Search

Arap, Fars ve Türk edebiyatı geleneğinde müşterek biçimde varlık gösteren ve önemli zâtların hayat hikâyelerini konu edinen tezkireler, edebiyat araştırmacılarının müstesna kaynaklarındandır. Türk edebiyatında 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar kesintisiz şekilde devam eden şair tezkireleri, güçlü bir biyografi geleneğinin göstergesidir. Şuara tezkireleri ihtiva ettikleri biyografik bilgiler ve şiir örnekleri bakımından bazı şairler için hâlâ yegâne kaynak konumundadırlar. Tezkireciler eserlerinde ele aldıkları şairler hakkında yalnızca biyografik bilgi vermekle yetinmez, şairlerin edebî konumlarıyla ilgili de değerlendirmelerde bulunurlar. Dolayısıyla tezkireler yalnızca edebiyat tarihi bakımından değil tenkit tarihi açısından da en önemli kaynaklardır. 19. yüzyıl âlimlerinden Ali Emîrî, Diyarbakır ve çevresinde zengin bir edebî muhit olduğunu tespit etmiş ve bu şehre özgü bir şuara tezkiresi yazmayı arzulamıştır. Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid isimli eserinde Diyarbakırlı olan, Diyarbakır’da doğup büyüyen, Diyarbakır’dan göç eden ve diğer tezkirelerde Diyarbakırlı olduğu belirtilen şair ve bilginleri ele alan Ali Emîrî, bir şehre özgü tezkire vücuda getiren ilk tezkirecidir. Kendisinden önce yazılan tezkireleri etraflıca tetkik eden Ali Emîrî, birtakım hususlarda bilgi tashihleri yapma gereği duymuştur. Ali Emîrî’nin eksiklik veya yanlışlık gördüğü noktalarda meslektaşı olan tezkirecileri tenkit ettiği görülmektedir. Ali Emîrî’nin tezkiresindeki bilgi tashihleri ve meslektaşlarına yönelik tenkitleri, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.

Ali Ekrem Bolayır, Türk siyaset ve bürokrasisi içerisinde uzun yıllar hizmet etmenin yanı sıra hem nazım hem de nesir türünde eserler vermiş bir münevverdir. Nâmık Kemal’in oğlu olması dolayısıyla erken yaşta siyaset, bürokrasi ve edebiyat çevreleriyle tanışan Ali Ekrem, aynı zamanda sahip olduğu kültürel birikim sayesinde Dârülfünûn’da edebiyat dersleri de vermiş bir müderristir. Dârülfünûn’daki müderrisliği süresince edebiyatın teorik yönüyle ilgilenen Ali Ekrem, derslerinde döneminin ünlü ediplerini de müspet ve menfi yönleriyle incelmiştir. Nitekim Dârülfünûn’daki birinci sene ders notlarından oluşan Dârülfünûn’da Edebiyat Dersleri (1330-1331)’nde üzerinde durduğu yazarlardan biri de Halit Ziya Uşaklıgil’dir. Halit Ziya, Türk edebiyatına nesir türünde getirmiş olduğu yenilikler dolayısıyla Dârülfünûn’da Edebiyat Dersleri’nin nesir bölümünde önemli bir yer teşkil etmektedir. Ali Ekrem, Dârülfünûn’da Edebiyat Dersleri’nde Halit Ziya’ya yönelik eleştirilerini dile getirirken Türk edebiyatına katkılarını ise göz ardı etmemiştir. Bu çalışmada Dârülfünûn’da Edebiyat Dersleri hakkında bilgi verildikten sonra Ali Ekrem’in Halit Ziya nesrine; kelimeler, terkipler, mürekkep fiiller ve cümleler bağlamında eleştirileri ele alınmıştır.

Edebiyatın toplumdaki yeri hakkında günümüze kadar pek çok görüş paylaşılmıştır. Bu görüşlerin büyük bir kısmı edebiyatın toplumun aynası olduğu yönündedir. Biçimci edebiyat akımı ise edebiyatın amacının edebîlik olduğunu savunur. 1900'lü yıllara dayanan edebiyat anlayışına karşı bir isyan olarak kabul edilir. Bunun yerine edebi eserin metin odaklı olarak incelenmesi önerilmektedir. Ayrıca Biçimciler, eserin dilinin sosyolojik, psikolojik, dini, ekonomik gibi alanların gözden geçirilmesinden ziyade edebî unsurları açısından incelenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Kendilerinden önceki ve sonraki akademik teoriler tarafından bu konularda eleştirilmiştir. Dile yaklaşımları Saussure'e dayanmaktadır. Birçok teorisyenin görüşlerini birleştirerek metin odaklı edebî çalışmalar yapmışlardır. Biçimcilik genellikle resmi veya yasal yazışmalarla karıştırılır. Biçimci eleştirinin resmi ve hukuki yazışmalarla ilişkilendirilmesinin nedeni dilbilimdir. Ancak etimolojik olarak formalizm, formalite ile değil, form ile ilgili bir kelimedir. Bu bağlamda dönemin edebî anlayışına bir başkaldırı olarak değerlendirilen Biçimciliği incelemek değerlidir. Ayrıca formalizmin farklı boyutları vardır. Biçimcilik, hem şiirde hem de nesirde farklı tekniklerle uygulanan bir eleştiridir. Bu çalışma, biçimci eleştirinin ne olduğu, şiir ve düzyazıya nasıl uygulandığı ve kimlerin eleştirdiği gibi sorulara yanıt aramaktadır. Çalışmanın sonunda, Biçimci eleştiri hakkında okuyucu düzeyinde bilgi sahibi olunması beklenmektedir., Many opinions have been discussed about the place of literature in society so far. The overwhelming majority is of the opinion that literature is a mirror of society. On the other hand, Formalism, as a literary theory, argues that the purpose of literature is literariness. Therefore, it is accepted as a rebellion against the understanding of literature dating back to the 1900s. Instead, it is suggested that a literary work should be studied as text-oriented. Furthermore, Formalists argue that the language of the work should be examined in terms of its literary elements, that is intrinsic, rather than extrinsic. That is the reason why they are criticized by other literary critics focusing on biographical, sociological, psychological, religious or historical issues. Their approach draws on those of Ferdinand de Saussure. Combining the views of many theorists, they make text-oriented literary studies. Formalism is often confused with official or legal correspondence. The reason why formalist criticism is associated with official and legal correspondence is linguistics. However, etymologically, Formalism is a word that is not related to formality but form. Formalism is considered a rebellion against the literary understanding of the period in which it was born. Besides, Formalism has different dimensions. Formalism is a criticism applied with varying techniques in both poetry and prose. This study seeks to answer such questions as what formalist criticism is, how it is applied to poetry and prose, and criticism made for and against it. At the end of the study, one is expected to have a reader-level knowledge of Formalist criticism.

Womanizing is defining that men’s leching for women. Being a womanizer is an unwarrantable weakness in classical Turkish literature. Womanizers are mentioned with humorous couplets, critical wordings, even satirized in Nev’î-zâde Atâyî’s Nefhatü’l-ezhâr and Sohbetü’l-ebkâr, Sâbit’s Dere-nâme, Subhi-zâde Feyzî’s Heft Seyyâre, Sünbül-zâde Vehbî’s Şevk-engîz, Hikâye-i Zen Dost ya da Hikâye-i Mekr-i Zenân-ı ‘Acûz, Fennî’s Sevâhil-nâme, Tırsî’s Dîvân, Râmiz Mehmed Efendi’s Zen-Dost and Bayburtlu Zihnî’s Sergüzeşt-nâme-i Zihnî. In this study it’s been researched about womanizer’s cognomens, settling places, occupations, places where meeting with women, troubles about their leching for women in those texts. In relation to these it’s aimed that getting a view of womanizing in classical Turkish literature., Erkeklerin kadınlara duyduğu cinsel düşkünlüğü tanımlayan zen-pârelik, klasik Türk edebiyatında hoş karşılanmayan bir zaaftır. Nev’î-zâde Atâyî’nin Nefhatü’l-ezhâr’ında ve Sohbetü’l-ebkâr’ında, Sâbit’in Dere-nâme’sinde, Subhi-zâde Feyzî’nin Heft Seyyâre’sinde, Sünbül-zâde Vehbî’nin Şevk-engîz’inde, Hikâye-i Zen Dost ya da Hikâye-i Mekr-i Zenân-ı ‘Acûz’da, Fennî’nin Sevâhil-nâme’sinde, Tırsî’nin Dîvân’ında, Râmiz Mehmed Efendi’nin Zen-Dost’unda ve Bayburtlu Zihnî’nin Sergüzeşt-nâme-i Zihnî’sinde zen-pâreler, mizahî beyitlerle eleştirel bir üslup içerisinde anlatılmakta; hatta hicvedilmektedir. Çalışmada, bahsi geçen eserlerden hareketle zen-pâre erkeklerin lakapları, yaşadıkları yerler, meslekleri, kadınlarla bir arada oldukları/ buluştukları mekânlar, kadınlara olan zaafları yüzünden yaşadıkları durumlar/ olaylar incelenmekte; böylelikle klasik Türk edebiyatında zen-pâreliğin portresine ulaşmak ve şairlerin kadın-erkek ilişkilerinin şehevî yönüne bakış açısını öğrenmek amaçlanmaktadır.

Edebiyat sanatı, içinde var olduğu toplumsal yapının hayatından derin izler taşır. Özellikle şiir, tarih biliminin geçmişle ilgili eksik bıraktığı insani detaylara dizelerinde yer verir. Bunu bazen doğrudan yapar; fakat çokça söylemek istediklerine uygun bir vesile arar. Toplumların hayatında birçok şiire konu olan zor zamanlar yaşanır. Seller, göçler, savaşlar ve depremler şairin insan ve zamanla ilgili söylemek istedikleri için uygun bir vesiledir. Türkistan coğrafyasında 1910 yılında yaşanan deprem vesilesiyle yazılan ‘zelzele’ temalı şiirler, yazıldıkları dönemin toplumsal hayatına ilişkin çok önemli detaylar paylaşır. Şiirin vesilesi bir felaket olduğu için şairler özellikle bu felakete giden süreçte sorumluluk sahibi olanların üzerinde durur. Zelzele her ne kadar doğal bir afet olsa da yaşanan zelzele kadar ağır sonuçları olan zulümler ve cehalet bu metafor üzerinden anlatılır. Zelzele şaire; zayıf, çaresiz ve korku içerisindeki halka yöneticilerin, din adamlarının, zenginlerin yaptıklarına karşı Allah’ı hakem yapma fırsatı verir. Şairler böylelikle kendisini halkın karşısında unvanı, ilmi ya da parası sebebiyle güçlü gören; kendisinde vehmettiği bu güce dayanarak kişisel çıkarları için onlara zulmedenlere ilahi adaleti hatırlatır. Bu çalışmada Moldo Kılıç, Kalık Akıyev ve Isak Şaybekov’un ‘zelzele’ temalı şiirlerine yansıyan toplumsal eleştiri unsurları üzerinde duruldu. Şairlerin toplumsal sorunlara karşı duyarlı kişiler olduğu gerçeğinden hareketle şiirlerde toplumun bu felaketine karşı gösterdikleri tepki araştırıldı.

It has not been long that children’s literature has come into existence as separate area different from Educational Sciences and Philology. Since children’s literature has a short history of several decades, children’s literature criticism is rather a new type. Children’s literature has made use of methodologies of educational sciences, literature theories, different social sciences disciplines and even fine art studies and that has made children’s literature to be located within the boundaries of different disciplines. Children’s literature criticism makes use of all theories applied to adult literature and pays particular attention to the knowledge of children’s development and their literacy. This paper aims to analytically examine how children’s literature criticism has developed, its relationship with different disciplines and its connections with literature theory. Çocuk edebiyatının, eğitim bilim ve filolojiden farklı, fakat onlarla da ilişkili bir alan olarak ortaya çıkışı, uzun bir geçmişe dayanmaz. Çocuk edebiyatının kendi dinamikleriyle ilerleyen bir alan görünümünü kazanması 20-30 yıllık bir geçmişe sahiptir. Bunun eleştirisi ise çok daha yeni bir türdür. Bu tür, eğitim bilimiyle, edebiyat teorisinin yanı sıra, farklı sosyal bilim disiplinlerinden ve bazen de güzel sanatlardan aldığı yöntemlerle birden çok alanın sınırları içinde yer almaktadır. Diğer edebi eserlerin eleştirisinde uygulanan kuramların tümünden yararlanan çocuk edebiyatı eleştirisinde, çocuğun gelişim bilgisi ve okurluk konumu önem arz eder. Bu makalede çocuk edebiyatı eleştirisinin şekillenmesi, değişik disiplinler ve edebiyat kuramı ile kurduğu ilişki üzerine analitik bir yaklaşım sergilenmektedir.

TEZ6298 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2007. Kaynakça (s.247-268) var. x, 269 s. ; 29 cm. In this study focused on literary criticism's topic that were published in 1951- 1961 periods in Turkish Literature. This study is composed of mainly three parts. The study's context, method and material of thesis are given in the introduction part. And also necesarry explation about study that Turkish political, social and cultural life, Turkish literature in 1951-1961. All the same time, the query about critics and critcism are invastigated. Analysis part is formed by texts that elected the periodicals. Firstly, this part focused on relation of critcism essay and book review and secondly, the main point of view are given in 1951-1961 in Turkish Literarure about ciriticsm. However, criticism articles are invastageted upon fiction, story, poem, theatre, language, anthology etc. The endless discussion in Turkish Literarture are implacated in subtitle. As a result, comprehension of criticsm are analysised based on the text that was published in cultural-art and literature periodicals in 1951-1961. Bu çalışmada, 1951-1961 yıllarında çıkan kültür-sanat ve edebiyat dergileri taranarak, Türk edebiyatında bir edebî tür olarak eleştirinin gelişimi değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışma esas olarak giriş bölümünü izleyen iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, çalışmanın kapsamı, amacı ve yöntemi belirtilmiş, çalışmayla ilgili açıklamalar yapılmıştır. Çalışmaya esas olan süreç kapsamında, siyasal-sosyal ve kültürel ortama ilişkin bilgilerin yanı sıra, Türk edebiyatının genel durumu üzerinde durulmuş, çalışmanın malzemesini oluşturan süreli yayınlar tanıtılmıştır. Giriş bölümünde edebî bir tür olarak eleştirinin tanımı yapılmaya ve eleştirmen kimdir sorusu cevaplanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın inceleme bölümü, süreli yayınlardan taranan malzemenin sınıflandırmasıyla oluşmuştur. Bu bölümde öncelikle, bir edebî tür olarak eleştirinin deneme ve kitap tanıtım yazılarıyla bağı irdelenmiş ve Türk edebiyatında 1951-1961 yıllarında eleştiriye ve eleştirmene bakış açısı verilmiştir. Dönem içinde roman, hikâye, şiir, tiyatro gibi edebî türlerin yanı sıra, dil, çeviri eserler ve çevirmen, antolojiler üzerine yapılan eleştiriler farklı başlıklar altında incelenmiştir. Edebî eserler üzerine yapılan eleştirilerle birlikte, eleştirel düşüncenin yarattığı tartışmalara yer verilmiştir. Ele alınan döneme özgü sorunlar ya da Türk edebiyatında uzun yıllar eleştiri konusu olan kimi başlıklar değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sonuç ve değerlendirme bölümünde ise, Türk edebiyatı açısından oldukça hareketli bir dönemin eleştiri anlayışı ve bu anlayışın Türk edebiyatındaki yeri çalışmadan yola çıkılarak verilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No

Bu çalışmada son dönem Osmanlı aydınlarından Veliyyüddîn Yeğen’in eleştirmen ve şair olarak çağdaş Arap edebiyatındaki yeri üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda kısa bir girişin ardından önce Yeğen’in, biyografisinin konuya ışık tutacak yönlerine yer verilmiştir. Daha sonra konunun esasını teşkil eden eleştirmen ve şair kişiliği çerçevesinde karakteristik özellikleri, ilk edebî faaliyetleri, sosyal ve siyasal tecrübelerinin edebî çizgisindeki rolü, hapis ve sürgün süreci yansımaları, son kez Mısır’a yerleşmesi ve buradaki edebî faaliyetleri, ele aldığı konular, eserleri ve içerikleri gibi hususlar ele alınıp değerlendirilmiştir. Çalışma kısa bir sonuç ve değerlendirme bölümüyle sona ermiştir. This article deals with the place of Veliyyuddin Yeğen, one of the late Ottoman intellectuals, in the modern Arabic literature as a critic and poet. In this context, after a short introduction, it mentions some aspects of his biography which can shed light on the issue. Later it examines his qualifications related to his being a critic and poet, his first literary works, the influence of his political and social experiments, and his life of in prison and exile on his writings. Also it states his settlement in Egypt at the end of his life, his literary activities there, the subjects he dealt with, his works and their contents. The article ends with a short conclusion and evaluation.

Rus eleştiri tarihinde Dostoyevski’yle ilgili birçok yorum vardır. Makalede bu yorumları yıllara ve ideolojik yaklaşımlara göre sınıflandırarak tanıtmaya çalıştım. Daha ilk eseriyle edebiyat çevrelerinin yoğun ilgisiyle karşılaşan Dostoyevski’nin özgün yeteneği ilk olarak çağdaş Rus eleştirisinin kurucusu Vissarion Bellinsky tarafından fark edilmiştir. Büyük romanlarını yazdığı yıllarda Bellinsky ölmüştür ve ardılları ile Dostoyevski’nin arasındaki ilişkiler soğumuştur. Dostoyevski’nin sanat dünyası, kişi yaşamını tümüyle toplumsal şartlara bağlayan eleştirmenler tarafından anlaşılamamıştır. Yirminci yüzyılın başında, Rus Devrimi öncesinde sembolistler Dostoyevski’yi yeniden “keşfetmiştir”. Bununla birlikte sembolistler, Dostoyevski’nin eserlerindeki felsefî ve etik sorunları dinselliğe indirgemiştir. 1917 Devrimi’nden hemen sonra, Sovyet eleştirmenler yazarın eserlerini tarih ve edebiyat akımlarına bağlı bir bakış açısıyla incelemiştir. Otuzlu, kırklı ve ellili yılların eleştirisinde, realizmi sanatta uygulanan ideoloji olarak kabul eden eleştirmenler, Dostoyevski’nin okurları üzerinde etkisini “zararlı” ilân etmişlerdir. Bu dönemde Sovyetler Birliği’nde Dostoyevski’nin eserleri yayınlanmamıştır. Altmışlı yıllarda Sovyet edebiyat bilimi realizm anlayışının sınırlarını genişletmiştir. Daha sonra, yetmişliseksenli yıllarda Dostoyevski’nin Rus realist edebiyatındaki yerini diğer Rus yazarlarla kıyaslama yoluyla belirlenmeye çalışılmıştır. Doksanlı yıllarda Rusya her alanda yeniden yapılanmaya başlamıştır. Bu yenilikler edebiyat ve sanat alanında da boy göstermiştir. Dostoyevski’nin yasaklı günleri sona ermiş, hakkında yeni yorumlar yayınlanmıştır, There are many interpretations of Dostoevsky’s works in Russian literary criticism. In this article these interpretations are classified according to the year they were published and according to the ideological approaches underlying them. The founder of contemporary Russian criticism Vissarion Bellinsky was the first to discover the original talent of Dostoevsky who, even by the first work, had attracted the interest of the literary circles of his time. But Bellinsky died when Dostoevsky was writing his greatest novels, so the relations between Bellinsky’ successors and Dostoevsky changed. These critics who considered the life of a person totally dependent on the social conditions could not understand Dostoevsky’s art. In the beginning of the XXth century, before the Russan Revoluton, the symbolists “rediscovered” Dostoevsky. Nevertheless they have reduced the philosophical and ethical problems in Dostoevsky’s literary works totally to religious ones. Immediately after the 1917 Revolution, the Soviet critics approached the writer’s works from the prevailing historical and literary trends. In the literary criticism of the thirties, forties and fifties, the critics who considered realism as a ideology applied to arts, declared the influence of Dostoevsky upon his readers as “harmful”. In this period Dostoevsky’s works were not published in the Soviet Union. In the sixties, the Soviet literature critics have expanded the limits of the realism. Later, in the seventies and the eighties, they tried to determine the place of Dostoevsky’s work in the Russian realistic literature by comparing it with the work of other Russian writers. In the nineties, Russia began to reconstruct itself in every field. These renovations also occurred in the field of arts and literature. Thus new editions and new interpretations of Dostoevsky’s work were made