Search

De bestaande regelgeving voor de kwaliteit van zwemwater wordt herzien en wordt op termijn onderdeel van de Omgevingswet. Voor verschillende typen zwembaden, waaronder zwemvijvers, hebben experts voorgesteld aan welke eisen de waterkwaliteit zou moeten voldoen en welke analysemethoden gebruikt moeten worden om dit te bepalen. Er zijn in Nederland echter weinig waterkwaliteitsgegevens van zwemvijvers beschikbaar die de voorgestelde normstelling onderbouwen. Als input hiervoor heeft het RIVM daarom getoetst of de microbiologische waterkwaliteit in vier semi-openbare zwemvijvers voldeed aan de voorgestelde nieuwe eisen. Zwemvijvers zijn kunstmatig aangelegde ecosystemen om in te zwemmen waarin de omstandigheden van natuurlijke wateren zijn nagebootst. Het water in zwemvijvers staat niet in contact met de onderliggende aarde, bijvoorbeeld doordat een laag zeil of beton is aangebracht. Het water wordt geheel of grotendeels biologisch gezuiverd, bijvoorbeeld door plantenfilters. In tegenstelling tot in zwembaden wordt geen chloor gebruikt. De waterkwaliteit wordt beoordeeld door te controleren of er bepaalde bacteriën in zitten. Daarnaast worden een aantal fysisch-chemische kenmerken onderzocht, zoals zuurgraad, temperatuur, kleur en geur. In de onderzochte zwemvijvers waren de concentraties van de bacteriën Escherichia coli, intestinale enterococcen en Pseudomonas aeruginosa laag. Slechts een enkele keer zijn de kwaliteitseisen voor deze micro-organismen niet gehaald. Wel waren in alle zwemvijvers de concentraties van de bacterie Staphylococcus aureus hoog en is de kwaliteitseis hiervoor (afwezig in 100 milliliter) in 90 procent van de monsters niet gehaald. Aan de kwaliteitseisen voor de fysisch-chemische parameters is bijna altijd voldaan. De voorgestelde methoden om de aanwezigheid van E. coli en P. aeruginosa te onderzoeken bleken niet goed geschikt om zwemvijverwater te analyseren. Het is nodig om de methoden aan te passen of nader te onderzoeken. Ook is het wenselijk om te onderzoeken of de normwaarde voor S. aureus aangepast dient te worden en te onderzoeken bij hoeveel mensen gezondheidsklachten optreden na het gebruik van zwemvijvers.

De bestaande regelgeving voor de kwaliteit van zwemwater wordt herzien en wordt op termijn onderdeel van de Omgevingswet. Voor verschillende typen zwembaden, waaronder zwemvijvers, hebben experts voorgesteld aan welke eisen de waterkwaliteit zou moeten voldoen en welke analysemethoden gebruikt moeten worden om dit te bepalen. Er zijn in Nederland echter weinig waterkwaliteitsgegevens van zwemvijvers beschikbaar die de voorgestelde normstelling onderbouwen. Als input hiervoor heeft het RIVM daarom getoetst of de microbiologische waterkwaliteit in vier semi-openbare zwemvijvers voldeed aan de voorgestelde nieuwe eisen. Zwemvijvers zijn kunstmatig aangelegde ecosystemen om in te zwemmen waarin de omstandigheden van natuurlijke wateren zijn nagebootst. Het water in zwemvijvers staat niet in contact met de onderliggende aarde, bijvoorbeeld doordat een laag zeil of beton is aangebracht. Het water wordt geheel of grotendeels biologisch gezuiverd, bijvoorbeeld door plantenfilters. In tegenstelling tot in zwembaden wordt geen chloor gebruikt. De waterkwaliteit wordt beoordeeld door te controleren of er bepaalde bacteriën in zitten. Daarnaast worden een aantal fysisch-chemische kenmerken onderzocht, zoals zuurgraad, temperatuur, kleur en geur. In de onderzochte zwemvijvers waren de concentraties van de bacteriën Escherichia coli, intestinale enterococcen en Pseudomonas aeruginosa laag. Slechts een enkele keer zijn de kwaliteitseisen voor deze micro-organismen niet gehaald. Wel waren in alle zwemvijvers de concentraties van de bacterie Staphylococcus aureus hoog en is de kwaliteitseis hiervoor (afwezig in 100 milliliter) in 90 procent van de monsters niet gehaald. Aan de kwaliteitseisen voor de fysisch-chemische parameters is bijna altijd voldaan. De voorgestelde methoden om de aanwezigheid van E. coli en P. aeruginosa te onderzoeken bleken niet goed geschikt om zwemvijverwater te analyseren. Het is nodig om de methoden aan te passen of nader te onderzoeken. Ook is het wenselijk om te onderzoeken of de normwaarde voor S. aureus aangepast dient te worden en te onderzoeken bij hoeveel mensen gezondheidsklachten optreden na het gebruik van zwemvijvers.

Bij een bodemverontreiniging kunnen de schadelijke stoffen 'doorwerken' in de voedselketen. De concentraties van de verontreiniging kunnen in een organisme groter worden naarmate het hoger in de voedselketen staat. Zo kan een stof in de bodem worden opgenomen in een worm, die vervolgens wordt opgegeten door een mol, die op zijn beurt gegeten wordt door een roofvogel. Hoewel de roofvogel niet in direct contact komt met de bodemverontreiniging, kan deze via zijn voedsel gevolgen ondervinden van de verontreiniging. Het RIVM beschrijft in dit rapport de modellen waarmee de doorvergiftiging wordt beoordeeld, en benoemt de ervaringen in de praktijk, de knelpunten daarin en mogelijke oplossingen. Er zijn twee routes om rekening te houden met de doorvergiftiging: in de normstelling van stoffen, en bij de risicobeoordeling van stoffen op een verontreinigde locatie. Voor de risicobeoordeling van stoffen op een locatie wordt de kans op een doorvergiftiging in de voedselketen beoordeeld door individuele experts. Hiervoor zijn verschillende rekenmodellen beschikbaar, zoals BERISP, OMEGA 6.0 en SEDIAS. Een veel geopperde wens vanuit de praktijk is een eenduidige werkwijze om doorvergiftiging te beoordelen. Ook is beschreven voor welke stoffen in de huidige normstelling rekening is gehouden met doorvergiftiging. Tot 2008, toen de bodemkwaliteitsnormen in het Besluit bodemkwaliteit zijn ingevoerd, was het niet gebruikelijk om bij de normstelling voor bodem rekening te houden met doorvergiftiging. Voor een aantal stoffen (onder andere de pesticiden aldrin, dieldrin en endrin en DDT, DDD en DDE) worden momenteel de risicogrenzen geëvalueerd waarbij dat wel gebeurt.

Het humane blootstellingsmodel zoals opgenomen in het Europese risicoschattingmodel EUSES mist een aantal blootstellingroutes via de bodem die wel zijn opgenomen in het Nederlandse blootstellingsmodel CSOIL. Dit rapport beschrijft hoe de twee modellen gecombineerd zijn tot een nieuw model.Dit blootstellingsmodel is 'Humanex' genoemd. Het heeft tot doel om concentraties in het milieu te berekenen die de mens beschermen tegen nadelige effecten van chemische stoffen die zich kunnen verspreiden in het milieu. Deze zogenaamde milieurisicogrenzen zijn gebaseerd op gelijktijdige blootstelling van de mens via water, bodem, lucht en het dieet. Het model werd geanalyseerd aan de hand van proefberekeningen met 17 stoffen. De stofeigenschappen bepalen welke van deze routes het meest bijdragen aan de totale blootstelling. De modelanalyse liet tevens zien welke modelonderdelen nog verder kunnen worden verbeterd.

Het RIVM doet een voorstel voor nieuwe Nederlandse risicogrenzen voor nikkel in de bodem. Deze grenzen geven aan bij welke concentraties nikkel negatieve effecten op het ecosysteem in de bodem kan veroorzaken. Het voorstel is gebaseerd op de meest recente data en inzichten in Europa. Met deze grenzen worden de risico's van een nikkelverontreiniging realistischer ingeschat. Als gevolg daarvan zullen de normen strenger zijn voor enkele typen bodems, zoals bodems waar meer nikkel uit vrijkomt. Voor het merendeel van de bodems zullen de normen soepeler uitvallen. Nieuw is dat bij deze normen rekening wordt gehouden met de mate waarin bodemorganismen worden blootgesteld aan de vervuilende stof, de zogeheten biobeschikbaarheid. Uit de bodem komt namelijk niet de totale concentratie vrij, omdat een deel aan bodemdeeltjes 'vast blijft zitten'. In welke mate dat gebeurt, is afhankelijk van de samenstelling van de bodem en verschilt daarom per bodemtype. In het onderzoek is ook een correctiemethode ontwikkeld waarmee de totale concentratie van een stof in de bodem kan worden omgerekend naar de concentratie die vrijkomt. e huidige bodemnormen voor nikkel dateren van 2001 en zijn gebaseerd op drie testgegevens met regenwormen. De laatste 15 jaar is er binnen de Europese Unie veel experimenteel onderzoek gedaan naar de mate waarin nikkel giftig is voor bodemorganismen. Het RIVM heeft op basis van deze 184 testresultaten, verdeeld over 43 verschillende soorten organismen of bodemprocessen, nieuwe maximaal toelaatbare risico- (MTR) en ernstige risicoconcentraties (ER) in de bodem afgeleid.

Het RIVM doet een voorstel voor nieuwe Nederlandse risicogrenzen voor nikkel in de bodem. Deze grenzen geven aan bij welke concentraties nikkel negatieve effecten op het ecosysteem in de bodem kan veroorzaken. Het voorstel is gebaseerd op de meest recente data en inzichten in Europa. Met deze grenzen worden de risico's van een nikkelverontreiniging realistischer ingeschat. Als gevolg daarvan zullen de normen strenger zijn voor enkele typen bodems, zoals bodems waar meer nikkel uit vrijkomt. Voor het merendeel van de bodems zullen de normen soepeler uitvallen. Nieuw is dat bij deze normen rekening wordt gehouden met de mate waarin bodemorganismen worden blootgesteld aan de vervuilende stof, de zogeheten biobeschikbaarheid. Uit de bodem komt namelijk niet de totale concentratie vrij, omdat een deel aan bodemdeeltjes 'vast blijft zitten'. In welke mate dat gebeurt, is afhankelijk van de samenstelling van de bodem en verschilt daarom per bodemtype. In het onderzoek is ook een correctiemethode ontwikkeld waarmee de totale concentratie van een stof in de bodem kan worden omgerekend naar de concentratie die vrijkomt. e huidige bodemnormen voor nikkel dateren van 2001 en zijn gebaseerd op drie testgegevens met regenwormen. De laatste 15 jaar is er binnen de Europese Unie veel experimenteel onderzoek gedaan naar de mate waarin nikkel giftig is voor bodemorganismen. Het RIVM heeft op basis van deze 184 testresultaten, verdeeld over 43 verschillende soorten organismen of bodemprocessen, nieuwe maximaal toelaatbare risico- (MTR) en ernstige risicoconcentraties (ER) in de bodem afgeleid.

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft het voornemen na 2015 het Besluit bodemkwaliteit te herzien. Voor het beleidsproces dat daarvoor start in 2015 is informatie nodig over de normstelling voor ecologische risico's. Het RIVM zet in deze discussienotitie de lijnen uit en stelt prioriteiten voor het onderzoek dat die informatie moet leveren. Hiervoor zijn gesprekken gevoerd met wetenschappers van diverse universiteiten, en met beleidsambtenaren binnen diverse directies binnen het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM). Diverse onderdelen waarmee de ecologische normstelling voor bodem en grondwater wordt onderbouwd, kunnen worden aangepast aan nieuwe wetenschappelijke inzichten. Daarnaast is het gewenst oplossingen te vinden voor knelpunten die zich in de praktijk voordoen. Het onderzoeksprogramma stelt voor te focussen op vier thema's. Als eerste is het van belang de gegevens die binnen de bodemnormstellling worden gebruikt voor de zogeheten bodemtypecorrectie aan te passen aan de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Bij de bodemtypecorrectie wordt de algemene bodemnorm voor een stof in Nederland omgerekend naar de lokale bodemchemische situatie. Het onderzoek is erop gericht de nieuwe gegevens uit te werken en te implementeren in een wetenschappelijk onderbouwde methode voor de bodemtypecorrectie. Als tweede is de implementatie nodig van een methode om de zogeheten biologische beschikbaarheid van een stof te meten en te beoordelen. Tot nu toe wordt voor de normstelling van een stof uitgegaan van de totale concentratie van een stof die zich in de bodem bevindt. Organismen in de bodem worden niet aan deze totale concentratie blootgesteld, maar aan het 'biobeschikbare deel'. Als derde is het belangrijk om een consistent gebruik te creëren van de 'soortgevoeligheidsverdelingen' (SSD's) in de normstelling en risicobeoordeling. Dit is een statistische methode om gegevens over de giftige effecten van stoffen voor organismen weer te geven. Zowel binnen Nederland als binnen Europa worden ze op uiteenlopende wijze gebruikt. Ten slotte is meer inzicht nodig in de gegevens die worden gebruikt om normen voor ecologische risico's te bepalen. Deze normen kunnen op verouderde of een beperkte hoeveelheid gegevens zijn gebaseerd.

Bij dit rapport hoort een bijlage met nummer 679101012A

De technische achtergronden voor beleidskeuzen bij de aanpak van de fosfaatverzadigde gronden in Nederland hebben betrekking op de volgende vragen: (1) Voor welk gebied moet een wettelijke regeling van kracht worden? (2) Welke methode voor identificatie dient gebruikt te worden? (3) Welke kritische waarde (criterium) moet gebruikt worden bij het aanwijzen van gronden? (4) Welke verliesnorm moet gaan gelden voor de aangewezen gronden? Bij de beantwoording van deze vragen werd een aantal alternatieven gegeven, elk met hun voor- en nadelen. De beantwoording geschiedt vanuit het perspectief van een landelijke regeling. De beschreven opties en alternatieven kunnen ook gebruikt worden bij de gebiedsgerichte benadering, namelijk bij de selectie van gebieden en gronden binnen de relevante gebieden. Tenslotte worden enkele aanbevelingen voor onderzoek gedaan zoals de effecten op middellange en lange termijn voor de landbouw en het milieu bij de aanpak van de fosfaatverzadigde gronden. Op de korte termijn kan in ieder geval de vanuit de plantaardige productie gezien onnodig hoge fosfaattoestand van de landbouwgronden worden teruggebracht.

Micro-organismen zijn belangrijk voor de bodemvruchtbaarheid en voor de afbraak van organisch materiaal en vervuilingen in bodems en sedimenten. Door hun functie en alomtegenwoordige aanwezigheid kan de microflora dienen als een zeer milieurelevante indicator voor milieuverontreiniging. Microbiele testen moeten selectief gebruikt worden voor het vaststellen van kwaliteitsrichtlijnen voor bodem en sediment. Dit literatuuroverzicht geeft een evaluatie van microbiele toxiciteitstesten en een nieuwe methode om kwaliteitsrichtlijnen af te leiden. Het vervangen van gevoelige micro-organismen door andere resistente soorten kan ernstige ecologische gevolgen hebben. Dit gaat gepaard met het uitsterven van gewenste soorten en het woekeren van ongewenste soorten. De aanpassing van een levensgemeenschap aan een vervuiling moet dan ook gezien worden als het proces dat een vervuild ecosysteem verstoort. De resistente micro-organismen kunnen vaak specifieke ecologische functies niet vervullen. Het voorkomen van resistente soorten kan gebruikt worden als een gevoelige en ecologisch relevante indicator voor de achteruitgang door milieuvervuiling. Persistente toxische effecten op de microflora kunnen door zink, cadmium en koper worden veroorzaakt bij gehalten die lager liggen dan de huidige normwaarden van de Europese Gemeenschap. Na de evaluatie van de testen, wordt een nieuwe methode beschreven om bodem en sediment kwaliteitsrichtlijnen af te leiden uit microbiele testen. Microbiele toxiteitstesten kunnen gebruikt worden voor risico-evaluatie omdat micro-organismen tot de gevoeligste organismen voor effecten van verontreingingen behoren.

In this report Maximum Permissible Concentrations (MPC) are derived for 9 trace metals based on ecotoxicological data. The elements are: antimony, barium, beryllium, cobalt, molybdenum, selenium, thallium, tin, and vanadium The study was carried out in the framework of the project "Setting integrated environmental quality objectives". For the aquatic environment MPCs could be derived for all trace elements. These values were based on toxicity data for freshwater as well as saltwater organisms. Also a comparison was made between the sensitivity of saltwater and freshwater organisms for these trace elements and some other metals. The conclusion could be drawn that in acute tests freshwater and saltwater organisms are equally sensitive but that freshwater organisms are more sensitive in chronic tests. It should be stated however that much more data were available for freshwater organisms. For the soil only for cobalt a MPC could be derived. For the other trace elements no reliable toxicity data were available. For sediment dwelling organisms no MPC could be derived because no toxicity data were available for benthic organisms exposed via the sediment. Secondary poisoning was taken into account for the routes water --> fish --> fish-eating bird or mammal and soil --> earth-worm --> worm-eating bird or mammal. A 'screening-method was used in which only information from reviews was used. Only for thallium and selenium data were available for the aquatic route. From these data it could be concluded that there was no risk for secondary poisoning for these metals.

Bij een bodemverontreiniging kunnen de schadelijke stoffen 'doorwerken' in de voedselketen. De concentraties van de verontreiniging kunnen in een organisme groter worden naarmate het hoger in de voedselketen staat. Zo kan een stof in de bodem worden opgenomen in een worm, die vervolgens wordt opgegeten door een mol, die op zijn beurt gegeten wordt door een roofvogel. Hoewel de roofvogel niet in direct contact komt met de bodemverontreiniging, kan deze via zijn voedsel gevolgen ondervinden van de verontreiniging. Het RIVM beschrijft in dit rapport de modellen waarmee de doorvergiftiging wordt beoordeeld, en benoemt de ervaringen in de praktijk, de knelpunten daarin en mogelijke oplossingen. Er zijn twee routes om rekening te houden met de doorvergiftiging: in de normstelling van stoffen, en bij de risicobeoordeling van stoffen op een verontreinigde locatie. Voor de risicobeoordeling van stoffen op een locatie wordt de kans op een doorvergiftiging in de voedselketen beoordeeld door individuele experts. Hiervoor zijn verschillende rekenmodellen beschikbaar, zoals BERISP, OMEGA 6.0 en SEDIAS. Een veel geopperde wens vanuit de praktijk is een eenduidige werkwijze om doorvergiftiging te beoordelen. Ook is beschreven voor welke stoffen in de huidige normstelling rekening is gehouden met doorvergiftiging. Tot 2008, toen de bodemkwaliteitsnormen in het Besluit bodemkwaliteit zijn ingevoerd, was het niet gebruikelijk om bij de normstelling voor bodem rekening te houden met doorvergiftiging. Voor een aantal stoffen (onder andere de pesticiden aldrin, dieldrin en endrin en DDT, DDD en DDE) worden momenteel de risicogrenzen geëvalueerd waarbij dat wel gebeurt.

Met de Omgevingswet wil het kabinet op effectieve wijze ruimte voor ontwikkeling creëren en tegelijkertijd de kwaliteit van de leefomgeving waarborgen. Procesmatig wordt ermee beoogd de regelgeving te vereenvoudigen, te bundelen en meer in samenhang te brengen en tevens de besluitvorming over projecten in de leefomgeving te versnellen en verbeteren. In aanloop naar de wet heeft het RIVM geïnventariseerd welke knelpunten er in de huidige wetgeving bestaan bij het gebruik van normen. Vervolgens is geanalyseerd hoe die knelpunten zijn te verhelpen om de Omgevingswet daadwerkelijk effectief en doelmatig te laten zijn. Hiertoe heeft het RIVM een denkraam ontwikkeld voor de wetgever en de bestuursorganen die bij de uitvoering van de Omgevingswet zijn betrokken. Het denkraam helpt om de benodigde keuzes te maken over de wijze waarop de normen het beste kunnen worden gecombineerd met de kerninstrumenten die in de wet zijn opgenomen (omgevingsvisie, programmatische aanpak, algemene rijksregels, decentrale regelgeving, projectbesluit en omgevingsvergunning). Om de samenvoeging van de huidige wetten effectief te maken, is het nodig om het gebruik van de normen te harmoniseren en te differentiëren. Om de veelheid aan normen te kunnen harmoniseren, is een onderscheid gemaakt in zeven typen normen. Dit maakt het mogelijk om voor de diverse sectoren te verduidelijken waar de normen voor zijn bedoeld. Op die manier is de keuze voor een bepaalde norm te vereenvoudigen. Daarnaast is het van belang om de normen, afhankelijk van de situatie, gedifferentieerd in te zetten. Bij kleinere en relatief routinematige beslissingen kan bijvoorbeeld gewerkt worden met uniforme prestatie-eisen, gestandaardiseerde vergunningaanvragen en eenvoudige procedures. Bij complexere gevallen zijn maatwerk en bestuurlijke afwegingen van kansen en risico's en van kosten en baten nodig. Verder is het passend om normen in te zetten voor innovatie, bijvoorbeeld door te stimuleren om steeds de schoonste en veiligste technieken te gebruiken. Op die manier is de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren of wordt het mogelijk dat in de toekomst meer activiteiten binnen een beperkte ruimte plaatsvinden. Ook is het van belang de oplossingen die verschillende sectoren gaandeweg in de praktijk hebben gevonden voor knelpunten in de bestaande wetgeving, breder in te zetten. Ten slotte is de doelmatigheid van normen in de omgevingswet onlosmakelijk verbonden met de bevoegdheidsverdeling tussen overheden. Het is daarbij wenselijk de bestuurlijke verantwoordelijkheden te koppelen aan het niveau (van lokaal tot Europees) waarop de effecten zich manifesteren en waarbij het overheidshandelen het meest effectief is.

Van nature aanwezige stoffen kunnen voorkomen in concentraties die hoger liggen dan de huidige risiconiveau's. Dit was aanleiding voor een inventariserend onderzoek met als vraagstelling: "Hoe kan op wetenschappelijk verantwoorde wijze bij het afleiden van milieukwaliteitsdoelstellingen voor zware metalen rekening gehouden worden met de achtergrondgehaltes van deze van nature voorkomende stoffen en met verschillen in beschikbaarheid van deze verbindingen voor opname door organismen?". Om deze vraag te beantwoorden zijn experts geconsulteerd op de vakgebieden (hydro-)geochemie, aquatische en terrestrische chemie en (eco-)toxicologie. Deze consultaties hebben geleid tot een voorstel voor een methode om natuurlijke achtergrondgehaltes en verschillen in beschikbaarheid in de normstelling van van nature voorkomende stoffen te incorporeren: de methode van effect-limitatie. Deze methode gaat ervan uit dat voor wat betreft natuurlijk voorkomende verbindingen, er een onderscheid gemaakt kan worden tussen een biobeschikbare en een niet-beschikbare fractie. De biobeschikbare fractie zal leiden tot een achtergrondeffect. Dit achtergrondeffect is gedefinieerd als die fractie van de species in een ecosysteem die niet wordt beschermd als gevolg van de biobeschikbare fractie van het achtergrondgehalte. Door vervolgens het beleidsmatig vastgestelde beschermingsniveau op te tellen bij het achtergrondeffect kan aan de hand van de cumulutatieve dosis-effect curve het maximaal toelaatbare (biobeschikbare) risiconiveau worden berekend.

Metalen komen van nature voor in het milieu en sommige zijn essentieel voor organismen. Met deze aspecten zou eigenlijk rekening moeten worden gehouden bij de normstelling van metalen. Daarnaast is het aspect biobeschikbaarheid nog onvoldoende verwerkt in de huidige methodiek voor risicobeoordeling. In de afgelopen jaren is meer inzicht verkregen in de processen die bepalend zijn voor de beschikbaarheid van metalen voor biota. In dit rapport wordt een overzicht gegeven van de huidige mogelijkheden om bij de risicobeoordeling/normstelling van zware metalen in de bodem expliciet rekening te houden met verschillen in hun biobeschikbaarheid. Geconcludeerd wordt dat het op dit moment nog ontbreekt aan voldoende gegevens en inzichten (met name met betrekking tot de relatie tussen metaalspecies en opname en effecten voor een breed scala aan bodem- en waterbodemorganismen) om een gemodificeerd systeem van generieke normstelling te ontwikkelen, dat 'beter' dan de huidige methodiek in staat is om daadwerkelijk optredende effecten van metalen in bodem-ecosystemen te kwantificeren. Wel zijn er mogelijkheden om bij het inschatten van locatie-specifieke risico's rekening te houden met verschillen in biobeschikbaarheid. Een algemeen concept wordt gepresenteerd dat als basis voor een nieuw systeem van risicobeoordeling/normstelling zou kunnen dienen. Het systeem zou gebaseerd kunnen zijn op twee sets van toxiciteitsdata: een dataset voor organismen die via het poriewater worden blootgesteld en een set voor organismen die metalen via de vaste fase opnemen. Voor de dagelijkse praktijk zou deze tweedeling desalniettemin inhouden dat zowel risicobeoordeling als normstelling primair gebaseerd zouden kunnen blijven op totaalgehaltes in de vaste fase. Essentieel is dat het nieuwe systeem van risicobeoordeling 'beter' is dan het huidige, gebaseerd op totaalgehaltes. In het rapport is een prioritering opgenomen van benodigd aanvullend onderzoek.

In dit rapport wordt in het kort een overzicht gegeven van de stand van zaken op het gebied van PCBs en dioxines in voedsel. Achtergrondblootstelling en de manier waarop deze achtergrondblootstelling ontstaat wordt besproken. In de risicobeoordeling wordt een overzicht gegeven van de toxicologische effecten, de wijze waarop een norm voor PCBs en dioxines is afgeleid, welke meetmethoden gebruikt worden en welke concentraties van PCBs en dioxines in verschillende voedingsmiddelen voorkomen. In het risico management deel wordt inzicht gegeven in de maatregelen die genomen zijn om de risico's ten gevolge van blootstelling aan PCBs en dioxines te verminderen.

Risico's van nieuwe en bestaande stoffen en van biociden worden in Europa beoordeeld aan de hand van het Technical Guidance Document (TGD) van de Europese Commissie. De Kaderrichtlijn Water verwijst naar de TGD voor het afleiden van waternormen. Daarnaast is in opdracht van de Europese Commissie het Fraunhofer rapport (FHI rapport) afgeleid van de TGD voor de normafleiding voor water. In onderhavig rapport worden de twee richtsnoeren vergeleken om verschillen in normafleiding te bestuderen. Verschillen in kaders, doelstellingen en methodologie worden beschreven, evenals verschillen van meer technische aard. De risicobeoordeling volgens de TGD omvat beoordeling van effecten, beoordeling van blootstelling en risicokarakterisering. De beoordeling van milieu-effecten bleek grotendeels overeen te komen met de normstelling volgens het FHI rapport. De verschillen waren voornamelijk van technische aard. De keuze voor de waternorm volgens het FHI rapport zou voor sommige stoffen echter kunnen leiden tot een lagere waarde dan de veilige waterconcentratie volgens de TGD. Volgens de Fraunhofer methode worden namelijk veilige waterconcentraties afgeleid van veilige doses of concentraties voor predatoren en mensen, terwijl volgens de TGD alleen een veilige waterconcentratie voor waterorganismen wordt berekend. Daarnaast bepaalt de risicobeoordeling volgens de TGD blootstelling via alle relevante routes, terwijl het FHI rapport alleen de waterroute in acht neemt. Het is daardoor theoretisch mogelijk dat de waternorm mens en dier niet voldoende beschermt tegen stoffen die voornamelijk via lucht of voedsel worden ingenomen.

DGM/SVS

Voor de invoering van de Europese Kaderrichtlijn Water werkt het ministerie VROM aan een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) Doelstellingen. In deze AMvB worden de kwaliteitsdoelstellingen voor grond- en oppervlaktewater vastgelegd. VROM heeft RIVM gevraagd een voorstel te maken voor de normen voor water dat bestemd is voor de productie van drinkwater. In het voorstel worden geen nieuwe stoffen voorgesteld en ook geen nieuwe, lagere of hogere, grenswaarden. Belangrijke verschillen ten opzichte van de bestaande relevante normensets zijn: - De normen in het Waterleidingbesluit en de AMvB zijn op elkaar afgestemd; - Voor grondwater dat voor drinkwaterbereiding wordt gebruikt zijn normen afgeleid; deze zijn er nu nog niet; - De beoordeling van de waterkwaliteit voor drinkwaterbereiding vindt plaats op het onttrekkingspunt. Dit is een belangrijke versoepeling ten opzichte van de huidige normtoetsing voor oppervlaktewater, waarbij een heel gebied wordt meegewogen.

Report also has an addendum Ecotoxicity of lead, Aquatic and terrestrial data by JA Janus. Publised in 2001

Huishoudwater is een verzamelnaam voor water te gebruiken in huishoudens voor andere toepassingen dan drinkwater. De mogelijke toepassingen voor huishoudwater kunnen zijn het toilet, de wasmachine en de buitenkraan (voor tuinsproeien en autowassen). Het gebruik van huishoudwater sluit aan bij de duurzame ontwikkeling van het milieu en de watervoorziening. Voor huishoudwater zullen mogelijk minder strenge kwaliteitseisen van toepassing zijn dan voor drinkwater. De belangrijkste risicofactor voor de consument is een verhoogde kans op het krijgen van een maagdarminfectie na blootstelling aan pathogene micro-organismen, met name virussen en protozoa. In dit rapport is onder andere een risico-analyse uitgevoerd voor een huishoudwaterproject met een bekende kwaliteit van de waterbron. Deze analyse geeft aan dat de gezondheidsrisicoþs met betrekking tot pathogene micro-organismen voor de toepassingen wasmachine, toiletspoeling en buitenkraan niet verwaarloosbaar zijn.

Normstelling van zware metalen geschiedt momenteel op basis van het totaalgehalte in de vaste fase. De methodiek leidt tot risicogrenzen die in de praktijk in sommige gevallen ongeveer gelijk zijn aan de achtergrondconcentratie. Bovendien houdt de methodiek onvoldoende rekening met het gegeven dat sommige metalen essentieel zijn voor het functioneren van organismen. Dit is reden geweest om een conceptueel kader op te stellen voor een verbeterde beoordelingmethodiek die wel met deze factoren rekening houdt. Het kader behoeft invulling. In dit rapport wordt nagegaan of het mogelijk is om toxiciteitstoetsen uit te voeren met natuurlijke substraten en met organismen die daadwerkelijk voorkomen in deze substraten, terwijl daarbovenop ook voldoende rekening gehouden wordt met de biobeschikbaarheid van de metalen. Geconcludeerd wordt dat integratie van kennis van de chemie van de bodem (speciatie en competitie), van de ecologische karakteristieken van de gebruikte toetsorganismen en van de achterliggende mechanismen van toxiciteit het inderdaad mogelijk maken om invulling te geven aan een verbeterde onderbouwing van de normstellingsmethodiek voor zware metalen. Concreet wordt aangetoond dat het belangrijk is om hierbij rekening te houden met de routes waarlangs organismen metalen accumuleren en de aanwezigheid van andere metaalionen (inclusief H+) in het poriewater. De wijze waarop geaccumuleerde metalen door organismen onschadelijk worden gemaakt en waardoor slechts een fractie van het in het beest aanwezige metaal toxisch is, zou gebruikt kunnen worden voor een verbeterde normstelling waarbij interne gehaltes als uitgangspunt genomen worden. Interne metaalgehaltes die daadwerkelijk beschikbaar zijn voor interactie met receptoren van toxiciteit kunnen immers als de ultieme uitdrukking van biobeschikbaarheid worden beschouwd.

In the present report values are derived which can be used to set integrated environmental quality objectives (limit and target values) for 46 volatile compounds. First, Maximum Permissible Concentrations (MPCs) and Neglibible Concentrations (NCs) are derived for air, water, sediment and soil based on (eco)toxicological data. Thereafter these MPCs, NCs (limit and target values) are harmonized. Reason for harmonization is that the concentrations at e.g. MPC level in a compartment may not lead to exceeding of the MPC in other compartments. MPCs and NCs for water, sediment and soil are harmonized uzing the equilibrium partitioning method. For harmonization of the values for water, sediment and soil with the ones for air a procedure had to be developed. Since air may not be at or even near equilibrium with water, sediment and soil due to the rapid refreshment of the atmosphere a procedure is used applying computed steady state concentration ratios instead of equilibrium partitioning. The multimedia model SimpleBox is used for these computations. By comparing computed steady state concentrations with the derived MPCs and NCs based on (eco)toxicological data it is investigated whether adjustment of the MPCs or NCs for water for 5 compounds had to be adjusted downwards.

The program is available through LBG Alkemade or J Wiertz contactpersoon R. Alkemade, LBG

Dit rapport omvat een inventariserende studie naar de mogelijkheid tot aanvulling of herziening van de bepalingsmethode en de normstelling m.b.t. de minerale olie parameter in drinkwater. Op grond van voorkomen, fysisch-chemische eigenschappen en reuk zijn een aantal minerale olie componenten geselecteerd. Mede gelet op de (mogelijke) toxiciteit van deze componenten is een lijst opgesteld van verbindingen welke meer inzicht kunnen geven in de ernst van een verontreiniging van drinkwater met minerale olie. Voorgesteld wordt om naast de IR-methode voor ruw water tot een gestandaardiseerde GC-methode te komen voor de analyse van benzeen, naftaleen, cyclohexaan en 5 andere aromaten in ruw en gezuiverd water. De analyses zouden niet alleen door de oppervlaktewater verwerkende bedrijven moeten worden uitgevoerd, maar ook door de bedrijven die grondwater gebruiken.

niet beschikbaar

niet beschikbaar

Milieurisicogrenzen zijn concentraties van een stof in water, bodem, sediment en lucht waarbij geen nadelige effecten van die stof worden verwacht. In dit rapport worden milieurisicogrenzen bepaald die zowel de mens als ecosystemen beschermen tegen nadelige effecten van chemische stoffen. Hiertoe werden eerder afgeleide ecotoxicologische risicogrenzen vergeleken met die voor de mens, voor de volgende 11 stoffen: 1-butanol, n-butylacetaat, cyclohexylamine, diethyleenglycol, ethyleenglycol, ethylacetaat, methanol, methyl ethyl keton (MEK), methyl tert-butyl ether (MTBE), tribroommethaan en triethanolamine. De laagste waarde (mens of ecosystemen) bepaalt de uiteindelijke risicogrens voor een stof. De milieurisicogrenzen op basis van de ecotoxicologie zijn berekend in deel 1 van dit rapport (RIVM rapport 601501016). De milieurisicogrenzen voor de mens die in dit rapport zijn gerapporteerd zijn berekend met behulp van het model Humanex. Humanex is beschreven in RIVM rapport 601501022.

niet beschikbaar

Recently methods have been developed in the Netherlands to assess quality standards for the environment. Maximum permissible concentrations have been derived for direct exposure to environmental media. In 1991 two simple foodchains were analyzed at the RIVM. - Water --> Fish --> Fish-eating birds and/or mammals - Soil --> Worm --> Worm-eating birds and/or mammals. A general algorithm was provided to include secondary poisoning (exposure to contaminated food) in setting quality standards for the environment. The aim of this report is to give recommendations for future research and a concept for a more complicated terrestrial food chain: Soil --> Plant, worm, insect, etc. --> Small bird, small mammal --> Bird and beast of prey. A more precise description of the effects of compounds in the environment and of the factors influencing ecological and toxic effects are given. An overview of existing models dealing with biomagnification is presented. It is proposed to use a food web model based on aggregated groups of animals and plants. Since many species may be present within the system, e.g. plants, worms, insects, etc. and to a less extent in the group of small mammals and birds, it is proposed to aggregate the organisms in these levels in functional groups to reduce the complexity of the system. From this report it is apparent that the following correction factors for the toxicity data should be part of the model - laboratory versus field, - normal versus extreme conditions, caloric conversion, - food assimilation efficiency, pollutant assimilation efficiency and - relative sensitivity. It is recommended to use data from laboratory studies for building the model and to use field data for the validation of the model. Although it is possible to carry out the risk assessment with for instance constant bioaccumulation factors or other parameters, it is recommended also to consider these parameters as stochastic parameters.

niet beschikbaar

niet beschikbaar

niet beschikbaar

niet beschikbaar

Verzuring, vermesting en verdroging behoren tot de belangrijke bedreigingen van de natuurlijke en half-natuurlijke ecosystemen in Nederland. Om de gezamenlijke effecten van deze bedreigingen op de landelijke natuur te evalueren is, in een samenwerkingsverband tussen het RIVM en het SC-DLO, het multistressmodel SMART/MOVE ontwikkeld. In het kader van het Stikstof Onderzoek Programma (STOP) is het modelinstrumentarium uitgebreid met een module voor normstelling voor verzurende en eutrofierende depositie. Met de methode kunnen kritische stikstofdepositieniveaus voor gestelde beleidsdoeleinden berekend en in kaart gebracht worden. Er wordt rekening gehouden met ruimtelijke variatie in bodem, vegetatie en hydrologie. De methode is tevens bruikbaar om kritische niveaus voor zure depositie, of afzonderlijke componenten daarvan, te berekenen. Naast de validatie van verschillende tussenresultaten, zijn enkele eerste uitkomsten getoetst aan gangbare critical loads zoals empirisch vastgesteld en/of berekend met het Simple Mass Balance model. Voordeel van de nieuwe methode is de eenduidige berekeningswijze en de hogere detaillering ten aanzien van het aantal te beschouwen ecosystemen. De tussenresultaten van normstellingsmodule kunnen daarnaast ook gebruikt worden voor verschillende validatiedoeleinden en modelverbeteringen (d.m.v. kalibratie van de kansfuncties uit MOVE en verbeteringen aan de aansluiting tussen SMART en MOVE). Met behulp van de berekende kritische milieugrenzen (in termen van bodem-pH, grondwaterstand en stikstofbeschikbaarheid) kunnen ook streefbeelden voor de realisatie van geplande natuurdoeltypen worden afgeleid

Kentallen zijn geevalueerd, die aangeven bij welke waarde van het kental een verandering optreedt van de geeutrofieerde toestand van een watertype naar de heldere gewenste ecologische toestand. Bij het onderzoek is aangenomen dat nutrienten-reductie de enige sturende factor was. De keuze voor een gewenste ecologisch toestand is gemaakt door de auteurs die het betreffende watertype beschreven. Om benedenstroomse kwetsbare wateren te beschermen werden er tevens voor enige gevallen "afwentelingswaarden" berekend. De belangrijkste resultaten zijn weergegeven in een overzichtstabel. De waarden van de kentallen waren in het algemeen zeer laag. Een indicatie om naast nutrientenreductie ook andere aanvullende maatregelen te bestuderen, om sneller herstel te bewerkstelligen.

niet beschikbaar

niet beschikbaar

Een van de aandachtspunten in het milieubeleid is de voorspelling van effecten van milieuveranderingen op ecosystemen. Het Multistress mOdel voor de VEgetatie (MOVE) beantwoordt aan deze behoefte. Binnen dit model wordt een relatie gelegd tussen veranderingen van bodemeigenschappen, zoals zuurgraad, bemestingsgraad en vochttoestand en de effecten daarvan op de vegetatie (de vegetatiemodule). Deze studie is bedoeld om de mogelijkheden na te gaan van het ontwikkelen van een bodemfauna-module (BOEF) analoog aan MOVE. Deze bodemfauna-module kan de vegetatie-module aanvullen in gebieden waar de natuurlijke vegetatie nagenoeg is verdwenen, zoals in landbouwgebieden, en kan wellicht effecten van sommige stress-factoren beter modelleren. Hierbij zijn 3 vragen van belang:1 Zijn er voldoende gegevens over het voorkomen van bodemfauna en bijbehorende milieufactoren beschikbaar ? 2 Bestaan er relaties tussen het voorkomen van bodemfauna- soorten en relevante milieufactoren ? 3 Zijn deze gevonden relaties te gebruiken in het kader van voorspelling en eventueel normstelling ? Aangezien de bodemfauna uit zeer veel verschillende diergroepen bestaat, die vrijwel nergens in onderlinge samenhang worden bestudeerd, is er in deze studie een diergroep uitgekozen waarvan redelijk veel bekend is. De diergroep die gekozen is, is de klasse der nematoden. Zoveel mogelijk gegevens, afkomstig van verschillende onderzoeksgroepen in Nederland, over deze diergroep zijn bijeengebracht. Vervolgens is nagegaan welke milieufactor het meest bepaald was op de locaties waar nematodengegevens van beschikbaar waren. Dit bleek pH te zijn. Vervolgens werden met behulp van logistische regressie relaties berekend tussen het voorkomen van de taxa en de pH. Om de bruikbaarheid van de modellen na te gaan is voorbeeldsgewijs een aantal toepassingen uitgewerkt. In totaal bleken ruim 700 punten bemonsterd te zijn, verspreid over 207 locaties. Hiervan was van 657 punten de pH bekend. In totaal werden ruim 200 verschillende taxa gevonden. Van 87 taxa konden responsiecurven berekend worden. Van deze taxa kon voor 15 taxa geen significant model worden gevonden, terwijl 34 een unimodale responsie vertoonden met pH en 38 een lineaire responsie. Een mogelijke toepassing van de modellen in het kader van normstelling is onderzocht door het aantal taxa wat potentieel kan voorkomen te relateren aan de pH. Het blijkt dat bij pH lager dan 5 het aantal potentiele taxa drastisch afneemt, bij een pH lager dan 4 kunnen nog slechts 50% van de soorten zich handhaven. De modellen kunnen ook gebruikt worden om het voorkomen van de taxa te voorspellen op plaatsen waar geen gegevens van bekend zijn. Dit is gebeurd aan de hand van een willekeurig gekozen genus Choaonolaimus. Het daadwerkelijk voorkomen van het genus en het voorspelde voorkomen bleek redelijk overeen te komen, maar ook is het duidelijk dat pH niet de enige factor is die het voorkomen bepaald. Een derde toepassing is de vergelijking tussen verschillende typen van stress in een bepaald gebied. Er wordt in dit rapport niet naar meerdere factoren gekeken, dus die vergelijking is hier niet mogelijk. Wel is het mogelijk om met de modellen indices te berekenen die verschillende typen van stress aangeven. In dit verband zijn de Maturity Index en de Plante-Parasieten Index uitgerekend. De conclusies van deze studie zijn als volgt samen te vatten. Met de beschikbare gegevens is het mogelijk om voor bodemfauna-taxa responsiecurven af te leiden voor zuurgraad. Andere factoren zouden eveneens meegenomen kunnen worden, zij het tot op minder uitgebreid niveau. De berekende curven zijn op verschillende manieren toe te passen en zijn bruikbaar voor het voorspellen van effecten van milieuveranderingen op ecosystemen. Een vergroting van de gegevensset zou een verbetering van de modellen opleveren en zou kunnene leiden tot een groter aantal taxa bruikbaar voor toepassingen.

Critical characteristics have been evaluated indication of the switch from the eutrophic status to the recovered clear-water status. Reduction of the nutrient load or nutrient concentration was assumed to be the only factor of any weight in making this switch. The choice made for the desirable ecological status of the water body in question was the authors'. To safeguard vulnerable downstream waters, values for some cases were calculated; this avoided a "roll on" of high concentrations of upstream waters. The observed critical characteristics were very low, but ascertained in the switch indicated the need to study additional measures to fix recovery. Recovery time is assumed to be long. Additional measures will be necessary in order to establish good ecological conditons.

Dit rapport vormt de uitwerking van deelproject 2 van het project Beleidsnotitie Normstelling Straling, "Gezondheid planten, dieren en ecosystemen". Op grond van de literatuur wordt geconcludeerd dat effecten op aquatische en terrestrische populaties uitgesloten zijn beneden stralingsniveaus van 1 mGy/dag. Uit modelberekeningen blijkt dat in de praktijk geen effecten op planten, dieren en ecosystemen te verwachten zijn. Een uitzondering is mogelijk voor situaties waarin de verspreiding niet plaatsvindt in het leefmilieu van de mens ; dan is bescherming van de mens immers geen noodzaak om de stralingsniveaus te beperken. Voor de Nederlandse situatie zullen, gezien de huidige en verwachte lozingen, de in het rapport afgeleide bovengrenzen voor de stralingsniveaus zeker niet bereikt worden. Aanbevolen wordt om voor Nederland met behulp van generieke modellen schattingen te maken die op concrete situaties gebaseerd zijn. Voorts wordt aanbevolen de internationale ontwikkelingen op dit terrein te blijven volgen.

niet beschikbaar

The program is available through LBG Alkemade or J Wiertz contactpersoon R. Alkemade, LBG

niet beschikbaar

Een model is ontwikkeld voor de berekening van Maximaal Toelaatbare Risiconiveau's (MTR's) in water voor stoffen die accumuleren in voedselketens van zeevogels en zeezoogdieren. Berekeningen zijn uitgevoerd voor twee zoutwater AMOEBE soorten: visdief (Sterna hirundo) en zeehond (Phoca vitulina) en vijf stoffen: cadmium, methylkwik, lindaan, dieldrin en PCB153. Laboratoriumgegevens zijn verzameld met betrekking tot de toxiciteit voor vogels en zoogdieren en de bioaccumulatie in de meest belangrijke aquatische voedseltypen. NOEC's worden ge-extrapoleerd van laboratorium naar veldomstandigheden door correctie voor verschillen in metabolische snelheid van vogels en zoogdieren en calorische waarde van voedsel. Er is zeer weinig informatie beschikbaar om te onderzoeken of de interne gevoeligheid van zeevogels en zeezoogdieren voor de geselecteerde stoffen afwijkt van die van andere vogels en zoogdieren. In vitro enzym testen doen vermoeden dat de visdief minder gevoelig is voor PCB153 dan de kip. De totale bioaccumulatie in voedselwebben is berekend uit de combinatie van opname via water, voedsel en sediment, achtereenvolgens aangeduid als bioconcentratie, biomagnificatie en bio-sediment accumulatie. De visdief wordt voornamelijk blootgesteld via een enkele voedselketen: water - fytoplankton - zooplankton - planktonetende vis - visdief. De zeehond staat aan de top van een uitgebreid voedselweb met sedimentsorganismen, tweekleppigen, kreeftachtigen, fyto- and zooplankton, planktonetende vis, visetende vis en omnivore vis. De onzekerheid in de blootstellingsschatting van stoffen is hoger voor de zeehond dan voor de visdief door het gebrek aan gegevens voor biomagnificatie factoren (BMF's) en bio-sediment accumulatie factoren (BSAF's). Vergelijking met mesocosmos en velddata maakt duidelijk dat het model de bioaccumulatie van PCB153 redelijk voorspelt, terwijl voor sommige organismen de bioaccumulatie van Cd wordt onderschat. Geconcludeerd wordt dat de huidige ge-integreerde zoutwater MTR's in Nederland bijgesteld moeten worden naar lagere waarden om visdief en zeehond te beschermen tegen toxische concentraties in het voedsel (doorvergiftiging). De met het onderhavige model berekende MTR's moeten worden beschouwd als voorlopige MTR's. Voor verbetering van de betrouwbaarheid van deze MTR's voor zeevogels en zeezoogdieren is meer onderzoek nodig voor de bepaling van BMF's, BSAF's, NOEC's and specifieke soortsgevoeligheid.

niet beschikbaar

niet beschikbaar