Search

Yapay Sinir Ağları, insan öğrenmesini, geçmiş bilgilerden hareketle, donanım ve yazılımlarla taklit eden, böylece problemleri çözmeye çalışan sistemlerdir. Günümüzde Yapay Sinir Ağlarının dokunmadığı bir alan neredeyse kalmamıştır. Tıptan, elektroniğe; finanstan hava durumu tahminlerine kadar hayatın her aşamasında bu öğrenme çeşidinden yararlanılmaktadır. Birleşik üretim yapan işletmeler için maliyet belirleme sorunu çok eski yıllara dayanmaktadır. Geleneksel yöntemler dediğimiz sıklıkla uygulanan yöntemler ve daha detaylı matematiksel hesaplamalar gerektiren fayda-maliyet açısından çok da tercih edilmeyen yöntemler arasında tercih çoğunlukla uygulaması daha basit olan geleneksel yöntemlerden yana olmaktadır. Teknolojinin geliştiği, uzakların yakın olduğu bir çağda, sadece kolay uygulanabilir olması bir yöntemin tercih edilme sebebi olmamalıdır. Bu çalışmada birleşik ürün üreten işletmelerde maliyetlerinin tespitinde kullanılan geleneksel yöntemlerle birlikte matematik temelli yöntemler de tanıtılmıştır. Bu bağlamda birleşik üretimde maliyet hesaplama yöntemlerinden oyun teorisini ve kâr maksimizasyonunu temel alan yöntemler incelenmiştir. Geleneksel ve matematik temelli yöntemlerin uygulanabilirlik derecesi araştırılarak, örnek işletmenin mali verilerinden hareketle Basit Üretim Miktarı, Net Satış Değeri, Sabit Brüt Kâr Oranı ve Moriarity&Lounderback yöntemlerine göre, birleşik ürün maliyetleri belirlenmiştir. Ayrıca işletmenin üretim maliyetini etkileyen verilerle maliyet tahmini konusunda veri seti oluşturularak Yapay Sinir Ağları yaklaşımı ile öğrenme performansları sınanmıştır. Ağın eğitiminde Geri Yayılım Algoritması ve Levenberg-Marquardt Algoritması kullanılmış ve söz konusu algoritmaların yöntemler bazında maliyet tahminindeki performansları değerlendirilmiştir. Yapay Sinir Ağları ile öğrenme ve maliyet tahmininde en başarılı maliyet belirleme yönteminin bir Oyun Teorisi temelli yöntem olan Moriarity Lounderback yöntemi olduğu belirlenmiştir. Artificial Neural Networks are systems that imitate human learning by moving from past knowledge, hardware and software, thus solving problems. An area of artificial neural networks today is almost untouched. Enclosure, electronism; finance, weather forecasts, this type of learning is used at every stage of life. The problem of cost determination for joint manufacturing enterprises is very old. Traditional methods tend to favor traditional methods, which are often easier to choose from among the methods that are often preferred and those that are not very preferred in terms of cost-benefit, which require more detailed mathematical calculations. In an era where technology has developed, where distant closures, it should not be preferable to a method that is only easily applicable. In this study, mathematics based methods are introduced with the traditional methods used in determining the costs in the companies producing the joint products. In this context, methods based on game theory and maximization of profit are examined from costing methods in joint production. By examining the degree of applicability of traditional and mathematically based methods, combined product costs have been determined from the financial data of the sample business, according to Simple Production Value, Net Sales Value, Fixed Gross Profit Rate and Moriarity Lounderback methods. In addition, a data set was prepared on the estimated costs that affect the cost of production of the company and the learning performances were tested with Artificial Neural Networks approach. Back propagation algorithm and Levenberg-Marquardt algorithm have been used in network training and performance of cost algorithms have been evaluated according to methods. It has been determined that the most successful method of cost determination in learning and cost estimation with Artificial Neural Networks is the Moriarity Lounderback method which is a Game Theory based method 274

Bir ürünün geçtiği aşamalar, ilk tedarikçisinden başlayarak fabrikadaki üretim hattında işlenmesi, dağıtımcılar ve perakendeciler yolunu izleyerek müşteriye ulaşması olarak sıralanabilir. Her bir üretim aşaması, kendi bulunduğu adımdaki üretimin planlanması sorununu ele alır. Kaynakların kısıtlı, üretim maliyetlerinin kârlılık üzerinde etkisinin büyük olması sebebiyle, üretimin planlanması işletmeler açısından önemli bir konudur. Tedarik zinciri bir bütün olarak ele alındığında üretim maliyetlerinin yanında dağıtım maliyetleri de toplam maliyet içinde büyük yer tutmaktadır. Dağıtım planlaması, maliyetler bakımından önemli olduğu kadar ürün kalitesi ve müşteri beklentilerinin karşılanması açısından da önemlidir. Üretimi ve dağıtım planlaması yapılan ürün bozulabilir nitelikte bir ürün olduğunda yalnızca maliyetleri değil aynı zamanda dağıtımın hızı ve etkinliği vasıtasıyla da ürünün kalitesini ve bazen buna bağlı olarak fiyatını dahi etkileyebilmektedir.Bugüne kadarki çalışmalarda ve uygulamada genel kanı olarak üretim ile dağıtım ayrı planlama aşamaları olarak kabul edilmiş, buna bağlı olarak kurulan modeller de üretimi ve dağıtımı ayrı modeller altında ele almıştır. Oysa dağıtım ve üretim birbirlerini zincirleme olarak etkileyen kararlar olduğundan birleşik bir üretim-dağıtım planlaması çok daha sağlıklı ve verimli sonuçlar verecektir. Özellikle de planlaması yapılan ürün zamanla kalitesi ve değeri azalan, yani bozulabilir bir ürün ise; ne zaman, ne kadar üretildiği ile ne zaman, nasıl dağıtılacağı birbirini zincirleme olarak etkileyecektir. Bu çalışmada, bir fabrikada, birden fazla bozulabilir ürünün üretimi ve birden fazla dağıtım merkezine birden fazla araç ile dağıtımını birleşik ele alan bir karma tamsayılı doğrusal programlama modeli önerilmiştir. Modelin amacı, toplam üretim, dağıtım ve stok maliyetlerini (sabit ve değişken üretim, fabrikadaki ve dağıtım merkezlerindeki stok ile araçların sabit dağıtım maliyetleri toplamını) en az yapmaktır. The stages a product completes can, generally, be sorted as, beginning from the first supplier, its process on the production line in a plant and the path it reaches to customers through distributors and retailers. Every production stage handles the problem of production planning in its own stage. Since sources are limited and production costs have an enormous effect on profitability, production planning is a critical issue to work on. Distribution costs besides production costs take a large part in total costs as supply chain is considered as a whole. Distribution planning is important in terms of costs as well as production quality and meeting the customers' expectations. When planning production and distribution for a perishable product, not only costs but also distribution velocity and efficiency should be taken into account which may affect quality and sometimes even the price of the product.The studies and practices, so far, have accepted distribution and production as separate planning stages, hence the models have discussed production and distribution under separate models. Whereas distribution and production decisions affect each other successively a combined production-distribution planning would yield more reliable and productive results. Especially if the planned product loses its quality and value in time, in other words if it is a perishable product, the decisions for when and how much to produce and when and how to distribute will affect each other.This study suggests a mixed integer linear programming model which handles production and distribution of multiple perishable products, in a plant, to multiple distribution centers by multiple vehicles. The aim of the model is to minimize total production, distribution and inventory costs (total costs of fixed production, variable production, inventory in the plant, inventory in the distribution center and fixed transportation costs of using the vehicle) 125

Dünyanın değişimiyle paralel olarak endüstri sistemleri ve dolayısıyla üretim süreçlerine dair her şey zamanla değişmiştir. Buharlı makinelerin icadıyla başlayan sanayi devrimleri bugünlerde neredeyse insan faktörünü saf dışı edebilecek bir düzeye erişmiştir. Kuşkusuz ki üretim süreçlerinde ve tekniklerinde ortaya çıkan bu değişimler, sürdürülen faaliyetlerde daha verimli olma arzusunun bir sonucudur. İşletmelerin odak noktası olan yüksek kar, rekabet koşulları nedeniyle dikkatleri üretim maliyetlerinin üzerine çekmiş ve düşük maliyetle üretilmiş aynı nitelikteki mamul, işletmelerin rakiplerine karşı elini güçlendirmiştir. Maliyet hususunun bu denli önem arz etmesi, klasik muhasebe anlayışının beklentilere cevap verememesine ve maliyet muhasebesinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Maliyet muhasebesinin en temel amacı olan mamul maliyetlerinin belirlenmesi için birçok farklı teknik geliştirilmiştir. Çoğu işletme için maliyet belirleme süreci basit olsa da üretim tekniği ve yapısı gereği zaruri olarak aynı üretim sürecinde birden fazla mamul elde eden işletmelerde bu maliyet hesaplamaları kolay olmamaktadır. Böylesine bir homojen yapıda her mamul için ayrı ayrı maliyet hesaplaması yapılamayacağı için sorunun çözümü adına birçok farklı maliyet hesaplama tekniği geliştirilmiştir. Her yöntem birleşik imalat yapan tüm işletmelere uymayacağı gibi gerçekte olmayan sonuçlara da ulaştırabilir. Bu nedenle her işletme bu yöntemler arasından kendisine en uygun olan yöntemi seçmeli ve bu doğrultuda hesaplamalarını gerçekleştirmelidir. Bu çalışmada birleşik imalat şeklinde üretim yapan bir entegre et tesisinin verileri kullanılarak çeşitli hesaplama yöntemleri vasıtasıyla mamul maliyetleri hesaplanmış, sonuçları analiz edilmiş ve işletme için en uygun olan yöntem belirlenmeye çalışılmıştır.--------------------In parallel with the change of the world, everything about industrial systems and hence production processes has changed over time. Industrial revolutions, which started with the invention of steam engines, have reached a level that can almost eliminate the human factor. Undoubtedly, these changes in production processes and techniques are the result of the desire to be more efficient in the continuing activities. High profit, which is the focal point of the enterprises, attracted attention to production costs due to the competition conditions and the products with the same quality produced at low cost strengthened their hand against the competitors. The importance of cost considerations has led to the classical accounting approach not being able to respond to expectations and the emergence of cost accounting.Many different techniques have been developed to determine the product costs which is the main purpose of cost accounting. Although the costing process for most enterprises is simple, these cost calculations are not easy in enterprises that get more than one product in the same production process due to their production technique and structure. Since the cost calculation can not be made for each product separately due to such a homogeneous structure, many different cost calculation techniques have been developed for the solution of this problem. Each method can not be suitable for the enterprises that makes the combined production, but it can also lead to non-actual results. For this reason, each enterprise should choose the method which is most suitable for it and perform its calculations accordingly.In this study, the product costs are calculated by various calculation methods by using the data of an integrated meat processing plant which have combined manufacturing, the results are analyzed and the most suitable method for the enterprise is tried to be determined.

BİRLEŞİK VE YAN ÜRÜNLERDE (Joint Products) MALİYET HESAPLAMA YÖNTEMERİNİN YÖNETİMSEL KARARLAR AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİBu çalışmada birleşik ve yan ürünlerde maliyet hesaplama yöntemleri incelenerek, bu yöntemlerin bir örnek işletmede uygulanması amaçlanmaktadır.Çalışma üç bölümden oluşmaktadır.Çalışmanın ilk iki bölümü literatür araştırmasıdır.Üçüncü bölüm ise uygulamadır.Çalışmanın birinci bölümünde temel maliyet kavramları irdelenmiştir.İkinci bölümünde birleşik mamul yan mamul kavramları ve birleşik mamulleri dağıtım yöntemleri incelenmiştir.Üçüncü bölümde araştırma konusu,bir işletme üzerinde uygulanmıştır.İşletmenin mevcut uygulaması ile çalışmada ulaşılan sonuçlar karşılaştırılmış ve öneriler getirilmiştir.Anahtar Kelimeler:Birleşik mamul,yan mamul,birleşik maliyet,birleşik maliyetleri dağıtım yöntemleri. VALUATION THE COST APPROACH BY COMPOUND AND JOINT PRODUCTS IN ACCORDANCE TO MANAGERIAL PURPOSE OF The aim of this studyis investigate the cost approach of joint products and adhibition of this methods in a sample enterprise.The performance is occured from three chapters.In the first two chapters of the performance is literature investion review.In the first chapter the consepts of basıc costs axplicated.In the second hapter is the cosept of compound and joint products,by product and distribution methods of joint products and appraisal method of joint products investigated.In the third chapter,is an investigation and executed in an enterprise.The current practice and the results obtain in the study compared and asuggestion is made.Key word : Joint products,by products,joint cost,distribution method of joint cost,distribution method of by products. 92

ÖZETİşletmelerin üretmiş oldukları ürün miktarı ile üretim maliyeti ve satış fiyatı, başlıca kârı belirleyen unsurlardır. Bu üç unsur arasındaki ilişki Maliyet-Hacim-Kâr analizinin konusunu oluşturmaktadır. Günümüzde birçok işletmede Maliyet-Hacim-Kâr analizlerinin yeterince uygulanmadığı bilinmektedir. Maliyet-Hacim-Kâr Analizleri toplam gelirlerin, toplam maliyetlerin ve toplam katkı paylarının üretim miktarı değiştikçe bu değişmelerin satış fiyatını ve beklenen kârı ne ölçüde etkileyeceği ile üretilen ürünlerin birim maliyetlerinin değerlerini bulmaya çalışır. Bunun yanında işletmeler uzun dönemli planlar yapmak ve stratejiler belirleyebilmek için ürün maliyetleri ve fiyatlar konusunda bilgiye ihtiyaç duyarlar ve bu bilgileri sağlamanın yolu da Maliyet-Hacim-Kâr analizlerini uygulamadan geçmektedir.Çalışmanın birinci bölümünde, birleşik üretim ve birleşik üretim maliyetlerine ilişkin temel kavramlar ele alınmaktadır. İkinci bölümde, maliyet kavramı ve maliyetlerin sınıflandırılması, hacim kavramı, kâr kavramı, Maliyet-Hacim-Kâr kavramlarının birlikte değerlendirilmesi ve birleşik üretim yapan işletmelerde bu analizin uygulanması konuları işlenmektedir.Uygulama kısmında, Ardahan ilinde üretim yapan Kalecik Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin işletmesi ele alınmış, 2010 yılı itibariyle işletmenin üretmiş olduğu ürünler için ürün bazında yapılan Maliyet-Hacim-Kâr analizleri sonucunda bulunan birim maliyetler ile işletme yöneticilerince beyan edilen tahmini birim maliyetler karşılaştırılarak, ürünlerin asıl maliyetlerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. İşletmenin üretmiş olduğu ürünlere ilişkin tahmini maliyetler ile ürün bazında yapılan M-H-K analizleri sonucunda bulunan birim maliyetler karşılaştırılmıştır. İşletmenin ürün bazından tahmini birim maliyetlerinin, M-H-K analizleri sonucunda bulunan birim maliyetlerden daha düşük olduğu saptanmış ve işletmenin ürün bazında gerçek üretim maliyetlerine ulaşılmıştır. Ayrıca bu çalışma Ardahan ilinde ilk kez uygulanması bakımından önem taşımaktadır.Anahtar Kelimeler: Birleşik Üretim, Maliyet-Hacim-Kâr Analizi, Maliyet Hesaplama, Ardahan. ABSTRACTThe quantity of the product that the business firms produced the production cost and the sale price are the main determinative elements of the profit. The relation among these three elements forms the Cost-Volume-Profit analysis. At the present time, we all know that, the Cost-Volume-Profit analyses are not applied sufficiently at many business firms. While total income, total cost and total contribution margin changes, the Cost-Volume-Profit analysis tries to find the cost per unit value of the products and how these changes affects the sale price and expected profit. Besides, the business firms need information to make long-termed plans and determine strategies on product cost and prices and for providing this information, they need to apply the cost volume-profit analysis.At the first part of this study, basic concepts are handled related to combined production and combined production cost. At the second part, concepts that are cost, cost classification, volume, profit, Cost-Volume-Profit have been analyzed and Cost-Volume-Profit Analysis in firms having united production systems have been worked.At the application part; Kalecik Village Agricultural Development Cooperatives business firm which makes production in Ardahan, has been handled and aimed to find the actual unit cost of the products that the firm produced in 2010. To find the actual unit cost of products we have used Cost-Volume-Profit Analysis. Then we have compared the results with the declarations of firm managers about costs. In the end we realized that unit product costs that are predicted by managers are lower than the actual costs that we find by Cost-Volume-Profit Analysis. This study is also important in the way that for the first time Cost-Volume-Profit Analysis was applied in Ardahan by this study.Keywords: The Combined Production, Cost-Volume-Profit Analysis, Cost Accounting, Ardahan. 117

İşletmeler, kendilerini bulundukları sektördeki rakiplerinden ayıran olumlu veya olumsuz özel nitelikleri ve farklılıkları göz önünde bulundurarak verimlilik elde etmeye çalışırlar.Bu durum işletmelere rasyonel karar alma zorunluluğunu getirmektedir. Bir işletme açısından karar süreçlerindeki rasyonelliğin ilk şartı girdi maliyetindeki bilginin sağlıklı ve gerçekçi olmasıdır. Sağlıklı ve gerçekçi bilgiye ulaşma zorunluluğu işletmeleri kendi özel niteliklerine uygun bir maliyet sistemi belirlemeye itmektedir.İşletmeler tarafından, kullanılan maliyet sistemleri, işletmenin, hedeflediği bir sonuca ulaşmak için ödediği bedelleri parayla ölçmesini sağlamasının yanında, işletme sahiplerine ve yöneticilerine işletme ile ilgili alınacak her türlü kararda ışık tutarak yardımcı olmaktadır.İşletmeler, maliyet sistemini belirlerken içinde bulundukları sektörün gerçeklerini, faaliyet alanlarını, üretim araçlarının kapasite ve verimliliğini, üretim biçimlerini, istihdam kabiliyetlerini ve çalışan performanslarını, tedarik yöntemlerini, yönetim gerçeklerini, pazar verilerini ve tabi olduğu hukuki kuralları dikkate alırlar. Maliyetlerin yönetim kararlarını nasıl etkilediklerini belirleyen araç ve tekniklerin toplamı olan maliyetleme sistemleri de ?mamullere, hangi giderler, ne zaman, nasıl yüklenecektir?? sorularının cevabını verir.İşletmeler de, geleceğe dönük sağlıklı kararlar verebilmek, verimli üretim ve pazarlama stratejileri ve politikaları belirleyebilmek, sağlıklı ve ölçülebilir planlamalar yapabilmek, mevcut durumunu finansal açıdan görünebilir kılabilmek, karlılığını artırarak devamlılığını sağlayabilmek için kendi özel yapısına uygun bir maliyet sistemi belirler.Yaptığımız bu çalışmada da süt sektöründe faaliyet gösteren bir işletmenin, kendi özel yapısı içerisinde nasıl bir maliyet sistemi uyguladığı ve nasıl bir maliyet sistemi kurması gerektiğine karar vermesi konusunu ele alınıp; işletmenin sağladığı verilerine dayanarak sipariş ve birleşik maliyet yöntemlerinin uygulaması yapılmıştır.Anahtar Sözcükler: Maliyet Muhasebesi, Süt ve Süt Ürünleri, Geleneksel Maliyet Sistemleri, Sipariş Maliyet Sistemi, Maliyet Dağıtımı: Birleşik ve Yan Ürünler The business enterprises try to gain productivity considering the positive and negative special features that distinguishes them from their competitors in the sector.That condition imposes obligation for the business enterprises to give a rational decision. In terms of a business enterprise, the first condition of the rationality of the decision periods, the input cost should be right and realistic. The obligation to reach the right and realistic information forces the business enterprises to determine a cost system which is convenient with their special features. The cost systems which are used by the business enterprises not only provides the enterprise to measure the values paid to reach the target by money, but also sheds light on the business enterprises and assists to the owners and the managers in every decision to be taken.The business enterprises take into consideration the reality of the sector, facility areas, the capacity and the productivity of the product vehicles, production type, employment ability, employees? performances, supply method, management reality, market data and the legal rules that are bound by. The cost system which is the total of the vehicles and the techniques that determine the management decisions, gives the reply of ?which costs, when, how will be loaded? questions.The enterprises determines a cost system which is convenient for the special features, to give the right decisions, to determine productive production and marketing strategies, to make right and measurable plans, to appear the existing state financially, to increase the profit and provide persistance.In that study that we made, what kind of a cost system does a business enterprise which displays activity in dairy products- apply and what kind of a cost system should be set, are considered; based on the information that is provided by the enterprise, order and joint cost methods are applied.Key words:Cost accounting, Dairy Products, Traditional Cost Systems, Job Order Costing, Cost Allocation:Joint Products and Byproducts 115

106 ÖZET Aynı hammaddeden, aynı anda ve zorunlu olarak bir arada üretilen, birleşik ve yan ürünlerin birim maliyetlerinin hesaplanması maliyet muhasebesinin çözüm bulmak zorunda olduğu önemli problemlerdendir. Ürünlerin birbirlerinden bağımsız olarak üretilmelerinin mümkün olmaması ve giderlerle ürünler arasında birebir bağlantıların kurulamaması birim maliyetlerin tespitinde çeşitli yöntemlerin kullanılmasını gerekli kılmaktadır. Ancak, geliştirilen yöntemlerin her birinin kendilerine özgü yarar ve sakıncaları bulunmakta, farklı yöntemlerin dönem sonuçlarına etkileri de farklı olmaktadır. Ayrıca tüm işletmelerde doğru sonuç verecek bir yöntem de bulunmamaktadır. Bu yüzden işletmelerin üretim yapıları ve piyasa şartları göz önünde bulundurularak en uygun yöntem belirlenmeli ve dönemsel karşılaştırmalarda yanılgıya düşülmemesi için seçilen yöntem sık sık değiştirilmemelidir. Konuyla ilgili olarak Et ve Balık A.Ş. Sincan Et Sanayi ve Tavukçuluk Kombinası maliyet sistemi üzerinde yapılan çalışmada, yan ürün maliyetlerinin hesabında satış hasılatı yöntemi, birleşik ürün maliyetlerinin hesabında da üretim miktarı yönteminin kullanıldığı görülmüştür. Birleşik ürünlerin satış değerlerinin birbirlerinden oldukça farklı olması ve pazarlama koşulları göz önünde bulundurularak ağırlıklı ortalama yönteminin kullanılmasının daha doğru olacağı sonucuna varılmıştır. 107 SUMMARY One of the most important problems in cost accounting is the calculation of the unit cost of the joint and by-products produced with the main product in the production process. Goods are indispensably produced together. In addition, there is no connection between goods produced. These facts require the use of different methods in calculating the unit costs. However, these methods have both advanteges and disadvanteges and have different effects on the periodical cost accounting results. In addition, there is no single method that produce acceptable results in all organisations. Therefore, base on the holdings' structure and market conditions, the most appropriate method should be used and not changed ofter. This also allows periodical comparison. In this study, it is determined that gross income method is used in the cost calculation of by-product, and production method is used in the cost calculation of joint product in Meat and Fish A.Ş. Sincan Meat Industry and Poultry slaughterhouse. Because the sales income of the compound products, and market conditions are highly different, it is suggested that the weighted average method be used. 'SS3`**0* 107

168