Search

Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi dönemlerinde dinî, tarihî, edebî, tıbbi ve diğer alanlarda birçok eser yazılmıştır. Bu eserler içerisinde tıp eserlerinin yeri de önemlidir. 14. yüzyıldan başlayarak yazılan tıp eserleri söz varlığı açısından değerlidir. Aynı zamanda tıp tarihi araştırmaları için de bilgi hazinesi durumundadır. Bu sebeplerle günümüzde araştırmacılar tarafından metinler üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar sözlük bilimi, anlam bilimi, dil bilgisi gibi farklı alanlarda olabilmektedir. Risâle-i Tıbb, dil özelliklerinden hareketle 19. yüzyılda yazıldığı tahmin edilen bir tıp metnidir. Eser, kırıklar, çıkıklar ve bağlar ile ilgili bilgiler vermektedir. Zengin bir dil hazinesine sahip olan eser 55 varaktır. Eserin müellifi veya müstensihi hakkında bilgi bulunamamıştır. Eser, tarafımızca incelenmiş olup, giriş, inceleme, metin, dizin gibi bölümlerden oluşmaktadır. Giriş bölümünde 19. yüzyıl Osmanlı tıbbı hakkında bilgiler verilmiştir. Yazılan telif ve tercüme eserler tanıtılmıştır. Avrupa'da gelişen tıp biliminin Osmanlıdaki etkisi üzerinde tespitler yapılmıştır. Tıp alanında açılan okullar hakkında bilgi verilmiştir. Tıp ile ilgili genel bilgiler verildikten sonra metin hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Metnin iç ve dış yapısı, konusu ve söz varlığı ile ilgili özellikler anlatılmıştır. Bu çalışmalar sırasında metinde geçen örneklerden yararlanılmıştır.İnceleme bölümünde metnin dil hususiyetleriyle ilgili farklı yönler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bazı imla ve ses ve şekil özellikleri incelenmiştir. Aynı kelimenin farklı yazılış durumları gösterilmeye çalışılmıştır.Metin bölümünde 55 varaklı Arap harfli kısım Latin alfabesine aktarılmıştır. Bu esnada transkripsiyon işaretleri kullanılmıştır. Orijinal metinde başlıklar için kırmızı boya kullanılmıştır. Latin alfabesine aktarımda bu kısımlar koyu olarak yazılmıştır. Dizin bölümünde bütün kelimelerin anlamları verilmeye çalışılmıştır. Anlamı bulunamayan kelimelerin yanına `?` işareti konulmuştur. Kelimenin almış olduğu çekim ekleri sırasıyla gösterilmiştir. Bu esnada kelimenin ve ekin/eklerin varak numarası ve satır numarası yanlarında belirtilmiştir. Sonuç kısmında metinden hareketle ortaya çıkan durumlar tespit edilmiştir. Sayısal veriler kullanılarak anlatım zenginleştirilmiştir. İmla, ses, şekil özellikleri ve söz varlığı açısından genel bir değerlendirme yapılmış ve metnin tıp metinleri içindeki yeri nedir, sorusuna cevap aranmıştır.Daha sonra tüm tez çalışması boyunca yararlanılan kaynaklar `Kaynakça` bölümünde verilmiştir. Çalışmanın son kısmına incelenen eserin tıpkıbasımı eklenmiştir. In the Old Anatolian Turkish and Ottoman Turkish periods, many works were written in religious, historical, literary, medical and other fields. The place of medical works in these works is also important. Medical works written from the 14th century onwards are valuable in terms of vocabulary. It is also a wealth of information for medical history research. For these reasons, various studies are being carried out by the researchers. These studies can be in different fields such as lexicology, semantics and grammar.Risâle-i Tıbb is a medical text which is thought to be written in the 19th century based on language features. It gives information about fractures, dislocations and ligaments. The work has a rich language treasure is 55 leaf. No information has been found about the author or the author. The work has been examined by us and consists of sections such as introduction, analysis, text and index.In the introduction, information about 19th century Ottoman medicine is given. Written copyright and translation works are introduced. Determinations were made on the influence of medical science in Europe in the Ottoman Empire. Information was given about the schools opened in the field of medicine. After giving general information about medicine, evaluations were made about the text. The internal and external structure of the text, the subject and features related to vocabulary are explained. During these studies, the examples mentioned in the text were used.In the examination section, different aspects related to language characteristics of the text have been tried to be put forward. Some spelling and sound and shape properties were examined. Different spelling situations of the same word were tried to be shown.In the text section, the 55-leaf Arabic part has been transferred to the Latin alphabet. In the meantime, transcription markers were used. The original text uses red paint for the titles. In the Latin alphabet, these parts are written in bold. In the index section, the meaning of all words is tried to be given. `?` sign is placed next to words that cannot be found meaning. The affixes taken by the word are shown respectively. In the meantime, the leaf number and line number of the word and suffix are indicated next to them.In the conclusion part, the situations that arise from the text are determined. Expression is enriched by using numerical data. A general evaluation was made in terms of spelling, sound, shape features and vocabulary and the answer was sought to determine the place of the text in medical texts.Then, the references used throughout the thesis are given in the `Bibliography` section. In the last part of the study, just the edition of the study is added. 175

Fransız Türkolojisinin önde gelen isimlerinden biri olan Jean Deny (1879 - 1963), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) ve Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi) adlı eserlerinde dil bilgisi dışında köken bilgisine dair veriler de sunmakta; açıklamalarda ve örneklerde geçen bazı sözcüklerin kökenleriyle ilgili görüşlerini metin içinde veya dipnotlarda belirtmektedir. Çevirmen Ali Ulvi Elöve'nin de köken bilgisi açısından esere önemli katkıları olmuştur. Deny'nin fikirlerini destekleyen açıklamaları olduğu gibi yazara karşı çıktığı ve farklı bir görüş belirttiği durumlar da vardır. Bu tezde Deny ve Elöve'nin görüşleri farklı bilim adamlarının görüşleriyle karşılaştırılarak sunulmuştur. Jean Deny (1879 – 1963) who is one of leading names of French Turcology, offers data concerning etymology apart from grammar, states his opinions related to origins of some words situated in examples in text or footnotes in Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) and Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi) works. The translator Ali Ulvi Elöve also provided significant contributions to this work etymologically. Both there are expressions supporting opinions of Deny and there are situations in which he objected to author and opined a different opinion. In this thesis, Deny and Elöve's opinions are presented in comparison with the views of different scientists. 633

14. yüzyılda yazılmış olan Tebâreke (Sûretü'l-Mülk) Tefsiri, Edhem Bin Hıfzullah Bin Hasan et-Tavil el-Bağdadî tarafından 15. yüzyılda istinsah edilmiştir. Tefsir bir geçiş dönemi eseridir. Bu nedenle Türk dilinin gelişimini izlemek için önemli bir kaynak konumundadır. Bu dönemi aydınlatmak için eseri imlâ açısından inceledik ve dil bilgisini esas alarak eserin dizinini hazırladık. Having been written out in 14. century, Commentary on the Tebâreke (Sûretü?l-Mülk) had been copied out by Edhem Bin Hasan et-Tavil el-Bağdadî in 15. century. The commentary is a work of transition period of time. For that reason it is an important source to examine the development of Turkish language. We focus on the work with the viewpoint of orthography and prepare index of the work by regarding grammar to clarify this period. 339

276