Search

This article deals with the impact of agricultural raw materials, especially potatoes, on the food industry. Unpredictable price changes and raw material availability for the production of chips and French fries influences industry instability. The aim of this paper is to analyse the literature and find possible reasons for the fluctuations and to present current prevention methods. The author suggests it is possible to implement solutions by building long term relationships between farmers and producers. This avoids or minimises price and availability fluctuations of potatoes for the production of chips and French fries. Artykuł traktuje o wpływie surowców pochodzenia rolniczego, w szczególności ziemniaków, na przemysł przetwórczy oraz o fluktuacjach cenowych i dostępności ziemniaków przemysłowych do produkcji w szczególności frytek i chipsów oraz wpływie tych wahań na przemysł przetwórczy. Celem artykułu jest przeanalizowanie literatury i określenie możliwych przyczyn fluktuacji oraz opisanie dotychczasowych metod zapobiegania im. Autor opisuje możliwe do wprowadzenia rozwiązania budujące wieloletnie relacje producentów z dostawcami surowca, które mogą pomóc zapobiec części największych fluktuacji cen i dostępności ziemniaków lub co najmniej je zniwelować.

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl W artykule zaprezentowano ocenę potencjału i możliwości innowacyjnych regionów w Polsce. Problematyka innowacyjności regionów została zasygnalizowana w ujęciu teoretycznym i praktycznym, jako determinująca konkurencyjność gospodarki regionalnej. W artykule dokonano diagnozy poziomu innowacyjności województw w Polsce i procesów zachodzących w otoczeniu przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, które warunkują ich za-chowania. Zależność ta znajduje odzwierciedlenie w realizacji celów strategicznych i opera-cyjnych przedsiębiorstw, co ma istotne znaczenie w rozwoju regionów. Przeprowadzone ba-dania zostały wykonane na podstawie badania danych źródłowych, analizy i krytyki piśmiennictwa, a jako narzędzie badawcze zastosowane zostały kwestionariusze ankietowe. Stwierdzono, że podejmowane procesy innowacyjne wzmacniają konkurencyjność gospodarki regionalnej i przyczyniają się do pozycjonowania przedsiębiorstw na rynku lokalnym, regionalnym i krajowym, chociaż zjawisko to dotyczy wybranej grupy województw. Jednoznacznie można mówić o przyczynianiu się procesów zachodzących w otoczeniu w pozycjonowaniu przedsiębiorstw spożywczych zarówno na rynku lokalnym, regionalnym i krajowym. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły, że: województwo mazowieckie przoduje wśród województw w Polsce zakresie potencjału innowacyjnego, istnieje wysoki stopień zależności pomiędzy po-ziomem innowacyjności gospodarki regionalnej i oddziaływania na jej konkurencyjność, wy-stępuje istotny wpływ procesów gospodarczych i stopień ich oddziaływania na funkcjonowanie przedsiębiorstw przemysłu spożywczego. Słowa kluczowe: innowacyjność, rozwój, regiony, procesy gospodarcze, funkcjonowanie przedsiębiorstw This paper presents an assessment of the potenial and possiblities of innovative regions in Poland. The issue of regional innovation was signa-led in theoretical and practical aspects, as determinant of the regional eco-nomy competitiveness. The articel includes a diagnosis of the innovation level for voievodships in Poland as well as processes in food industry busi-ness environment which determine their behawior. The relationsship is re-flected in the implementation of strategic and operational objectives of com-panies, which is important in the development of regions. The studies were made on the basis of an examination of the source data, analysis and critique of the subject literature, and as a research tool survey questionnaires were used. It was found that innovation processes undertaken strengthen the competitiveness of the regional economy and contribute to the positioning of companies in the local, regional and national level, although it affects a selec-ted group of voievodships. We can definitively talk about contributing to processes occurring in the environment in the positioning of food businesses both on the local, regional and national levels. The results of the study con-firmed that: the Mazowieckie Voievodship locates in the Forefront of in-novation potential of Poland, there is a high degree of dependence between the level of innovation of innovation of the regional economy and its impact on competitiveness, there is a significant impact of economic processes and the degree of their impact on the functioning of the food industry enterpri-ses. Keywords: innovativeness, development, regions, business processes, com-pany performance. Krzysztof Firlej

Przemysł spożywczy jest głównym – obok rolnictwa – członem gospodarki żywnościowej, inaczej zwanej sektorem rolno-spożywczym. Przemysł ten uznawany jest za ogniwo łańcucha żywnościowego, które integruje pozostałe ogniwa tego łańcucha, tj. rolnictwo, skup i handel produktami rolnymi oraz handel żywnością. Pozycja przemysłu spożywczego w łańcuchu żywnościowym wynika z jego funkcji, którą jest przetwarzanie produktów rolnych w celu nadania im przydatności konsumpcyjnej lub handlowej, a tym samym zwiększenia ich użyteczności dla końcowego konsumenta. Specyfika produktów żywnościowych powoduje, że są one absolutnie niezbędne dla konsumentów i w coraz większym stopniu są zdolne zaspokajać rosnące wymagania konsumentów. Przemysł spożywczy w Polsce należy do najważniejszych działów gospodarki. Ma on znaczący udział w gospodarce narodowej, m.in. w wartości dodanej brutto, liczbie przedsiębiorstw, zatrudnieniu czy produkcji sprzedanej. Sektor ten w produkcji zużywa najwyższej jakości surowce, poziom technologiczny samego przetwórstwa uznać można za jeden z nowocześniejszych, a polska żywność cieszy się coraz większym zainteresowaniem na świecie. Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej (UE) pozwoliło jej zająć miejsce wśród niewielu państw Wspólnoty, które są eksporterami netto żywności. Wyniki handlu zagranicznego (rosnący eksport i nadwyżka w handlu zagranicznym) pozycjonują polski przemysł spożywczy wśród najbardziej liczących się producentów żywności na arenie międzynarodowej. Dynamiczny rozwój przemysłu spożywczego w Polsce, zapoczątkowany jeszcze w okresie transformacji systemowej i w okresie przedakcesyjnym, kontynuowany jest do dzisiaj. Przemysł spożywczy od wielu lat wyróżnia się także zdolnością dostosowywania się do zmieniających się uwarunkowań o charakterze rynkowym, makroekonomicznym, a także globalnym. Jest to efekt oddziaływania wielu czynników, wśród których na szczególne podkreślenie zasługuje: szybka odbudowa gospodarki rynkowej i mechanizmów konkurencji, tworząca podstawy rozwoju rynku krajowego, wzrostu eksportu i napływu inwestycji zagranicznych, przemian strukturalnych oraz modernizacji potencjału produkcyjnego tego sektora; integracja z Unią Europejską, skutkująca uzyskaniem swobodnego dostępu do dużego i zamożnego rynku europejskiego, wymuszająca jednocześnie dostosowanie firm do działania na tym rynku. Są to czynniki, które w dalszym ciągu mają wpływ na funkcjonowanie polskiej gospodarki żywnościowej i które równocześnie włączają ją w procesy o charakterze globalnym. Tworzą one zarówno nowe szanse, jak i wyzwania dla całego sektora żywnościowego. Dotychczas wzmacniały one ten sektor i ujawniły przewagi konkurencyjne polskich producentów żywności nie tylko na rynku europejskim, ale także na rynkach światowych. Są one dobrą podstawą do kontynuowania tendencji rozwojowych przemysłu spożywczego. Równocześnie jednak procesy globalizacji tworzą nowe ograniczenia wzrostu tego sektora, które skutkować mogą osłabieniem dynamiki rozwoju krajowego rynku żywności i nasileniem konkurencji zewnętrznej. Niniejsza monografia stanowi próbę wieloaspektowego spojrzenia na zagadnienie rozwoju przemysłu spożywczego w Polsce, uwzględniającego jego usytuowanie w konkurencyjnym otoczeniu. Prezentuje poglądy pracowników naukowych z kilku ośrodków badawczych na temat uwarunkowań rozwoju sektora żywnościowego w Polsce oraz potencjału rozwoju i międzynarodowej konkurencyjności polskiego przemysłu spożywczego. Podstawę rozważań w tej publikacji stanowią procesy globalizacji i integracji gospodarczej, które determinują obecne zmiany ekonomiczne. Zaprezentowane prace odnoszą się do: źródeł i przebiegu procesów globalizacji oraz ich wpływu na rolnictwo i cały sektor żywnościowy (prof. dr hab. A. Kowalski, IERiGŻ-PIB); zarządzania globalnymi łańcuchami wartości (GVC) w sektorze rolno–spożywczym oraz wpływu tego zarządzania na politykę żywnościową Polski (dr hab. R. Grochowska, prof. IERiGŻ-PIB); skali globalizacji w poszczególnych ogniwach łańcucha żywnościowego oraz historii jego ewolucji (dr hab. P. Chechelski, prof. IERiGŻ-PIB); wsparcia przemian w sektorze żywnościowym za pomocą środków publicznych, w tym wpływu poszczególnych instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na przekształcenia w rolnictwie i przemyśle spożywczym (dr M. Wigier, IERiGŻ-PIB); znaczenia obrotów handlowych produktami rolno-spożywczymi w handlu zagranicznym Polski ogółem, a w efekcie oceny konkurencyjności i roli sektora żywnościowego w gospodarce narodowej (dr I. Szczepaniak, IERiGŻ-PIB); rozwoju polskiego przemysłu spożywczego oraz wynikających stąd zmian pozycji polskich producentów żywności w Unii Europejskiej (mgr M. Bułkowska, dr inż. R. Mroczek, mgr M. Tereszczuk, IERiGŻ- -PIB); działalności inwestycyjnej polskich przedsiębiorstw przemysłu spożywczego za granicą w kontekście jednej z teorii etapowego procesu internacjonalizacji, tj. modelu uppsalskiego (dr Ł. Ambroziak, IERiGŻ-PIB); poziomu otwartości procesów innowacyjnych w polskim przemyśle spożywczym na tle pozostałych branż niskiej techniki (dr hab. M. Juchniewicz, prof. UWM); stanu wdrożenia i utrzymywania obligatoryjnych i nieobligatoryjnych systemów zapewnienia i zarządzania bezpieczeństwem i jakością w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego w Polsce (dr G. Morkis, IERiGŻ-PIB, prof. dr hab. T. Sikora, UEK); restrukturyzacji polskiego przemysłu cukrowniczego i będących jej efektem przemian tego sektora (dr inż. P. Szajner, mgr A. Judzińska, IERiGŻ-PIB); identyfi kacji czynników sukcesu polskiego przemysłu piekarniczo-cukierniczego stymulujących i hamujących funkcjonowanie oraz rozwój przedsiębiorstw (dr M. Gorzelany-Dziadkowiec, UEK); analizy strategicznej polskiego przemysłu owocowo-warzywnego i oceny możliwości funkcjonowania i rozwoju producentów i przetwórców owoców i warzyw oraz badania sytuacji strategicznej w zakresie przetwórstwa (dr E. Kozień, UEK); strategii konkurencji stosowanych w polskim przemyśle mięsnym, oceny i przewidywania przyszłych stanów wybranych elementów przedsiębiorstw i ich otoczenia w celu określenia zdolności do przetrwania i rozwoju (dr K. Misiołek, UEK); upadłości przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce, jakie miały miejsce w latach 2009-2013, przy wykorzystaniu cech identyfikowalności według teorii ekonomicznych – teorii zawodności rynku oraz teorii zasobowej (dr hab. K. Firlej, prof. UEK, mgr M. Szymański, UEK). Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Przemysł rolno-spożywczy jest działem gospodarki, który zajmuje się wytwarzaniem produktów i półproduktów przeznaczonych do spożycia takich, jak: mięsne, mleczne, pieczywo, cukiernicze, napoje alkoholowe i bezalkoholowe i wiele innych. W przemyśle rolno-spożywczym najbardziej konkurencyjne branże to: mięsna, mleczarska, owocowo-warzywna, cukiernicza, wtórne przetwórstwo zbóż oraz produkcja wyrobów tytoniowych. Źródłem przewag konkurencyjnych jest stosowanie przez przedsiębiorstwa strategii kosztowo-cenowych. Jest to możliwe dzięki niższym cenom produktów rolnictwa, niższym kosztom pracy (wynagrodzenia pracowników przemysłu rolno-spożywczego kształtują się poniżej przeciętnego wynagrodzenia) i pozostałych czynników produkcji oraz również dzięki niższym marżom przetwórczym. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w miarę postępowania procesów konwergencji gospodarki Polski w ramach rynku Unii Europejskiej znaczenie przewag, które daje stosowanie strategii kosztowo-cenowych będzie spadać. Istotne znaczenie będzie miało wykorzystanie różnych strategii do zdobywania przewagi konkurencyjnej. Właściwe sformułowanie strategii stanowi główne wyzwanie dla przemysłu rolno-spożywczego w perspektywie kilku nadchodzących lat. W roku 2013 w Katedrze Strategii Zarządzania i Rozwoju Organizacji przeprowadzone zostały badania dotyczące analizy strategicznej wybranych branż przemysłu rolno - spożywczego. Celem badań było wskazanie, że myślenie strategiczne jest niezbędnym elementem rozwoju organizacji, gdyż wprowadza do niego planowość i racjonalność. Dokonując analizy strategicznej wybranych branż przemysłu spożywczego uwaga została skupiona na analizie trendów w otoczeniu biznesowym przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, jak również dokonano analizy atrakcyjności branż. Celem podjętych badań była identyfikacja możliwości i zagrożeń związanych ze zmianami w bezpośrednim otoczeniu przedsiębiorstw (perspektywa makrootoczenia) badanej branży. Celem oceny atrakcyjności branży oraz pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa (mikrootoczenia) było pogłębienie wiedzy dotyczącej możliwości i zagrożeń, które znajdują się w otoczeniu konkurencyjnym (konkurencja, substytuty, dostawcy, klienci, nowe produkty), a także wewnętrznych sił i słabości przedsiębiorstw. Badania realizowane w roku 2014 mają być kontynuacją badań przeprowadzonych w roku 2013. W Katedrze Strategii Zarządzania i Rozwoju Organizacji podjęta została próba określenia kierunków i perspektyw rozwoju wybranych branż przemysłu rolno-spożywczego. Rozwój to zachodzący w czasie proces zmian dlatego bardzo istotne jest określenie kierunków zmian w analizowanych branżach, jak również określenie możliwości rozwojowych dla przedsiębiorstw w nich działających. Celem badań było wskazanie w jakim kierunku będą zachodziły zmiany w wybranych branżach przemysłu rolno – spożywczego oraz jakie to daje szanse i zagrożenia dla przedsiębiorstw działających w analizowanych branżach. W pracy podjęto zadanie analizy i oceny jak powstające nowe struktury przedsiębiorstw, budowane przez nie strategie oraz innowacje wpływają na rozwój przedsiębiorstw sektora spożywczego. W związku z identyfikacją kluczowych obszarów praca składa się z pięciu części. W części pierwszej dokonana została charakterystyka przemysły rolno – spożywczego w Polsce oraz określone zostały szanse i zagrożenia dla tego sektora. W części drugiej scharakteryzowano branże piekarniczo – cukierniczą, następnie dokonana została analiza konkurencyjności wybranych przedsiębiorstw sektora piekarniczego, piekarniczo – cukierniczego oraz cukierni. Analiza ta miała na celu wskazanie, że wykorzystanie tej metody jest przydatne w formułowaniu strategii rozwoju. Po wykreśleniu profili konkurencyjności przedstawiono zalecenia strategiczne dla badanych przedsiębiorstw wykorzystując macierz ADL, McKinseya oraz Ansoffa. W części trzeciej opracowania dokonana została charakterystyka branży owocowo – warzywnej, przedstawione zostały uwarunkowania rozwoju analizowanej branży, a następnie sformułowano perspektywy rozwoju branży owocowo – warzywnej po roku 2014 wykorzystując analizę SWOT. W części czwartej opracowania przedstawiono tradycyjne i alternatywne strategie konkurowania w branży mięsnej. Rozważania zostały rozpoczęte od przedstawienia strategii konkurowania w branży mięsnej w podejściu tradycyjnym. Następnie scharakteryzowano innowacyjność zarządzania oraz branżę mięsną, aby dokonać charakterystyki strategii błękitnego oceanu, jako alternatywy do tradycyjnych strategii konkurowania. W części piątej opracowania przedstawiono rozwój branży mleczarskiej w Polsce w latach 2008-2013. Dokonano charakterystyki determinant oraz strategii rozwoju analizowanej branży. Rozważania rozpoczęto od analizy rynku mleka w Polsce, następnie scharakteryzowano polski handel zagraniczny produktami mlecznymi, aby na zakończenie strategie rozwoju przedsiębiorstw przemysłu mleczarskiego. Otoczenie jest burzliwe i szybko się zmienia organizacje, aby się rozwijać muszą wprowadzać zmiany i tworzyć nowe modele zarządzania. Z tych względów przy określaniu kierunków i perspektyw rozwoju wybranych branż przemysłu rolno – spożywczego przybliżona została problematyka dotycząca wykorzystania analiz strategicznych w formułowaniu strategii rozwoju przedsiębiorstw. Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Skracający się czas życia wyrobów i rosnąca konkurencja powodują, że kierownicy przedsiębiorstw zastanawiają się jak postępować, aby wzmocnić pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa. Zarządzanie przedsiębiorstwem stało się obecnie trudniejsze, ponieważ otoczenie jest coraz bardziej dynamiczne i zmienne. Dyscyplina zarządzania strategicznego od ponad dwóch dekad poszukuje w swoich badaniach i teoriach odpowiedzi na następujące pytania: 1. od czego zależy sukces organizacji; 2. jak są zorganizowane i wykorzystywane zasoby firmy; 3. jak organizacja reaguje na zmiany w swoim otoczeniu, np. przełomy technologiczne; 4. jak wygląda proces budowy strategii i jakie znaczenie mają w nim kreatywność i innowacje; 5. jakie są strategiczne konsekwencje największych decyzji inwestycyjnych o fuzjach, akwizycjach i dezinwestycjach. W Katedrze Strategii Zarządzania i Rozwoju Organizacji podjęta została próba odpowiedzi na wyżej postawione pytania. Tematyka niniejszej pracy dotyczy analizy poszczególnych branż przemysłu spożywczego. Praca składa się z siedmiu części. Część pierwsza stanowi wprowadzenie do badań. W tej części opracowania dokonana została charakterystyka sektora spożywczego w Polsce. Opisana i scharakteryzowana została metodologia prowadzonych badań. W części drugiej opracowania dokonano charakterystyki branży piekarniczo – cukierniczej. Celem niniejszej części opracowania była możliwie szeroka identyfikacja czynników stymulujących i hamujących funkcjonowanie oraz rozwój przedsiębiorstw piekarniczo - cukierniczych. W tej części przyjęto następującą hipotezę badawczą: identyfikacja determinantów rozwoju branży piekarniczo – cukierniczej może stanowić podstawy skoordynowanych działań na rzecz przedsiębiorstw działających w analizowanej branży zarówno dla właścicieli jak i instytucji publicznych. Mleczarstwo to jeden z podstawowych sektorów polskiej gospodarki żywnościowej, dlatego analiza tej branży stała tematem trzeciej trzęśli opracowania. Mleko, którego udział w towarowej produkcji rolnictwa wynosi około 18%, jest jednym z najważniejszych produktów rolniczych. Jego produkcja stanowi źródło dochodów dla około 495 tys. gospodarstw rolnych. Przemysł mleczarski jest liczącym się działem przetwórstwa żywności, gdyż jego udział w zatrudnieniu wynosi 12%, w przychodach ze sprzedaży około 18%, oraz 10% eksporcie rolno-spożywczym. Kolejną część opracowania stanowiła charakterystyka branży owocowo – warzywnej. Celem analizy strategicznej branży owocowo – warzywnej była diagnoza i ocena możliwość funkcjonowania i rozwoju producentów i przetwórców owoców i warzyw. Analiza sytuacji strategicznej branży owocowo – warzywnej została opracowana z wykorzystaniem modelu pięciu sił Portera, który obejmuje: konkurencje podmiotów branży, zagrożenie ze strony substytutów, zagrożenie ze strony nowych podmiotów wchodzących do branży, siłę przetargową nabywców i dostawców. Analiza dotyczyła sytuacji strategicznej w zakresie przetwórstwa oraz produkcji świeżych owoców i warzyw. Piątą część opracowania stanowiła analiza sektora mięsnego. Sektor mięsny w Polsce w okresie po przystąpieniu do Unii Europejskiej był jednym z najszybciej rozwijających się działów polskiej gospodarki. Wzrosło spożycie mięsa i popyt krajowy, istotnie wzrosły obroty handlu zagranicznego mięsem i jego przetworami, dokonała się restrukturyzacja i modernizacja sektora przemysłu mięsnego. Gwałtownie wzrósł eksport zarówno w ramach Unii, jak i na rynku trzecie. Aktualnie w związku z barierami popytu krajowego, tempo wzrostu sektora zależy głównie od eksportu. Równocześnie Polska jest też znaczącym importerem żywca zwierzęcego oraz mięsa (np. w asortymencie wieprzowym, jesteśmy importerem netto). Coraz większy wpływ na kierunki zmian w kraju mają zmiany cen konkurentów regionalnych (np. niemiecka, duńska wieprzowina), czasami również światowych (np. sezonowana wołowina kulinarna południowoamerykańska). Przemysł mięsny jest ściśle powiązany z bazą surowcową i rynkami zbytu, które w znacznym stopniu determinują rynek mięsa. Celem tej części opracowania byłą analiza konkurencyjności branży mięsnej, określenie sił konkurowania, wskazanie ramowych założeń strategii i kluczowych kompetencji niezbędnych do ich realizacji. Celem szóstej części opracowania było dokonanie przeglądowej analizy sektora piwowarskiego w gospodarce Polski oraz wskazanie zarysu stopnia jego rozwoju, a także przedstawienie kontekstu działalności podmiotów w tej branży w ujęciu globalnym, ponieważ niewątpliwie ograniczenie perspektywy analitycznej jedynie do poziomu krajowego wydawałoby się działaniem zbyt uproszczonym. O ile jednak w procesie diagnozowania w działalności organizatorskiej diagnoza jest z reguły wkomponowana w całościowe koncepcje metodyczne doskonalenia organizacji, które oprócz oceny zawierają zadania związane z projektowaniem usprawnień oraz ich wdrażaniem, o tyle przy diagnozowaniu rozwoju sektora ocena sprowadza się do rejestracji stanu rzeczywistego i konsekwencji stąd wynikających. Jako wtórny, ale nie mniej istotny cel, przyjęto także nakreślenie analizy porównawczej tej branży odniesionej do wybranych krajów europejskich, co stwarza przesłanki do porównania stopnia rozwoju polskiego sektora piwowarskiego oraz trendów w nim zachodzących w ujęciu globalnym. Ważnym jest także (co można traktować jako cele cząstkowe) przedstawienie ogólnej sytuacji w sektorze piwowarskim, prognoza możliwości rozwojowych sektora oraz ocena poziomu jego rozwoju. W obecnych realiach procesy internacjonalizacji i globalizacja mogą stwarzać warunki zapewniające przetrwanie i rozwój firmy pod warunkiem nowego spojrzenia na sposób jej przeprowadzania i dostrzeżenia konieczności zmian w tym zakresie. Funkcjonowanie przedsiębiorstw na rynku krajowym, zwłaszcza jeśli ten nie zalicza się do dużych, stanowiłoby czynnik ograniczający jego możliwości rozwojowe ukierunkowane na poprawę pozycji knkurencyjnej poprzez między innymi wykorzystanie środków produkcji z różnych krajów. Globalna konkurencja zmusiła firmy do poszukiwania nowych źródeł przewagi konkurencyjnej. Tradycyjne koncepcje strategiczne, takie jak strategiczne dopasowanie zasobów i możliwości, czy tradycyjnie pojmowane strategie konkurencyjne w globalnych warunkach tracą na znaczeniu. Dlatego analiza konkurencyjności wybranych branż sektora rolno – spożywczego stała się tematem ostatniej (siódmej) części opracowania. Krzysztof Firlej

Powstające nowe struktury przedsiębiorstw i budowane przez nie strategie oraz nowoczesne podejście innowacyjne przyczynia się do stworzenia modelu, który warunkuje osiąganie przewagi konkurencyjnej i wypracowywania optymalnych dochodów. W niniejszej pracy podjęta zostanie próba skonstruowania biznesowego modelu holistycznego w obszarze funkcjonujących przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce. Model biznesowy powinien z założenia być zespołem działań przedsiębiorstwa, zastosowania optymalnych metod i wykorzystania zasobów w celu zapewnienia dla niego zysku oraz wymiernych korzyści osiąganych przez klienta. Przedsiębiorstwa powinny umiejętnie adaptować wytyczone koncepcje strategiczne w aspekcie ograniczeń natury technologicznej, budując nowoczesny poziom wartości wzmacniający optymalne wykorzystanie posiadanych zasobów i kapitał ludzki, równocześnie zapewniając sobie ich odnowę. Przemysł spożywczy – jest działem gospodarki, który zajmuje się wytwarzaniem produktów i półproduktów przeznaczonych do spożycia takich jak mięsne, mleczne czyli nabiałowe, pieczywo, cukiernicze, napoje alkoholowe i bezalkoholowe i wiele innych. W skład tego przemysłu wchodzą takie przedsiębiorstwa, jak: rzeźnie, zakłady przetwórstwa rybnego i mięsnego, mleczarnie, piekarnie, cukrownie, gorzelnie, browary, młyny, wytwórnie soków i przetwórstwo owocowo-warzywne, zakłady cukiernicze oraz tytoniowe. Każdy z tych zakładów w swej strategii może zamieścić próbę skonstruowania struktury modelu biznesu, która powinna składać się z trzech obszarów grupujących jego elementy i cechy, uwzględniającego także oddziaływanie otoczenia. W każdym przypadku będzie to przedstawienie komercyjnego pomysłu na biznes, którego w istocie głównym celem będzie generowanie i zapewnienie dochodów przedsiębiorstwa, a uzyskiwanie rentowności będzie pochodną synergicznego sprzężenia elementów modelu z oddziaływaniem otoczenia. Gospodarka rynkowa wraz ze swoimi nieprzewidywalnymi mechanizmami wymusza konieczność adaptacji i reorientacji strategii funkcjonowania przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, co niewątpliwie wymaga zmian modeli biznesowych. W przemyśle spożywczym niezwykle przydatne może okazać się wprowadzenie modeli biznesowych opartych na innowacjach. Są one tym efektywniejsze, im bardziej radykalne są wprowadzane innowacje. Przewagę konkurencyjną zatem osiągną te organizacje, które będą kierowały się podejściem holistycznym i będą wprowadzały zmiany w przekroju całej działalności biznesowej. W Katedrze Strategii Zarządzania i Rozwoju Organizacji podjęliśmy zadanie analizy i oceny jak powstające nowe struktury przedsiębiorstw, budowane przez nie strategie oraz innowacje wpływają na rozwój przedsiębiorstw sektora spożywczego. W związku z identyfikacją kluczowych obszarów praca będzie składała się z następujących części: 1. Model biznesu dla polskich przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, implementacja w praktyce i uwarunkowania wdrażania 2. Innowacje jako determinanta zmian w zarządzaniu przedsiębiorstwem (na przykładzie przedsiębiorstw cukierniczo – piekarniczych) 3. Strategia rozwoju poprzez internacjonalizację w branży owocowo – warzywnej 4. Wpływ przekształceń strukturalnych na poziom innowacyjności jednostek organizacyjnych sektora agrobiznesu 5. Wykorzystanie koncepcji good governance w sektorze spółek agrobiznesu GPW 6. Procesy konsolidacyjne przemysłu piwowarskiego w sektorze agrobiznesu w ujęciu globalnym 36/KSZiRO/1/2012/S/036 Krzysztof Firlej

Please visit: http://krzysztoffirlej.pl/; krzysztof.firlej@uek.krakow.pl W artykule dokonano analizy poziomu produkcji, wartości dodanej brutto i dochodów z działalności rolniczej w Unii Europejskiej. W tym celu posłużono się ich wskaźnikami przyjmując, że służą ocenie stanu funkcjonowania i rozwoju przemysłu rolno-spożywczego. Stwierdzono, że funkcjonowanie przemysłu rolno-spożywczego Unii Europejskiej wciąż narażone i zdeterminowane jest wszelkiego rodzaju nieprzewidzianymi zdarzeniami w sferze polityki, finansów i gospodarki. Summary: In the presented paper the level of production, gross value added and income from agricultural activities in the European Union were analysed. For this purpose, the indicators assuming that serve the assessment of the functioning and development of agri-food industry were used. It was found that the food industry in the European Union is still at risk and is determined by all kinds of unforeseen events in politics, finance and economy. Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Abstract: This paper presents the evolution, state and functioning of food industry companies – as an example of the fastest developing sectors of Polish economy. Alike other sectors of market economy, food industry meets many problems and threats evolving from the European integration processes and world economy globalization. The companies from food industry have to include in their functioning the external factors from the economic and sector environment and also the internal factors form the inside of the changing company. In summary the presentation of Wawel SA company is included, and the company belongs to the WIG-Spożywczy stock index of Warsaw Stock Exchange, and is putting into practice the complex strategy assumptions in many fields at the same time. Abstrakt: Problematyka przedstawionego artykułu omawia ewolucję, stan i funkcjonowanie przedsiębiorstw funkcjonujących w przemyśle spożywczym – jako jednym z najszybciej rozwijających się w polskiej gospodarce. Jak każda dziedzina gospodarki rynkowej przemysł spożywczy boryka się z wieloma problemami i zagrożeniami wynikającymi z procesów integracji regionalnej oraz globalizacji gospodarki światowej. Spółki należące do przemysłu spożywczego muszą w swym funkcjonowaniu uwzględniać czynniki oddziałujące z zewnętrznego otoczenia gospodarczego i sektorowego, jak również czynniki wewnętrzne tworzone w przedsiębiorstwie. Podsumowaniem omawianego tematu jest prezentacja firmy Wawel SA należącej do indeksu WIG-Spożywczy na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, która realizuje założenia swojej kompleksowej strategii rozwojowej na wielu płaszczyznach jednocześnie. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej

The aim of this paper was to present the possibilities of comparative advance gaining by chosen WIG-Food indexed companies. It has been considered that comparative advance is a relative measure of company market functioning, allowing client offer is adjusted to the needs and better than competition offer. It has been showed that food companies participation in comparative advances gaining enlarging their independence level can strengthen their market position and effects of action. It has been accepted that food companies react flexibly to the changes of macroeconomic environment and constantly looking for comparative advance areas as a part of complex approach including all company values. The problem of comparative advance gaining was presented with an example of companies that gain the advance in the information, quality and price areas. Each one of the companies presented was studied in the aspect of internal strategy that allowed comparative advance gaining. The analysis was based on the presentation of actions and factors influencing the development of comparative advance gaining and revealed that companies studied are interested in comparative advance use. Celem artykułu było zaprezentowanie możliwości zdobycia przewagi konkurencyjnej, którymi dysponują wybrane przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego z indeksu WIG – Spożywczy. Uznano, że przewaga konkurencyjna to relatywna miara funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku, która umożliwia oferowanie klientowi produktów odpowiadających jego oczekiwaniom i lepszych niż oferty konkurencji. Wskazano na uczestnictwo przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w zdobywaniu przewag konkurencyjnych powiększających stopień niezależności, wzmacniających ich pozycję na rynku oraz efekty działania. Przyjęto także, że przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego elastycznie reagują na zmiany otoczenia makroekonomicznego i wciąż poszukują obszarów przewagi konkurencyjnej w kompleksowym podejściu uwzględniającym wszystkie możliwe wartości firmy. Zagadnienie zdobywania przewag konkurencyjnych przedstawiono na przykładzie przedsiębiorstw, które zdobywają je w zakresie informacyjnym, jakościowym i cenowym. Każde z badanych przedsiębiorstw zostało zbadane w aspekcie przyjętej strategii działania, która umożliwiła zdobycie danego rodzaju przewagi konkurencyjnej. Przeprowadzona analiza polegała na wyeksponowaniu działań i czynników wpływających na rozwój przewagi konkurencyjnej oraz dowiodła, że badane spółki są w pełni zainteresowane ich wykorzystaniem. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Streszczenie: W artykule poruszono problematykę zagadnień dotyczących budowy scenariusza dla zarządzania i rozwoju przedsiębiorstw przemysłu spożywczego. Aktualny stan funkcjonowania wybranych branż przemysłu spożywczego zobrazowano przy pomocy metody pięciu sił Portera, w której poddano ocenie występujące trendy, ich wpływ na zachodzące zmiany oraz prawdopodobieństwo wystąpienia. Zbadano czynniki makro i mikroekonomiczne warunkujące status quo badanych branż. W przeprowadzonych badaniach oszacowano i oceniono czynniki warunkujące ich funkcjonowanie, powiązania i zależności. Jako rezultat zaprezentowano prognozę zmiennych kreujących sytuację badanych przedsiębiorstw. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań stwierdzono, że polskie jednostki przemysłu spożywczego są dobrze przygotowane do rywalizacji w nowocześnie funkcjonującej gospodarce, a niezbędnym wymogiem dzisiejszych czasów stało się skonstruowanie dla nich wielowariantowego scenariusza rozwoju, który określiłby strategię działania na najbliższe lata. Przeprowadzone badania stanowią etap wstępny dla tworzenia proponowanego scenariusza, nad którym autor aktualnie pracuje. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej

The accession of Poland to the European Union turned out to be beneficial for the Polish agriculture as well as for Polish food processing plants. On the contrary to the previous anxiety, the Polish market was not flooded with the merchandise from the European Union countries. Similarly, a mass bankruptcy of the agri-food companies did not take place. The increase of exports of Polish food into the Common European Market as well as the positive trade balance of agricultural and food products both prove that Polish agricultural and food processing sectors are competitive. The key factor of comparative advantages of the above mentioned sectors in Poland compared with, in particular, the developed countries of the European Union is a lower prices especially resulting from lower remuneration of labour as well as from lower costs of other production factors. However, along with the increase of salaries, the advantages of Polish producers will be diminished. Consequently, the labour productivity as well as the quality of products shall become higher. / Synopsis. Przystąpienie Polski do UE okazało się korzystne dla polskiego rolnictwa i zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego. Wbrew wcześniejszym obawom nie zalała nas żywność z państw Europy Zachodniej oraz nie było masowej upadłości firm z sektora żywnościowego. Rosnący eksport polskiej żywności na wspólny unijny rynek oraz dodatnie saldo w handlu artykułami rolno- spożywczymi świadczy o konkurencyjności polskiego sektora rolnego oraz przetwórstwa. Głównym elementem przewag komparatywnych obu tych sektorów w Polsce w odniesieniu zwłaszcza do rozwiniętych krajów UE, są niższe ceny produktów wynikające z niższej opłaty pracy ludzkiej i niższe koszty innych czynników produkcji. Wraz ze wzrostem płac przewagi te będą maleć, stąd powinna rosnąć m.in. wydajność pracy oraz nastąpić poprawa jakości produkowanych produktów.

The paper positions Polish agriculture on the background of agriculture in the EU(25) member states in years 2004-2005. The analysis has the aim of selecting its strengths and weaknesses and form a basis for constructing the strategy of its development in the integrating Union. The geographical location of member states forms different climatic and soil conditions for development of agricultural production. In the majority of cases the EU member states are complementary to each other. These characteristics are supplementary to a differentiation in the levels of economic development and in the stage of progress of structural changes in agriculture. Polish agriculture as an important part of agriculture in the EU may play a significant role in development of its food security and food self-supply. / Synopsis. W opracowaniu umiejscowiono rolnictwo polskie na tle rolnictwa krajów Unii (25) w latach 2004-2005. Analiza ma na celu wychwycenie mocnych i słabych stron polskiego rolnictwa i stanowić podstawę do konstruowania strategii jego rozwoju w integrującej się Unii. Położenie geograficzne poszczególnych państw stwarza odmienne warunki klimatyczne i glebowe dla rozwijania produkcji rolniczej. W większości przypadków państwa Unii pod tym względem są dla siebie komplementarne. Te właściwości są uzupełniane zróżnicowaniem w poziomie rozwoju gospodarczego i zaawansowaniem przemian strukturalnych w rolnictwie. Rolnictwo polskie stanowiąc ważny składnik rolnictwa Unii może odegrać poważną rolę w rozwijaniu jej bezpieczeństwa żywnościowego i samowystarczalności żywnościowej.

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl THE USE OF SCENARIO ANALYSIS TO DETERMINE COMPETITIVENESS IN THE FOOD & THE AGRICULTURE SECTOR The paper delineates possible ways of applying scenario analysis techniques to assess competitiveness of companies in the food and the agriculture sector. The first theoretical part of the paper presents methodology of constructing a scenario of sector development, and emphasizes the role of scenario analysis in minimising risk in current and future business activity. The second part of the paper deals with practical use of the proposed analysis in the sector. Każde przedsiębiorstwo funkcjonujące w nowocześnie zorganizowanej gospodarce wolnorynkowej musi przewidywać sposób swojego postępowania w najbliższej przyszłości uwzględniając warunki tworzone przez bieżącą sytuację gospodarczą. Aby wykorzystać nadarzające się okazje i wyeliminować destymulanty prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa ich menedżerowie powinni posłużyć się właściwym instrumentarium narzędziowym. W ekonomii istnieje wiele metod przewidywania i prognozowania najbliższej przyszłości, które można wykorzystać w tym celu. Jedną z nich jest analiza scenariuszowa otoczenia. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl W celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania i rozwoju rolnictwa na terenie Unii Europejskiej określono zasady jednolitego funkcjonowania, ochrony i wspierania sektora rolnego w krajach członkowskich. Zasady te nazwano Wspólną Polityką Rolną, która jest wdrażana we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej już ponad 40 lat. To właśnie bieżąca polityka rolna warunkuje stan rolnictwa i agrobiznesu oraz wytycza kierunki rozwoju. Znaczący wpływ mają także uwarunkowania historyczne, geograficzne i społeczne istniejące w poszczególnych krajach. Ma to istotny wpływ na osiągnięcia gospodarcze, co jest wynikiem tradycji i stanu rozwoju poszczególnych branż we wszystkich krajach Europy. Oceniając pozycję sektora agrobiznesu i jego możliwości rozwojowe na rykach polskim i europejskim należy zauważyć, że przedsiębiorstwa nowych krajów członkowskich stanęły przed ogromną szansą zdobycia nowych rynków zbytu. Rynek Unii Europejskiej jest bardzo duży, ale również wymagający. Przedsiębiorcy muszą zrozumieć, że aby na nim zaistnieć i pozostać, to należy spełnić wiele obowiązujących warunków dostosowujących funkcjonowanie ich podmiotów do standardów europejskich. Aktualnie pojawiło się wiele możliwości wspierających bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstw w sektorze agrobiznesu. Należy jednak zauważyć, że ich kształtowanie i rozwój jest zdeterminowany i uzależniony od właściwej organizacji i sposobu zarządzania. Ich zewnętrzny i wewnętrzny wizerunek jest kształtowany przez zatrudnioną w nich kadrę. To właśnie od posiadanej przez nią umiejętności, zdolności i kreatywności zależy sukces w pozyskiwaniu możliwych środków z funduszy strukturalnych przeznaczanych na rozwój rolnictwa i terenów wiejskich, który przełoży się na przyszły status rynkowy przedsiębiorstwa. Równie ważnym jest rozwój przedsiębiorczości jako element rozwoju agrobiznesu w krajach Unii Europejskiej. Przedsiębiorczość warunkuje rozwój agrobiznesu w poszczególnych krajach, co przekłada się na jego ogólny stan i funkcjonowanie w Europie. Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl STRATEGIC COMPETENCES OF THE MANAGERIAL STAFF AND THEIR INFLUENCE UPON COMPETETIVENESS AND DEVELOPMENT OF AGRIBUSINESS Key words: Agribusiness, enterprise, management The management strategy is nowadays a decisive factor in an enterprise’s market value. The value of human assets in an enterprise determines its position on the market and directs its development. The strategic congruence of intelectual capital plays a vital role as the foundations of the strategic competences of the managerial staff. The economic units that function in all areas of Polish agribusiness need to be prepared to face competition on the European market through acquiring and employing valuable human capital. The article suggests that the issue in question needs to be given the highest priority as it is one of the most important in agribusiness enterprises. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Summary Krzysztof Firlej Ph.D. Cracow University of Economics The Chair of Organisational Management Methods In the preliminary stage of the adaptation of Poland’s economy to EU structural requirements the main emphasis is put on the modernization of Polish agribusiness. The implementation of advanced IT systems is accompanied by globalization, which pervades economic events and implies the necessity of mutual adjustment. Conducting business activity in a knowledge-oriented economy depends on state-of-art IT solutions which condition the adaptation of Polish enterpreneurship to the requirements of a free-market economy. The newest information technology system enables a company to keep a strong position on a local as well as international market. The most prominent type of IT systems used in agribusiness is, undoubtedly, the internet – a widely accessible tool for sending and receiving massages. The article focuses on the Integrated Administration and Control System (IACS) as an excellent example of IT implementation in agribusiness. The system operates by means of state-of-art information technology and the internet. The author tackles the issue of the high cost of IT implementation, which is particularly important in the current phase of the transformation of Polish ecomony. The high significance of the above mentioned issue is explained by the fact that Polish agribusiness faces deep restructurization which might be accomplished with the help of EU structural funds. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Przedsiębiorstwa sfery agrobiznesu w momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej stanęły do walki konkurencyjnej z zagranicznymi podmiotami gospodarczym, które od lat doskonale funkcjonują na jej rynku. Najważniejszym celem w funkcjonowaniu polskich przedsiębiorstw jest zaistnienie na rynku Unii Europejskiej i zajęcie znaczącej pozycji. Badające sektor agrobiznesu pod względem atrakcyjności, dokonano analizy retrospektywnej z zaznaczeniem, że jest to jedynie opis jego funkcjonowania i panujących w nim uwarunkowań. Dla celów przeprowadzenia badań skonstruowano na podstawie zaproponowanego przez Karla-Erica Sveiby i Leif Edvinsson podziału wartości rynkowej na wartość księgową kapitału własnego oraz kapitał intelektualny – schemat obrazujący wartość rynkową przedsiębiorstwa sfery agrobiznesu. Obecnie dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa koniecznym stało się stosowanie nowoczesnych metod zarządzania, a przedsiębiorcy są jest zmuszeni do zapewnienia wysokiej jakości zarządzania strategicznego. Sukces rynkowy jest osiągany przy zastosowaniu strategii konkurencji i marketingowych, co stało się nieodzowne w przypadku wielkich firm polskiego agrobiznesu. Dobrze skonstruowana strategia jest zależna od posiadanych kompetencji kadry menedżerskiej, ponieważ jest to kapitał przedsiębiorstwa, który w korelacji z kapitałem własnym gwarantuje właściwe funkcjonowanie i szeroki rozwój. O wartości rynkowej przedsiębiorstwa coraz częściej i znaczniej decyduje strategiczna kongruencja kapitału intelektualnego, która jako fundament kompetencji strategicznych kadry kierowniczej decyduje o jego teraźniejszości i przyszłości. Właściciele przedsiębiorstw coraz częściej zauważają, że niematerialne aktywa przedsiębiorstwa (wiedza, innowacyjność i morale pracowników) pomimo braku odzwierciedlenia w sprawozdaniach finansowych stanowią o wartości przedsiębiorstwa i jego sukcesie rynkowym. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl The paper delineates the current situation of Polish agribusiness companies, which, in the preliminary phase of Poland’s membership in the EU, are supposed to establish an advantageous position on the European market. Good acquaintance with the operational procedures of Common Agricultural Policy as well as the ability to apply them in practice induces the spectacular growth of the companies and contributes to their marketing success. The synergy of financial resources owned by the company and obtained from the European Structural Funds makes a great opportunity for the company’s development. Precise dealings focused on the successful application of the obtained funds are of a great significance in the preliminary phase of Polish companies’ adaptation to the European market. The major objective of the above mentioned dealings is to increase the production outcome, labour efficiency and income. Poland with its 40% population of agricultural areas is obliged to specify the strategy of agribusiness entrepreneurship development and designate the determinants of its functioning since it creates new workplaces and contributes to the development of the whole region. The article presented is an incentive to as well as a starting point of focused research in agribusiness entrepreneurship aimed at determining both the place and the position of Polish agribusiness companies on the EU market. W przedstawionym artykule została omówiona aktualna sytuacja polskich przedsiębiorstw sfery agrobiznesu, które w początkowej fazie członkostwa naszego kraju w UE powinny zdobywać korzystną pozycję na rynku unijnym. Właściwa znajomość problematyki funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej wraz z umiejętnym wykorzystaniem nadarzających się okazji związanych z jej wdrażaniem, umożliwia spektakularny wzrost firmy i osiągnięcie sukcesu rynkowego. Synergia posiadanych zasobów kapitałowych i środków pomocy finansowej otrzymywanych przez przedsiębiorców z funduszy strukturalnych, to niewątpliwie nadarzająca się okazja dla rozwoju firm. Precyzyjne działania w zakresie celowego wykorzystania otrzymanych środków ma szczególnie istotne znaczenie w początkowej fazie włączania polskich przedsiębiorstw agrobiznesu do rynku unijnego. Główne ich cele to podnoszenie osiąganych wyników produkcyjnych, wydajności pracy i uzyskiwanych dochodów. Polska z 40-sto procentowym potencjałem ludności zamieszkującej tereny rolnicze, jest zobowiązana do sprecyzowania strategii rozwoju przedsiębiorstw agrobiznesu i determinant ich funkcjonowania, gdyż tworzą one nowe miejsca pracy oraz przyczyniają się do rozwoju regionu. Przedstawiony artykuł może być więc zachętą i początkiem przeprowadzenia ukierunkowanych badań, służących określeniu miejsca i pozycji polskich przedsiębiorstw agrobiznesu na rynku Unii Europejskiej. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl W przedstawionym artykule autor określił rolę i możliwości wiejskich gospodarstw rodzinnych jako jednych z najważniejszych jednostek organizacyjnych polskiego agrobiznesu. Na wstępie scharakteryzowano rolników posiadających indywidualne gospodarstwa rodzinne w Polsce, którzy są nastawieni na niewielką skalę produkcji, co ogranicza też zachętę do realizowania postępu technologicznego, zarówno z powodów finansowych jak i technicznych. Następnie scharakteryzowano determinanty i ograniczenia prawne funkcjonowania gospodarstw rodzinnych ze szczególnym uwzględnieniem ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. W dalszej części scharakteryzowano możliwości i kierunki rozwoju indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce, gdzie szerzej omówiono możliwości w zakresie pozyskiwania środków finansowych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. In the introduced article author propels as the one of the most important organizational individuals the problems of part of country family farms of Polish agrobiznes. Individual family farms possess the usually small surface of tillages, and income in them be got the most often insufficient for farmer. The individual farmers be set on small scale of production, which limits the encouragement to realizing the technological progress also, both with financial reasons how and technical. It farming in article was have self - characterized was individual family farms as well as only farmer as dealing with in them person as well as their owner. It in large part was has taken an attitude also to valid at present law about agricultural system. The article sums up on the consideration the possibility and directions of development of Polish family farms in conditions of full membership, in European Union. Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Krzysztof Firlej