Search

ÖZETBu çalışmada, araştırmacı tarafından geliştirilen ve uygulanan grup rehberliği çalışmasının 9. sınıfa devam eden ve boşanmış ailelerden gelen ergenlerin uyum düzeylerini, sosyal becerilerini, problem çözme becerilerini ve benlik algılarını geliştirmeye etkisinin olup olmadığı sınanmıştır. Araştırmada tek grup öntest-sontest deneme modeli kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, İstanbul İli Kadıköy İlçesine bağlı Fenerbahçe Lisesi 9. sınıflarında öğrenim gören ve boşanmış ailelerden gelen 15 yaş grubundaki ergenler oluşturmuştur. Boşanmış ailelerden gelen 51 kişilik çalışma grubuna araştırmacı tarafından Türkçe’ye uyarlanan Raynolds Ergenler İçin Uyum Tarama Envanteri (REUTE) uygulanmıştır. Öğrencilerin Raynolds Ergenler İçin Uyum Tarama Envanterinden ve envanterin Anti Sosyal Davranış, Öfke Kontrol Problemi, Duygusal Sıkıntılar, Olumlu Benlik alt boyutlarından elde ettikleri puanlar REUTE profil çizelgesinde belirtilen ölçütlere göre tek tek incelenerek değerlendirilmiş, böylece öğrencilerin duygusal davranışsal uyum düzeyleri belirlenmiştir. Uygulama grubunu oluşturacak öğrencilerin belirlenmesinde Raynolds Ergenler İçin Uyum Tarama Envanteri (REUTE) esas alınmıştır. Öğrenciler, envanterden elde ettikleri toplam (T) puanlarına göre duygusal davranışsal uyum sorunları yüksek olandan hafif olana doğru sıralanmışlardır. REUTE değerlendirme çizelgesinde derecelendirilen toplam (T) skorlarına göre 70-94 puan aralığında olan ve şiddetli derecede psikolojik uyum sorunları gösteren üç öğrenci, 60-69 puan aralığında yer alan ve hafif/orta derecede uyum sorunları olan dört öğrenci, 60 puanın altında T skoru olup Duygusal Sıkıntılar alt boyutunda 70-94 puan arağında yer alan bir öğrenci ile uyum sorunu göstermeyen bir öğrenci belirlenerek uygulama grubu oluşturulmuştur. Uygulama grubunu oluşturan öğrencilerle tek tek görüşülerek grup rehberliği çalışmasının amacı ve içeriği ile ilgili bilgiler verilmiş, çalışmaya katılmaya istekli olup olmadıkları öğrenilmiş, velileri ile görüşülerek çalışmanın içeriği hakkında bilgi verilmiş ve gerekli izinler alınmıştır.Uygulama grubunda yer alan öğrencilere grup rehberliği çalışması başlamadan önce ve çalışma tamamlandıktan sonra, uygulamanın etkililiğini belirlemede yardımcı olması amacıyla Ergenlerin Sosyal Becerilerini Değerlendirme Ölçeği (İKE), Problem Çözme Envanteri (PÇE), Piers-Harris’in Çocuklarda Öz Kavramı Ölçeği uygulanmıştır. Grup 10 hafta süreyle haftada bir gün 45 dakika süreyle toplanmıştır. Grup oturumları Fenerbahçe Lisesi Rehberlik Servisinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın sonucunda elde edilen bulgular şunlardır: Gerçekleştirilen grup rehberliği çalışması sonrasında Raynolds Ergenler İçin Uyum Tarama Envanteri (REUTE)’nin öntest-sontest toplam puanları arasında ve envanterin Öfke Kontrol Problemi, Duygusal Sıkıntılar, Olumlu Benlik alt boyutlarının öntest-sontest puanları arasında öntest lehine (p

Bu araştırmanın amacı, ergenlerin stresle başaçıkma tarzları ile cinsiyet ve cinsiyet rolleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Ayrıca, ergenlerin stresle başaçıkma tarzları, anne ve baba eğitim durumu ile kardeş sayısı değişkenleri açısından da incelenmiştir.Araştırma, "ilişkisel tarama modeli"ne uygun olarak hazırlanmış olup, 2002-2003 eğitim - öğretim yılında, İstanbul ili Beşiktaş ilçesinde Milli Eğitim Bakanlığına bağlı olarak görev yapan dört ilköğretim okulunun 8. Sınıf öğrencileri (333 kişi) örneklemi oluşturmuştur.Araştırmada verileri toplamak için, araştırmacı tarafından geliştirilen "Kişisel Bilgi Formu"; Folkman ve Lazarus tarafından geliştirilen ve Şahin ve Durak (1995) tarafından kısaltılarak, geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan "Stresle Başaçıkma Tarzları Ölçeği" ve Sandra Bem tarafından geliştirilen, Kavuncu (1987) tarafından Türk toplumuna uyarlanan "Bem Cinsiyet Rolleri Envanteri" olmak üzere üç ayrı ölçme aracından yararlanılmıştır. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde, araştırmanın amaçlarına ve değişkenlerine uygun olarak, "Bağımsız Grup t Testi", "Tek Yönlü Varyans Analizi (F Testi)" ve F testi sonucu, grup ortalamaları arasında anlamlı bir farkın çıkması durumunda, bu farkın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla da "Scheffe Testi" kullanılmış; istatistiksel anlamlılık düzeyi .05 olarak kabul edilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir:Bu doğrultuda stresle başaçıkma tarzları ile cinsiyet arasındaki ilişkiyi özetleyecek olursak; kızlar, kendine güvenli yaklaşım, iyimser yaklaşım ve sosyal destek arama yaklaşımını erkeklere göre daha fazla tercih etmektedirler. Buna karşın kızlar ve erkeklerin, çaresiz ve boyun eğici yaklaşımı kullanma davranışları arasında anlamlı bir farklılık yoktur.Stresle başaçıkma tarzları ile cinsiyet rolleri arasındaki ilişkiyi özetleyecek olursak; androjen bireyler, feminen ve cinsiyet rolü farklılaşmamış bireylere göre, daha fazla kendine güvenli yaklaşımı, cinsiyet rolü farklılaşmamış bireylere göre ise, daha fazla iyimser yaklaşımı tercih etmekte; feminen bireyler, maskülen bireylere göre daha fazla çaresiz yaklaşımı, cinsiyet rolü farklılaşmamış bireylere göre ise sosyal destek arama yaklaşımını daha fazla sergilemektedir. Bunun yanı sıra, boyun eğici yaklaşım cinsiyet rolü değişkeninden etkilenmemektedir.Stresle başaçıkma tarzları ile anne baba eğitim durumu değişkeni arasındaki ilişkiyi özetleyecek olursak; annenin eğitim düzeyinin yüksek olması, stresle başaçıkma tarzlarından, yalnızca çaresiz yaklaşımın kullanılma olasılığını azaltmakta, diğer başaçıkma tarzlarını etkilememektedir. Babanın eğitim durumunun yüksek olması ise yine çaresiz yaklaşım ile boyun eğici yaklaşımın kullanılma olasılığını azaltmakta, diğer başaçıkma tarzlarını etkilememektedir. Yani annenin eğitim durumunun ilkokul ve altı düzeyde olması çaresiz yaklaşımı kullanma olasılığını; babanın eğitim durumunun ilkokul ve altı düzeyde olması ise çaresiz yaklaşım ile boyun eğici yaklaşımı kullanma olasılığını arttırmaktadır.Stresle başaçıkma tarzları ile kardeş sayısı değişkeni arasındaki ilişkiyi özetleyecek olursak; kardeş sayısı değişkeni stresle başaçıkmada, yalnızca iyimser ve boyun eğici yaklaşımlarda etkili olmakta; kardeş sayısının artması, boyun eğici ve iyimser yaklaşım eğilimlerini arttırmaktadırThe main purpose of this research is to examine the relationship between coping styles of adolescents and sex and sex roles. Seperataly coping styles of adolescents are also examined education levels of mother and father and number of brother variables.Survey method was used in this research. The sample of the researh was consisted of 333 students at the 8. grade of four primary school that dependent on M.E.B. in Beşiktaş District in 2002-2003 education year.Three ınstruments were used to collect data. These are (1) "Personal İnformation Form" developed by researcher, (2) "Coping Style Scale" derived from the Ways of Coping Inventory of Lazarus and Folkman by Şahin and Durak (1995), (3) "Bem Sex Rolles Inventory" development by Sandra Bem, adapted by Kavuncu (1987). Independent Sample of t Test, One Way Anova (F Test) are statistical tecniques used in the research according to the type of the variables and the purpose of the research.Scheffe Test was also used after F Test, when significant differences were found. Significance level was accepted as 0.05.Some majör findings of the research are,The relationship between coping styles and sex: The girls prefer more self confident style, optimistic style and seeking of social support style than boys. There isn't a significant difference between sex and helpless style- submissive style. The relationship between coping styles and sex rolles: The persons of androgen prefer more self confident style than persons of feminine and undifferentiated; more optimistic style than the persons of undifferentiated. The persons of feminine prefer more helpless style than the persons of masculine, more seeking of social support style than the persons of undifferentiated. There isn't a significant difference between submissive style and sex rolles.

ÖZET Bu araştırma ergenlerin sürekli öfke-öfke ifade taratan ile benlik, akademik başarı değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığını saptamak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, ergenlerin sürekli öflce-öflce ifade tarzlarının cinsiyete, anne babanın eğittin durumuna, yaşa, okut türüne, anne babanın hayatta olup olmamasına, anne babanın birlikte yaşayıp yaşamamasına, anne babanın birlikte yaşamaması durumunda ergenin kiminle kaldığına göre farklılaşıp farkhlaşmadığı ilişkisel olarak incelenmiştir. Araştırmanın, çalışma evrenini, Fenerbahçe Lisesi birinci, ikinci sınıflarında ve Özei Doğuş Lisesi birinci, tkînei. sınıflarında okumakta olan bütün ergenler oluşturmaktadır. Çalışma grubu, 191 erkek, 148 kız olmak üzere 339 ergenden oJyşroaktadır. Veri toplama amacıyla; `Sürekli Öfkc-Öfkc Tarz Ölçeği`, `Piers-Harris Çocuklarda Öz-Kavramı Ölçeği`, `Kişisel Bilgi Fonun` kullanılmıştır. Akademik başarılar yıl sonu not ortalamalar) ile belirlenmiştir. Veriler, Pearson Çarpım Moment Korelasyon, Bağımsız Grup T-Testi, ANOVA, Non-Parametrik Mann-Whitney-U Testi teknikleri kullanılarak analiz edilmiştir. Uygulanan istatistiksel analizler sonucu, sürekli öfke-öfke ifade tarzları ile benlik algısı arasında ters yönlü ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Kızların erkeklere, babaları üniversite ve üstü mezunu olan ergenlerin diğer gruptakilere; 16 yaş ile, 17 yaş ve üstü ergenlerin 15 yaş ve altı gruptakilere göre dışavurulmuş öfkeleri yüksek bulunmuştur. Sürekli öfke ve dışavurulmuş öfke okul türüne göre farklılaşma göstermektedir. Farklılaşma Özel Doğuş Lisesi ergenlerinin lehinedir. Ayrıca anne ya da babasından birini kaybeden grubun dışavurulmuş öfkeleri yüksek bulunmuştur. Sonuçta, benlik sürekli öfke-öfke ifade tarzları; cinsiyet, babanın eğitim durumu, yaş, okul türü, arme-babadan birinin hayatta olmaması dışavurulmuş öfke; okul türü sürekli öfke üzerinde etkili değişkenlerdir. ABSTRACT The aim of this study were to assess whether the trate anger and the anger expression styles of adolescent correlate with their self perception, academic aehivement. In doing this research, the trate anger, the anger expression styles of adolescent was also investigated correlationally with respect to the variables of sex, educational status of mother-father, age, type of the school, mother-father are alive or not, mother-father live together or not, if mother-father don't Live together who the child stays with. The subjects were the students at the first,second classes of Fenerbahçe Lisesi and Özel Doğuş Lisesi. There were 339 adolescent, 191 being male, 148 being female. `State-Trait Anger Expression Inventory`, `Piers-Harris Children's Self- Concept Scale were used during the data gathering phase. Additionally, the subjects were required to completed a questionnaire to reach socio-cultaral variables. To determine academic, achievement is marked by the yearly average of the grades. Pearson Moment Correlation, The Independent Group T-Test One-Way Analysis of Variance, Non-Parametric Mann-Whitney tl-Test was used for the statistical analysis. The results showed that trate anger and anger expression styles of adolescent correlate with their self perception. The expressed anger differed with respect to the sex, educational status of father and age. Moreover, trate anger and expressed anger of adolescent differed with according to the type of the school Finally, adolescence who lose either their mother or father showed an increase in the expressed anger. 151

BOLUM V ÖZET YARGI VE ÖNERİLER Bu bölümde araştırma sonucunda elde edilen bulgular ve ilgili literatür taraması ışığında ulaşılan yargılar ile konu ilişkin bundan sonra yapılacak çalışmalarda yardımcı olacağı düşünülen öneriler üzerinde durulacaktır. Özet Bu araştırma 15 - 17 yaş arasındaki ergenlerin olumsuz otomatik düşünceleri ve problem çözme becerilerinin yetiştirme yurdunda yaşama ile ailesi yanında yaşama ana değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığını incelemek için yapılmıştır. Araştırmada bu ana amaçla beraber olumsuz otomatik düşünceler ile problem çözme becerisi yaş, cinsiyet, ebeveyn durumu gibi değişkenler açısından da incelenmiştir. Araştırma grubu İstanbul ilinde bulunan yetiştirme yurtlarında yaşayan 161 ve İstanbul ilindeki liselere devam eden 218 ergenden oluşturulmuştur. Araştırmada deneklere ait demografik özelliklerin tespiti için kişisel bilgi formu, otomatik düşünceleri tespit için Holland ve Kendall 'in hazırladığı `otomatik düşünceler ölçeği` ve başaçıkma becerileri hakkındaki bulgulara ulaşmak için ise Heppner ve Peterson 'un `problem çözme envanteri` kullanılmıştır. Verilerin analizi için incelenen durumun niteliğine göre `pearson çarpım moment korelasyon analiz `i, `bağımsız grup t testi `, `tek yönlü varyans analizi ` ve non-parametrik istatistik teknikleri kullanılmıştır. Bulguların manidarlığı.05 düzeyinde sınanmıştır. Araştırma sonucunda konu ile ilgili bulgular kısaca şunlardır; Yetiştirme yurdunda yaşayan ergenler kendi evlerinde yaşayan ergenlere göre daha fazla olumsuz otomatik düşüncelere sahiptir yine aynı şekilde yurtta kalanergenler problem çözme becerisi açısından kendilerini evde yaşayan ergenlerden daha olumsuz olarak değerlendirmektedir. Olumsuz otomatik düşüncelerin alt boyutlardaki değerlendirmelerinde ailesi yanında yaşayan kız ergenlerin erkek ergenlere göre daha fazla olumsuz otomatik düşünme eğiliminde olduğu anlaşılmıştır. Yurt ve evde yaşayan ergenlerin araştırmada incelenen diğer boyutlar açısından otomatik düşüncelerinde farklılık gözlenmemiştir. Problemle başaçıkma becerisi açısından ergenlerin yaş, cinsiyet ve araştırmada incelenen diğer bağımsız değişkenlere göre kendilerini algılamalarında bir fark saptanmamıştır. Olumsuz otomatik düşünceler ile olumsuz problem çözme becerisi değerlendirmesi arasında genel, yurtta kalanlar ve evde kalanlar olmak üzere üç boyutta da anlamlı ve pozitif bir ilişki saptanmıştır. Buna göre ergenlerde olumsuz otomatik düşüncelerin varlığı ile problem çözme becerisi hakkındaki olumsuz değerlendirme birlikte bulunmaktadır. Yargı Araştırmada ele alınan ana konu olumsuz otomatik düşüncelerin ve problem çözme becerilerinin 15-17 yaş ergenlerde yetiştirme yurdunda yaşama ve ailesi yanında yaşamaya göre farklılaşıp farklılaşmadığıdır. ODÖ 'nin ailesiyle yaşayan ve yetiştirme yurdunda yaşayanlara uygulanması sonucunda yetiştirme yurdunda yaşayanların ODÖ puanlarının ailesi yanında yaşayanlardan manidar bir şekilde yüksek çıktığı görülmüştür. Olumsuz otomatik düşüncelerin oluşumu hakkında yapılan araştırmalardan bu bilişsel yapının bireylerin yetiştiği ortam ile ilgili olduğu anlaşılmaktadır. Bu yargı ve elde edilen bulgulardan hareketle yetiştirme yurdunun ergenlerdeki olumsuz otomatik düşüncelerin oluşumuna katkı sağladığı anlaşılmaktadır. Olumsuz düşüncelerin oluşumunda bireyin içinde yaşadığı fiziksel ve sosyal çevrenin etkisi hakkında yapılan diğer araştırmalar(Öztütüncü, 1996, Akbağ, 2000, Eryüksel, 1996) araştırmanın bu bulgusunu desteklemektedir. Akılcı olmayan SUMMARY This investigation studies the negative automatic thoughts and the problem solving skills of bachelors between 15-17 whether differentiate the main variable of living at student dormitory or living with family. With this main purpose, negative automatic thoughts and problem solving skills is examined the vision of age, sex, parent situation variables. Investigation group is made by 161 bachelors, living at student accomodating in the orphanages in Istanbul and 218 bachelors going to high schools in Istanbul. To determinate the demographic properties of the test subjects personal files, to find out the automatic thoughts `Automatic Thoughts Scale` which is prepared by Holland and Kendall and to reach the findings about succeeding skills `Problem Solving Inventory` which is prepared by Heppner and Peterson are used in this investigation. In order to analyze the data, `Pearson Multiplication Moment Corelation`, `Independent Group t Test`, `One Way Variance Analyze` and non-parametric statistic technics are use according to the quality of the studying situation. Significance of the findings are tested.05 level. After the study, some of the findings about the subject are shortly; Bachelors living at accomodating in the orphanages have much more negative automatic thoughts according to the bachelors living at their own houses. Yet the bachelors living at dormitories see theirselves more negative than the bachelors living at their houses according to the problem solving skills. It is understood that girls who live with their family have more negative aoutomatic thinking tendency than the boys with their family by evaluating lower dimension of the negative automatic thoughts. By looking at the other studyingdimensions of investigation, no difference of automatic thoughts is observed even if the bachelors live at dormitory or with family. And no difference is determined when the bachelors perceiving theirselves according to the other independent variables and again no difference is determined problem solving skills the properties of age, sex. Between the negative automatic thoughts and negative problem solving skills, a significant and positive relation is determined at three dimensions called general, living at dormitories and living at home. According to this, bachelors have the existence of negative aoutomatic thinking and negative evaluation about problem solving skills together. II 116

Bu araştırma, ergenlerin algıladıkları duygusal istismar ile kendilik imgesi arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ergenlerin algıladıkları duygusal istismar ve kendilik imgeleri cinisyete, okul türüne, yaşa, anne babanın beraber olup olmamasına, babanın sağ olup olmamasına ve anne babanın eğitim durumlarına göre farklılaşıp farklılaşmadığı da ilişkisel olarak incelenmiştir. Bunların dışında, anne babanın öz-üvey olması ve annenin sağ olup olmaması değişkenleri örneklem içinde analiz için yeterli dağılım oluşmadığından betimsel olarak verilmiştir. Araştırma ilişkisel tarama modeli esas alınarak hazırlanmıştır. Araştırmanın evrenini 2000-2001 eğitim-öğretim yılında İstanbul İli Maltepe İlçesi'nde bulunan Özel Marmara İlköğretim Okulu ve Turgay Ciner İlköğretim Okulu oluşturmuştur. Örneklem ise bu okulların 6,7,8. sınıflarında okumakta olan 115'i erkek ve 122'si kız olmak üzere toplam 237 öğrencilerden oluşmuştur. Araştırmanın veri toplama aşamasında ergenler tarafından algılanan duygusal istismar seviyesini belirlemek amacıyla "Yetişkin Genç İlişkilerinde Duygusal Ezim Ölçeği" ( YGİDEÖ ) kullanılmıştır. Ergenlerin kendilik imgelerinin değerlerini ölçmek amacıyla "Offer Kendilik İmgesi Ölçeği" ( OKİÖ ) uygulanmıştır. Bunlara ek olarak araştırmaya katılan öğrencilerin bazı demografik özelliklerini tespit etmek için araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu da kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesi aşamasında, demografik değişkenler gruplandırılmış ardından öğrencilere uygulanan ölçekler puanlanmıştır. Ham verilerin çözümlemeleri, Pearson Çarpım Moment Korelasyon Katsayısı tekniği, bağımsız grup t testi, tek yönlü varyans analizi, Scheffé testi ve non-parametrik mann Whitney-U testi ile sınanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre, ergenlerin kendilik imgelerinin algıladıkları duygusal istismar seviyesine göre farklılaşma gösterdiği tespit edilmiştir. Ergenlerin kendilik imgeleri ve alt boyutları özel okul öğrencilerinin lehine farklılaşma göstermiştir. Üç ve üstü sayıda kardeşe sahip olan ergenlerin algıladıkları duygusal istismarın tek kardeş olan ergenlerden daha yüksek düzeyde olduğu saptanmıştır. Babanın eğitim durumunun ergenlerin algıladıkları duygusal istismar seviyesi üzerinde etkili bir değişken olduğu bulunmuştur. ABSTRACT The aim of the study was to assass the relationship between perceived emotional abuse and self-image of adolescents. In this study, perceived emotional abuse and self-image of adolescents werw also investigated correlationally with respectto the variables of adolescents' sex, age, type of the school, parents being together or not, being biological parents or not and educational status of parents. This study based on the correlational method. Population of the study was that Private Marmara Elemantary School and Turgay Ciner Elemantary School Which are in Maltepe, in İstanbul in 2000-2001 Academic Year. The samples were 237 students on 6th, 7th. And 8th grade of these schools, 115 of them werw boy, 122 of them girl. To define the level of perceived emotional abuse of adolescents, "Yetişkin-Genç İlişkilerinde Duygusal Ezim Ölçeği" and to assess the value of self-image of adolescents "Offer Self-İmage Inventory" were used. In addition, to define demographical characteristics of adolescents "Personal Questionnarie Form" developed by researcher was also used. While analysis of the data, demographical variables werw classified, inventories werw scored and tehn statistical analyses were done. Pearson Correlational Analyses Test, Independent Sample t-Test, one-way ANOVA, Scheffe-Test, and non-parametric Mann-Whitney-U Test were used as statistical technigues. The findings provide that self-image of adolescents differ withrespect to their perception of emotional abuse. The differences in self-image and subcategories werw in favor of the adolescents studying private schools. Moreover, adolescents having three or more sister(s) and brother(s) perceived higher level of emotional abuse then other adolescents being single child. It was also found that educational status of father has important effect on the level of perception of emotional abuse of adolescents.

ÖZET Araştırmanın amacı, lise öğrenimi görmekte olan ergenlerin, öfke düzey ve tarzlarının, algıladıkları aile içi psikolojik örüntüler bağlamında incelenmesidir. Bu ana amaç çerçevesinde, ergenlerin öfke düzey ve tarzlarının, yaş, cinsiyet, ana baba eğitim seviyesi ve doğum sırası ve tek çocuk olup olmaması değişkenlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığı da araştırılmıştır. Çalışma, ilişkisel tarama modelinde bir araştırmadır. Araştırmanın örneklemini, İstanbul Kadıköy'de bulunan Şenesenevler ve Hayrullah Kefoğlu Liselerinde 2000- 2001 Eğitim-Öğretim yılında öğrenim gören, 15, 16, 17 yaş grubundaki toplam 419 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan ergenlerin, aile içi psikolojik örüntülerini nasıl algıladıklarını ölçmek için `Aile Ortamı Ölçeği` ve öfke düzeylerini ve öfkelerini ifade davranış biçimlerini ölçmek için de `Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarz Ölçeği` uygulanmıştır. Bu iki ölçekten başka, katılımcıların, yaş, cinsiyet, anne-baba eğitimi, kardeş sayısı gibi değişkenleriyle ilgili bilgi almayı amaçlayan ve araştırmacı tarafından hazırlanan `Kişisel Bilgi Formu` kullanılmıştır. İstatistiksel analizlerde iki grup arasındaki ortalama puan farklılıklarının analizi için `student-t` testi, ikiden fazla grubun ortalama farklılıkları için `tek yönlü varyans analizi`, Gruplar arası farklılıkları saptamak için de `Scheffe testi` kullanılmıştır. `Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarz` ve `Aile Ortamı Ölçeği` puanlarının ilişkisi `Pearson Korelasyon Analizi` ve `Çok Değişkenli Stepwise Regresyon Analizleri` ile değerlendirilmiştir. Verilerin istatistiksel analizi sonunda elde edilen bulguları şöyle özetleyebiliriz: `Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarz Ölçeği` puanlarının, `Aile Ortamı Ölçeği` ile ilişkisi incelendiğinde, `Aile Ortamı Ölçeği`nin, `birlik-beraberlik` boyutu ile, `öfke içe` ve `öfke dışa` boyutları arasında negatif ilişki, `öfke kontrol` boyutu ile ise pozitif ilişkinin varlığı istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. vm`Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarz ölçeği`nin, `sürekli öfke` ve `Öfke kontrol` alt ölçeklerinin `Aile Ortamı ÖlçeğPnin `denetim` boyutuyla arasında pozitif zayıf ilişki elde edilmiştir. `Denetim` boyutunun `öfke içe` ve `Öfke dışa` alt ölçekleriyle arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. `Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarz` ve `Aile ortamı Ölçeği`nin ilişkisinin regresyon modeli olarak açıklanmasında, bağımlı değişken olarak `sürekli öfke` alındığında, bu değişkeni açıklayan modelin, `denetim` ve `birlik-beraberlik` bağımsız değişkenleri ile açıklandığı görülmüştür. `Birlik-beraberlik` boyutu bu modeli negatif olarak etkilemektedir. Bağımlı değişken olarak, `öfke içe` alındığı zaman, bu değişkeni açıklayan modelin, `denetim` ve `birlik-beraberlik` bağımsız değişkenleri ile açıklandığı ve `birlik-beraberliğin` modeli negatif olarak etkilediği görülmektedir. Bağımlı değişken olarak `öfke dışa` alındığı zaman bu değişkeni açıklayan modelin `birlik beraberlik` değişkeni ile açıklandığı ve bu değişkenin modeli negatif olarak etkilediği saptanmıştır. Son olarak `öfke kontrol` boyutu, bağımlı değişken olarak alındığı zaman bu değişkeni açıklayan modelin, `birlik-beraberlik` değişkeni ile açıklandığı ve modeli pozitif olarak etkilediği görülmektedir. Özetle, aile ortamında algılanan birlik-beraberlik duygusunun, ergenlerde sürekli öfke, içe ve dışa yönelen öfkeyi azaltıcı ve Öfke kontrol davranışını da arttırıcı bir etkiye sahip olduğu sonucu çıkmıştır. Aile ortamında algılanan denetimin ise ergenlerin sürekli öfke ve öfkelerini kontrol altında tutma davranışım güçlendirici etkiye sahip olduğu bulunmuştur. Araştırmada, `Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarz Ölçeği` nin, `sürekli öfke`, `öfke içe`, `öfke dışa`, öfke kontrol` alt ölçeklerinin ortalama değerleri incelendiğinde, cinsiyete göre istatistiksel olarak anlamlı ( P>0.05 düzeyinde) bir farklılık elde edilmemiştir. `Sürekli öfke ve Öfke İfade Tarz Ölçeği`nin 15, 16, 17 yaş gruplarına göre farklılıkları incelenmiş ve sadece `öfke dış` alt boyutunda anlamlı bir fark bulunmuştur. Farklılığın kaynağım bulmak için `Post-Hoc` (Scheffe testi) karşılaştırması yapılmış ve `Öfke Tarz Ölçeği`nin `öfke dışa` alt boyutunda, 15 ve 17 yaş grupları arasında, istatistiksel olarak anlamlı bir fark elde edilmiştir. Buna göre 15 ve 17 yaş grupları ıxarasında, 0.05 düzeyinde, `öfke dışa` alt boyutunda 17 yaş grubunun lehine anlamlı bir fark vardır. Bunun anlamı, 17 yaş grubu ergenlerinin öfkelerini, 15 yaş grubu ergenlerine göre daha fazla dışa yönelttikleridir. Anne ve babaların eğitim düzeyinin, ergenlerin sürekli öfke ve öfke ifade davranışlarını etkileyen bir değişken olup olmadığı araştırılmış ve anne ve babanın ilköğretim, ortaöğretim veya yükseköğretim görmüş olmasının ergenin öfke düzey ve davranışını etkileyen bir değişken olmadığı bulunmuştur. Ergenlerin öfke düzey ve davranışının, doğum sırasına (ilk, ortanca veya son çocuk olmak) göre farklılık göstermediği bulunmuştur. Araştırmada son olarak, ergenin ailede tek çocuk veya kardeş sahibi olması, öfke düzey ve davranışlarını etkileyen bir etmen olarak bulunmamıştır. SUMMARY The aim of this research was to assess whether the anger level and anger expression styles of adolescents differ with respect to their perception of family environment. In this study the anger level and anger expression styles of adolescents were also investigated correlationally with respect to the variables of adolescents' age, sex, birth order, parent's educational status and being single child or not. This research was performed in accordance with the correlational scanning model. The subjects were students of Şenesenevler and Hayrullah Kefoğlu High School which are in Kadıköy, in Istanbul. There were 419 students, on 15, 16, 17 ages, 243 of them were girl, 176 of them were boys. To assess the trait anger level and anger expression styles of adolescents, `The Trait Anger Expression Scale and to assess adolescents' perception of their family environment, `Family Environment Questionaire` were used. In addition to these scales, to reach some variables such as age, sex, parent's educational status, birth order and having sibling, we used `Personal Questionnaire Form`. After the data gathering phase the raw data were analysed statistically. We used `The Independent Group t Test` to find out whether there was a significant difference among two groups averages, `One Way Analysis of the Variance (F Test)` was used for a significant difference among the groups averages more than two. When there was a significant difference among the group averages, `The Scheffe Test` was used to determine the source of the difference. `Person Correlational Analyse Test` and `Stepwise Regression Analyse` were used to determine the connection between `The Trait Anger Expression Scale` and Family Environment Questionaire` points. The folio wings are the findings of the research:It was found out that there is a negative correlation between cohesion dimension of Family Environment Questionaire and repressed anger, expressed anger, and positive correlation with controlled anger. It was found out that there is a positive correlation between trait anger, controlled anger, and the perception of control in family environment. There was no correlation between the perception of control and repressed and expressed anger. When we examined the relationship between `The Trait Anger Expression Scale` and `Family Environment Scale` as a regression model, we saw that when we took trait anger as a dependent variable, it was explained by control and cohesion in family environment.. Cohesion affected this model negatively. When we took repressed anger as a dependent variable, this model which explains this variable could be explained by control and perception in family. Cohesion affected this model negatively When we took expresed anger as a dependent variable, this model which explains this variable could be explained by cohesion. This variable affected this model negatively. Finally when we took controlled anger as a dependent variable, this model which explains this variable could be explained by cohesion. This variable affected this model positively. In summary, in this research, it was found out that cohesion in family environment decreases adolescents' trait anger level and repressed and expressed anger behaviours and insreases controlled anger behaviour. The perception of control in family environment increases adolescents' trait anger level, controlled anger and repressed anger bahaviours. The trait anger level, repressed, expressed, and controlled anger of adolescents 'did not show any difference wjth respect to the sex of adolescents. In this research it was investigated that whether there was a difference in trait anger level and repressed, expressed, controlled anger with respect to the ages of adolescents. As a result of `One Way Analysis` and `Scheffe Test`, we found out that there is a statistical meaningful difference between the ages of 15 and 17. That means 17 ages adolescents can expres their anger to the outside more than 15 ages adolescents. VIThere was no difference in trait anger, repressed, expressed, controlled anger with respect to the adolescents' parents' educational status. It was also found that adolescents' trait anger level and anger styles didn't differ according to their birth order. Finally, it was found out that adolescents' sibling situation (having sibling or not) didn't effect their trait anger level and anger behaviour styles. Vll 172

SUMMARY The aim of the study is to examine self-esteem and anxiety level of the Cerebral Palsy adolescents with border line IQ levels. The universe of the study composed 100 subjects from the Psycho-Social service of Metin Sabancı Spastic Children Center. The sample was constructed from 28 border line IQ leveled adolescents by applying `Coopersmith Self-Esteem Scale` and `Beck Anxiety Inventory`. By the results of the inventories, 16 subjects with low self-esteem and with high anxiety level were selected. The experiment and control group were formed from 16 people. In this study `Coopersmith Self-Esteem Scale` was used to examine the self- esteem and `Beck Anxiety Inventory` was used to investigate the level of anxiety. The validity and reliability of two scales were examined by various researchers. Furthermore both of the scales were used in many studies in Turkey. In this study necessary information was collected from the anamnesis of C.P. adolescents. The duration of The Group Counseling Program was lasted 10 weeks, each meeting was lasted for about 1.5 hours. According to the results of the Program, a significant difference between experiment and control group in terms of self-esteem level was observed. Although there was a decline in the anxiety level, pre and post test results was not significant. In terms of the control group, pre and post test results of self-esteem and anxiety did not differentiate. in 2000

BÖLÜM V ÖZET,SONUÇ VE ÖNERİLER Özet Bu araştırma, 15-16 yaş grubu ergenlerinin öfke ifade tarzlarının kendilik imgelerini algılamalarına göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymak amacı ile gerçekleştirilmiştir. Söz konusu farklılaşma araştırılırken; ergenlerin öfke ifade tarzlarının ve kendilik imgelerinin yaşa, cinsiyete, okul türüne ve anne-babanın eğitim durumuna göre farklılaşıp farklı laşmadığı da ilişkisel olarak incelenmiştir. İlişkisel tarama modeline uygun olarak hazırlanan araştırmanın evrenini, İstanbul ili Anadolu Yakası Kadıköy ilçesi'nde Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı olarak eğitim-öğretim veren Mehmet Beyazıt Lisesi lise birinci ve ikinci sınıflarında okumakta olan bütün 15 ve 16 yaş grubu ergenleri ile Kadıköy Anadolu Lisesi orta ikinci ve üçüncü sınıflarında (iki yıl yabancı dil hazırlık sınıfı okuduklarından dolayı) okumakta olan bütün 15 ve 16 yaş grubu ergenleri oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma grubu, 256'sı erkek, 1 72'sî kız olmak üzere toplam 428 ergenden oluşturulmuştur. Araştırmanın veri toplama aşamasında iki ölçekten yararlanılmıştır. Ergenlerin öfke yaşantılarını ifade ediş biçimlerini belirlemek için ` Sürekli Öfke- Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ) `, kendilik imgesi algısının düzeyini tespit etmek amacıyla da ` Offer Kendilik İmgesi Ölçeği (OKİÖ) ` uygulanmıştır. Bu ölçeklere ek olarak, ergenlerin yaş, cinsiyet, hangi okulda okudukları ve anne-babanın eğitim durumu gibi bazı değişkenlere de ulaşabilmek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan ve 5 sorudan oluşan ` Kişisel Bilgi Formu ` nun da cevaplandırılması istenmiştir. Veri toplama aşamasından sonra, elde edilen ham verilerin istatistiksel çözümlemeleri yapılmıştır. Ergenlerin öfke ifade tarzlarının kendilik imgesine göre farklılaşıp farklılaşmadığını test etmek amacıyla, ikiden fazla grubun ortalamalarının karşılaştırılması söz konusu olduğundan Tek Yönlü Varyans Analizi (F Testi) tekniğinden yararlanılmıştır. Grup ortalamaları arasında anlamlı bir farkın ortaya çıkması durumunda, bu farkın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla da, grup sayıları birbirinden çok farklı olduğu durumlarda kullanılan Tukey Kramer Testi'nden faydalanılarak karşılaştırmalar yapılmıştır. Bunun yanısıra, ergenlerin öfke ifade tarzlarının ve kendilik imgelerinin 127cinsiyet, okul türü ve 15 ya da 16 yaş grubunda oluşlarına göre farklılaşıp farklılaşmadığını test eden Bağımsız Grup t Testi Tekniği kullanılmış; ergenlerin öfke ifade tarzlarının ve kendilik imgelerinin anne-babanın eğitim durumuna göre farklılaşıp farklılaşmadığını Tek Yönlü Varyans Analizi (F Testi) ve grup ortalamaları arasında anlamlı bir fark çıkması sonucunda, bu farkın hangi gruptan kaynaklandığını tespit etmek için de Duncan Testi ya da Tukey Kramer Testi ile sınanmıştır. Elde edilen istatistiklerin manidarlığı 0.05 düzeyinde ve çift yönlü olarak test edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular özetle aşağıda sunulmuştur : 1. Ergenlerin öfke ifade tarzlarının kendilik imgelerine göre farklılaşma gösterdiği tespit edilmiştir. Yüksek düzeyde kendilik imgesi (olumlu kendilik imgesi) algısına sahip ergenlerde bastırılmış öfke, dışavurulmuş öfke ve sürekli öfke boyutlarında azalma olduğu, yine yüksek düzeyde kendilik imgesi (olumlu kendilik imgesi) algısına sahip ergenlerin kontrol altına alınmış öfke boyutunun ise, arttığı saptanmıştır. 2. Ergenlerin bastırılmış öfkeleri, dışavurulmuş öfkeleri ve kontrol altına alınmış öfkeleri yaşa göre farklılaşmamaktadır. Sürekli öfkeleri ise, yaşa göre farklılaşma göstermektedir. 15 yaş grubu ergenlerinin 16 yaş grubu ergenlerine göre, sürekli öfkeye daha eğilimli oldukları tespit edilmiştir. 3. Ergenlerin bastırılmış öfkeleri, dışavurulmuş öfkeleri, kontrol altına alınmış öfkeleri ve sürekli öfkeleri cinsiyete göre farklılaşmamaktadır. 4. Ergenlerin bastırılmış öfkeleri, dışavurulmuş öfkeleri ve kontrol altına alınmış öfkeleri okul türüne göre farklılaşmaktadır. Bu farklılaşmalar, Kadıköy Anadolu Lisesi ergenleri lehinedir. Sürekli öfke ise, okul türüne göre farklılaşma göstermemektedir. 5. Ergenlerin dışavurulmuş öfkeleri, annenin eğitim durumuna göre farklılaşmaktadır. Anneleri yüksekokul veya üniversite ve ortaokul veya lise mezunu olan ergenlerin, anneleri okuryazar veya ilkokul mezunu olan ergenlere göre dışavurulmuş öfkeyi daha rahat ortaya koyabildikleri saptanmıştır. 128Annenin eğitim durumuna göre, ergenlerin bastırılmış öfkeleri, kontrol altına alınmış öfkeleri ve sürekli öfkeleri farklılaşma göstermemektedir. 6. Ergenlerin kontrol altına alınmış öfkeleri, babanın eğitim durumuna göre, farklılaşma göstermektedir. Babaları yüksek öğrenim görmüş ergenlerin öfkelerini kontrol altında tutabilme düzeylerinin arttığı görülmektedir. Babanın eğitim durumuna göre, ergenlerin bastırılmış öfkeleri, dışavurulmuş öfkeleri ve sürekli öfkeleri farklı I aşma maktadır. 7. Ergenlerin kendilik imgeleri yaşa göre farklılaşma göstermemektedir. 8. Ergenlerin kendilik imgeleri cinsiyete göre farklılaşma göstermemektedir. 9. Ergenlerin kendilik imgeleri okul türüne göre farklılaşmaktadır. Kadıköy Anadolu Lisesi'nde okuyan ergenlerin Mehmet Beyazıt Lisesi'nde okuyan ergenlere göre, daha olumlu kendilik imgelerine sahip oldukları saptanmıştır. 10. Annenin eğitim durumunun ergenlerin kendilik imgeleri üzerinde etkili bir değişken olduğu saptanmıştır. Annenin yüksekokul veya üniversite ve ortaokul ya da lise düzeyinde bir eğitim almış olması, ergenin kendilik imgesini olumlu yönde etkilemektedir. 1 1. Babanın eğitim durumunun da, yüksekokul veya üniversite ve ortaokul veya lise mezunu olmasının, ergenlerin olumlu kendilik imgesi geliştirmelerinde önemli bir etken olduğu tespit edilmiştir. Sonuç Bu araştırmada, kendilik imgesinin 15-16 yaş grubu ergenlerinin öfke ifade tarzları üzerinde etkili bir değişken olduğu ortaya çıkmıştır. Olumlu kendilik imgesine sahip ergenlerin, günlük yaşantılarında sürekli öfke duygusu yaşama eğiliminde olmadıkları, ilişkilerinde ürettikleri öfkeyi dışavurma ya da içe yöneltme, bastırma yolunu seçmeden, hoşgörülü, sabırlı ve anlayışlı davranabildikleri, sakinleşme eğilimine daha kolay girebildikleri, bir başka deyişle öfkelerini kontrol altında tutabildikleri sonucuna varılmıştır. 129 SUMMARY The aim of this research was to assess whether the anger expression styles of adolescents differ with respect to their self-images. In doing this research, the anger expression styles of adolescents and their self-images were also investigated correlationally with respect to the variables of age, sex, the type of school and the parents' educational status. The research was performed in accordance with the correlational scanning model. The subjects were the students at the first and second clases of Mehmet Beyazıt Lisesi and the second and third classes of the secondary part of Anadolu Lisesi (as they had been in the foreign language class for two years) both of which are in Kadıköy, in Istanbul. There were 428 adolescents, 256 being male and 172 being female. Two scales were used during the data gathering phase. To assess the anger expression styles of adolescents the Trait Anger Expression Scale and for the assessment of the perception of the self-image the Offer Self-image Questionnaire were used. Additionally, the subjects were required to complete a questionnaire of 5 questions prepared by the researcher, to reach such variables as age, sex, the type of school and the educational status of the parents. After the data gathering phase, the statistical analysis of the raw data was done. As there were more than two group averages for comparision, One way Analysis of the Variance (F test) was used to test whether the anger expression styles of adolescents differ with respect yo their self-images. When there was a significant difference among the group averages, the Tukey Kramer Test, which is used when group nymbers were too much different, was used to determine the source of the difference. Morover, the Independent Group t Test was used to test whether the anger expression styles and self-images of differ with respect to their sex, type of school and the age group. For the educational status of the parents One-way Analysis of the Variance (F test) was used. In case of a significant difference among the group averages, the Duncan Test or the Tukey Kramer Test was used to determine the source of the difference. Their significance was tested at 0.05 level and on two-tails. _ The following are the findings of the research, in summary :1. It was found that the anger expression styles of the adolescents differ with respect to their self-images. A decrease in the dimensions of repressed anger, expressed anger and trait anger, and an increase in controlled anger was determined in those adolescents with a high level of self-image (positive self-image). 2. There was no difference in repressed anger, expressed anger and controlled anger with respect to the ages. However, the trait anger dimension was shown to have a difference with respect to the ages in that the 1 5 years age group was more angry prone than 16 years age group. 3. The repressed anger, expressed anger, controlled anger and the trait anger of the adolescents did not show any difference with respect to the sex. 4. The repressed anger, expressed anger and controlled anger of the adolescents differed with respect to the type of the school. The differences were in favour of the of the adolescents from Kadıköy Anadolu lisesi. The trait anger, on the other hand, did not show any difference with respect to the type of the school. 5. The expressed anger of the adolescents differed with respect to the educational status of the mother. Those adolescents, whose mothers had completed university and secondary school or high school, expressed anger more easily in comparision to those ones, whose mothers were literate or had completed only the primary school. By contrast, no difference was found in the repressed anger, controlled anger and trait anger when the mothers' educational situations were considered. 6. The controlled anger of the adolescents differed with respect to the educational status of the father. Those adolescents whose fathers were of high educational level showed an increase in the ability to control their anger. No difference was found in the repressed anger, expressed anger and trait anger, when the fathers' educational status was considered. 7. The self-images of the adolescents showed no differences with respect to the ages. 8. The self-images of the adolescents showed no differences with respect to the sex. Ill9. The self-images of the adolescents differed with respect to the type of the school. Those adolescents from the Kadıköy Anadolu Lisesi were shown to have more positive self-image than those from the Mehmet Beyazıt Lisesi. 10. The mother's educational status was determined as a significant variable in the self- images of the adolescents. The mother's having received a university or high school degree positively affected the adolescent's self-image. 11. The fahter's educational status, too, i.e., whether he had completed university or high school, was a significant positive factor in the develpoment of the adolescents' self-image. IV 155

Bu araştırmada grup içinde popüler olan gençlerin benlik algısı ve denetim odağı özellikleri açısından incelenmesi amaçlanmıştır.Araştırmada öğrencinin popülerlik seviyelerini belirlemek amacıyla sosyometri testi uygulanmıştır. Benlik algısını ölçmek için Piers-Harris Çocuklar için Öz Kavramı Ölçeği, denetim odağını ölçmek için Nowicki-Strickland denetim Odağı Ölçeği, araştırmacı tarafından geliştirilen ve anket niteliğinde olan Öğrenci Tanıma Çizelgesi uygulanmıştır.Uygulama Fenerbahçe Lisesi, Suadiye Lisesi ve İntaş Lisesi'nde 250'si kız, 350'si erkek olmak üzere toplam 601 öğrenciden oluşan bir çalışma grubunda gerçekleştirilmiştir.Araştırmaya Lise I. sınıfta öğrenimlerinin sürdürmekte olan 15 yaş grubu gençler dahil edilmiştir.Benlik algısı, benlik algısı alt boyutu ve denetim odağı puanları ile üç gruba ayrılmış popülerlik seviyeleri arasındaki farklılaşmaları belirlemek için Tek Yönlü Varyans Analizi Tekniği, grup ortalamaları arasında anlamlı fark çıkması durumunda bu farkın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla da "Tukey Kramer Testi" tekniği kullanılmıştır.Yüksek ve düşük popülerlik seviyesine sahip gençlerin benlik algısı alt boyutlarından aldıkları puanlar arasındaki farklılaşmaları belirlemek için T testi uygulanmıştır. Yüksek ve düşük popülerlik seviyesine sahip gençlerin anne babalarının çok yetiştirme özelliklerini algılayışları ve anne-babalarının eğitim seviyeleri ile popülerlik düzeyleri arasındaki ilişkileri belirlemek için Ki-Kare Testi'den yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir.1) Farklı popülerlik seviyesine sahip gençlerin denetim odağı puanları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Farklı popülerlik seviyesine sahip gençlerin benlik algısı ölçeğinin "mutluluk" ve "sosyal beğenirlik gözde olma" alt boyutlarında farklılaşmadıkları belirlenmiştir.Farklı popülerlik seviyesine sahip gençlerin benlik algısı ve denetim odağı puanları öğrencilerin cinsiyetlerin göre farklılaşmamaktadır. Yüksek ve düşük popülerlik seviyesine sahip gençler babalarının eğitim durumları açısından farklılaşmamaktadırlar.2) Farklı popülerlik seviyesine sahip gençlerin benlik algısı puanları arasında popülerlik seviyesi yüksek olanlar lehine anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur.3) Farklı popülerlik seviyesine sahip gençlerin benlik algısı ölçeği "davranış" alt boyutu puanları arasında popülerlik seviyesi yüksek olanlar lehine anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur.4) Farklı popülerlik seviyesine sahip gençlerin benlik algısı ölçeği "kaygı" alt boyutu puanları arasında anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur. Düşük popülerlik seviyesine sahip gençlerin popülerlik seviyesi yüksek ve orta alan gruba göre daha fazla kaygılı oldukları belirlenmiştir.5) Yüksek ve düşük popülerlik seviyesine sahip gençlerin benlik algısı ölçeği "zihinsel durum-okul durumu" alt boyutu puanları arasında popülerlik seviyesi yüksek olan grup lehine anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur.6) Yüksek ve düşük popülerlik seviyesine sahip gençlerin benlik algısı ölçeği "fiziksel görünüm" alt boyutu puanları arasında popülerlik seviyesi yüksek olan grup lehine anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur.7) Popülerlik seviyesi yüksek olan gençlerin anne-babalarının çocuk yetiştirme özelliklerini popülerlik seviyesi düşük olan gruba göre daha yüksek oranda "demokratik" olarak algıladıkları belirlenmiştir.8) Yüksek ve düşük popülerlik seviyesine sahip gençlerin akademik başarıları arasında popülerlik seviyesi yüksek olan grup lehine anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir.10) Düşük popülerlik seviyesine sahip kız ve erkek öğrencilerinin benlik algısı puanları arasında hine bir fark olduğu belirlenmiştir. This research aimed to analyse the teen-agers popular in a group, with respect to their self perception and locus of control.Within this reseach, sociometry method was used in order to determine the popularity levels of the students. For measuring the self perception and locus of control respectively Piers-Harris's Self-Concept Scale For-Kids; Nowicki-Strickland's locus of control scale and student Identification Inventory being on the basis of a survey and developed by the researcher were applied.Findings obtained:1) No significant difference between the locus of control teenagers having different popularity levels, were found.2) Between the self perception points of the teenagers having different popularity levels, a significant difference in favour of the ones from higher popularity levels was found.3) Between the self perception scale "behaviour" sub-dimension points of the teenagers having different popularity levels, a significant difference in favour of the ones from higher popularity levels was found.4) Between the self perception scale "anxiety" sub-dimension points of the teenagers having different popularity levels, a significant difference was found.5) Between the self perception scale "mental status-school status" sub-dimension points of the teenagers having high or low popularity levels, a significant difference in favour of the group having high popularity level was found.6) Between the self perception scale "physical appearance" subdimension points of the teenagers having high or low popularity levels, a significant difference in favour of the group having high popularity level was found.7) It was observed that parents of the teen-agers having high popularity level can more democratically understand the child educating specifications when compared to the group having a lower popularity level.8) Between the academical successes of the teenagers from the high or low popularity levels, a significant difference in favour of the ones having high popularity level was determined.9) It was determined that mothers of the teenagers from high popularity levels have higher education levels.10) It was determined that there is a difference in favour of the male students among all famale and male students having low popularity levels.

87 BÖLÜM V ÖZET, SONUÇ VE ÖNERİLER özet Bu araştırma, ergenlik çağındaki öğrencilerin çocukluk dönemlerine ilişkin olarak algıladıkları anne tutumları ile benlik tasarım düzeyleri arasında bir ilişki olup olmadığını ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. SÖ2konusu bu ilişki araştırılırken, ergenin benlik tasarım düzeyinin ve annenin çocuk yetiştirme tutumlarının ergenin cinsiyetine, a- ilede kardeşler arasındaki doğum sırasına ve annenin eğitim düzeyine göre farklılaşıp farklılaşmadığı ilişkisel olarak incelenmiştir. Araştırmanın evrenini İstanbul ili, Anadolu yakasında, Milli Eğitim Bakanlığı 'na bağlı olarak eğitim-öğretim yapan özel liselerin ortaokul ikinci sınıflarında okumakta olan er genler oluşturmuştur. Tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilen toplam 619 kişi de araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Örneklemi oluşturan öğrencilerin 295' i kız, 324' ü ise erkek - tir. Veri toplama aşamasında iki Ölçekten yararlanılmıştır. Ergenlerin benlik tasarım düzeylerini belirlemek için 118

101 depresif duygulanım düzeyi yükselmektedir. Babanın eğitim düzeyi ile ergenlerin depresif duygulanımlan arasında bir ilişki bulunamamıştır. Anne-babanın biri veya her ikisinden uzun süreli ayrılık (ölürn, boşanma veya iş nedeniyle) ergenlerin hem COD'lerini hem de depresif duygulanımlarını anlamlı düzeyde yükseltmektedir. Aile içinde iürckli/kfonik bir hastalığı olan bir yakuurun olmüsı da ergenlerin hem OOD'lerini hem de depresif duygulanımlanm anlamh seviyelerde artüncı bir değişken olarak gözlenmiştir. Sonuç Bu araştırmada lise öğrenimi görmekte olan ergenlerin çocukluk dönemine İlişkin olarak algıladıkları aüe-içi ortam özelliklen ve ana-baba tutumlarının, OOD'îeri ve depresif duygulanım düzeyleri üzerinde etkili bir değişken olduğu ortaya çıkmıştır. Aile içinde birlik-beraberliğin yüksek düzeyde algılanmasının ergenlerin üzerinde olumlu etkiler yarattığı ve OOD'ler ile depresif duygulanımı azalttığı saptanmıştır. Aile içindeki denetim'in ise ergenlerin OOD'îeri ve depresif duygulanımları üzerinde bir etkisi bulunmamıştır. Araştırmadan elde edilen bulgular ışığında; aşırı koruyucu ana-baba tutumunun ergenlerin OOD'îeri ve depresif duygulanmılari üzerinde bir etkisinin olmadığı sonucuna varılmıştır. Ebeveynlerin demokratik tutumunun, ergenlerin OOD'îeri ve depresif duygulanımlarını arttıran bir değişken olduğu saptanmıştır. Annenin ev kadınlığını reddedici bir tutum içinde olması, ergenlerin kişilik gelişimlerini olumsuz etkileyen ve OOD'ler ile depresif duygulanımı arttırıcı bir değişken olduğu bulunmuştur. _ »jitfccKinânt»*`` t 'SSSS*100 Aile-içi ortam özelliklerinden `'biriik-beraberlik` boyutunun, ergenlerin OOD'leri ve depresif duygulanımları üzerinde olumlu yönde azaltıcı bir etki yarattığı, `denetim` boyutunun ise OOD'ler ve depresif duygulanım açısından bir etkisi olmadığı tespit edilmiştir. Ana«bûba tutumları açısından bakıldığında; `aşırt koruyucu annelik` tutumunun ergenlerin OOD'leri ve depresif duygulanımları arasında bir ilişki olmadığı gözlenmiştir, Ana-babarun `demokratik` tutumunun ergenlerin OOD'lerini ve depresif duygulanımîarmı artüneı olumsuz bir etkisi olduğu belirlenmiştir. Annenin ev kadınlığını reddetme tutumunun ergenlerin OOD'lerini ve depresif duyguîanırnlanm arttırıcı yönde kuvvetli etkisi olduğu tespit edilmiştir. Kan-koca geçimsizliği ile OOD'ler ve depresif duygulanım arasında aynı yönde kuvvetli bir ilişki bulunmuştur. Arme-babanın `baskı ve disiplin` tutumu île OOD'ler ve depresif duygulanım arasında bir ilişkiye rastlanmamıştır. Kız öğrencilerin OOD'leri ve depresif duygulanımları erkek öğrencilere oranla anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. OOD'ler ile depresif duygulanım arasında aynı yönde kuvvetli bir ilişki bulunmuştur. Arme-babanın eğitim düzeyi açısından incelendiğinde; OOD'ler açısından anne - baba eğitiminin bir etkisi olmamaktadır. Annenin eğitim durumunun depresif duygulanım üzerinde etkili bir değişken olduğu gözlenmiştir. En yüksek depresif duygulanım, anneleri (okur-vazar olmayan ve ilkokul mezunu) düşük düzevde eüitim almış emenlerde gözlenmiştir, orta öğrenim kururnîanıu bitirmiş annelerin çocuklarında en olumlu duygulanım düzeyi gözlenmiştir ancak yüksek eğitim gören annelerin çocuklarında yine100 Aile-içi ortam özelliklerinden `'biriik-beraberlik` boyutunun, ergenlerin OOD'leri ve depresif duygulanımları üzerinde olumlu yönde azaltıcı bir etki yarattığı, `denetim` boyutunun ise OOD'ler ve depresif duygulanım açısından bir etkisi olmadığı tespit edilmiştir. Ana«bûba tutumları açısından bakıldığında; `aşırt koruyucu annelik` tutumunun ergenlerin OOD'leri ve depresif duygulanımları arasında bir ilişki olmadığı gözlenmiştir, Ana-babarun `demokratik` tutumunun ergenlerin OOD'lerini ve depresif duygulanımîarmı artüneı olumsuz bir etkisi olduğu belirlenmiştir. Annenin ev kadınlığını reddetme tutumunun ergenlerin OOD'lerini ve depresif duyguîanırnlanm arttırıcı yönde kuvvetli etkisi olduğu tespit edilmiştir. Kan-koca geçimsizliği ile OOD'ler ve depresif duygulanım arasında aynı yönde kuvvetli bir ilişki bulunmuştur. Arme-babanın `baskı ve disiplin` tutumu île OOD'ler ve depresif duygulanım arasında bir ilişkiye rastlanmamıştır. Kız öğrencilerin OOD'leri ve depresif duygulanımları erkek öğrencilere oranla anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. OOD'ler ile depresif duygulanım arasında aynı yönde kuvvetli bir ilişki bulunmuştur. Arme-babanın eğitim düzeyi açısından incelendiğinde; OOD'ler açısından anne - baba eğitiminin bir etkisi olmamaktadır. Annenin eğitim durumunun depresif duygulanım üzerinde etkili bir değişken olduğu gözlenmiştir. En yüksek depresif duygulanım, anneleri (okur-vazar olmayan ve ilkokul mezunu) düşük düzevde eüitim almış emenlerde gözlenmiştir, orta öğrenim kururnîanıu bitirmiş annelerin çocuklarında en olumlu duygulanım düzeyi gözlenmiştir ancak yüksek eğitim gören annelerin çocuklarında yine 104

ÖZET, YARGI, ÖNERİLER Bu araştırma liseli ergenlerin algıladıkları duygusal istismarın kendini kabul seviyelerine olan etkisini incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ergenler tarafından algılanan duygusal istismar seviyesini belirlemek için Yetişkin Genç İlişkilerinde Duygusal Ezim Ölçeği (Alantar, 1989) kullanılmıştır. Ergenlerin kendini kabul değerlerini ölçebilmek amacıyla Kendini Kabul Envanteri lise Formu (Temüge, 1987) uygulanmıştır. Bunlara ek olarak araştırmaya katılan öğrencilerin bazı demografik özelliklerini tespit etmek için yapılandırılmış bir Kişisel Bilgi Formuda kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemi İstanbul ilinde bulunan bir Özel Lise ile iki Resmi Lisenin, I, II, III. sınıflarında öğrenci olan 392 ergenden oluşmuştur. Araştırma sonucunda ergenlerin algıladıkları duygusal istismar seviyesinin azalmasıyla kendilerini kabul seviyelerinde anlamlı bir artma görüldüğü tespit edilmiştir. Kendini kabul değerini belirlemede alt boyutları oluşturan 10. kriter olan kendi cinsiyetim kabullenme boyutunun dışında diğer tüm boyutlarda anlamlı bir ilişkinin bulunduğu saptanmıştır. Algılanan duygusal istismar ve sağlıklı toplam kendini kabul yönünden kız ve erkek öğrenciler arasında anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmüştür. Algılanan duygusal istismarın yaşa bağlı olarak değişmediği tespit edilmiştir. En düşük sağlıklı toplam kendini kabul değerinin 15 yaş grubundaki ergenlerde bulunduğu görülmüştür. Kendini kabul değerinin 10 kriteri gözönüne alındığında 9. ve 10. kriterler dışında yaşa bağlı anlamlı farklılıklar olduğu saptanmıştır. -120-121 Tek çocukların algıladıkları duygusal istismarın 2,3,4 ve fazla kardeşe sahip çocuklardan daha yüksek düzeyde olduğu bulunmuştur. 3-4 ve fazla kardeşe sahip öğrencilerin algıladıkları duygusal istismarın 2 kardeşe sahip öğrencilerden daha yüksek düzeyde olduğu anlaşılmıştır. Annesi çalışmayıp iş aramayan ergenlerin algıladıkları duygusal istismarın annesi çalışan ergenlerin algıladıkları duygusal istismardan daha yüksek düzeyde olduğu saptanmıştır. 4 ve fazla kardeşe ve üç kardeşe sahip olan ergenlerin sağlıklı toplam kendini kabul seviyelerinin 2 kardeşe sahip deneklerden daha düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Araştırmada en düşük gelir düzeyini temsil eden H2milyon ve daha az` gelir düzeyine sahip olduğunu ifade eden ergenlerin sağlıklı toplam kendini kabul seviyelerinin diğer gelir düzeylerine sahip olan ergenlerden daha düşük seviyede olduğu görülmüştür. Bu araştırma sayesinde duygusal istismarın ergenlerin kişilik yapılan üzerindeki etkilerini inceleyen çalışmalara veri sağlanarak algılanan duygusal istismar ve kendini kabul seviyesi arasındaki ilişkiye veriler doğrultusunda açıklama getirilmiştir. Araştırma bulguları çerçevesinde aile ve eğitim ortamlarındaki uygulamalara yönelik şu önerilerde bulunabilir. 1-) Kültürler arası farklılıklardan etkilenen istismar olaylarının Türkiye bazında incelenmesi tanım, kriter oluş ve etkilerine ilişkin ampirik araştırmaların yapılması gerekmektedir. 2-) Özellikle Duygusal ve Cinsel istismar Türk literatüründe çok az incelenen konular olarak görülmektedir. Araştırmacıların bu istismar türlerine ilişkin çalışmalar yapmalarına ihtiyaç duyulmaktadır.122 3) Lynch'e göre (1991, ss.291-294) Çocuk istismarının engellemek için üç tür önlemden sözedilebilir. Üçüncül Önleme : Tekrar oluşumu önlemek amacıyla yapılan çalışmalardır. İstismarı engelleyici nitelik taşıyan kampanyalar, kamuoyunu konu hakkında bilinçlendirmeye yönelik eğitici çalışmalar bu tür önlemler içinde ele alınabilir. ikincil Önleme : Yüksek risk gruplarını belirlemek. Bu gruplara yönelik yardımcı ve destekleyici hizmetlerin sağlanması. Birincil Önleme : Herkesin sağlıklı olmasını sağlamaya ilişkin etkinlikleri içerir. Bu çalışmalar içinde çocukların gelişimlerini destekleyici ortamların sağlanması, yerleşmiş yanlış tutumların değiştirilmesi ve çok yönlü eğitim olanaklarının oluşturulması yeralır. Bu önleme çalışmaların Türkiye bazında ele alınıp incelenmesi ve olabildiğince işler hale getirilmesi sorunun çözümüne olumlu katkılarda bulunacaktır. 4) İstismar olaylarında disiplinlerarası bir müdahale gerekmektedir. Bununla birlikte çocuk istismarına yönelik sorunların daha büyük boyutlara ulaşmadan etkili bir biçimde çözülmesi bütün toplum örgütlerinin (örn; meslek kuruluşları, gönüllü kuruluşlar, basın vb) hizmete aktif olarak katılmasıyla mümkündür. 5) İstismara uğrayan çocuk ya da gençlerin başvurabilecekleri tedavi ve rehabilite edilebilecekleri kurumlara ihtiyaç vardır. Bu hizmetleri sağlayabilmek amacıyla kurulmuş ÇİKORED (Çocuk İstismarını Önleme ve Rehabilitasyon Derneği) tarzındaki kurumların yaygınlaştırılması gerekmektedir.123 6) Türk literatüründe liseli ergenlerin kendim kabul seviyelerine yönelik kısıtlı sayıda araştırma bulunmaktadır. Bu çalışma kendini kabulü belirlemede alt boyutları oluşturan 10 kriteri liseli ergenler düzeyinde inceleyen ilk çalışma niteliğinde olduğundan söz konusu çalışma sonucunda elde edilen bulguların konu hakkında yapılacak diğer araştırma sonuçlarıyla karşılaştırılması gerekmektedir. 7) Psikolojik danışma ve rehberlik etkinliklerinde ergenlerin kendini kabulünü desteklemek amacı ile grup yaşantılarına olanak verilmelidir. 135

Ayrıca cinsiyet açısından yaratıcılığın bazı alt boyutlarının farklılaştığı bulunmuştur. Aynı şekilde, denetim odağı da, cinsiyet açısından farklılaşmaktadır. > Öneriler Herşeyden önce, konunun, değişik yaş grupları açısından, farklı okul tipleri açısından ve farklı değişkenler açısından incelenmesinda fayda görülmektedir. Konunun Türkiye'de yeni bir alan olması, yaratıcılığın çeşitli yönlerini içeren araştırmalara ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Araştırma bulguları çerçevesinde, uygulamaya ve yeni araştırmalara yönelik şu önerilerde bulunulabilir: 1. Öncelikle, eğitim ortamında yaratıcı bireylerle karşılaşacak kişilerin, bu bireyleri ayırt edebilmeleri gerekmektedir. Bu amaçla, rehberlik servislerinde, yaratıcılığı ölçebilecek uzman rehberlerin bulunması ve konuya gereken önemin verilmesi önemlidir. 2. Türk çocukları için, kendi kültürümüze yönelik, ülkemizde geliştirilmiş ve adaptasyonu yapılmış yaratıcılığı ölçecek bir ölçeğe gereksinme duyulmaktadır. 3. Eğitim sistemi içerisinde, öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştirecek yaratıcılığı geliştirici programlara yer verilmelidir. 4. Yaratıcı öğrenciler rehberlik servisleri tarafından devamlı izlenmeli, aileleri ve çevreleri hakkında bilgi edinilmelidir. Daha sonraki okul ve meslek seçimi kararlarında, uygun kararların verilebilmesi için yardımcı olunabilir. 5. Yaratıcı bireyin çevresi (okul, atölye, oyun odası vb.) ilgi ve yetenekleri doğrultusunda geliştirilmelidir. 6. Yaratıcı öğrencilerin diğer kişilik özellikleri açısından da tanınması önemlidir. 7. Gerek yaratıcılık, gerekse denetim odağı açısından, cinsiyet farklılıklarının üzerine eğilinmelidir. Olumsuz yönde etkileyici farklılıkların sebepleri araştırılarak, telafi yoluna gidilebilir..* 8. Yaratıcı ergenlerle birlikte olan diğer kişilerde (işverenler, aile vb.) aydınlatılmalı, gerektiğinde bu kişilerle işbirliği sağlanarak, yaratıcı bireylere uygun ortamlar desteklenmelidir. 9. Yaratıcılığın çok küçük yaştan teşhisine çalışılmakta yarar vardır. 10. Yaratıcılık üzerinde denetim odağının etkileri, diğer araştırmalarla da incelenebilir. 11. İleri yaş gruplarının yaratıcılıkları üzerine Türkiye'de yapılmış bir araştırmaya rastlanmamıştır. İleri yaş grupları da ele alınabilir.Ayrıca cinsiyet açısından yaratıcılığın bazı alt boyutlarının farklılaştığı bulunmuştur. Aynı şekilde, denetim odağı da, cinsiyet açısından farklılaşmaktadır. > Öneriler Herşeyden önce, konunun, değişik yaş grupları açısından, farklı okul tipleri açısından ve farklı değişkenler açısından incelenmesinde fayda görülmektedir. Konunun Türkiye'de yeni bir alan olması, yaratıcılığın çeşitli yönlerini içeren araştırmalara ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Araştırma bulguları çerçevesinde, uygulamaya ve yeni araştırmalara yönelik şu önerilerde bulunulabilir: 1. Öncelikle, eğitim ortamında yaratıcı bireylerle karşılaşacak kişilerin, bu bireyleri ayırt edebilmeleri gerekmektedir. Bu amaçla, rehberlik servislerinde, yaratıcılığı ölçebilecek uzman rehberlerin bulunması ve konuya gereken önemin verilmesi önemlidir. 2. Türk çocukları için, kendi kültürümüze yönelik, ülkemizde geliştirilmiş ve adaptasyonu yapılmış yaratıcılığı ölçecek bir ölçeğe gereksinme duyulmaktadır. 3. Eğitim sistemi içerisinde, öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştirecek yaratıcılığı geliştirici programlara yer verilmelidir. 4. Yaratıcı öğrenciler rehberlik servisleri tarafından devamlı izlenmeli, aileleri ve çevreleri hakkında bilgi edinilmelidir. Daha sonraki okul ve meslek seçimi kararlarında, uygun kararların verilebilmesi için yardımcı olunabilir. 5. Yaratıcı bireyin çevresi (okul, atölye, oyun odası vb.) ilgi ve yetenekleri doğrultusunda geliştirilmelidir. 6. Yaratıcı öğrencilerin diğer kişilik özellikleri açısından da tanınması önemlidir. 7. Gerek yaratıcılık, gerekse denetim odağı açısından, cinsiyet farklılıklarının üzerine eğilinmelidir. Olumsuz yönde etkileyici farklılıkların sebepleri araştırılarak, telafi yoluna gidilebilir..* 8. Yaratıcı ergenlerle birlikte olan diğer kişilerde (işverenler, aile vb.) aydınlatılmalı, gerektiğinde bu kişilerle işbirliği sağlanarak, yaratıcı bireylere uygun ortamlar desteklenmelidir. 9. Yaratıcılığın çok küçük yaştan teşhisine çalışılmakta yarar vardır. 10. Yaratıcılık üzerinde denetim odağının etkileri, diğer araştırmalarla da incelenebilir. 11. İleri yaş gruplarının yaratıcılıkları üzerine Türkiye'de yapılmış bir araştırmaya rastlanmamıştır. İleri yaş grupları da ele alınabilir. 150