Search

Recent gepubliceerd onderzoek bevestigt dat lood in de bodem ook bij lage blootstelling een risico kan zijn voor de gezondheid van jonge kinderen (lagere IQ). Bovendien blijkt dat bij hogere blootstellingsniveaus aan lood dit ook bij volwassenen gezondheidsproblemen kan veroorzaken. Voorbeelden zijn nierfalen en hart- en vaatziekten. Het is daarom belangrijk om met maatregelen de blootstelling te verkleinen op plekken waar lood in de bodem zit. De wetenschappelijke literatuur bevestigt de uitgangspunten waarop het Nederlandse en Vlaamse bodembeleid voor lood is gebaseerd. Waar het niet mogelijk is om de bodem schoon te maken of af te graven, krijgen mensen adviezen over hoe zij de blootstelling kunnen verminderen. Bijvoorbeeld over hoe ze hun huis kunnen schoonmaken (vaker en met een dweil in plaats van statische doekjes). Aanbevolen wordt om verder te onderzoeken welke maatregelen hiervoor effectief zijn. Zo kan het toevoegen van compost aan de grond ervoor zorgen dat het lood aan de bodemdeeltjes 'vastzit' waardoor voorkomen wordt dat het lood in planten of het menselijk lichaam wordt opgenomen. Dit gebeurt echter alleen onder bepaalde omstandigheden, waardoor de effectiviteit per locatie verschilt. Dit blijkt uit een literatuurstudie van het RIVM en de Vlaamse onderzoeksorganisatie VITO naar de kennis over gezondheidsrisico's van diffuus lood in de bodem. De studie is uitgevoerd om de kennis up to date te houden en adequaat te kunnen adviseren over deze bodemverontreinigingen. Bij diffuus bodemlood gaat het om grotere gebieden met concentraties lood die door de jaren heen zijn ontstaan door menselijk handelen, bijvoorbeeld door industriële activiteiten of door land op te hogen met afvalstoffen. Door de grote hoeveelheid verontreinigingen en de kosten is het niet mogelijk om al deze vervuilde grond af te graven. Nederland en Vlaanderen zoeken daarom naar praktische en haalbare oplossingen.

Recent gepubliceerd onderzoek bevestigt dat lood in de bodem ook bij lage blootstelling een risico kan zijn voor de gezondheid van jonge kinderen (lagere IQ). Bovendien blijkt dat bij hogere blootstellingsniveaus aan lood dit ook bij volwassenen gezondheidsproblemen kan veroorzaken. Voorbeelden zijn nierfalen en hart- en vaatziekten. Het is daarom belangrijk om met maatregelen de blootstelling te verkleinen op plekken waar lood in de bodem zit. De wetenschappelijke literatuur bevestigt de uitgangspunten waarop het Nederlandse en Vlaamse bodembeleid voor lood is gebaseerd. Waar het niet mogelijk is om de bodem schoon te maken of af te graven, krijgen mensen adviezen over hoe zij de blootstelling kunnen verminderen. Bijvoorbeeld over hoe ze hun huis kunnen schoonmaken (vaker en met een dweil in plaats van statische doekjes). Aanbevolen wordt om verder te onderzoeken welke maatregelen hiervoor effectief zijn. Zo kan het toevoegen van compost aan de grond ervoor zorgen dat het lood aan de bodemdeeltjes 'vastzit' waardoor voorkomen wordt dat het lood in planten of het menselijk lichaam wordt opgenomen. Dit gebeurt echter alleen onder bepaalde omstandigheden, waardoor de effectiviteit per locatie verschilt. Dit blijkt uit een literatuurstudie van het RIVM en de Vlaamse onderzoeksorganisatie VITO naar de kennis over gezondheidsrisico's van diffuus lood in de bodem. De studie is uitgevoerd om de kennis up to date te houden en adequaat te kunnen adviseren over deze bodemverontreinigingen. Bij diffuus bodemlood gaat het om grotere gebieden met concentraties lood die door de jaren heen zijn ontstaan door menselijk handelen, bijvoorbeeld door industriële activiteiten of door land op te hogen met afvalstoffen. Door de grote hoeveelheid verontreinigingen en de kosten is het niet mogelijk om al deze vervuilde grond af te graven. Nederland en Vlaanderen zoeken daarom naar praktische en haalbare oplossingen.

In de 'regulatory toxicology' (beleidsondersteunende toxicologie) groeit het besef dat kinderen en volwassenen kunnen verschillen in hun gevoeligheid voor xenobiotica. In het huidige rapport wordt een beknopt overzicht gegeven van de relevante gegevens over de verschillen tussen volwassenen en kinderen met betrekking tot blootstelling, kinetiek en dynamiek van chemische stoffen, en de geschiktheid van de momenteel gebruikte toxicologische testen in het kader van de toelatingsbeoordeling wordt bediscussieerd. Gezien de potentieel andere gevoeligheid van kinderen wordt tevens een aantal aanbevelingen gedaan voor de verdere ontwikkeling van risicobeoordeling.Binnen het veld van de toxicologische risicobeoordeling zijn er drie belangrijke gebieden waarin kinderen en volwassenen verschillen; blootstelling aan en toxicokinetiek en toxicodynamiek van xenobiotica. Of in de risicobeoordeling specifiek rekening gehouden moet worden met kinderen is in de eerste plaats afhankelijk van het blootstellingspatroon. Met name de situatie waarin kinderen hoger blootgesteld worden dan volwassenen verdient de volle aandacht. Kinderen eten en drinken meer per kilogram lichaamsgewicht dan volwassenen, en hun voedingspatroon is anders en minder gevarieerd. Bovendien hebben kinderen een relatief hoge respiratoire activiteit (waardoor er een verhoogde blootstelling via de ademhalingswegen kan optreden) en een hoge lichaamsoppervlak-lichaamsgewicht ratio (mogelijk resulterend in een verhoogde dermale blootstelling). Tevens kan de blootstelling van kinderen aan toxische stoffen hoger zijn dan volwassenen omdat kinderen vaak langer in een bepaalde ruimte of omgeving verblijven, ze zich dichter bij een besmet oppervlak kunnen bevinden (bijvoorbeeld tijdens kruipen over een behandeld oppervlak), en minder hygienische gedrag vertonen (sabbelen op handen, objecten en oppervlakken; picagedrag). De route van blootstelling kan bepalend zijn voor het potentieel toxische effect van een stof. In de meeste toxicologische studies ten behoeve van de veiligheidsbeoordeling van een stof wordt de stof oraal toegediend. Echter, bij de opzet van een toxicologische studie moet de route waarlangs het kind naar verwachting wordt blootgesteld in aanmerking worden genomen, aangezien de interne blootstelling aan een stof kan varieren als gevolg van een andere mate van absorptie en de afwezigheid van een 'first-pass effect' na inhalatoire en dermale blootstelling.Een verder punt van aandacht, voor de hele bevolking, maar daardoor ook specifiek voor kinderen, is de totale blootstelling aan een specifieke stof uit verschillende bronnen (geaggregeerde blootstelling), en de blootstelling aan verschillende stoffen met hetzelfde werkingsmechanisme (bijvoorbeeld organofosfaten en carbamaten), de cumulatieve blootstelling. Door de fysiologische verschillen tussen kinderen en volwassenen kan de kinetiek van een stof in het lichaam beinvloed worden, waardoor het kind meer of minder gevoelig is voor de toxische effecten van de stof. Bijvoorbeeld, de orale absorptie van een stof kan worden beinvloed door de verschillen in zuurgraad van de maag, de snelheid van maaglediging, de concentratie van de spijsverteringsenzymen en de darmflora. Als gevolg van de hoge ademhaling en de hoge lichaamsoppervlak-lichaamsgewicht ratio kan de relatieve inhalatoire en dermale blootstelling aan stoffen in kinderen verhoogd zijn vergeleken met volwassenen. Het hoge gehalte aan water in het lichaam, de lage bindingscapaciteit van het plasmaeiwit en de permeabiliteit van de bloed-hersen barriere kunnen de distributie van een stof in het lichaam beinvloeden. Het nog niet volledig ontwikkelde systeem van metabole enzymen in de lever, en de lage snelheid van de renale doorbloeding en glomerulaire filtratie kunnen de eliminatie van een stof uit het lichaam beinvloeden. Met betrekking tot de toxicodynamiek, dit betreft de effecten van een chemische stof op het lichaam (organen, weefsels), is de invloed die een stof kan uitoefenen op de zich ontwikkelende organen en systemen in jonge kinderen een belangrijk aandachtspunt. Verstoring van de proliferatie, differentiatie, migratie en maturatie van lichaamscellen kan ernstige en onomkeerbare gevolgen hebben.In de mens vindt de ontwikkeling van bepaalde organen en systemen, zoals de longen en luchtwegen, het immuunsysteem, de endocriene systemen en de hersenen, tot lang na de geboorte plaats. De huidige reproductietoxiciteitstesten en de recent geintroduceerde ontwikkelingsneurotoxiciteitstest richten zich voornamelijk op de reproductie- en neurotoxische effecten van een stof, en zijn niet ontworpen om bijvoorbeeld immunotoxische effecten, effecten op longontwikkeling en afwijkingen in weefsels en bloed aan te tonen. Wanneer in een toxicologische test de jonge dieren worden blootgesteld aan de stof via de moedermelk, is het opportuun dat wordt vastgesteld dat er relevante hoeveelheden van de stof worden uitgescheiden in de melk. De kritische periodes in de ontwikkeling van proefdieren en kinderen komen niet noodzakelijkerwijs overeen. Hiermee moet rekening gehouden worden bij het bepalen van de blootstellingsperiode van het proefdier in een toxicologische studie. Aangezien er bij zoveel processen verschillen kunnen optreden tussen kinderen en volwassenen, en het niet duidelijk is wat het uiteindelijke resultaat is, is er niet voldoende informatie om een kwantitatieve 'overall' uitspraak te doen met betrekking tot verschillen in gevoeligheid. Bijvoorbeeld, ook al wordt een stof beter opgenomen in een kind, dan hoeft er nog geen sprake te zijn van een verhoogd risico, indien er nauwelijks vorming van een toxische metaboliet plaatsvindt of de uitscheiding van de stof ook verhoogd is. Men moet zich echter wel realiseren dat bij de huidige risciobeoordeling de default assessment factor 10 voor intraspecies verschillen betekent dat het 'meest gevoelige kind' verondersteld wordt 10x gevoeliger te zijn dan een 'gemiddeld persoon' uit bevolking, en er derhalve rekening gehouden wordt met een 100-voudige variatie in gevoeligheid in de hele bevolking.Bovendien wordt bij de extrapolatie van de dierexperimentele gegevens naar de mens ook een factor 10 gebruikt, waarbij verondersteld wordt dat de 'gemiddelde mens' een factor 10 gevoeliger is dan het 'meest gevoelige proefdier' dat getest is. Wanneer een volledige toxicologische dataset beschikbaar is, wordt in het algemeen verondersteld dat de gebruikte assessment factoren (10 x 10) voldoende zijn om de bevolking te beschermen. Echter, het gebruik van een additionele assessment factor om de gevoelige groepen in de samenleving, waaronder kinderen, te beschermen moet altijd in overweging worden genomen, op een 'case-by-case' basis.Voor de toekomstige ontwikkelingen in risicobeoordeling van stoffen wordt, met betrekking tot kinderen een aantal aanbevelingen gedaan. Voor zowel volwassenen als voor kinderen is meer inzicht in de specifieke blootstellingsscenario's noodzakelijk. Daarnaast dient een beslisboom te worden opgesteld die gebruikt kan worden bij de beoordeling van stoffen om te toetsen of het toxicologische pakket en de kennis over de specifieke blootstelling voldoende zijn om een adequate risicobeoordeling voor kinderen op te stellen. De geschiktheid van de toxiciteitstesten in jonge proefdieren moet worden onderzocht. Een vergelijking van de dosis-respons gegevens en de NOAELs van testen in volwassen en jonge dieren kan inzicht geven in de spreiding van de intraspecies variatie met betrekking tot leeftijd. Aangezien er voor farmaca veel humane data beschikbaar zijn, is het zinvol om de ontwikkelingen te volgen in het veld van de kinetiek en de dynamiek van farmaca ten behoeve van kinderen. Door gebruik te maken van de distributie van fysiologische en kinetische parameters en van farmacologisch-farmacokinetische modellen (PBPK modellen) die gebaseerd zijn op de fysiologie van kinderen kan worden vastgesteld welke subgroep van kinderen het hoogste risico loopt bij blootstelling aan een bepaalde chemische stof.

Het RIVM heeft een leidraad geschreven voor de risicobeoordeling van chemische stoffen voor kinderen. In een dergelijke risicobeoordeling wordt de mate waarin een kind wordt blootgesteld aan een bepaalde chemische stof gerelateerd aan de mogelijk schadelijke effecten van deze blootstelling. Er bestaat momenteel veel belangstelling voor risicobeoordeling van chemische stoffen voor kinderen. De beoordelingsmethodes zijn echter nog sterk in ontwikkeling. De leidraad biedt handvatten bij het maken van een risico-evaluatie en wijst risicobeoordelaars op de verschillende aspecten die bij een risicobeoordeling van stoffen voor kinderen kunnen worden betrokken, zoals de specifieke blootstelling en de specifieke gevoeligheid van een kind voor de schadelijke effecten van een chemische stof. Dit zal de consistentie in de risicobeoordelingen bevorderen. Verder worden voorstellen voor verbetering van risicobeoordelingen van stoffen voor kinderen gedaan. Wanneer deze voorstellen worden doorgevoerd zal dit een aantal gevolgen hebben, bijvoorbeeld dat testrichtlijnen moeten worden aangepast. De mogelijke gevolgen van deze voorstellen worden in het rapport bediscussieerd.

Het RIVM heeft de zogeheten interventiewaarden voor bodem en grondwater geëvalueerd. Dit is noodzakelijk om nieuwe wetenschappelijke kennis en modelverbeteringen in de afleiding van deze getallen te verwerken, en daarmee de kwaliteit van de normen te handhaven. Interventiewaarden zijn landelijke bodemnormen die gebruikt worden om aan te geven dat bodems die in het verleden verontreinigd zijn geraakt, volgens de Wet Bodemkwaliteit moeten worden gesaneerd. De interventiewaarden zijn zowel voor de bodem als voor het grondwater bepaald. Voor beide is bekeken bij welke concentraties risico's voor het ecosysteem en voor de mens ontstaan. De strengste waarde bepaalt de hoogte van de interventiewaarde. Aanvullend is onderzocht wanneer ecosystemen aan te hoge concentraties blootstaan doordat een stof in de voedselketen ophoopt, de zogenoemde doorvergiftiging. In de jaren negentig zijn voor het eerst de interventiewaarden van vier groepen stoffen in delen (zogeheten tranches) afgeleid. Van 66 stoffen uit de 2e, 3e, en 4e tranche moeten de interventiewaarden worden geëvalueerd. Vanwege een beperkt tijdbestek zijn hieruit alleen de 16 meest urgente stoffen geselecteerd, bijvoorbeeld omdat ze in de praktijk vaak worden aangetroffen. De 16 stoffen zijn: antimoon, barium, boor, selenium, thallium, tin (anorganisch), vanadium, een drietal orgaotins, cis- en trans-dichlooretheen, vrije cyaniden, thiocyanaat, chloride en sulfaat. Voor drie van deze stoffen is de in deze rapportage voorgestelde interventiewaarde strenger geworden en voor vier stoffen is de voorgestelde interventiewaarde minder streng geworden. Voor enkele stoffen zijn de voorgestelde interventiewaarden niet veranderd. Voor de overige stoffen waarvoor nog geen interventiewaarde was afgeleid, is nu een eerste voorstel gedaan.

Het is nog onduidelijk hoe de milieurisicobeoordeling van nanomaterialen uitgevoerd moet worden en met welke nanospecieke stofeigenschappen daarbij rekening moet worden gehouden. Dit komt doordat nog weinig bekend is over de productie en het gebruik van deze materialen en de uiteindelijke effecten ervan op het ecosysteem. Nanomaterialen zijn materialen waarvan de afzonderlijke delen een of meerdere dimensies in de orde van 100 nm of minder hebben. Deze karakteristiek geeft nanomaterialen specifieke eigenschappen, dusdanig dat hun economisch en maatschappelijk belang op dit moment zeer snel toeneemt. Het zijn juist deze eigenschappen waardoor de risico's van nanomaterialen voor ecosystemen anders kunnen zijn dan die van reguliere (niet-nano) stoffen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en het Milieu (RIVM) stelt voor om bij het kwantificeren van effectieve blootstellingsconcentraties en effect niveau's van nanomaterialen rekening te houden met de specifieke eigenschappen van nanomaterialen en hun effecten, zoals vorm, grootte, en oppervlaktekarakteristieken , maar ook of nanodeeltjes samenklonteren tot grotere deeltjes afhankelijk van het type ontvangende water. Voor alle relevante vormen waarin het nanomateriaal voor kan komen in het milieu (het nanomateriaal zelf, samengeklonterde deeltjes, stoffen die vanuit het nanomateriaal in oplossing gaan, etcetera) moeten gegevens over blootstelling en effecten gegenereerd worden. Voor het identificeren en valideren van aanpassingen in modellen en testmethodieken is meer onderzoek nodig. Dit blijkt uit een literatuurstudie van het RIVM, aangevuld met algemene kennis over het gedrag en de effecten van nanomaterialen. Aanleiding voor het onderzoek zijn zorgen die in internationale studies zijn geuit over de mogelijke risico's van nanomaterialen. Daarnaast is het de vraag of de bestaande risicobeoordelingmethodieken die voor reguliere, goed oplosbare, chemische stoffen zijn ontwikkeld voldoende rekening houden met de specifieke eigenschappen van nanomaterialen.

Beleidsmaatregelen op chemische stoffen in consumentenproducten leiden tot minder blootstelling aan deze stoffen bij mensen. Maar in hoeverre zijn deze maatregelen effectief om gezondheidseffecten te verminderen? Voor het eerst is van negen stoffen in consumentenproducten berekend hoe groot de gevolgen zijn voor de gezondheid. Inderdaad mag voor de meeste van deze stoffen worden verwacht dat minder Nederlanders negatieve gezondheidseffecten zullen ondervinden. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM en TNO Kwaliteit van Leven, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). De gezondheidswinst is uitgedrukt in 'Disability Adjusted Life Years' (DALY's). Het aantal DALY's is het aantal gezonde levensjaren dat een bevolking verliest als gevolg van ziekte of vroegtijdig overlijden. Het onderzoek heeft ook duidelijk gemaakt dat het niet zonder meer mogelijk is gezondheidseffecten voor de bevolking te berekenen, ondanks uitgebreide kennis en ervaring met de risicobeoordeling van stoffen. Bepaalde schadelijke effecten die in proefdieren zijn waargenomen, zijn zeer geschikt voor risicobeoordeling en normstelling, maar zijn niet direct te vertalen naar 'ziekte' bij mensen. Ook het tijdstip waarop een 'ziekte' zich manifesteert is moeilijk vast te stellen. Soortgelijke berekeningen zouden vooral gebruikt moeten worden om prioriteiten bij maatregelen te stellen: onderscheid wordt gemaakt tussen beleidsmaatregelen die erg weinig en die veel gezondheidswinst opleveren. Behalve DALY's zijn andere aspecten van belang voor het beleid, zoals de afname van de blootstelling aan de stof, het aantal betrokken consumenten, maatschappelijke consequenties en de perceptie van het risico bij de consument.

Een kwart van de gebruikers van e-sigaretten zijn op dit product overgestapt om omstanders te ontzien (meeroken). Toch worden ook bij het gebruik van e-sigaretten schadelijke stoffen uitgeademd, zoals propyleenglycol, nicotine en nitrosamines. De hoeveelheid die wordt uitgeademd is sterk afhankelijk van de samenstelling van de gebruikte vloeistof, de intensiteit van het dampen (frequentie en inhalatie), en de ventilatie en afmetingen van de ruimte waarin wordt gedampt. Dit bepaalt ook in hoeverre gezondheidsrisico's kunnen optreden. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM dat is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van VWS. Een deel van de schadelijke stoffen blijft achter in de 'damper' nadat ze zijn ingeademd. Doordat een e-sigaret alleen wordt geactiveerd als de gebruiker een trekje neemt, smeulen e-sigaretten niet door. Daardoor komen er geen schadelijke stoffen vrij als er geen trekje wordt genomen. Bij tabakssigaretten is dat wel het geval. Afhankelijk van bovenstaande factoren kunnen omstanders lichte gevoelens van keel-, neus- en oogirritatie ervaren. Veel dampers (78 procent) gebruiken vloeistoffen die nicotine bevatten. Hierdoor kunnen omstanders gezondheidseffecten ondervinden als hartkloppingen en een verhoogde bloeddruk. Bij gebruik van nicotinevrije vloeistoffen ontstaan deze effecten dus niet. Voor dit onderzoek heeft het RIVM de chemische samenstelling gemeten van de damp die e-sigaretgebruikers uitblazen. Hierbij is uitsluitend gekeken naar de toxicologische gezondheidsrisico's. De conclusies zijn gebaseerd op de meest recente kennis over de risico's van stoffen wanneer ze worden geïnhaleerd. Van sommige stoffen is echter nog niet bekend in hoeverre zij een risico voor de gezondheid vormen. Daarom wordt aanbevolen om de gezondheidseffecten van e-sigaretten voor gebruikers en omstanders nauwgezet te blijven volgen.

Engelse vertaling van rapport 2014-0143: De gezondheidsrisico's van het gebruik van e-cigaretten

Dit rapport is in het Engels verschenen met rapportnummer 2015-0144: The health risks of using e-cigarettesAlleen digitaal verschenencollectie VZinfo2015-03

Door kennis over het opnameproces van stoffen in het menselijk lichaam beter te benutten, kan de risicobeoordeling van bodemverontreiniging voor de mens verbeterd worden. Inzicht in het opnameproces is verkregen door de nabootsing van het menselijk verteringsproces (in vitro digestiemodel). In dit rapport wordt een concreet voorstel gedaan om de kennis over de opname van lood door het menselijk lichaam in te passen in het nieuwe bodembeleid (Wet bodembescherming). Daarnaast wordt voor risicobeoordelaars en beleidsmakers inzichtelijk gemaakt in welke situaties het zinvol is om met het in vitro digestiemodel testen uit te voeren. Naast de toepassing in bodembeleid staat tevens de wetenschappelijke basis van het in vitro digestiemodel beschreven. De resultaten van het experimentele model zijn vergeleken met data van de mens en van varkens voor de verontreinigende stof lood om de juistheid van het model aan te tonen. Voor de toekomst is het van belang dat er internationale harmonisatie plaatsvindt over de toepassing in bodembeleid en de methodiek om kennis over het opnameproces te verkrijgen.

Dit rapport is in het Engels verschenen met rapportnummer 2015-0144: The health risks of using e-cigarettesAlleen digitaal verschenencollectie VZinfo2015-03

Een kwart van de gebruikers van e-sigaretten zijn op dit product overgestapt om omstanders te ontzien (meeroken). Toch worden ook bij het gebruik van e-sigaretten schadelijke stoffen uitgeademd, zoals propyleenglycol, nicotine en nitrosamines. De hoeveelheid die wordt uitgeademd is sterk afhankelijk van de samenstelling van de gebruikte vloeistof, de intensiteit van het dampen (frequentie en inhalatie), en de ventilatie en afmetingen van de ruimte waarin wordt gedampt. Dit bepaalt ook in hoeverre gezondheidsrisico's kunnen optreden. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM dat is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van VWS. Een deel van de schadelijke stoffen blijft achter in de 'damper' nadat ze zijn ingeademd. Doordat een e-sigaret alleen wordt geactiveerd als de gebruiker een trekje neemt, smeulen e-sigaretten niet door. Daardoor komen er geen schadelijke stoffen vrij als er geen trekje wordt genomen. Bij tabakssigaretten is dat wel het geval. Afhankelijk van bovenstaande factoren kunnen omstanders lichte gevoelens van keel-, neus- en oogirritatie ervaren. Veel dampers (78 procent) gebruiken vloeistoffen die nicotine bevatten. Hierdoor kunnen omstanders gezondheidseffecten ondervinden als hartkloppingen en een verhoogde bloeddruk. Bij gebruik van nicotinevrije vloeistoffen ontstaan deze effecten dus niet. Voor dit onderzoek heeft het RIVM de chemische samenstelling gemeten van de damp die e-sigaretgebruikers uitblazen. Hierbij is uitsluitend gekeken naar de toxicologische gezondheidsrisico's. De conclusies zijn gebaseerd op de meest recente kennis over de risico's van stoffen wanneer ze worden geïnhaleerd. Van sommige stoffen is echter nog niet bekend in hoeverre zij een risico voor de gezondheid vormen. Daarom wordt aanbevolen om de gezondheidseffecten van e-sigaretten voor gebruikers en omstanders nauwgezet te blijven volgen.

Engelse vertaling van rapport 2014-0143: De gezondheidsrisico's van het gebruik van e-cigaretten

Dit rapport beschrijft de evaluatie van indirecte humane blootstellingsmodellen, die worden gebruikt in de risicobeoordelingsinstrumenten EUSES en CSOIL. De validiteit van deze modellen is vaak onduidelijk en daarom worden alternatieve methoden voorgesteld. Het huidige gewasmodel blijkt geschikt te zijn om de route van lucht en bodem naar de plant te beschrijven. Het model kan nog wel worden verbeterd wanneer bijvoorbeeld het deeltjesgebonden transport vanuit de lucht naar het blad wordt toegevoegd. De twee vergelijkingen, die de bioconcentratie in vis beschrijven, schijnen voldoende valide te zijn. De meetgegevens zijn echter onzeker en voor hydrofobe stoffen worden ernstige afwijkingen berekend. Bij gebruik van het model dat de concentratie in vlees en melk schat moet rekening worden gehouden met grote onzekerheden, wat vooral van belang is voor hydrofobe stoffen. De methode om de zuiveringsfactoren te schatten voor het gebruik van drinkwater is behoorlijk slecht en schetsmatig. Er moeten meer Europese gegevens beschikbaar komen om de huidige benadering te actualiseren en te valideren. Het model voor de humane bodeminname zou ook de inname van huisstof moeten meenemen, omdat een gedeelte van huisstof afkomstig is uit de bodem. Naast de al genoemde verbeteringen, wordt verder nog nader onderzoek voorgesteld voor de verschillende blootstellingsroutes.

Mensen worden via huisstof aan chemische stoffen blootgesteld. De meeste stoffen vormen op deze manier geen risico voor de gezondheid. Voor enkele stoffen wordt wel de gezondheidskundige norm overschreden waardoor er mogelijk sprake kan zijn van een risico voor de gezondheid. Dit geldt met name voor lood en di(2-ethylhexyl)ftalaat en in minder mate voor arseen, cadmium, polycyclische aromatische koolwaterstoffen en PBDE's (vlamvertragers). Deze stoffen komen op allerlei manieren terecht in huisstof, bijvoorbeeld door slijtage van producten, inloop van verontreinigde bodem, door stoffen die bij het koken vrijkomen of via de open haard. In opdracht van VROM-Inspectie heeft het RIVM een screening uitgevoerd van de risico's van verschillende chemische stoffen in huisstof (metalen, organotinverbindingen, ftalaten, gebromeerde vlamvertragers, bestrijdingsmiddelen, en polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Huisstof wordt vooral ingenomen door contact van de hand of een voorwerp met de mond, wat vooral bij jonge kinderen veel voor komt. Daarnaast wordt een beperkte hoeveelheid huisstof ingeademd. De inname van huisstof is geschat voor kinderen en volwassenen. De blootstelling aan chemische stoffen via huisstof is berekend op basis van de hoeveelheid huisstof die mensen binnenkrijgen en concentraties van chemische stoffen daarin. Waar mogelijk is dat op de situatie in Nederland toegespitst. De blootstelling via huisstof is vergeleken met de norm voor wat dagelijks is toegestaan, en met de achtergrondblootstelling via voeding en water. De huidige bevindingen geven een overzicht van de stoffen in huisstof die de gezondheidskundige norm kunnen overschrijden, en waarvan de bijdrage van huisstof aan de totale blootstelling aanzienlijk is. Aanbevolen wordt de hier geidentificeerde stoffen te meten bij onderzoek naar het binnenmilieu.

Naar aanleiding van onrust bij omwonenden van een metaalgieterij is een onderzoek uitgevoerd om vast te stellen welke stoffen door de metaalgieterij worden uitgestoten en in welke hoeveelheden. Ook is gemeten hoe hoog de concentraties en depositie van deze stoffen in de leefomgeving zijn en wat de gezondheidsrisico's voor de omwonenden zijn als gevolg van blootstelling aan deze stoffen. Daarnaast is met behulp van dagboekjes, vragenlijsten en de kankerregistratie inzicht verkregen in aard, omvang en mate van gezondheidsklachten en hinder bij omwonenden. Het onderzoek is uitgevoerd door het RIVM en de GGD Rivierenland in opdracht van de gemeente Zaltbommel en de VROM Inspectie regio Oost. Conclusie is dat voor bepaalde stoffen die de gieterij emitteert er sprake is van verhoogde blootstelling in de wijk ten opzichte van achtergrondniveaus. Er worden geen gezondheidskundige grenswaarden overschreden. Het aantal borstkankergevallen in de wijk is verhoogd ten opzichte van wat normaal gesproken verwacht kan worden, maar er kan geen verband gelegd worden met omgevingsfactoren. Er is verder geen verhoogd aantal gezondheidsklachten en/of aandoeningen gevonden, maar er is wel sprake van een hoge mate van (geur)hinder, ongerustheid en ontevredenheid bij omwonenden.

In regulatory toxicology there is increased awareness and concern that children and adults may differ in their susceptibility to xenobiotics. In this report a concise overview of the relevant data on the differences between adults and children with respect to the kinetics, dynamics and exposure to chemicals is presented and adequacy of currently used toxicological tests for regulatory purposes is discussed. In view of the potentially increased vulnerability of children a number of recommendations for further development of risk assessment of chemicals are made. There are three major areas in which children and adults differ: exposure to and toxicokinetics and toxicodynamics of xenobiotics. Especially the situation in which children are higher exposed than adults this needs full attention. Children consume more food and drink more fluids per kg body weight than adults, and their dietary pattern is different and less varied. Moreover, children have a relatively high inhalatory rate (which may lead to a higher inhalatory exposure) and a high body surface-body weight ratio (which may result in a higher dermal exposure). Children may also be more exposed to toxic substances than adults since children spend more time in the same room or area, are in closer contact with a contaminated surface (e.g. by crawling) and display less hygienic behaviour (mouthing of hands, objects, surfaces; pica behaviour). The route of exposure may be of importance for the potentially toxic effects of a chemical. In most toxicological studies for regulatory purposes the oral route of administration is used. However, the expected route of exposure of a child should be taken into consideration in the design of toxicological studies since the systemic exposure to a chemical may differ due to different levels of absorption and the absence of a first pass effect following dermal and inhalatory absorption. A further point of concern, for adults as well as children, is the aggregate exposure to a specific chemical from different sources and the cumulative exposure to different substances with the same mechanism of action (e.g. organophosphates and carbamates). The physiological differences between children and adults may affect the kinetics of a substance in the body, which may render the child less or more susceptible to toxic effects of a chemical. For instance, oral absorption of a substance may be affected by the different gastric pH, gastric emptying rate, concentration of digestive enzymes and gut flora. The high respiratory activity and higher body surface-body weight ratio may increase the relative inhalatory and dermal absorption of substances. The high body water content, the low plasma protein binding capacity and the permeability of the blood brain barrier may affect the distribution of a chemical. The immaturity of the metabolic enzymes in the liver and the low renal blood flow and glomerular filtration rate may affect the elimination of a xenobiotic. With respect to toxicodynamics, i.e. the interaction between a chemical and the body (organs, tissues) a major concern is the influence that a chemical may exert on the developing organs and systems in young children. Disruption of proliferation, differentiation, migration and maturation of cells may have severe and irreversible consequenses. In humans, the development of certain organs or systems, e.g. the respiratory tract, the immune and endocrine systems and the brain, continues long after birth. The presently used reproduction toxicity tests and the newly introduced neurodevelopmental toxicity test mainly focus on reproductive and neurotoxic effects and are not designed to detect, for instance, immunotoxic effects, effects on lung development or general effects on histopathology or haematology. It is recommended that it is ascertained that, in case of exposure through the milk of the dams, significant quantities of test substance are excreted in the milk. Moreover, since the critical windows in the development of laboratory animals and children are not necessarily the same, the exposure period should be carefully examined. Since there is a multitude of processes that may differ between children and adults, and the net result of these differences is not clear, at present there is not sufficient information to give a general quantitative statement with respect to differences in vulnerability. For instance, an increased absorption of a substance in a child does not necessarily lead to an increased risk if there is no formation of a toxic metabolite or if there is an increased elimination of the substance. It should be noted that in risk assessment, the use of an intraspecies factor of 10 implies that the 'most sensitive child' is about 10x more sensitive than the 'average' human, and thus that there is a 100-fold variation in susceptibility in the entire human population. In addition, the use of the default assessment factor of 10 for interspecies extrapolation implies that the average human is 10 times more sensitive than the most sensitive animal tested. In general, if a full set of toxicological data is available, the presently used assessment factors (10 x 10) are considered adequate in safeguarding the human population. However, the use of an additional assessment factor in order to protect the sensitive groups in the human population, among others children, should always be considered, on a case-by-case basis. For future developments in risk assessment of chemicals with respect to children a number of recommendations are made. For adults as well as children more insight into the specific exposure scenarios is needed. It is proposed to design a decision tree which indicates whether a toxicological data set and the knowledge on the specific exposure are adequate for risk assessment for children. The suitability of young animal toxicity tests should be investigated. A comparison of the dose-response data and the NOAELs of tests in adults and juveniles may provide insight in the range of intraspecies variation with respect to age. Since for pharmaceuticals human data are available it will be worthwhile to follow the developments in the field of kinetics and dynamics of paediatric pharmaceuticals. By using distributions of the physiological and kinetic parameters and PBPK modeling it can be assessed which group of children is most at risk for a certain chemical.

In regulatory toxicology there is increased awareness and concern that children and adults may differ in their susceptibility to xenobiotics. In this report a concise overview of the relevant data on the differences between adults and children with respect to the kinetics, dynamics and exposure to chemicals is presented and adequacy of currently used toxicological tests for regulatory purposes is discussed. In view of the potentially increased vulnerability of children a number of recommendations for further development of risk assessment of chemicals are made. There are three major areas in which children and adults differ: exposure to and toxicokinetics and toxicodynamics of xenobiotics. Especially the situation in which children are higher exposed than adults this needs full attention. Children consume more food and drink more fluids per kg body weight than adults, and their dietary pattern is different and less varied. Moreover, children have a relatively high inhalatory rate (which may lead to a higher inhalatory exposure) and a high body surface-body weight ratio (which may result in a higher dermal exposure). Children may also be more exposed to toxic substances than adults since children spend more time in the same room or area, are in closer contact with a contaminated surface (e.g. by crawling) and display less hygienic behaviour (mouthing of hands, objects, surfaces; pica behaviour). The route of exposure may be of importance for the potentially toxic effects of a chemical. In most toxicological studies for regulatory purposes the oral route of administration is used. However, the expected route of exposure of a child should be taken into consideration in the design of toxicological studies since the systemic exposure to a chemical may differ due to different levels of absorption and the absence of a first pass effect following dermal and inhalatory absorption. A further point of concern, for adults as well as children, is the aggregate exposure to a specific chemical from different sources and the cumulative exposure to different substances with the same mechanism of action (e.g. organophosphates and carbamates). The physiological differences between children and adults may affect the kinetics of a substance in the body, which may render the child less or more susceptible to toxic effects of a chemical. For instance, oral absorption of a substance may be affected by the different gastric pH, gastric emptying rate, concentration of digestive enzymes and gut flora. The high respiratory activity and higher body surface-body weight ratio may increase the relative inhalatory and dermal absorption of substances. The high body water content, the low plasma protein binding capacity and the permeability of the blood brain barrier may affect the distribution of a chemical. The immaturity of the metabolic enzymes in the liver and the low renal blood flow and glomerular filtration rate may affect the elimination of a xenobiotic. With respect to toxicodynamics, i.e. the interaction between a chemical and the body (organs, tissues) a major concern is the influence that a chemical may exert on the developing organs and systems in young children. Disruption of proliferation, differentiation, migration and maturation of cells may have severe and irreversible consequenses. In humans, the development of certain organs or systems, e.g. the respiratory tract, the immune and endocrine systems and the brain, continues long after birth. The presently used reproduction toxicity tests and the newly introduced neurodevelopmental toxicity test mainly focus on reproductive and neurotoxic effects and are not designed to detect, for instance, immunotoxic effects, effects on lung development or general effects on histopathology or haematology. It is recommended that it is ascertained that, in case of exposure through the milk of the dams, significant quantities of test substance are excreted in the milk. Moreover, since the critical windows in the development of laboratory animals and children are not necessarily the same, the exposure period should be carefully examined. Since there is a multitude of processes that may differ between children and adults, and the net result of these differences is not clear, at present there is not sufficient information to give a general quantitative statement with respect to differences in vulnerability. For instance, an increased absorption of a substance in a child does not necessarily lead to an increased risk if there is no formation of a toxic metabolite or if there is an increased elimination of the substance. It should be noted that in risk assessment, the use of an intraspecies factor of 10 implies that the 'most sensitive child' is about 10x more sensitive than the 'average' human, and thus that there is a 100-fold variation in susceptibility in the entire human population. In addition, the use of the default assessment factor of 10 for interspecies extrapolation implies that the average human is 10 times more sensitive than the most sensitive animal tested. In general, if a full set of toxicological data is available, the presently used assessment factors (10 x 10) are considered adequate in safeguarding the human population. However, the use of an additional assessment factor in order to protect the sensitive groups in the human population, among others children, should always be considered, on a case-by-case basis. For future developments in risk assessment of chemicals with respect to children a number of recommendations are made. For adults as well as children more insight into the specific exposure scenarios is needed. It is proposed to design a decision tree which indicates whether a toxicological data set and the knowledge on the specific exposure are adequate for risk assessment for children. The suitability of young animal toxicity tests should be investigated. A comparison of the dose-response data and the NOAELs of tests in adults and juveniles may provide insight in the range of intraspecies variation with respect to age. Since for pharmaceuticals human data are available it will be worthwhile to follow the developments in the field of kinetics and dynamics of paediatric pharmaceuticals. By using distributions of the physiological and kinetic parameters and PBPK modeling it can be assessed which group of children is most at risk for a certain chemical.

This report describes the research into the methodology of the indirect human exposure models using two risk assessment tools, EUSES and CSOIL. Alternatives are proposed to the methodology of the indirect human exposure models, considering that their validity often remains unclear. The current plant model proved to function as an appropriate exposure route from air and soil to crops. However, improvements such as adding the particle-bound transport to leaves and using separate parameters for roots and leaves are recommended. The two equations describing the indirect exposure via fish seem sufficiently valid. Nevertheless, measured data is uncertain and the equation for hydrophobic substances leaves room for improvement. Large uncertainties for meat and milk are to be expected in the model, especially for hydrophobic chemicals. The method estimating the purification factors for the ingestion of drinking water can be seen as being rough and near worst case in its application. This method must also be updated, preferably with more European experimental data. The ingestion of soil should also include the ingestion of house dust, because part of this dust originates in the soil. In addition to the mentioned improvements, this report proposes further research for the different exposure routes.

This report describes the research into the methodology of the indirect human exposure models using two risk assessment tools, EUSES and CSOIL. Alternatives are proposed to the methodology of the indirect human exposure models, considering that their validity often remains unclear. The current plant model proved to function as an appropriate exposure route from air and soil to crops. However, improvements such as adding the particle-bound transport to leaves and using separate parameters for roots and leaves are recommended. The two equations describing the indirect exposure via fish seem sufficiently valid. Nevertheless, measured data is uncertain and the equation for hydrophobic substances leaves room for improvement. Large uncertainties for meat and milk are to be expected in the model, especially for hydrophobic chemicals. The method estimating the purification factors for the ingestion of drinking water can be seen as being rough and near worst case in its application. This method must also be updated, preferably with more European experimental data. The ingestion of soil should also include the ingestion of house dust, because part of this dust originates in the soil. In addition to the mentioned improvements, this report proposes further research for the different exposure routes.

An investigation to assess health risks was commissioned by the Zaltbommel municipality and the Inspectorate of the Netherlands Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment in response to residents' concern about possible health effects due to emissions from the Van Voorden BV foundry in Zaltbommel. The emission of gaseous and particulate compounds from the foundry was measured, along with the concentrations and deposition of emitted compounds in the neighbourhood. The exposure of residents to compounds emitted from the foundry was quantified and compared to toxicological limits. Parallel to this, a survey was carried out among the residents, in which they were asked to keep a journal on annoyance and to complete a questionnaire on health, annoyance and well-being. Incidence rates were evaluated on the basis of cancer registration data. Measurement results showed that concentrations an deposition of foundry-related compounds were high relative to background levels; however, toxicological limits were not exceeded at all. Breast cancer incidence was significantly higher than expected, but no relation with environmental compounds could be established. No differences in self-reported health were reported, but results did show a high level of annoyance and anxiety combined with a low level of satisfaction concerning quality of life.

An investigation to assess health risks was commissioned by the Zaltbommel municipality and the Inspectorate of the Netherlands Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment in response to residents' concern about possible health effects due to emissions from the Van Voorden BV foundry in Zaltbommel. The emission of gaseous and particulate compounds from the foundry was measured, along with the concentrations and deposition of emitted compounds in the neighbourhood. The exposure of residents to compounds emitted from the foundry was quantified and compared to toxicological limits. Parallel to this, a survey was carried out among the residents, in which they were asked to keep a journal on annoyance and to complete a questionnaire on health, annoyance and well-being. Incidence rates were evaluated on the basis of cancer registration data. Measurement results showed that concentrations an deposition of foundry-related compounds were high relative to background levels; however, toxicological limits were not exceeded at all. Breast cancer incidence was significantly higher than expected, but no relation with environmental compounds could be established. No differences in self-reported health were reported, but results did show a high level of annoyance and anxiety combined with a low level of satisfaction concerning quality of life.