Search

ÖZET Sarihidir - Çitedam arasındaki Kızılırmak vadisini kapsayan inceleme alam. İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak bölümünde bulunan Nevşehir ili sınırları içerisinde yer almakladır. Doğu ve batı sınırları arasında yaklaşık 20 km.lik vadi boyunu kapsayan bu alan. kuzey ve güney sınırlarında çevresel litolojinin etkisini yansıtacak şekilde seçilmiştir. Flüvyal süreçlerin aşındırma ve biriktirme olayları soncunda oluşmuş olan çalışma alanı, bölgenin en önemli akarsuyu olan Kızılırmak ve onun Araslan dere ile Matçançayı Dere gibi yan kolları tarafından drene edilen, genelde piroklastik akıntıların oluşturduğu bir alandır. Alandaki en eski kayaçlar Pre-Mezozoik yaşlı mermer ve Üst-Kratese öncesi granitoiddir. F,n genç kayaçlar ise yamaç döküntüleri, travertenler. sekiler ve yelpazeler gibi Kuaterner oluşumlarıdır. Çalışma alanı içerisinde iki ana morfolojik birim dikkati çekmektedir. Bunlardan biri. vadi tabanını oluşturan alçak alanlar, diğeri ise bu alanı kuşatan hafif dalgalı alanlardır. Daha alt morfolojik birimler ise vadi yamaçları, taşkın ovası birimleri, akarsu yatağı, birikinti yelpazeleri ve sekiler olarak ayırt edilebilir. Daha çok. Kızılırmak nehrinin geçmişten günümüze kadar vadi değişimlerinin incelendiği bu çalışmada, vadi yapısını en açık yansılan jeomorfolojik birimler akarsu yatağı ve sekiler olduğu için ağırlıkla bu birimler üzerinde durulmuştur. 112 ABSTRACT The study area (hat extends between Sarihidir and Çitcdam in the Kizilirniak valley lies within the adminislrational boundaries of Nevşehir, a provincial town which is located in the central part of Kizilirniak in Central Anatolia. This area extends about 20 km along the valley between the western and the eastern boundaries. However, the north to south extent of the study area varies as their northern and the southern limits are based on the lithological and morphological features. The study area, which is formed by lluvatile processes of erosion and deposition and is drained by Ki/.ilirmak river and its main tributaries, the Araslan stream and the Matçançayı stream, is generally characterised by volcanic rocks, mainly represented by pyroclastics. The oldest rocks exposed within the study area are the prc-Mesozoic marbles and the pre-Upper Cretaceous granatoids.The youngest formations arc slope debris, travertaines. terraces and alluvial fans of Quaternary age. In the study area two main morphogieal units are recognized. These are the low-lying areas of the valley bottom and the gently undulating areas surrounding the valley. The other sub-morphological units that can be distinguished are defined as valley-walls, flood plain units, river bed, alluvial fans and terraces. In this study, which is mainly concerned with the recent evolution of the Kizilirniak valley, a particular attention is given to the study of the river bed and the fluvial terraces since these features are considered as basic geomorphological units clearly representing development of the valley form. i i 3 133

Doğu Anadolu Bölgesi'nin Muş ili sınırları içerisinde yer alan Haçlı Gölü'nü konu edinen bu çalışmada Haçlı Gölü ile yakın çevresinin fizikî coğrafya özellikleri açıklanmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda bölgenin jeoloji, jeomorfoloji, hidrografya, iklim, toprak, bitki örtüsü ve sulak alan özellikleri üzerinde durulmuştur. Bölgenin fizikî coğrafya özellikleri, arazi çalışmaları ile elde edilen bulgular ve alana ait bazı raporlar üzerinden değerlendirilmiştir. İleri sürülen yargılar; çeşitli haritalar, profiller, iklim grafikleri, tablolar ve istatistikî verilerle desteklenmeye çalışılmıştır. Çalışma boyunca elde edilen veriler ışığında, bölgenin oluşum ve gelişiminde etkili olan faktörler tespit edilmek istenmiştir. Bu kapsamda, çalışmaya konu olan Haçlı Gölü'nün yer aldığı alanın oluşum evreleri ve gölün bölgedeki coğrafi etkilerine de yer verilmiştir. Haçlı Gölü'nün yakın çevresindeki jeomorfolojik birimler ifade edilerek alana ait hidrografya, iklim, bitki örtüsü, toprak türleri ve sulak alan özelliklerine değinilmiştir. Çalışma çerçevesinde gerçekleştirilen araştırmalar göstermiştir ki bölge, coğrafî açıdan önem arz etmekte; özellikle Doğu Anadolu bölgesinin yapısal gelişimden izler taşımaktadır. Bölgede jeolojik anlamda birçok döneme ait kayaç yapılarının varlığı da bölgenin yapısal önemini ortaya koymaktadır. Yine görülmüştür ki araştırmaya konu olan sahada, neotektonizmanın etkisi oldukça belirgindir. Sahada, sıkışma rejimine bağlı olarak meydana gelen doğrultu atımlı faylara, açılma çatlaklarından gelişen volkanizmaya ve bu alanlar arasında şekillenen havza oluşumlarına rastlanmaktadır. Bu durum, araştırma sahasının jeomorfolojik yapısının, Doğu Anadolu'daki sıkışma tektoniğinden doğrudan etkilendiğine kanıt gösterilebilir.Anahtar Kelimeler: Doğu Anadolu Bölgesi, Haçlı Gölü, Bilican Dağı, Bulanık Havzası, Kazan Ovası, Jeomorfoloji, Topoğrafya. In this study, which covers the Haçlı Lake, which is located within the borders of the province of Muş in the Eastern Anatolia region, the physical geographical features of the Haçlı Lake and its immediate surroundings are tried to be explained. In this context, geology, geomorphology, hydrography, climate, soil, vegetation and wetland characteristics of the region are emphasized. The physical geographical features of the region were evaluated based on the findings obtained from field studies and some reports of the area. Various maps, profiles, climate graphics, tables and statistical data have been used to support the put forward judgments. In the light of the data obtained throughout the study, it was aimed to determine the factors affecting the formation and development of the region. In this context, the formation phases of the area where the Haçlı Lake is located and the geographical effects of the lake in the region are also included. Geomorphological units in the immediate vicinity of the Haçlı Lake are expressed, and the hydrography, climate, vegetation, soil types and wetland characteristics of the area are mentioned. Research carried out within the framework of the study showed that the region is geographically important and has traces of the structural development of the Eastern Anatolia region in particular. The presence of rock structures from many periods in the geological sense in the region also reveals the structural importance of the region. Again, it has been seen that the effect of neotectonism is quite evident in the field subject to the research. In the studied area, strike-slip faults, volcanism developed from the opening cracks and basin formations between these areas are encountered. This situation can be shown as evidence that the geomorphological structure of the research area is directly affected by the compression tectonics in Eastern Anatolia.Key Words: Eastern Anatolia Region, 'Haçlı' Lake, 'Bilican' Mountain, 'Bulanık' Basin, 'Kazan' Plain, Geomorphology, Topography. 100