Search

Om een inschatting te kunnen maken van het risico dat honingbijen blootgesteld worden aan gewasbeschermingsmiddelen, andere stoffen zoals atmosferische depositie van fijnstof en organismen zoals plantpathogene microorganismen, is in opdracht van het Ministerie van EZ/Landbouw een samenvatting gemaakt van de informatie, beschikbaar over de aantrekkelijkheid van Nederlandse gewassen voor honingbijen (Apis mellifera). De opdracht is vorm gegeven in twee delen. Deel I is een beschrijving van het bijenvolk met de focus op het foerageergedrag, gevolgd door een beschrijving van factoren die het foerageergedrag bepalen, hoe de bijen hun omgeving exploreren en exploiteren en een lijst met kengetallen over het foerageren van honingbijen. Deel II geeft een overzicht van cultuurgewassen en wilde planten met bijbehorende waarden van nectar en stuifmeel voor honingbijen met bloeitijden en verwijzingen naar goede drachtplantenboeken. Hieronder zijn puntsgewijs relevante zaken gegeven die in het rapport verder uitgewerkt zijn. Honingbijen zijn voor hun voedsel (nectar en stuifmeel) volledig afhankelijk van planten. Het foerageergedrag en de voorkeur voor gewassen hangt af van de behoefte in het volk en de aantrekkelijkheid van het gewas als nectar- en stuifmeelbron. Het foerageergedrag wordt voortdurend aangepast aan de beschikbare dracht en de behoeften van het bijenvolk. Honingbijen leven in volken die variëren in grootte van ~7000 individuen in het voorjaar (maart) tot 20 000 à 30 000 in de zomer en weer afnemend in oktober. In het actieve foerageer- en broedseizoen is een derde tot een vierde deel foerageerster (haalbij). In de loop van een seizoen halen de bijen ten behoeve van het volk 25 kg water, 20 - 30 kg stuifmeel, 125 kg nectar en kleine hoeveelheden hars (propolis). Voor het halen van deze voedselcomponenten vliegen bijen tot 2 km voor water, tot 6 km voor stuifmeel en tot 12 à 13 km voor nectar. Meestal zullen de vluchten echter beperkt zijn tot 600-800 meter. De foerageerafstanden zijn in de zomer (juli – augustus) langer dan in het voorjaar (maart – mei). Met andere woorden, in het voorjaar wordt het voedsel in een kleiner gebied verzameld dan in de zomer. Het risico dat bijen aan een bespuiting zullen worden blootgesteld zou daarom na half juni hoger kunnen zijn dan in het voorjaar. Maar aan de andere kant zijn dan de meeste bespuitingen met insecticiden achter de rug. Het risico van blootstelling aan een insecticide is hoger in een gewas met een goed nectar- (hoeveelheid en suikerconcentratie) en stuifmeelaanbod. Foerageersters vliegen per dag gemiddeld 10 keer uit om voedsel te verzamelen, elke trip kan van een paar minuten tot een uur duren. Door communicatie via de bijendans en trophallaxis (voedseluitwisseling) wordt de keuze voor het benutten van een bepaalde dracht sterk gestuurd. Dat betekent dat bijen zich niet homogeen verdelen over het drachtgebied maar focussen op de meest profijtelijke drachten. Als gevolg daarvan is ‘geen bezoek’ en ‘veel bezoek’ in de verdeling meer vertegenwoordigd dan ‘een beetje bezoek’. Bijenvolken van een bijenstand verdelen zich niet allemaal gelijk over het drachtgebied; verschillende volken bezoeken deels verschillende en deels overlappende drachten. Hoewel de triggers en veelal de drempels bekend zijn, evenals de manier van foerageren, is het nog niet mogelijk precies te voorspellen hoe een volk zich verdeelt over meerdere velden. Omgekeerd is ook niet te voorspellen welk aandeel van verschillende volken op verschillende locaties in een bepaald veld mag worden verwacht. De nectar die binnengebracht wordt, wordt binnen enkele uren verdeeld over het volk; foerageersters gebruiken het als brandstof voor nieuwe foerageervluchten, het komt in het larvenvoedsel terecht en het meeste wordt opgeslagen. Vaste deeltjes zoals fijnstof en microbiële plantpathogenen verdelen zich snel over de bijen in het volk door fysiek contact

Voor de tweede keer in 10 jaar heeft de kleine bijenkastkever (Aethina tumida) voet aan de grond gekregen in Europa. Een eerste uitbraak in Portugal in 2004 werd snel ingedamd, maar een nieuwe uitbraak in het zuiden van Italië lijkt van permanente aard.

Voor de tweede keer in 10 jaar heeft de kleine bijenkastkever (Aethina tumida) voet aan de grond gekregen in Europa. Een eerste uitbraak in Portugal in 2004 werd snel ingedamd, maar een nieuwe uitbraak in het zuiden van Italië lijkt van permanente aard.

De parasitaire mijt Varroa destructor is altijd en overal aanwezig in volken van onze honingbijen. Varroa verkot het leven van de volwassen bij, wat resulteert in een verhoogde kans op wintersterfte. Ondanks leen relatief geringe wintersterfte in 2012-2013 en 2013-2014 is het identificeren van een variabele om in een vroeg stadium wintersterfte te kunnen voorkomen nog steeds hard nodig. Met behulp van zo'n variabele kunnen er maatregelen genomen worden om sterfte te voorkomen.

De varroa mijtziekte (Varroa destructor) is de belangrijkste bedreiging van de Europese honingbij. Wintersterfte van honingbijen is in de meeste gevallen toe te schrijven aan deze ziekte. Deze tweede, licht gewijzigde druk biedt informatie over de biologie van varroa, de effecten van varroa op honingbijen en de bestrijding van varroa.

Er is iets goed mis met de honingbij: ’s winters legt een derde van de volken het loodje. Geleidelijk aan krijgt de wetenschap meer inzicht in mogelijke oorzaken van deze bijensterfte, maar één boosdoener is (nog) niet aan te wijzen.

Om een beter inzicht te krijgen in de praktijk van de Nederlandse imker en de bijenziekten, is in het kader van het BIJ-1 project, het Nederlands Bijenvolk Onderzoek (NBO) opgezet. Het onderzoek uitgevoerd door Bijen@wur (onderdeel van Plant Research International) en in samenwerking met het Nederlandse Centrum voor Bijenonderzoek (NCB). Het onderzoek is opgezet als een retrospectief onderzoek. Dit wil zeggen dat de verklaring van wintersterfte in de winter 2010-2011 en in de winter 2011- 2012 gezocht wordt in welke bijenziekten voorkwamen en hoe er met de bijenvolken geïmkerd is. Meewerkende imkers hebben in mei/juni en in september 2010 en 2011 volgens instructie van en met materiaal van PRI bijen@wur zelf monsters genomen van jaarlijks dezelfde bijenvolken en naar PRI bijen@wur gestuurd. Onderzocht is of er een verband gelegd kon worden tussen de wintersterfte in de winter 2010-2011 en 2011-2012 en de incidentie van DWV, Nosema ceranae en Nosema apis in mei/juni en in september 2010 en 2011 en de varroabestrijding in de zomer en najaar 2010 en 2011. De datasets van beide periodes zijn apart geanalyseerd.

Er is iets goed mis met de honingbij: ’s winters legt een derde van de volken het loodje. Geleidelijk aan krijgt de wetenschap meer inzicht in mogelijke oorzaken van deze bijensterfte, maar één boosdoener is (nog) niet aan te wijzen.

In de vorige editie van Bijenhouden hebben we een algemene inleiding gegeven over de vraag wat concurrentie eigenlijk is en welke factoren er invloed op hebben. In dit artikel willen we kijken in hoeverre concurrentie daadwerkelijk optreedt. Wat is er op dit gebied aan onderzoek gedaan en wat zijn de uitkomsten? Horen honingbijen wel in de Nederlandse natuur thuis en zo ja hoeveel?

In de vorige editie van Bijenhouden hebben we een algemene inleiding gegeven over de vraag wat concurrentie eigenlijk is en welke factoren er invloed op hebben. In dit artikel willen we kijken in hoeverre concurrentie daadwerkelijk optreedt. Wat is er op dit gebied aan onderzoek gedaan en wat zijn de uitkomsten? Horen honingbijen wel in de Nederlandse natuur thuis en zo ja hoeveel?

Eerste deel van een reeks over de concurrentie tussen honingbijen en wilde bijen. In 2010 was er veel te doen over concurrentie tussen honingbijen en wilde bijen. Erik van der Spek (2010) stelde dat het plaatsen van grote aantallen bijenkasten een bedreiging vormt voor de wilde bijen in natuurgebieden. Niet vee later schreef Arie Koster (2010) hij op de Elspeter heide rond bijenvolken net zoveel heidezijdebijen waarnam als op andere delen van de heide. Een dergelijke discussie is zeker niet nieuw. In 1998 schreef Koster er al over in bijenteelt en in 1998 verscheen er een rapport over dit onderwerp met aanbevelingen vooer aantallen bijenvolken in natuurgebieden (Smeekens e.a., 1998). Sindsdien is echter nog veel meer onderzoek gedaan. Tijd voor een update

Op 22 maart 2010 kwam een bont gezelschap van bijenhouders van ABTB, ANI en NBV bijeen in Hoenderloo. Het onderwerp die avond was de vraag: “Hoe combineer ik varroabestrijding met de heidedracht?” Hieronder het antwoord en wel in de vorm van de basisprincipes van varroa bestrijding plus een concrete methode om deze te combineren met de heidedracht.

De varroa mijtziekte (Varroa destructor) is de belangrijkste bedreiging van de Europese honingbij. Wintersterfte van honingbijen is in de meeste gevallen toe te schrijven aan deze ziekte. Deze brochure van de WUR biedt informatie over de biologie van varroa, de effecten van varroa op honingbijen en de bestrijding van varroa.

Op 22 maart 2010 kwam een bont gezelschap van bijenhouders van ABTB, ANI en NBV bijeen in Hoenderloo. Het onderwerp die avond was de vraag: “Hoe combineer ik varroabestrijding met de heidedracht?” Hieronder het antwoord en wel in de vorm van de basisprincipes van varroa bestrijding plus een concrete methode om deze te combineren met de heidedracht.

Al enkele jaren duiken in de pers berichten op over massale bijensterfte. Het sterven van honingbijenvolken wordt dan gelijk gezien aan het uitsterven van de soort. Juist ná beantwoording van vragen uit de Tweede Kamer komt LNV met een inventarisatie van de actuele situatie, om te weten of aanvullende maatregelen nodig zijn om de bijenpopulatie in stand te houden

De Nederlandse bijenhouders zijn goed bekend met het gebruik van bedrijfsmethoden om aan volksvermeerdering te doen. Een goed voorbeeld daarvan is de Aalster methode. Ongeveer tien jaar geleden werd de Darrenraatmethode1 geïntroduceerd. Dit was de eerste poging om volksvermeerdering en varroabestrijding in één methode uit te voeren. Hoewel de methode in vele vormen nog steeds wordt toegepast, bestaat er toch een aantal bezwaren. Het belangrijkste bezwaar is dat de methode erg arbeidsintensief is. In de afgelopen jaren heeft PPO Bijen gezocht naar een aantal nieuwe methoden om varroabestrijding en zwermverhindering te combineren. In deze proeven gaat het om het gebruik van oxaalzuur, mierenzuur en Thymovar

Er wordt in de wereld volop gehandeld in bijen en bijenproducten. De globalisering is niet aan de bijenteelt voorbij gegaan. Producten als honing en propolis, maar ook raszuivere koninginnen worden over heel de wereld gemaakt en verspreid. Met deze wereldwijde verplaatsing van bijen kunnen ook allerlei ziekten verplaatst worden. Varroa is daar het meest in het oog springende voorbeeld van. Om de introductie van andere exotische bijenziekten te voorkomen zijn er vanuit Brussel Europese richtlijnen gekomen ten behoeve van landelijke wetgeving. Deze wetgeving richt zich in het bijzonder op twee exotische parasieten, te weten Aethina tumida (Kleine bijenkastkever) en Tropilaelaps spp. mijtziekte. De LNV directie Voedselkwaliteit en Diergezondheid (VD) heeft PPO Bijen aangewezen als het laboratorium dat de wettelijke controle uitvoert bij de import van bijenkoninginnen. Dit artikel geeft een overzicht van de wetgeving en een beschrijving van de soorten en de mogelijke gevolgen van hun introductie in Europa

Sinds enkele jaren wordt er volop onderzoek gedaan naar de bestrijding van de varroamijt. Doordat de varroamijt steeds resistenter wordt tegen chemische middelen, wordt er steeds vaker gekeken naar biologische manieren om deze te bestrijden. PPO-Bijen deed een onderzoek naar bestrijding door middel van schimmels

Sinds enkele jaren wordt er volop onderzoek gedaan naar de bestrijding van de varroamijt. Doordat de varroamijt steeds resistenter wordt tegen chemische middelen, wordt er steeds vaker gekeken naar biologische manieren om deze te bestrijden. PPO-Bijen deed een onderzoek naar bestrijding door middel van schimmels

Opmerkingen en aanvullingen op de folder: 'Varroa bestrijden', uitgegeven door PPO-Bijen. De folder was bijgevoegd in het juninummer 2003 van BIJEN Peter Elshout 'Varroa-bestrijden: alle bestrijdingsmethoden en -middelen op een rij' is een brochure waarin zowel de beginnend als de gevorderde imker op een overzichtelijke wijze samengevoegd, informatie vindt over de bestrijding van de varroamijt. De redactie van BIJEN heeft de brochure met interesse maar ook kritisch gelezen.

Opmerkingen en aanvullingen op de folder: 'Varroa bestrijden', uitgegeven door PPO-Bijen. De folder was bijgevoegd in het juninummer 2003 van BIJEN Peter Elshout 'Varroa-bestrijden: alle bestrijdingsmethoden en -middelen op een rij' is een brochure waarin zowel de beginnend als de gevorderde imker op een overzichtelijke wijze samengevoegd, informatie vindt over de bestrijding van de varroamijt. De redactie van BIJEN heeft de brochure met interesse maar ook kritisch gelezen.

Overzicht van voorhanden bestrijdingsmethoden tegen Varroa destructor op de korte termijn en vooruitzichten voor de bestrijding op langere termijn. In de nabije toekomst gaat het om bestrijding met diergeneesmiddelen van natuurlijke oorsprong (mierenzuur, oxaalzuur, thymol) in het kader van een jaarbestrijdingsconcept. De verdere toekomst zal gericht zijn op het gebruik maken van natuurlijke vijanden (ziekteverwekkende virussen of schimmels) of natuurlijke signaalstoffen (feromonen), en het ontwikkelen van een varroaresistente bij door selectie op varroatolerantie

Overzicht van voorhanden bestrijdingsmethoden tegen Varroa destructor op de korte termijn en vooruitzichten voor de bestrijding op langere termijn. In de nabije toekomst gaat het om bestrijding met diergeneesmiddelen van natuurlijke oorsprong (mierenzuur, oxaalzuur, thymol) in het kader van een jaarbestrijdingsconcept. De verdere toekomst zal gericht zijn op het gebruik maken van natuurlijke vijanden (ziekteverwekkende virussen of schimmels) of natuurlijke signaalstoffen (feromonen), en het ontwikkelen van een varroaresistente bij door selectie op varroatolerantie