Search

Bu araştırmada, fen bilimleri öğretmen adaylarının Uluslararası Öğrenci Başarılarını Değerlendirme Programı'nda (PISA) belirlenen fen okuryazarlığı yeterliklerine yönelik durumlarını ve bu durumların sınıf düzeylerine göre değişimleri incelenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilgisi Öğretmenliği programındaki öğretmen adayları arasından toplam 244 katılımcı oluşturmuştur. Araştırmada karma yöntem kullanılmıştır. Veri toplama araçları olarak kâğıt-kalem testiyle gerçekleştirilen PISA 2006'dan 2 fen sorusu (toplam 6 alt soru) ve bilgisayarda uygulanan PISA 2015'ten 5 fen sorusu (toplam 18 alt soru) kullanılmıştır. Ayrıca, katılımcıların bilimsel sorgulama becerileri ve fen tutumlarına yönelik veriler toplanmış, mülakatlar gerçekleştirilmiştir.Araştırmanın sonucunda, PISA fen okuryazarlığı yeterlikleri açısından fen bilimleri öğretmen adaylarının elde ettiği başarı puanları ile sınıf düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. PISA sorularının cevaplandığı ortam faktörü açısından ise kâğıt ortam lehine istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. PISA fen okuryazarlığı yeterlik alanlarında (olguları bilimsel olarak açıklama, bilimsel sorgulama yöntemi tasarlama ve değerlendirme, verileri ve bulguları bilimsel olarak yorumlama) katılımcıların elde ettiği başarı ortalamaları ve sınıf düzeyleri karşılaştırılmıştır. Sınıf düzeyi ile yeterlik alanlarının başarı puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır. Ayrıca, fen bilimleri öğretmen adayları ile Türkiye ve OECD 15 yaş gruplarının PISA fen sorularından tam puan alma yüzdeleri arasında büyük bir başarı farkı gözlenememiştir. Öte yandan, katılımcıların bilimsel sorgulama süreçleri ile sınıf düzeyleri karşılaştırılmıştır. Araştırma sonuçları katılımcıların PISA fen okuryazarlığı yeterlikleri açısından belirgin bir gelişim göstermediğini işaret etmektedir. Mülakatlar ise katılımcıların PISA fen sorularında başarılı olabilmek adına bilgi birikimi ve yorumlama açısından kendilerini yetersiz gördüklerini ortaya çıkarmıştır. In this research, it is aimed to investigate the pre-service science teachers' scientific literacy competencies determined by the PISA (Programme for International Student Assessment) and the variations of these competencies according to the participants' grade levels. The study group was consisted of a total of 244 participants from the pre-service science teachers who were studying in Hacettepe University, Science Teacher Education Programme. Mixed method was used in the study. As data collection tools, two science questions from PISA 2006 which administered as paper-and-pencil tests (6 sub-questions in total) and five science questions from PISA 2015 which administered as computer based tests (18 sub-questions in total) were used. In addition, data on the participants' views about scientific inquiry skills and attitudes toward science were collected; and interviews were conducted.As results of the study, we found no statistically significant difference between the achievement scores of the pre-service science teachers in terms of PISA science literacy competencies and their grade levels. It was however observed that there was statistically significant difference in favor of the paper-and-pencil test setting in terms of the PISA questions that were being answered. Moreover, the participants' grade levels and mean achievement scores on PISA scientific literacy competencies (explain phenomena scientifically, evaluate and design scientific enquiry, interpret evidence and data scientifically) were compared. There was no statistically significant difference between the grade level and the mean achievement scores of these competencies. Although the participants obtained higher achievement scores on some items, in terms of the percentages of the questions that were being answered fully however; the pre-service science teachers' achievement was not differentiated largely, in comparison with the 15 year-old students' achievement of Turkey and OECD countries. Additionally, the scientific inquiry skills of the participants were compared with their grade levels. The results of the research indicate that the participants did not show a significant improvement in terms of PISA science literacy competencies. Interviews also revealed that in order to be successful in PISA science questions the participants saw themselves inadequate in terms of knowledge and interpretation. 143

Bu araştırmada fen bilimleri öğretmenlerinin modelleme eğiliminin belirlenmesi ve buna etki eden faktörlerin neler olduğunun tespit edilmesi amacıyla fen bilimleri öğretmenlerinin model ve modelleme konusundaki temel bilgi düzeyi, literatürdeki model ve modelleme kavramı ile ilgili öğretmen görüşlerinin neler olduğu ve derslerde model oluşturma, tasarlama, modelleme konuları hakkında öğretmenlerin sahip olduğu olumlu veya olumsuz görüşler tespit edilerek incelenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu Zonguldak ve Ankara illerinde ortaokul ve lise kademelerindeki özel ve kamu okullarında görev yapmakta olan 30 fen bilimleri öğretmeni (fen bilgisi, fizik, kimya, biyoloji) oluşturmuştur. Araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Veri toplama sürecinde araştırmacılar tarafından hazırlanmış olan 6 sorudan oluşan yarı yapılandırılmış mülakat soruları kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda fen bilimleri öğretmenlerinin model ve modelleme sürecine dair çoğunlukla olumlu düşüncelere sahip oldukları fakat zaman sıkıntısı, konuların yoğun olması, öğrencilerin isteksiz olması, çalışan öğrencilerin yanında çalışmayanın da olması gibi faktörlerden dolayı bazı olumsuz düşüncelere de sahip oldukları tespit edilmiştir. Model oluşturma ve tasarlama sürecinde öğretmenleri en çok etkileyen faktörlerin; modellerin önemli öğrenim ve öğretim araçları olduğu düşüncesi, öğrencinin modeli hangi amaçla ne düşünerek tasarladığı, görev paylaşımı yapıp yapmadıkları, maddi imkânlar, karmaşık olmaması, güvenli olması, konuya uygun olması, kazanımlara uygun olması, öğrencinin çabalaması, modelle daha iyi anlayıp anlamadıkları, öğrencinin modeli tek başına yapıp yapamayacağı, modelin ne kadar zaman alacağı, sınıfın seviyesi, konunun seviyesi ve malzemelerin kolay temin edilebilmesi gibi faktörlerin olduğu tespit edilmiştir. In this study, it is aimed to determine science teachers' opinions on students constructing models in science classes and to identify the possible factors that affect science teachers' opinions. For this reason, science teachers' knowledge about models and modeling, their opinions about the concepts of model and modeling, and teachers' positive or negative attitudes towards students designing and constructing models in the classroom were identified and analyzed by using semi-structured interviews. Thirty science teachers, from public and private secondary and high schools, working in the fields of science, physics, chemistry and biology were voluntarily participated (n=30) in the study. The participants were from the cities of Ankara and Zonguldak in Turkey. Qualitative research method was used in this research. In the data collection process, semi-structured interview questions consisting of six major questions prepared by the researchers were used.As a result of the research, it has been found that science teachers mostly have positive thoughts about models and modeling process. The results of the study also indicated some negative thoughts due to the factors such as time constraints, too much and intense subjects, and reluctance of students. The main emerging factors affecting the teachers' opinions on students constructing models in science classes were identified in this research are: the idea that model is being an important teaching and learning tool, the idea and the underlining purposes of model's construction by students, collaboration among students, using and obtaining inexpensive materials for building models, models are not being complicated and not taking too much class time, models are being safe and appropriate both to the student and the topic, level of the class, level of the subject, and using the materials that can be obtained easily. 148

ORTAOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE TÜRK-İSLAM BİLGİNLERİNİN ÖĞRETİLMESİ HAKKINDA UZMAN VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNazıme ÖZGÜR TAMDOĞANÖZBilim, günümüzde tek bir millete ya da uygarlığa atfedilemeyen evrensel bir olgudur. Fen Bilimlerinin gelişim sürecine bakıldığında, Doğu ve Batı uygarlıklarının bilime önemli katkılar yaptığı görülmektedir. Ne var ki, günümüzde bilim ile ilgili yaygın olan kanılardan biri, 'bilimin kökenlerinin Yunanlılara dayandığı ve bilime en fazla katkının Batı uygarlıkları tarafından yapıldığı' şeklindedir. Halbuki, astronomi, matematik, fizik, kimya, tıp ve başka birçok bilim dallarında kaydedilen çalışmalarla, İslam medeniyeti, bilimin günümüzdeki seviyesine ulaşmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Ayrıca, asırlarca (8. – 17. yy) bilimin Altın Çağ'ını yaşadığı bir durak olmuştur. Bu nedenle, bilimin tarihini objektif bir şekilde yansıtacak bakış açısına ihtiyaç vardır. Bu bağlamda, bilim tarihinin olabildiğince eksiksiz öğrenilebilmesi yolunda atılacak en önemli adım, öğrencilere verilecek 'bilim tarihi' öğretimidir. Matthews (1994), fen öğretiminde bilim tarihinden yararlanmanın gerekçelerinden birini de şöyle tanımlamıştır: `Bilim tarihi, bilim insanlarının yaşamlarını ve zamanlarını göz önüne sererek, bilimi insanlaştırır, daha az soyut hale getirir ve öğrencileri daha fazla kendine çeker.` Bu araştırma, ortaokul düzeyinde Fen Bilimleri Eğitiminde tarihte öne çıkmış Türk-İslam bilginlerine yer verilmesi ve öğretilmesi hakkında öğretmen ve uzman görüşlerinin araştırılması ve incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, 2014-2015 ve 2015-2016 eğitim-öğretim yıllarında, Türkiye genelinde çeşitli illerde görev yapan ve gönüllü olarak araştırmaya katılan 144 Fen Bilimleri öğretmeni ile 2015-2016 güz ve bahar yarıyıllarında Türkiye'de farklı şehirler ve farklı üniversitelerde görev yapmakta olan 25 gönüllü uzmandan oluşmuştur. Araştırmada, nitel ve nicel yöntemler bir arada kullanılmıştır. Araştırma kapsamında doküman incelemesi, anket ve görüşme kaydı olmak üzere üç farklı veri toplama aracı kullanılmıştır. Ön araştırma olarak, 2013 yılında yapılandırılan Fen Bilimleri öğretim programı ve bu programa uygun olarak hazırlanmış ortaokul 5. - 8. sınıf Fen Bilimleri ders kitapları, Batı kökenli bilim insanlarına kıyasla Türk-İslam kökenli bilim insanlarını içermesi bakımından incelenmiştir. Elde edilen ön bulgulara göre geliştirilen 'Fen Bilimleri Anketi' öğretmen ve uzman katılımcılara uygulanmıştır. Ayrıca, anket bulguları elde edildikten sonra, öğretmen çalışma grubundan seçilen 14 Fen Bilimleri öğretmeni ile yarı yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir. Çalışmada ulaşılan başlıca sonuçlar şunlardır: Öğretmen çalışma grubunun % 79'u, Fen Bilimleri öğretmenlerinin Türk-İslam bilginlerini Batı kökenli bilim insanlarına kıyasla yeterince tanımadığını düşünmektedir. Öğretmenlerin % 68'i, Fen Bilimleri öğretmenlerinin Türk-İslam bilginlerine Batı kökenli bilim insanlarına kıyasla derslerinde yer vermediğini düşünmektedir. Katılımcı öğretmenlerin % 89'u, öğrencilerin Fen Bilimleri derslerinde Türk-İslam bilginleri hakkında yeterince bilgi edinemediğini belirtmiştir.Uzman çalışma grubunun % 68'i, Fen Bilimleri öğretmenlerinin Türk-İslam bilginlerini Batı kökenli bilim insanlarına kıyasla yeterince tanımadığını düşünmektedir. Uzmanların % 72'si, Fen Bilimleri öğretmenlerinin Türk-İslam bilginlerine Batı kökenli bilim insanlarına kıyasla derslerinde yer vermediğini düşünmektedir. Katılımcı uzmanların % 76'sı, öğrencilerin Fen Bilimleri derslerinde Türk-İslam bilginleri hakkında yeterince bilgi edinemediğini belirtmiştir.Öğretmen çalışma grubuna göre, Fen Bilimleri derslerinde öğretilmesi uygun görülen başlıca Türk-İslam bilginleri; Ali Kuşçu, Akşemseddin, El-Birûnî, Farabî, Hezârfen Ahmet Çelebi, İbn-i Sînâ, Mimar Sinan, Ömer Hayyam, Pîrî Reis, Uluğ Bey'dir. Uzman çalışma grubuna göre ise, Fen Bilimleri derslerinde öğretilmesi uygun görülen başlıca Türk-İslam bilginleri; Ali Kuşçu, El-Birûnî, Farabî, Harizmî, Hezârfen Ahmet Çelebi, İbn-i Sînâ, Mimar Sinan, Ömer Hayyam, Pîrî Reis, Uluğ Bey'dir. Öğretmen görüşlerine göre, öğrencilerin Türk-İslam bilginlerini öğrenmesi uygun görülen sınıf düzeyleri 5. ve 7. sınıf seviyelerinde yoğunlaşmaktadır. Uzman görüşlerine göre ise, öğrencilerin Türk-İslam bilginlerini öğrenmesi uygun görülen sınıf düzeyleri 7. ve 8. sınıf seviyelerinde yoğunlaşmaktadır. Çalışma sonucunda, Türk-İslam bilginlerinin Fen Bilimleri öğretmenleri tarafından yeterince bilinmediği ve derslerinde Türk-İslam bilginlerine yeterince yer verilmediği tespit edilmiş ve bilim tarihine katkıda bulunmuş Türk-İslam bilginlerinin çalışmalarına dair bölümlerin öğretim programlarına ve ders kitaplarına eklenmesi, Fen Bilimleri ve Bilim Uygulamaları derslerinde Türk-İslam bilginlerinin çalışmalarının maket ve robotik düzenlerinin öğrenciler ile birlikte tasarlanması, farklı disiplinlerdeki öğretmenlerin bir araya gelerek bilim tarihi ile zenginleştirilmiş ders planları hazırlamaları, Türk-İslam bilginlerinin bilimsel çalışmalarının kitaplarda, eğitici videolarda vb. anlatılması gibi önerilerde bulunulmuştur. Anahtar sözcükler: Türk-İslam Bilginleri, bilim tarihi, bilimin doğası, fen eğitimiDanışman: Yrd. Doç. Dr. M. Bahadır AKTAN, Hacettepe Üniversitesi, İlköğretim Bölümü Anabilim Dalı, Fen Bilgisi Eğitimi Bilim Dalı EXPERTS AND TEACHERS' VIEWS ABOUT TEACHING TURKISH-ISLAMIC SCHOLARS AND SCIENTISTS IN MIDDLE SCHOOL SCIENCE COURSESNazıme ÖZGÜR TAMDOĞANABSTRACTIt is a well know shortage that current science education systems including the teaching programs and the books are much away from the nature and the history of the science by the lack of knowledge especially about the Turkish, Persian, Indian, and Arabian Islamic Scientists in teaching. The drawbacks for the mentioned problem and the evaluation of possible ideas coming from science teachers and experts, the scientists working at history and philosophy of science and science teaching departments, are the aims of the current study. Both qualitative and quantitative research methods were used in the study. A detailed analysis of the history and the teaching of science literature was conducted. Then, a preliminary study about scientists and their contributions to history of science was therefore carried out to determine emerging historical names among the participant teachers' (n=144) and experts' (n=25) views. 18 Turkish-Islamic historical names were commonly emerged from the data. Furthermore, the study was enlarged with the help of survey and interview techniques. Both the science teachers and the experts surveyed and interviewed to understand which of these emerging Turkish-Islamic scientists and scholars should be taught and integrated into science teaching programs, curriculums and science textbooks. Based on the science teachers' and the experts' opinions, the findings were reported and suggestions about the proper integration of the Turkish-Islamic scientists into the science teaching programs is assessed and evaluated.The primary findings from the study have been summarized below;79% of the participants from teachers have thought that science teachers don't know much about the Turkish-Islamic scientists in comparison to Western scientists.Moreover, 68% of them again thought that science teachers don't mention much about the Turkish-Islamic scientists in comparison to western scientists in their lectures. On the other hand, 68% of the scientists have remarked that the science teachers also doesn't know much about the Turkish-Islamic scientists in comparison to western scientists. 72% of them also think that the science teachers don't mention much about the Turkish-Islamic scientists in comparison to western scientists in their lecture. Moreover, the 76% of the scientists were denoted that the students are not able to get enough information about the Turkish-Islamic scientists in their lectures.According to the science teachers, the names of the Turkish-Islamic scientists that are thought as suitable for science lectures, are listed as; Ali Kuşçu, Akşemseddin, El-Birûnî, Farabî, Hezarfen Ahmet Çelebi, İbn-i Sînâ, Mimar Sinan, Ömer Hayyam, Piri Reis, and Uluğ Bey.On the other hand, the names of the Turkish-Islamic scientists that are thought as suitable for science lectures by scientists reseach group are listed as; Ali Kuşçu, El-Birûnî, Farabî, Harizmî, Hezarfen Ahmet Çelebi, İbn-i Sînâ, Mimar Sinan, Ömer Hayyam, Piri Reis, and Uluğ Bey.According to the teachers answers common view has been gathered at that the most suitable grades are the 5th and 7th for teaching the Turkish-Islamic scientists for students. Accordingly, mostly expected names for 5th grade students are that Ali Kuşçu, Akşemseddin, Hezarfen Ahmet Çelebi, İbn-i Sînâ, Kâtip Çelebi, Mimar Sinan, Ömer Hayyam, and Piri Reis'tir, while mostly expected names for the 7th grade students are; El- Birûnî, Cabir İbn Hayyan, El-Cezerî, El- Kindî, Farabî, Ferganî, Gazzali, Harizmî, and Uluğ Bey.On the other hand, scientists have a common idea on teaching the Turkish-Islamic scientists on the 7th and 8th grades. Accordingly, the mostly expected names for 7th grade students are; Ali Kuşçu, El- Birûnî, Cabir İbn Hayyan, El- Cezerî, El- Kindî, and Ömer Hayyam, while the mostly expected names for 8th grade students are; Farabî, Ferganî, Gazzali, Harizmî, Hezarfen Ahmet Çelebi, İbn-i Sînâ, İbn'ül Heysem, Kâtip Çelebi, Mimar Sinan, Ömer Hayyam, Piri Reis, and Uluğ Bey.Keywords: Turkish-Islamic Scholars, history of science, nature of science, science educationAdvisor: Asst. Prof. M. Bahadır AKTAN, Hacettepe University, Department of Science Education 199