Search

Temettuat Defterleri, yakın dönem Osmanlı sosyo-ekonomik çalışmaları bağlamında çok kıymetli veriler barındırmaktadır. Haddizatında vergi ve askerlik muafiyeti dolayısıyla kamu ve özellikle mali kayıtlarda yer almayan kadınların, istisnai de olsa ilk defa kendilerine özel tutulan temettuat defterlerinde yer almaları ayrı bir öneme sahiptir. Bununla birlikte yapılan bazı çalışmalarda birkaç cümle ile bahsedilmesinin dışında kadının ekonomik gücünün tespiti noktasında yeterince değerlendirilebildiğini söylemek oldukça zordur. Bu durum bizim müstakil kadın temettuat defterlerini ele almamıza neden olmuştur. Bu bağlamda Nefs-i Muğla, Bozöyük, Gökabad, Mesevli, Tırahiye ve Ula kazalarında toplam üç yüz on iki hanede üç yüz otuz kadın hane reisine ait temettu kaydı bulunmaktadır. Temettu sahibi kadınlardan büyük kısmı yalnız olmakla birlikte bir kısmı kız kardeş/kardeşleriyle, bir kısmı da kaynana-gelin olarak birlikte yaşadığı hanelerinde müştereken vergi mükellefi olarak kayıt edilmiştir. Temettuat mükellefi kadın hane reisi sayısının toplam hane sayısına oranı %5’tir. Bu oran babası veya eşi öldüğü için aile reisi olarak temettu vergisiyle mükellef tutulan kadınlar bağlamında makul bir düzey olduğunu söylemek mümkündür. Erkek ve kadın mükelleflere ait verilerin mukayesesi, bize Osmanlı toplumunda kadının ekonomik gücünün sağlıklı olarak değerlendirilmesi noktasında katkı sağlayacaktır. Bu defterler bize Osmanlı kadınının gerek işgücüyle ve gerekse tasarruf ettikleri mülkleriyle hayatını idame ettirecek ekonomik üretimin ötesinde temettu vergisiyle kamu maliyesine katkı sağlayacak kadar üretimin parçası olduğunu göstermiştir.

One of the most compact sources giving information about the economic mechanism of a city in the 19th century Ottoman world is undoubtedly the notebooks of “ihtisap”. Until 1826, the collection fee, which was collected and spent on site, started to be collected on behalf of the central government in response to the needs of the "Asakir-i Mansure" army from this date on.The Kayseri İhtisap Rüsumu Notebook dated H.1243 (M.1827-1828) states the amount of tax to be collected on the traded crop, as well as the tradesmen groups subject to “ihtisap” taxes. This notebook provides very valuable data that will enable us to get an idea about the sectoral distribution of economic activities in Kayseri and their weight in the city economy. Accordingly, in 1827/28, there were a total of 3303 taxpayer tradesmen in 106 different tradesmen groups in the city of Kayseri. The number of “ihtisap” taxpayers, which is an urban tax collected from tradesmen, merchants, craftsmen, commercial places, goods and services in the town centers, shows us that Kayseri was a settlement in accordance with the definition of a “city” where industrial and commercial activities were carried out rather than agricultural production at that time, XIX. yüzyıl Osmanlı dünyasında bir kentin ekonomik mekanizması hakkında bilgi veren en derli toplu kaynaklardan birisi hiç kuşkusuz ihtisap defterleridir. 1826 yılına kadar mahallinde toplanıp harcanan ihtisap rüsumu, bu tarihten itibaren “Asakir-i Mansure” ordusunun ihtiyaçlarına karşılık olmak üzere merkezi hükümet adına toplanmaya başlanmıştır. H.1243 (M.1827-1828) tarihli Kayseri İhtisap Rüsumu Defteri ihtisaba tabi esnaf grupları ve bunların ihtisap vergilerinin yanı sıra ticarete konu olan mahsul üzerinden alınacak vergi miktarını da belirtmektedir. Bu defter Kayseri’de ekonomik faaliyetlerin sektörel dağılımı ve bunların şehir ekonomisindeki ağırlığı hakkında fikir edinmemizi sağlayacak çok değerli veriler sunmaktadır. Buna göre 1827/28 senesinde Kayseri şehrinde 106 ayrı esnaf grubunda toplam 3303 adet ihtisap vergisi mükellefi yani esnaf bulunmaktadır. Kaza merkezlerindeki esnaf, tüccar, zanaatkâr, ticari mekân, mal ve hizmetlerden alınan ve kentsel bir vergi olan ihtisap rüsumu mükellefi miktarı bize Kayseri’nin o dönemde de zirai üretimden ziyade sanayi ve ticari faaliyetlerin yapıldığı “kent” tanımına uygun bir yerleşim birimi olduğunu göstermektedir.