Search

İlkçağ’da doğu ve batı toplumlarında astronomi konusunda fikirler ileri süren birçok bilim insanı yetişmiştir. Bu bilim insanlarından Batlamyus’un fikirleri gerçeğe yakın bulunarak yüzyıllarca tartışılmıştır. Batlamyus’un, ileri sürdüğü ve matematiksel öğelere dayanan astronomi anlayışı “Almagest” adlı eserinde dile getirilmişti. Ancak bu astronomi anlayışının birtakım eksiklikleri ve kusurları bulunmaktaydı. Doğal olarak zaman ve bilim ilerledikçe bu eksiklikler ve kusurlar eleştirilmeye ve düzeltilmeye çalışılacaktır.Ortaçağ İslam dünyasında Batlamyus astronomi anlayışı yüzyıllardır devam eden geleneklere uyularak kabul edildi. Ancak İslam Rönesans’ının yaşandığı Ortaçağ’da bu anlayıştaki eksiklikler ve kusurlara tepkiler gecikmedi. Bu tepkiler Endülüs’te, Mısır’da, Irak’ta, İran’da ve Anadolu’da kendini peş peşe göstermeye başlamıştır. Batlamyus astronomi anlayışındaki eksiklikler ve kusurlar önce İbnü’l Heysem tarafından fark edilmiştir. Daha sonra bu eksiklikler ve kusurlar Irak’ta Abbâsî bilim insanları ve Merâga’da faaliyet gösteren İlhanlı uleması tarafından dile getirilmiş ve bu kusurların giderilmesi için alternatif astronomi ve gezegen modelleri ileri sürülmüştür. Şüphesiz bu konuda İbnü’l Heysem kadar, Nasîrüddîn Tûsî, Kutbettîn Şirâzî, Mû’eyyed ed-dîn ‘Urdî ve İbnü’l Şatîr gibi bilim insanlarının büyük emekleri geçmiş ve Kopernik’e giben yol açılmıştır. Batlamyus astronomi anlayışındaki eksiklikleri ve kusurları eleştirmek ve düzeltmek amacıyla Selçuklu bilim insanları da zamanla devam eden tartışmalara dâhil olmuşlardır. Hem Büyük Selçuklular Dönemi’nde hem de Türkiye Selçukluları Dönemi’nde bu konuda söz söyleyecek yetkin ve etkin birçok bilim insanı ortaya çıkmıştır. Bu konuda Harakî, Cemalüddin el-Mardinî, Ömer Hayyâm, Abdurrahman el-Hazînî, İbn el-Salâh, Hubeyş et-Tiflîsî ve Kutbettîn Şirâzî gibi bilim insanlarını öne çıkanlar arasında gösterilebilir. Özellikle Kutbettîn Şirâzî’nin Merâga Matematik-Astronomi Okulu’unda edindiği bilgi birikimi ile Batlamyus astronomi anlayışına yaptığı eleştiriler ve düzeltmeler kayda değerdir. Ortaçağ Arap-İslam Dünyası ve Selçuklular Dönemi’nde Batlamyus astronomi anlayışındaki eksiklikleri ve kusurları eleştirme ve düzeltme çabaları XV. yüzyılın sonu ve XVI. yüzyılda Avrupa’da güneş merkezli astronomi anlayışına geçişe temel oluşturmuştur. Bu yönü ile bakıldığında Ortaçağ Arap-İslam Dünyası ve Selçuklular Dönemi’nde yürütülen astronomi alanındaki bilimsel çalışmalar İlkçağ astronomi anlayışı ile Yeniçağ astronomi anlayışı arasında bir ara geçiş süreci, çok önemli bir basamak veya köprü vazifesi üstlendiği savunulabilir.