Search

Url: http://usad.selcuk.edu.tr/usad/article/view/139, Ortaçağ İslâm dünyasının en başarılı devlet adamalarından biri olan Büyük Selçuklu Veziri Nizâmülmülk aralıksız yaklaşık 30 yıl Sultan Alp Arslan ve Sultan Melikşah’a dolayısıyla Büyük Selçuklu İmparatorluğu’na sadakatle hizmet etmiştir. Onun hizmetlerini ana hatlarıyla şu başlıklar altında değerlendirebiliriz. Fetihler, Taht Kavgaları ve Savaşlardaki Hizmetleri Nizâmülmülk zamanının savaş hile ve taktiklerini iyi bilen cesur bir asker ve kumandandı. Hem Sultan Alparslan hem de Melikşah devrinde katıldığı askerî harekâtlarda büyük başarı sağlayarak her iki hükümdarında takdirlerini kazanmıştır. Taht kavgaları sırasındaki mâhirâne taktik ve yönlendirmeleriyle de her iki sultanı önemli tehlikelerden kurtarmıştır. Selçuklu-Abbâsî İlişkilerindeki Hizmetleri Meşhur vezir İslâm dünyasının manevî lideri kabul edilen Abbâsî Halifeleri ile Selçuklu Sultanları arasındaki dostane ilişkilerin sürdürülebilmesi için elinden gelen gayreti göstermiş, zaman zaman iki hânedan arasında evlilikler yoluyla sıhriyet kurulmasını sağlamış, bazen de sultanlarla halifeler arasındaki ihtilafları bertaraf etmek için bizzat devreye girmiştir. Hasan Sabbâh ve Bâtınîlerle Mücadeledeki Hizmetleri 483 (1090) tarihinde Alamut’ta Nizârî İsmâilî Devleti’ni kuran Hasan Sabbâh ve Bâtınîler, Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nu en çok meşgul eden unsurlardan biri olmuştur. Nizâmülmülk, Büyük Selçuklu Devleti’ni yıkmak ve kendi düşüncelerini kabul etmeyenleri hançerle ortadan kaldırmayı hedefleyen Hasan Sabbâh ve Bâtınîlere karşı hem askerî hem de ilmî sahada büyük bir mücadele vermiş ve bu alanda devlete, Sünnî-İslâm dünyasına önemli hizmetlerde bulunmuştur. Mezhep Çatışmalarına Son Vermek İçin Verdiği Mücadeleler Ortaçağ İslâm dünyasında taassuptan kaynaklanan mezhep çatışmaları hiç eksik olmamıştır. Bu çatışma sadece Sünnîlerle Şiîler arasında olmamış aynı zamanda Sünnî mezhep mensupları arasında da meydana gelmiş ve pek çok kişi hayatını kaybetmiştir. Nizâmülmülk, Şiî-Bâtınîlerle ilmî sahada kurduğu Nizâmiye Medreseleriyle mücadele etmiş ve bu konuda büyük başarı sağlamıştır. Sünnî mezhep mensupları arasındaki çatışmaları sonlandırmak için de herkesin farklı mezhep ve düşüncelere saygı duymasını istemiş, onlar arasındaki fikrî tartışmalara kamu otoritesini sarsacak ölçüde çatışmaya sebep olmadıkça müdahale etmemiştir. İktâ Sistemi’nin Yaygınlaştırılmasındaki Hizmetleri Nizâmülmülk İslâm dünyasında daha önce de mevcut olan iktâ sistemini daha muntazam bir hale getirip yaygınlaştırmış, böylece devlet nizamını büyük bir mâlî külfetten kurtarmış, ülke topraklarının ekilip biçilmesini ve daha müreffeh hale gelmesini sağlamıştır. İlim ve Ulemaya Hizmetleri Meşhur devlet adamı Nizâmülmülk, Şiî-Fâtımîler ve Bâtınîlerin Sünnî-İslâm dünyasında devlet otoritesini sarsmak için yoğun propaganda yaptıkları bir dönemde Ehl-i Sünnet (Ortodoks) inancını güçlendirmek ve yaymak amacıyla Nizamiye Medreselerini kurmuş ve burada yetişen ilim adamlarıyla hem bürokraside hem de din hizmetlerinde Şiî tehdit ve tehlikesini bertaraf etmiştir. Selçuklu Devlet Teşkilâtına Yaptığı Hizmetler Nizâmülmülk vezirliğinin yanı sıra Büyük Selçuklularının devlet teşkilatı hakkında bilgi verdiği Siyâsetnâme adlı bir eser yazmıştır. Nizâmülmülk Siyâsetnâmede İslâm öncesinden başlayarak çeşitli devletlerin teşkilâtları hakkında bilgi verdikten sonra idealist bir yaklaşımla Sultan Melikşah ve daha sonraki hükümdarlara devlet teşkilâtı ve teşkilât içeresinde görev alacak kişilerin vasıfları, liyakat ve sorumlulukları hakkında ayrıntılı bilgi sunmuştur. Siyâsetnâme daha sonraki hükümdarlar tarafından da örnek alınmıştır. İmar Faaliyetlerine Katkısı Siyasî, askerî, ilmî ve idarî sahadaki hizmetleri yanında Nizâmülmülk imar faaliyetleriyle de yakından ilgilenmiş, çeşitli şehirlerde cami, medrese, mescid, hankah, zâviye, bimaristan, surlar ve kapılar yaptırmıştır., Having been one of the most successful statesmen of the Medieval Muslim world, Niẓām al-Mulk, Grand Vizier of the Great Seljuk Empire, served Sultan Alp Arslan and then Sultan Malikshāh, and thus the Great Seljuk Empire, with loyalty for about 30 years without interruption. His services can be broadly grouped under the following titles: Services in the Conquests, Fights for the Throne, and Wars Niẓām al-Mulk was a brave soldier and commander who knew the war feints and tactics of his time quite well. With the splendid military glories he won during the rules of Sultans Alp Arslan and Malikshāh, he gained the favors of both of the sultans. He also saved both of the sultans from grave dangers with his skilled and wise tactics and instructions during the fights for the throne. Services in the Seljukid-Abbasid Relations The renowned vizier did his best to help maintain the friendly relationships between the Abbasid Caliphates, who were considered to be the spiritual leaders of the Muslim world, and the Seljukid Sultans, from time to time enabled affinities to be created through marriages between two dynasties, and sometimes got personally involved in order to settle the disputes between the sultans and the caliphs. Services in the Fights against al-Ḫasan b. al-Ṣabbāh and Bāṭinīds Having founded the NizārīIsmāʻīlī State in 483 (1090) in Alamūt, al-Ḫasan b. al-Ṣabbāh and Bāṭinīds had been one of the biggest and most lasting problems of the Great Seljukid Empire. Niẓām al-Mulk fought vigorously, both in military and scholarly fields, against al-Ḫasan b. al-Ṣabbāh and Bāṭinīds who aimed to destroy the Great Seljukid Empire and eliminate, with daggers, those who refused their ideology. Niẓām al-Mulk served for this purpose to the state and the Sunnī-Muslim world greatly. Fights to End Sectarian Conflicts Medieval Muslim world was always filled with the sectarian conflicts caused by fanaticism. These conflicts did not occur only between Sunnī and Shīʻa Muslims but also between Sunnī-Muslims themselves resulting in loss of many lives. Niẓām al-Mulk fought with the ShīʻaBāṭinīds in the scholarly area with the Niẓāmiyya Madrasas he established, and he succeeded overwhelmingly in this field. In order to end the conflicts among the Sunnī-Muslims, he asked everyone to respect different sects and opinions, and he did not intervene with their intellectual discussions unless they caused conflicts to the extent that they challenged the state’s authority. Services in Extensification of the Eqtāʻ System Niẓām al-Mulk rendered the eqtāʻ system, which had already been present in the Muslim world, more proper and orderly and also more popular, so he saved the state from a great deal of financial burden and enabled the lands to be cultivated and more prosper. Services for the Science and Ulema In the period during which Shīʻa Fāṭimids and Bāṭinīds carried out intensive propagandas to undermine the state’s authority in the Sunnī-Muslim world, the renowned statesman Niẓām al-Mulk founded Niẓāmiyya Madrasas to strengthen and spread the orthodoxy and eliminated the Shīʻa threat and danger both in bureaucracy and religious affairs with the scholars graduating from these madrasas. Services for the Seljuk State Organization Besides being the grand vizier, Niẓām al-Mulk was also the author of “Siyāsatnāma” in which he gave information about the state organization of the Great Seljukid Empire. After giving information about state organizations of polities beginning from the pre-Islamic period, in Siyāsatnāma Niẓām al-Mulk presented, with an idealistic approach, detailed information to Sultan Malikshāh and his successors about the state organization and the qualities, qualifications and responsibilities of the persons to be recruited to this organization. Contribution to the Public Works Besides his political, military, scholarly and administrative services, Niẓām al-Mulk was closely interested in public works as well, and he erected mosques, madrasas, masdjids, khanqahs, zāwiyas, bīmāristāns, walls, and gates in various cities.

Url: http://usad.selcuk.edu.tr/usad/article/view/137, Büyük Selçuklu Devleti’nin ve Türk tarihinin meşhur devlet adamlarından biri olan Vezir Nizâmü’l-Mülk’ün gerçek adı Hasan b. Ali b. İshâk et-Tûsî’dir. Abbâsî Halifesi el-Kâim bi-emrillah kendisine “Nizâmü’l-Mülk” (devletin düzeni) lâkabını vermiş ve bu lâkap ile meşhur olmuştur. Selçuklularda önemli bir görev olan “Atabeglik” unvanını ilk kez kullananın Vezir Nizâmü’l-Mülk olduğu kabul edilmektedir. Selçuklu veziri, Sultan Alp Arslan’ın emriyle başta Bağdâd olmak üzere çeşitli şehirlerde kurduğu ve kendi adına nispetle “Nizâmiye Medreseleri” diye anılan ilk resmî eğitim kurumlarıyla ilmin gelişmesi için çaba harcamış medreselere kitaplar bağışlamış ve araziler vakfetmiştir. Nizâmü’l-Mülk, Büyük Selçuklu Devleti’nin vezirlik makamında görev yaptığı dönemde, Türk-İslâm unsurlarını birleştirerek İktâ‘ Sistemi’ni geliştirmiş ve daha düzenli bir yapıya kavuşturmuştur. Tarım topraklarını iktâ bölgelerine ayırarak gelirlerini askerlere tahsis etmesi ülkenin refah düzeyinin artmasını sağlamıştır. Sultan Alp Arslan ve Melikşâh zamanında birçok savaşta önemli rol oynayan Nizâmü’l-Mülk, orduya çok önem vermiş, yaptığı düzenlemeler ve aldığı tedbirlerle Büyük Selçuklu ordusunu Ortaçağ’ın en güçlü ordusu haline getirmiştir. Sâmânî ve Gaznelilerin devlet teşkilatını örnek alarak Büyük Selçuklu Devleti’nin Merkez (Dîvân Teşkilâtı) ve Saray Teşkilâtı’nı oluşturmuş ve İslâm geleneklerine uygun biçimde mahkemeler kurmuştur. Nizâmü’l–Mülk, devlet idaresinde kendi görüşlerini belirten bir de Farsça eser kaleme almıştır. Siyâsetnâme adlı bu eser birçok kere neşredildiği gibi, Türkçe dışında çeşitli dillere de tercüme edilmiştir. Vezir Nizâmü’l-Mülk, adaleti, siyasî-idarî kabiliyeti, cömertliği, güzel ahlâkı ve çok bilgili kişiliği ile tanınırdı. Halkın haksızlığa uğramaması için çaba gösterir, devlet kapısının şikâyet ve isteklerini dile getirmek isteyen halka daima açık olmasını isterdi. Âlimlere ve sûfilere değer verir ve onların sohbet meclislerine katılmaktan keyif alırdı. Selçuklu topraklarında mezhep çatışmalarını önlemek için de bazı tedbirler almıştır. Nizâmü’l-Mülk, Bâtınîler ile de askerî, siyasî ve ilmî yöntemlerle mücadele etmiş ve bu yüzden Bâtınîlerin en büyük düşmanı haline gelmiştir. Burada kısaca özetlemeye çalıştığımız Vezir Nizâmü’l-Mülk’ün hayat hikâyesini yazmış olduğumuz makalede ayrıntılı bir şekilde ve kaynaklara dayalı olarak bulacaksınız., The real name of Minister Nizām al-Mulk, who was one of the famous statesmen of the Great Seljuk State and of Turkish history, was Hasan b. Ali b. İshâk et-Tûsî. The Abbāsid Caliph el-Kâim bi-emrillah gave him the name “Nizām al-Mulk” (state order) and his fame is derived from this name. It is acknowledged that the first person with the title Atabeg, having important duty among the Seljuks, was Minister Nizām al-Mulk. Through the first official educational institutions, known as “Nizamiyye Madrasas”, which he established based on the order of Sultan Alp Arslan in various cities, foremost among them Baghdad, the Seljuk Minister strove to develop knowledge and he donated both books and land for the madrasas. During the time that Nizām al-Mulk served as the Minister of the Great Seljuk State, he brought Turkish and Islamic elements together by developing the Iqtā System and introduced a more organized structure. His allocation of income to soldiers, by means of separating agricultural lands into ıqtā regions, ensured the improvement of living standards in the nation. Nizām al-Mulk played a role in many battles during the time of Sultan Alp Arslan and Sultan Malikshāh. He gave great importance to the army and through the organization he instituted and the measures he took, the Great Seljuk army became the strongest of the Middle Ages. He took the examples of the Sāmānîds and Ghaznavids states institutions to form the Great Saldjuk State’s Central Council of State (Divānıyya Governance) and the Palace Council, as well as setting up the courts in a manner appropriate for Islamic traditions. Nizām al-Mulk also wrote a work in Persian putting forth his views on state administration. The work, called Siyāsetnāme, has been published many times and translated into other languages besides Turkish. The Minister, Nizām al-Mulk was known as a person who was just, capable in political and administrative matters, generous, morally upright and knowledgeable. He endeavoured to see that people were not treated unjustly and he wanted the door of the state to remain open at all times for the people to voice their complaints and requests. He valued scholars and sufis and took pleasure in participating in their discussions. In order to prevent the sectarian tensions in the Seljuk territory, he took certain measures to prevent them. Nizām al-Mulk fought against the Bātınıyya with militarily, political and scientific methods, which consequently made him the greatest foe of Bātınıyya. We have here tried to provide a brief summary of Minister Nizām al-Mulk and you will find more detailed information about his life in the article we have written, which is based on the sources.