Search

XVI. yüzyılın başlarında Osmanlı hâkimiyetine giren ve devamlı olarak isyanlarla gündeme gelen Nusayrîlerin yaşamı, bütün Osmanlı halkı gibi XIX. yüzyılda değişmeye başlamıştır. Bu süreçte öncelikle yaşadıkları Cebel-i Nusayriye bölgesinin sosyo-ekonomik zorlukları nedeniyle kuzeye doğru göç eden Nusayrîlerin bir kısmı, Antakya ve Çukurova bölgelerine yerleşerek kendilerine yeni bir yaşam kurmuşlardır. Tanzimat ile birlikte her alanda başlayan değişim sürecinde Nusayrîler, yaşadıkları bölgelerde toplumun bir parçası olmak ve sosyo-ekonomik fırsatlardan herkes gibi faydalanabilmek adına önemli bir mücadele yürütmüşlerdir. Bu uğurda, yüzyılın ikinci yarısından itibaren, katı bir şekilde bağlı bulundukları inançlarından vazgeçerek devletin resmî İslam anlayışını temsil eden Ehl-i Sünnet itikadını dahi benimsediklerini ifade etmişlerdir. Öyle ki yüzyılın sonlarına doğru yüz binden fazla Nusayrînin Sünnî olduğu belgelere yansımıştır. Bu çalışma, camilerde diğer Müslümanlarla ile birlikte ibadet etmek isteyen, devletten okul ve cami yapılmasını talep eden ve Sünnî olduklarını ifade eden Nusayrîlerin bu davranışına karşı, Sünnî ahalinin verdiği tepki ve devletin konuya yaklaşımı üzerine odaklanmıştır. Arşiv vesikaları başta olmak üzere, yerli ve yabancı kaynaklardan elde edilen veriler ışığında, Nusayrîlerin Sünnîliği benimseme iddiası ve takiye tartışmaları ele alınmıştır., The life of Nusayris, came under the domination of the Ottoman Empire in the earlier of the 16th century and were remembered with continuous rebellions, began to change in 19th century like other people of the Ottoman Empire. In this period, they migrated from Cebel-i Nusayriye to the North because of socioeconomic difficulties. Some of them settled down Antioch and Çukurova. As a result of Tanzimat Era, Nusayris campaign to benefit social and economic opportunities and to be part of the society where they lived. Therefore, they said accepted Ehl-i Sünnet which was an official faith of the state while they abandoned their fundamental beliefs in the second half of the century. As understood from the archive documents, more than one hundred thousand Nusayris converted to Sunni Islam. This paper focuses on reactions of Sunni people and approach of the state towards Nusayris who demanded schools and mosques from the state by defining themselves as Sunni. In the light of archive documents and information which were gathered from native and foreign sources, their conversion and dissimulation debates are discussed.

Since the second half of the 19th century, the administrative reforms of the Ottoman Empire were reflected in Latakia, a town in the west of Syria, The city was also a coast-harbour, Latakia had humane importance with its inhabitants living in the mountains stretching to the East. Especially, the second element has played a role in establishing a sanjak administration in the rural-provincial center of the Empire. An administrative arrangement based on the sanjak organization in 1880 in Latakia was found necessary for the execution of military and financial obligations and the state’s desire to establish authority in this region. By these measures, the Ottoman administration aimed to control the “disobedient” population that live on the mountainside by way of administrative control and military police network. Latakia was also one of the most important areas in which missionary activities were carried out in Syria Province. In this respect, conflicts between the state and missionaries affected the local population directly. Both the activities that were carried out by missionaries with different channels and the policy that the state has developed in the opposite direction had a significant impact on the life of the local people, especially the Nusayris. The work of the state against missionary activities constitutes another part of the thesis. TEŞEKKÜR v ÖZET vi ABSTRACT vii İÇİNDEKİLER viii KISALTMALAR DİZİNİ x HARİTA ve TABLOLAR DİZİNİ xi GİRİŞ 1 A. KONU VE PROBLEM 1 B. KAYNAK ESERLER 6 C. ARAŞTIRMA ESERLERİ 8 1. LAZKİYE`NİN TARİHSEL ARKA PLANI 12 1.1. ŞEHRİN KURULUŞU 12 1.2. LAZKİYE ŞEHRİNİN DOKUSU 15 1.2.1. Fiziki Şartlar 15 1.2.2. Lazkiye Limanı 18 1.2.3. Şehir 28 1.3.TARİHSEL MENZİLDE LAZKİYE 44 2. XIX. YÜZYIL`DA İDARİ YAPI 50 2.1. 1864 VİLAYET NİZAMNAMESİ VE LAZKİYE 56 2.2. TRABLUSŞAM SANCAĞINA TABİ LAZKİYE KAZASI 63 2.3. KAZADAN SANCAĞA LAZKİYE 72 2.3.1. Sancak Teşkilatının Oluşumu ve Cebel-i Nusayri Faktörü 72 2.3.2. Beyrut Vilayeti`nin Teşkili ve Lazkiye Sancağı 109 2.4. SANCAK VE KAZALARDAKİ İDARİ TEŞKİLATLANMA VE KURUMLAR 132 3.TOPLUM 164 3. 1. NUSAYRİLER 164 3.1.1. İnanç ve Tarihleri 164 3.1.2. İsyan-İtaat Ekseninde Cebel Nusayrilerinin Durumu ve Devletle Olan İlişkileri 175 3.1.2.1. Aşiretlerin Gündemi: Çatışma 181 3.1.2.2. Bir Muhalefet Davası: Vergi ve Askerlik 189 3.2. SANCAKTAKİ DİĞER CEMAATLER 212 3.2.1. Sünni Topluluklar 212 3.2.2. İsmaililer 217 3.2.3. Gayrimüslim Cemaatler 236 3.2.3.1. Rumlar 238 3.2.3.2. Maruniler 241 3.2.3.3. Ermeniler 244 3.2.3.4. Protestanlar 248 3.2.3.5. Latinler 250 3.3. NÜFUS BİLGİSİ 253 4. BİR ÇEKİŞME ALANI OLARAK LAZKİYE: MİSYONERLER VE EV SAHİBİ OSMANLI 270 4.1.1. THE REFORMED PRESBYTERIAN CHURCH OF NORTH AMERICA: LAZKİYE`DE BİR AMERİKAN MİSYONER CEMİYETİ 270 4.2.2. OSMANLI DEVLETİ`NİN İSLAM BİRLİĞİ POLİTİKASI BAĞLAMINDA LAZKİYE 293 4.2.3. DEVLETİN POLİTİK PROGRAMININ İCRA KURUMLARI: MEKTEP VE MESCİTLER 299 SONUÇ 314 KAYNAKÇA 320 EKLER 352 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti`nde gerçekleşen idari reformların, Suriye`nin batısındaki bir kasaba olan Lazkiye`de yansımaları oluşmuştur. Lazkiye bir kıyı-liman şehri olduğu kadar doğusunda uzanan dağlarda yaşayan ahalisiyle de beşeri bir öneme sahipti. İmparatorluğun bu taşra merkezinde sancak idaresinin oluşturulmasında özellikle ikinci unsur rol oynamıştır. Devletin bu coğrafyada, askeri, mali yükümlülüklerin icrası ve otoriteyi sağlamak istemesi maksadıyla 1880 tarihinde Lazkiye`de sancak teşkilatına dayalı bir idari düzenleme gerekli görülmüştü. Bu sayede, kurulacak idari kontrol ve inzibat ağıyla dağ bölgesinde yaşayan “itaatsiz” nüfusun denetim altına alınması amaçlanmıştı. Lazkiye, aynı zamanda Suriye Vilayetindeki misyonerlik faaliyetlerinin yürütüldüğü önemli sahalardan birisiydi. Bu yönüyle, devlet ve misyonerler arasındaki mücadele bölge ahalisini doğrudan etkisi altına alıyordu. Gerek misyonerlerin farklı kanallarla sürdürdüğü çalışmalar gerek devletin karşı yönde geliştirdiği politika, bölge ahalisinden bilhassa Nusayrilerin hayatında önemli bir etkide bulunacaktır. Misyoner faaliyetlerine karşı devletin yürüttüğü çalışmalar tezimizin diğer bir kısmını oluşturmaktadır.

IX. yüzyılda ortaya çıktığı düşünülen Nusayrilik (Arap Aleviliği) kimilerine göre bir mezhep kimilerine göre ise bir yaşayış biçimidir. Nusayrilik akidesine bağlı olan insanlar kendilerini Arap Alevisi olarak tanımlamaktadırlar. Ortadoğu menşeli olan Nusayrilik çeşitli dinlerin etkisinde kalmış, bu dinlerden çeşitli unsurları bünyesinde birleştirmiş senkretik bir inanç sistemidir. Ortadoğu merkezli etnik köken temelli bir inanç sistemi olan Nusayrilik günümüzde; Suriye, Lübnan, Türkiye, Şili, ve Arjantin gibi ülkelerde varlık göstermektedir. Türkiye'de Hatay, Adana ve Mersinde yaşamakta olan Nusayriler; Mersin ve Adana bölgesinde 'Fellah' olarak tanımlanmaktadır. Nusayriler Mersinde kıyı kuşağında etnik temelli mekânsal ayrışmaya girmiş ve mekânın sunduğu olanakları kendilerine hayat edinmişlerdir. Bu hayat ekseninde ekonomik ve kültürel açıdan hem çevreyi değiştirmiş hem de kendi yaşayışlarında değişiklikler meydana getirmişlerdir. Bu araştırmanın amacı Mersin Nusayrilerinin nasıl mekânsal ayrışmaya girdiği, mekâna olan bağlılıkları ve değişen koşullar içinde geçirdikleri sosyal, kültürel ve ekonomik değişimleri araştırmaktır. Bu amaçla literatür taramasının yanı sıra Mersin Bölgesinde yaşayan Nusayrilerle anket çalışması ve görüşmeler yapılmıştır. Yapılan anket sonuçları SPSS programına girilerek çeşitli analiz ve grafikler elde edinilmiş bu veriler güncel ve tarihsel olaylar ışığında birbirleriyle ilişkilendirilerek sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır. Mekânsal ayrışma içerisine giren Nusayrilerde ekonomik değişim ve eğitim seviyesinin artması nihayetinde, bu ayrışmada kırılmalar meydana gelmiştir. Geleneksel Nusayri mahallelerinden göç eden insanlarda; ekonomik, kültürel ve sosyal açıdan değişiklikler olduğu izlenmiştir. Nusayrilik (Arabian Alawism) is thought to be appear in the 9th century AC. It is a way of life for some people whilst it is considered as a religious sect by another group of people. Observers of Nusayri belief describe themselves as Arab Alawi. Nusayrilik is a mideast- originated sect and it is affected by several religions. Therefore, it is a syncretic belieft hat has many elements from various religions. In addition to its mideast origin it is also an ethnic belief system. Today; Syria, Lebanon, Turkey, Chile and Argentina are the countries where Nusayri belief is performed. In Turkey, Nusayri people live in Hatay, Adana and Mersin. They ara called as `Fellah` in Adana – Mersin regions. In the province of Mersin they live in coastal strip because of ethnic-based spatial disintegration. They take the advantege of the coastal line in order to maintain their lives. In this way, they changed their environment and made some changes in their lives. This study aims to examine and understand the process of spatial disintegration of Nusayri people in Mersin, their dependance to the region, and socio-economic and cultural changes they lived through the changing conditions. With this in mind, beside the literature search, a survey and interviews have been conducted by communicating Nusayri people of province of Mersin. Results of the survey has been analyzed by the SPSS program and graphics have been obtained. These datas have been associated with each other through both recent and historical events. Nusayris who has faced a spatial disintegrationhad an economical changing and their educational level increased as well. Thence, there has been a break in the mentioned disintegration. It is obsorved that people who immigrated from the traditional Nusayri neigborhood has had a cultural and social alteration. 93