve temel görüşleri hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır.Giriş ve iki bölümden oluşan çalışmada giriş bölümünde metod ve kaynaklar hakkında bilgi verilirken Hâriciliğin ortaya çıkmasını sağlayan dinamikler ana hatları ile anlatılmakta, fikrî arka planı hakkında bilgiler sunulmaktadır. Birinci bölümde Hâriciliğin ortaya çıktığı dinî ve siyasî ortam hakkında bilgi verildikten sonra Acâride'nin doğuşuna kadar Hâricîler hakkında genel bilgiler sunularak ana Hârici fırkalarından bahsedilmektedir. İkinci Bölümde Acâride'nin doğuşu ve teşekkülü sistematik olarak aktarılmış ve Acâride ile ilişkilendirilen alt kollar ele alınarak siyasî, kelamî ve fıkhî görüşleri incelenmiştir. One of the facts that have profound effects in the first term Islamic thought was the emergence of Kharijites idea. Khawarij has gained broad repercussions from the first period of its history and has gained a doctrinal dimension by being divided into parts. Khawarij, which divides into many sides, has been transformed into a separate structure with each branch while protecting the basic texture. This study aims to give information about the birth of Ajaride, one of the important branches of Kharijities, historical development process and basic views.The study consists of the introduction and the two main parts. While giving information about the methods and sources in the introduction the dynamics that lead to the emergence of Kharijites are explained with the outlines and the background of the idea is presented.In the first part, after giving information about the religious and political environment that Kharijiteshad emerged, general information about Kharijites is presented until the birth of Ajaride, and the main stories are mentioned. In the second part, the birth and formation of Ajaride was systematically transferred and the political, theological views were examined by considering the sub branch associated with Ajaride. 89

Kerrâmiyye, hicri III. asır itibariyle İslâmiyetin Horasan bölgesinde yayılmasını hızlandıran, buna mukâbil öğretilerini daha fazla kişiye ulaştırma imkânı elde eden tasavvufî bir zümre ve mezheptir. Bu süreçte bölgenin ticari yapısına refleks olarak mal biriktirmenin karşısında duran tahrîmu'l-mekâsıb görüşünü geliştirmiş ve yaşantı biçimi olarak tevekkülü benimsemiştir. Vaaz ve taata yatkın olmaları sebebiyle Horasan bölgedesinde hangâhların inşa edilmesi ve yaygınlaştırılmasına öncülük etmişlerdir. Şiîler ile mücadele eden Kerrâmîler temel olarak Ehl-i Sünnet addedilmiştir. Ancak îtikâdî görüşlerinden hareketle bazı Eş'arî ve Mâturîdî müellifler tarafından ehl-i bid'at, bazıları tarafından ise Mürcie, Müşebbihe ve Mücessime gruplarının alt dalı olarak görülmüştür. İlerleyen süreçte itibarını kaybetmesine sebep olan bu reddiyeler ve siyasî etmenler, tasavvufî anlamda da mezhebin göz ardı edilmesine ve tabakât eserlerinde bazı müntesiplerine yer verilmemesine neden olmuştur. Bundan dolayı Kerrâmiyye Mezhebi tasavvufî kimliğinden ziyade itikâd ve fırak geleneğinde ön plana çıkarılmıştır. Başlangıcı itibariyle bir zühd hareketi olan Kerrâmiyye'nin bu yönünün ihmal edilmesi, bizi böyle bir çalışmanın hazırlanmasına sevk etmiştir. Karrāmiyya is a sufi class and denomination that expedited its dissemination around Khorasan area of Islam with the third century of Hegira. Meanwhile it had the opportunity of conveying its teachings to many people. In this period, Karrāmiyya developed the view of tahrīmu'l-makāsib the notion of anti-treasure up, as a reaction to trade structure of its area and they embraced tawakkul as life style. They pioneered the construction and dissemination of hanegāh in region of Khorasan on the grounds of being inclined to sermons and worship.Karrāmiyya who contends with Shī'a is essentially named as ahl al-Sunnah. However, because of their thoughts on faith, some of the authors of Ash'arīta and Māturīdī have seen them as ahl al-bid'a and some others have seen them as sub-branch of the groups of Murji'a, Mushabbiha or Mujassima. Later on, these refutations and political elements caused Karrāmiyya to lose its reputation, leaded the sect to be disregarded in sūfī sense and leaded their names to not ranked in some of tabaqāh works. Therefore, the sect of Karrāmiyya put forward in the tradition of faith (ītiqād) and fırāq rather than its sūfism identity. The disregard of this side of Karrāmī zuhd movement as of the beginning, motivated us for this work. 155

Şâfi'î fıḳıh usulünün gelişimi, hicri III. yüzyılda Şâfi'î ve onun ilk nesil öğrencilerinin çalışmaları ile başlamıştır. İlk nesil Şâfi'îler, Şâfi'î'nin düşüncesini iḫtiṣar etme, savunma ve farklı ilmi disiplinlere aktarma suretiyle Şâfi'î fıḳıh uṣûlünün fikrî gelişiminde etkili olmuşlardır. İlk nesil Şâfi'îlerin öğrencileri olan Dört Muḥammed (Ebû Ca'fer et-Taberî, Ebû 'Abdillâh el-Mervezî, İbn Ḫuzeyme, İbnu'l-Munẕir) gerek fikrî gerekse de coğrafi olarak Şâfi'î fıkıh uṣûlünün gelişimini sürdürmüşlerdir.Hicri IV. yüzyılda 'Irâḳ bölgesine aktarılan Şâfi'î fıḳıh uṣûlü buradaki kelâmî ve felsefî hareketlerden etkilenmiştir. 'Irâḳ bölgesinde müstakil uṣûl metinleri dışında er-Risâle şerhleri üretilmiştir. Günümüze ulaşan uṣûl metinleri, 'Irâḳ bölgesindeki fıḳıh uṣûlünün kavramsal ve içeriksel olarak geliştiğini göstermektedir. Hicri IV. yüzyılda ehl-i ḥadîå tarafından Ḫorâsân bölgesine aktarılan Şâfi'î fıḳıh uṣûlü rivayet eksenli bir gelişim göstermiştir. 'Irâḳ bölgesinde başlayan Eş'arîlik kısa sürede Ḫorâsân Şâfi'îleri tarafından karşılık bulmuştur. Bu durum Eş'arî ve Şâfi'î'nin farklılaşan fıkıh uṣûlü görüşleri etrafında fikrî bir krizin oluşmasına ve bu krizin V./XI. yüz yıl boyunca sürmesine zemin hazırlamıştır. Şâfi'î'nin öğrencilerinin başlattığı Şâfi'î uṣûl düşüncesinin alanını genişletmesi Ḫorâsân bölgesinde devam etmiştir. Ḫorâsân bölgesindeki ehl-i ḥadîå Şâfi'î'nin teorisini savunmak, temellendirmek ve güncel tutmak için ḥadîå tasniflerinde bulunmuştur. Ehl-i ḥadîå bununla da yetinmeyerek Ḫorâsân'da Şâfi'î'nin er-Risâle'sine dair ilk şerḥ çalışmalarında da bulunmuşlardır. Ḫorâsânlı Eş'arî-Şâfi'îler ise, metin düzeyinde Şâfi'î fıḳıh uṣûlü literatürüne katkı sağlamışlardır. Horâsân'daki Şâfi'î fıḳıh uṣûlü fikirsel olarak da gelişim kaydetmiştir. Shâfi'î fiqh development began with the work of Shâfi'î and his first generation students at III. century. The first generation Shâfi'îs have been influential in the intellectual development of the Shâfi'î fiqh way by conveying the thought of Shâfi'î to the abridgement, defense and different disciplines of science. Four Muḥammed ((Ebû Ca'fer et-Taberî, Ebû 'Abdillâh el-Mervezî, İbn Ḫuzeyme, İbnu'l-Munẕir), the students of the first generation Shafi'i, continued the development of the Shafi'i fiqh, both intellectually and geographically.The Shâfi'î fiqh sent to the 'Irâqi region in the Hijri IV. century was influenced by the kelâmî and philosophical movements there. er-Risâle commentaries were produced in the 'Irâqi region apart from independent procedural texts. Procedural texts reached the present day demonstrates that conceptual and contextual development of fiqh mobility in the 'Irâqi region.The Shâfi'î fiqh narrative transmitted by the Ahl-i Ḥadith in the Khorâsân region in the Hijri IV. century shows an development. The Ash'arism which started in the 'Irâqi region was soon met by the Khorâsân Shâfi'î. This led to the formation of an intellectual crisis around the differentiated Fıqh procedural views of Ash'arî and Shâfi'î and this crisis has set ground for V. century. The expansion of Shâfi'î methodical thought, which has initiated Shafi'i students continued in Khorâsân region. In the Khorâsân region, the people of the Ahl al-Ḥadith have found the ḥadiths in order to defend, supremacy and keep up with the theory of Shâfi'i. The Ahl-i Ḥadith did not willing to settle for it, but they also made their first commentary on Shâfi'î's er-Risâle in Khorâsân. The Khorâsân Ash'arî-Shafi'îs have also contributed to the literary text of Shâfi'î fiqh at the level of text. The Shâfi'î fiqh development in Khorâsân has also made intellectual advancement. 397

Mezhepsel sürecin başlamasıyla birlikte dünyanın pek çok bölgesinde olduğu gibi Horasan bölgesinde köklü bir şekilde yerleşen ve varlığını halen güçlü bir şekilde devam ettiren Sünni mezheplerden biri olan Hanefilik, Ebû Hanife'nin ilim halkasında yetiştirdiği talebelerinin ilmi faaliyetleri ve bölge halkının örf ve âdetlerine verdikleri önem ve itibar sayesinde olmuştur. Bu bağlamda Abdullah ibn Mesud ile başlayan ve onun talebeleri ile devam eden süreçte Kûfe Ehl-i Rey ekolu İmam Ebû Hanife ile birlikte akademik fıkıh üretme merkezine dönüşmüş ve ilkelerini belirleyerek sistemli hale gelmiştir. Ebû Hanife ile oluşan bu akademide dünyanın pek çok bölgelerinden talebeler katılmış ve bu akademiden istifade ederek gittikleri yerlerde bu mezhebin ilkelerini yaymaya çalışmışlardır. Bu bölgelerden biri de Horasan bölgesidir. İfade edildiği üzere, Ebû Hanife'nin erken dönem talebeleri arasında yer alan Horasanlı talebeler vasıtasıyla bölgeye yayılan Hanefî mezhebi, yerleşik kültür ve âdetlere verdiği değer ve itibar sayesinde bölge halkı tarafından özümsenerek İslamiyet'i temsil eden bir mezhep haline gelmiştir. İslam'ın evrensel değerlerinin bölge halkının akl-i selimince onay görmüş âdetleri İslâmiyet'in amaç edindiği gâye ile doğru bir şekilde kanalize eden Hanefî mezhebi, bir taraftan müntesiplerinin te'lif ettiği eserlerle İslâm'ın doğru algılanıp yaşanması için kaynaklık ederken diğer taraftan bölge de oluşan devletlerin desteğini kazanmak suretiyle devletin resmi dairelerinde de yerini almış ve bu sayede Belh başta olmak üzere Horasan'ın birçok şehrinde Hanefi sistemine göre tedris olunan medreseler te'sis edilerek mezhebin yayılmasına hem evme hem de derinlik kazandırmıştır. Bu bağlamda yerleşen Hanefi mezhebi günümüzde de varlığını güçlü bir şekilde devam ettirmekte olup, mezhebin temel eserleri gerek Hukuk Fakültelerinde gerek Şeriyât Fakültelerinde ders kitabı olarak okutulmaktadır. The hanefi sect, one of the Sunni sects that settled deeply in the Horasan region and still continues its existence strongly as in many regions of the world with the beginning of the sectarian process, has grown with the activities of the students who were educated by Abu Hanifa and the importance and prestige of the traditions of the people of the region. In this context, in the process that began with Abdullah ibn Masud and continued with his students, the Kûfe Ehl-i Rey's education system became an academic fiqh production center and became systematic by determining its principles along with Imam Abu Hanifa. In this academy formed by Abu Hanifa, students from many parts of the world participated in this program and they tried to spread the principles of this sect in their places. Horasan region is one of these. The Hanefî sect, as stated that spread through the region by the students from Horasan, has become a denomination representing Islam that assimilated by the people of the region through the value and prestige it has given to cultures and traditions. With the universal values of Islam that have been approved by the people of the region, The Hanafi sect channeled the Islamic right through the purpose and has been a source for Islam to be perceived and experienced well by its works. As well as in the state offices of the state in order to gain the support of the governments of the region. On this count, in many cities of Horasan, especially in Belh the medreses set according to the Hanafi system, has caused both acceleration and depth to spread the sect. The Hanafi sect, which is settled in this context, is still continuing its existence strongly and the main works of the sect are taught both in the Faculty of Law and the Faculty of Shari'ah. 119

İslam'ın ilk asırlarında doğu bölgesinin bütününü kapsayacak şekilde kullanılan Horasan, hemen her türden siyasî, dinî ve fikrî hareketin doğup geliştiği bölgelerden biri olmuştur. Bölgenin çeşitli hareketler açısından zengin bir yer olmasında merkezî iktidarın etkisinden uzak oluşunun rolü büyüktür. Bu özelliğinin etkisiyle Horasan bölgesi, Mürcie, Şîa, Haricilik ve Mutezile gibi mezheplerin geliştiği ve fikirlerini yaydığı bir yer haline gelmiştir.Başlangıçta Irak coğrafyasında ortaya çıkan Şiî hareketler, hicrî ikinci asırdan itibaren Emevî-Hâşimî çekişmesinin bir uzantısı olarak Horasan'a taşınmıştır. Bu bağlamda Horasan, Emevîlere karşı Hâşimî muhalefetin yoğun destek bulduğu ve başarıya ulaştığı bir bölge olmuştur. Horasan'da Şiî fikirler çerçevesinde ilk ortaya çıkan grupların önce Muhammed b. el-Hanefiyye, ardından oğlu Ebû Hâşim'i imam olarak kabul eden Keysâniyye ve buna eklemlenmiş gulat hareketler olduğu görülmektedir. Bu hareketler, Abbasî iktidarının kurulmasında önemli rol oynamıştır. Bununla birlikte Zeydî ve İsmâilî hareketlerin de Horasan'da zemin bulduğunu söylemek mümkündür.İlk olarak Yemen kökenli Eşʻar kabilesi mensuplarının Kum ve civarına yerleşmesi burayı İmâmî gruplar açısından süreç içerisinde cazibe merkezi haline getirmiştir. İmâmî gruplar, Şiî imamlarından Ali er-Rızâ'nın Horasan'a gelişi ve burada Abbasî tahtına veliaht olarak atanmasıyla bölgede görünür hale gelmiştir. Diğer yandan Sâdât'ın ve İmamzâdelerin Horasan'ın çeşitli şehirlerine göç etmesi, Ali soyu etrafındaki fikrî oluşumlara farkındalık kazandırmıştır. Kendilerinden sonra onların adı etrafında oluşturulan yüzlerce İmamzade türbesi ve bu türbeler etrafında geliştirilen edebiyat, Şiiliğin toplumsal olarak da zemin kazanmasını sağlamıştır. Şiiliğin Horasan'daki bir başka tezahürü hadis faaliyetleri kanalıyla görülmüştür. Irak coğrafyasında üretilen Şiî hadisler ilk olarak Kum ve Rey'e ardından Horasan'ın diğer şehirlerine taşınarak dağınık haldeki bu birikim tedvin edilmiş, böylece diğer Şiî gruplar üzerinde belirgin bir hâkimiyet kurulmuştur. İmâmiyye açısından son derece önemli olan Usûlu'l-Kâfî ve Men Lâ Yahduruhu'l-Fakîh gibi eserlerin bu coğrafyada üretilmesi bunun en önemli kanıtıdır. In the first centuries of Islam, the name of Khorasan was used to cover the whole eastern region, and it became a region which was emerging and developing place of all kinds of political, religious, and intellectual movements. Its being far way from influence of the central power might played role in that the region was abundant in term of different movements. Because of that the Khorasan region became a place which Islamic sects like Murjia, Shia, Kharijite, and Mu'tazila had developed and spread out their thoughts. At the beginning, the Shiite movements emerged in the region of Iraq, and from second hijri century, these movements moved to Khorasan as an extension of Umayyad-Hashemids controversies. In this sense, Khorasan became a place where the Hashemite opposition found a strong support and reached to success against to the Ummayyads.In the context of Shiite thoughts in the Khorasan, it is seen that the first emerged group was Kaysaniyya, and then ghulat movements were jointed to it (Kaysaniyya). And they accepted Muhammad ibn al-Hanafiyyah, and then his son Abu Hashim as imams. These movements played a significant role in the establishment of the Abbasid ruling. Except of this, it is possible to say that Zaydi and Ismaili movements also found grounds for themselves in the Khorasan.After members of Ash'ar tribe with Yemenite origin settled down Qom and its vicinity for the first time, it became an attraction center for Imami groups during the time. Imami groups became more visible after Shiite imam Ali al-Rida went to Khorasan and was appointed to heir to the throne of Abbasids. On the other hand, Sadat and Imamzades' migration to different cities of Khorasan, raised awareness to intellectual formations surrounding around descents of Ali. In the name of them, the hundreds of Imamzade shrines were constructed after they passed away, and a literature was developed at the around of these tombs. And that helped to Shiite to gain social ground in the Khorasan. Another appearing of Shiism in the Khorasan happened through hadith activities. Shiite hadiths which were produced in Iraq region, firstly transmitted to Qom and Ray, and then to other cities of the Khorasan. And because these disconnected narratives were complied in Khorasan, it set up a distinctive ruling over other Shiite groups. Production of some very significant pieces for Imamiyyah (like Usulu-l Kafi and Men La Yahduruhu'l Fakih) in this region, is one of the most important proves of that. 320

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Horasan bölgesinin taşımış olduğu öneme binaen yapılan bu çalışmada bölgenin Ortaçağdaki ehemmiyeti ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bölgenin kuzeyinde iki önemli dağ Elbruz ve Pamir sıradağları Hindukuş dağlarına uzanır. Güneyde Deşt-i Lut ve Deşt-i Kevir adında iki büyük çölü barındırır. Bölgede akan Ceyhun, Belh, Herat gibi önemli nehirler bölgenin tarımsal yönüne hayat verirler. Ortaçağda her yerde olduğu gibi Horasan bölgesinin ekonomik yapısı da temelde ziraata dayanıyordu. Bundan dolayı tarım ve hayvancılık gelişmişti. Bu bölgede biten ürünler olarak tahıl ve pamuğun yanı sıra ipek yetiştiriciliği de öne çıkmaktaydı. Hayvancılık olarak büyükbaş ve küçükbaş hayvancılıkla beraber, deve yetiştiriciliği de bölgede yapılmaktaydı. Bütün bu ürünlerin ortaya çıkarmış olduğu bir ticari potansiyel vardı. Coğrafi ve ekonomik yapı bölgenin kendisine has bir idari yapısının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Horasan sosyal yapısı ve burada yaşayan insanların mizaçları, coğrafyanın naifliği ve verimliliğin etkisi ile şekillenmişti. Bundan dolayıdır ki bölgenin sağlıklı havası, mükemmel suyu, toprağı hünerli sanatkârları, uzun boylu geniş omuzlu, sadık ve narin insanlarından övücü sözlerle bahsedilir. Bölgenin kavşak noktada olması sürekli göçlere maruz kalmasına neden olurken, bu durum bölgenin sosyal yapısına nüfuz etmiştir. Yaşanan bu göçler sadece bölgenin etkin yapısında değişikliğe neden olmamış, ekonomik ve kültürel hayatını da şekillendirmiştir. Aynı zamanda İslam fetihleri ile birlikte bölgenin sosyal yapısında bir değişim bariz olarak görülmekte ve bölgede sosyal yaşam yeniden şekillenmekteydi. Din, ilk insanlardan itibaren insanın hayatında var olmuştur. Sosyal hayat varlığını bir anlamda dine ve dinsel yapıya borçludur. Horasan'daki dini yapı diğer bölgelere göre az çok farklılık arz ederdi. Araplar İran bölgesini fethetmeden evvel de buradaki dinlere yabancı değillerdi. Nitekim Araplar içerisinde Mani, Mazdeizm ve Zerdüşt inanırları da vardı, özellikle Temimi Arapları arasında Zerdüştî inanırların varlığına rastlanır. Bölgede başta semavi dinler olan Yahudilik ve Hristıyanliğ'ın yanı sıra Zerdüştilik (Mecusilik), Maniheizm, Budizm ve Şamanizm gibi din ve mezheplerin varlığı görülmektedir. Bölgede yürütülen yoğun tebliğ faaliyetleri bölgenin hızla İslamlaşmasını sağlarken, aynı zamanda bölgede mezhepsel bir yapıyı da ortaya çıkarıyordu. Bölgedeki bu mezhepsel yapı ve her bir mezhebin faaliyetlerinin toplum üzerindeki etkisi görülmektedir. Ayrıca diğer İslam coğrafyalarına paralel bir biçimde bölgede tasavvufun ortaya çıkışı görülmektedir. Bu akımın bölgenin sosyal hayatına deruni etkisi hissedilmektedir. Son olarak bölgenin dini ve sosyal yapısında etken olan Zındıklık meselesine değinilmiştir. Bu çalışmada öncelikli olarak Arapça, İngilizce ve Türkçeye çevrilmiş ana kaynaklar değerlendirilmiştir. Ayrıca İngilizce, Türkçe ve Arapça tetkik eserlerden, İngilizce ve Türkçe hazırlanan Ansiklopedi maddeleri taranarak istifade edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Horasan, coğrafya, din, sosyal, İslam, mezhepler, tasavvuf. In this study, the region of Khorasan in virtue of importance in the Middle Ages was moved to try to determine significance. Hindu Kush and Pamir mountain range north of the region's two major mountain Elbrus mountains stretches. The south and Dest Dest-i-i-Lut desert Kevir has two large harbors. Ceyhun flowing across the region, Balkh, Herat, such as the agricultural aspect of the region's rivers give life. The economic structure of the Middle Ages, as everywhere in the foundation of Khorasan was based on agriculture. Therefore, developed agriculture and animal husbandry. Finished products in this region as well as grain and cotton as well as silk production to come forward. With cattle and sheep in livestock husbandry, and camels were being grown in the region. All of these products revealed that there was a commercial potential. Geographical and economic structure of the region has resulted in the administrative structure of its own.Khorasan social structure and temperaments of people living here, with the effect and efficiency of naifliği shaped by geography. Therefore we healthy air of the region, excellent water, soil, skilled craftsmen, tall, broad-shouldered, loyal and gentle man 'mentioned in laudatory words. While the intersection point of the region to be exposed to continuous migrations, it has permeated the social structure of the region. This migration resulted in a change in the structure of the active region did not only, also shaped the economic and cultural life. At the same time, the Islamic conquests of the region are seen as the obvious change in social structure and social life of the region re-shape.Religion is man's life, from people who have been there first. In a sense, owes its existence to religion and religious structure of social life. Khorasan religious structures would differ less than in other regions. Before the Arabs conquered Iran in the region where they were not foreign religions. In fact, the Arabs in the Mani, had Mazdeism and Zoroastrian believers, especially among the Arabs of Temimi found in the presence of Zoroastrian believers. Abrahamic religions, especially Judaism and Hristıyanliğ'ın in the region, as well as Zarathustra (Majus), Manichaeism, Buddhism and Shamanism is the existence of such religions and sects. The intensive activities in the notification area of the region İslamlaşmasını quickly, while at the same time in the region also revealed a sectarian structure. Denominational structure and activities of each denomination in this region shows the effect on society. In addition, in parallel with other Islamic areas in the region is the emergence of Sufism. Social life of the region felt the effect of this movement inward. Finally, the region, the issue of religious and social structure, which is a factor Zındıklık mentioned. In this study, primarily in Arabic, English and Turkish, were the main sources translated. In addition, English, Turkish and Arabic works of investigation, English and Turkish are scanned items have been benefiting from the Encyclopedia. Keywords: Khorasan, geography, religion, social, Islam, sect, mysticism.

SUMMARY Murcia is the name of those who suspend the judgement regarding Uthman,.Ali and the other sinful ones and not testif> whether they are in Hell or in Paradise. Mûrcia is a sect that wants all muslims to unite and to be peaceful each other by ending the terrorist Haricite and Shiite activities, the Ommiad-Hashemite conflict and the Ommiad politics which accepts new non-Arab muslims as a second-class citizen of the State. The Murciite nucleus originated among leading Sahabis like Abdullah b. Omar and the others, in Macca and Madina, who refused to take sides and remained neutral towards political groups as consequence of the Fitne of 36/956. But this attitude was later developed to Irjâ'. Its formative period is between 60-75/679-694 years. When Hasan b. Muhammad wrote his book Kitâbul-Irjâ' and send it to some cities, Mürcie owned many followers, especially in Irak, between circle of new non-Arab Muslims and the Koran reciters. The ideas of the Murjia about belief(imaîî) and actions(a'mâl) were systematised by Abû Hanifa and the others around him(Eh-li ReY) and the ideas in this subject were collected in small books. Mania propagated his ideas in Khorasan and Transoxiana after 80/699 year. After a short time, its belief theory, became a hope as a salvation for the new-non Arab muslims, who were under the press of bad economic and political conditions in this area. Even Murcia had supported and participated with the new non-Arab Muslims in their complaints and revolts against Ommiads and also they, themselves, rebelled under Haris b. Surayc for the sake of some economic reforms. Therefore Murcia, for a long time, has played a significant role in the Mamizatiffli of Turks, Arabs and other nations inhabiting in these areas. Mnrcia, in Abbasid period too, as it was beforehand, had been supported intellectually by Kufiass. Since the People of Opimon(Ahlu'r-Ra'y)adopted the Ircâ' Creed and they were appointed m some official posts, this sect has gained an extensive penetration between the inhabitants in Khorasan and Transoxiana. Balh, in the early years of Abbasids; Nisabûr and Ray in the period of Tahirids and Samarkand in the period of Samanids became the important centres of Murcia. In this area three Murciite thought schools, i.e. Naccâriya in Ray, Karrâmiya in Nisabûr and Mâturîdiya in Samarkand, has evolved. All these schools accepted Ebû Hanifa as a respectful leader in the article of belief and jurisprudence, but only Mâturîdiya was able to continue under the name of the People of Sunna and Jamaa(Ahl-i Sunna ve'l- S.`Sit !*!(&* ' 325