Search

Проведены многочисленные исследования по классификации алтайских языков. При составлении этих классификаций в качестве критериев использовались различные фонемы. Одной из таких фонем является /т-/ в начале слова. В тувинском языке фонема /т-/ в начале слова занимает особое место в общетюркском языковом поле. Является ли это влиянием огузской группы или влиянием монгольского языка, до сих пор неясно. По этой причине в данном исследовании рассмотрена фонема /т-/ в начале слова в тувинском языке и фонема /т-/ в начале слов в монгольском, маньчжуро-тунгузском, корейском, японском и тюркских языках. Также в данной статье будет проанализировано положение Сибирских тюркских диалектов на основе тувинского языка., Numerous studies have been done on the classification of Altai languages. In making these classifications, various phonems were used as criteria. One of these is initial phonem /t-/. In Tuvan Turkish initial phonem /t-/ has a special position within the general Turkish language field. Whether this is an Oghuz group or Mongolian language is still unclear. For this reason, in this study, the situation of /t-/ phonem in Tuvan Turkish was taken into consideration and mentioning the position of /t-/ phonem in Mongolian, Manchu-Tunguz, Korean, Japanese and Turkish languages, and the situation in Siberian Turkish dialects will be examined in detail on the basis of Tuvan Turkish., Алтай тілдерінің классификациясы туралы көптеген зерттеулер жасалды. Бұл классификацияларды жасау кезінде критерий ретінде әртүрлі дыбыстар пайдаланылды. Соның бірі сөз басындағы /т-/ дыбысы. Тыва тіліндегі сөз басындағы /т-/ дыбысы жалпы түркі тілдерінің аймағында ерекше орын алады, ол оғыз әсері ме, әлде моңғол әсері ме, әлі күнге дейін түсініксіз. Осы себепті бұл зерттеуде тыва тіліндегі /т-/ дыбысының сөз басындағы жағдайы зерттеліп, моңғол, маньчжур-тунгуз, корей, жапон және түрік тілдеріндегі сөз басындағы /т-/ дыбысының жағдайы қарастырылады. Сонымен қатар Сібір түркі диалектілеріндегі жағдай тыва тілі негізінде жан-жақты түсіндіріледі., Altay dillerinin sınıflandırılması ile ilgili çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu sınıflandırmalar yapılırken çeşitli sesler ölçüt olarak kullanılmıştır. Bunlardan biri de söz başı /t-/ sesidir. Tuva Türkçesi söz başı /t-/ sesi genel Türk dili alanı içinde özel bir konum sergilemektedir, bunun bir Oğuz grubu etkisi mi yoksa Moğol dil etkisi mi olduğu konusu hâlâ açıklığa kavuşturulmuş değildir. Bu sebeple bu çalışmada Tuva Türkçesindeki /t-/ sesinin söz başındaki durumu incelemeye alınmış olup, söz başı /t-/ sesinin Moğol, Mançu-Tunguz, Kore, Japon ve Türk dili alanındaki durumundan bahsedilerek, Sibirya Türk lehçelerindeki durumu Tuva Türkçesi temelinde ayrıntılı olarak incelenmeye çalışılacaktır.

Binomials are the word groups that are seen in the vocabulary of the Turkic since old times. Especially Old Uighur Turkic is rich in this respect. Among the modern Turkic languages, Tuvan has interesting characteristics in terms of binomial vocabulary. In this study, the term “ikileme” in Turkish, which is commonly used to name these expressions, and its scope have been discussed, and then the semantic features of the binomials are analysed in the case of Tuvan. Binomials in Turkic have been studied from various perspectives in several studies. However, it remains up-to-date with its various aspects starting from the terminology. In the studies on this topic in Turkey, the terms ikileme, ikizleme, yineleme, tekrar, hendiadyoin, koshma etc. are used to mark these expressions. Among them, the term ikileme is widely used and accepted. When we look at the definition of this word in the dictionaries, it is seen that the word is intertwined with the concept of “repetition”. But binomials stand as a different linguistic phenomenon than repetition/reduplication. In addition, it is seen that there is no coordination in the terms in the publications in Turkey with the terms in the international literature. Hendiadyoin and reduplication are mostly used terms in this context. These terms also represent different linguistic phenomenons than binomials. In the second and third section of our study, the terms used in the field and their scopes have been discussed comparatively and in conclusion, it is suggested that to name these expressions as “ikili sozler” in Turkish for the equivalent of the term binomials/binomial expressions. Binomials, in general, can be defined as phrases formed by two coordinated words in the same word class that come together with semantic relations. Then, on this theoretical ground, the semantic features of the binomials have been examined in the case of Tuvan. Since the words compose binomial structures combine with each other by some semantic relations, in this study, semantic features of the binomals have been analysed. We compiled the material in our study from the headwords in Tuvan dictionaries. Based on our material, we have classified these expressions semantically. According to this, meronymy, relating to the same conceptual field, synonymy and antonymy are determined as the major topics. When we look at the whole of these expressions, it is seen that the need to express a whole or concept together comes to the fore. Binomial expressions also show characteristic features in terms of both intralingual developments and relations with other languages or dialects. In this context, to mention to lexical and etymological features of the words create binomial structure stands as another side of the problem. For this reason, we mentioned the lexical and etymological characteristics of the binomials in the 4th part of our study. Considering their origins, it is seen that Mongolic borrowings are mostly found in the binomials in Tuvan. In terms of lexical features, as can be seen in other areas of the Turkic, some binomials in Tuvan can contain words that are not used alone. These may be words borrowed from other dialects or languages. Mongolic borrowings are mostly seen in this kind of binomials too., İkilemeler/ikili sözler, Türk dilinin söz varlığında eski devirlerden beri görülen söz öbekleridir. Özellikle Eski Uygur Türkçesi bu açıdan zenginlik taşır. Çağdaş Türk lehçelerinden de Tuva Türkçesi bu söz varlığı ögeleri bakımından dikkat çekici özellikler gösterir. Bu araştırmada “ikileme” terimi ve kapsamı tartışılmış; Tuva Türkçesi örneğinde ikilemelerin/ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. “İkilemeler” şimdiye kadar çeşitli açılardan pek çok çalışmaya konu edilmiştir. Bununla birlikte, terim sorunundan başlayarak konunun üzerinde durulması gereken yönleri bulunmaktadır. Türkiye’de bu konuda yapılmış çalışmalarda söz konusu yapıların ikileme, ikizleme, yineleme, tekrar, hendiadyoin, koşma gibi terimlerle işaretlendikleri görülmektedir. Bunlardan ikileme, en yaygınlaşmış ve genel kabul görmüş olan terimdir. İkileme sözcüğünün sözlüklerdeki tanımına bakıldığında, konunun “tekrar” kavramıyla iç içe geçmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri, tekrardan ayrı bir dil olgusuna işaret etmektedir. Ayrıca, Türkiye’de yapılan yayınlarda, bu yapıların uluslararası literatürdeki karşılığı için kullanılan terimlerde de tam bir örtüşme olmadığı görülmektedir. Bu bağlamda en çok kullanılan terimler hendiadyoin ve reduplication terimleridir. Ancak söz konusu terimler,esasında bu yapılardan ayrı dil olgularını ifade etmektedir. İncelememizin ikinci ve üçüncü bölümlerinde, alanda kullanılan terimlerin ve bunların kapsamlarının tartışması yapılmış; söz konusu yapıların ikili sözler (binomials/binomial expressions) olarak adlandırılması tercih edilmiştir. İkili sözler, genel olarak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen aynı türden ve eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri şeklinde tanımlanabilir. Ardından, bu teorik zeminde Tuva Tükçesi örneğinde ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. İkili sözleri oluşturan sözcükler, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelmektedir. Bu nedenle incelemede ikili sözlerin semantik özellikleri üzerinde durulmuştur. İnceleme materyali, Tuva Türkçesine ait sözlüklerde madde başı olan sözler arasından derlenmiş; oluşturulan örneklem esasında bu sözler ayrıntılı bir semantik sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Buna göre; parça-bütün ilişkisi, aynı kavram ya da anlam alanına ait olma, yakın anlamlılık, zıt anlamlılık ilişkilerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Bu yapıların bütününe bakıldığında ise birlikte bir bütünü ya da kavramı ifade etme ihtiyacının öne çıktığı anlaşılmaktadır. İkili sözler, hem dil içi gelişmeler hem de başka diller veya lehçelerle ilişkiler bakımından da karakteristik özellikler gösterir. Bu bağlamda ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri de konunun üzerinde durulması gereken diğer bir yönüdür. Bu nedenle, incelemenin dördüncü bölümünde, ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri üzerinde de durulmuştur. Kökenlerine göre bakıldığında, Tuva Türkçesindeki ikili sözlerin bünyesinde en çok Moğolca alıntılar görülmektedir. Leksik bakımdan, Türk dilinin diğer sahalarında da görülebildiği gibi, Tuva Türkçesindeki bazı ikili sözlerin bünyesinde de tek başına kullanımı olmayan sözcükler bulunabilmektedir. Bunlar, başka lehçe ya da dillerden alıntı sözcükler olabilmektedir. Bu tür yapılarda da yabancı alıntı olarak en çok Moğolca sözcükler tespit edilmiştir.

Her dilin söz varlığında mevcut bulunan alıntı sözcükler dil toplulukları arasındaki çeşitli etkileşimlerin sonucudur. Dil toplulukları arasındaki dil içi veya dil dışı ilişkiler, alıcı dil ve verici dil bağlantısının kurulmasına neden olur. Alıcı ve verici dil ilişkileri bazen doğrudan iki dil arasında tesis olurken bazen de iki dilin arasında başka bir aracı dilin vasıtasıyla teşekkül etmektedir. Bu açıdan çalışmamızda, Sibirya Grubu Türk lehçelerinden Tuva Türkçesindeki Arapça alıntı sözcüklerin durumu incelenecektir. İnceleme yapılırken araştırma nesnesi olarak Tuva Türkçesindeki ESTY-I, ESTY-II, ESTY-III, ESTY-IV, TSTY-I, TSTY-II, TuvRS, TW adlı eserlerden taranan ve Arapça olduğu tespit edilen sözcükler Tuva Türkçesine doğrudan giren alıntılar veya bir ya da daha fazla aracı dil vasıtasıyla giren alıntılar olarak tahlil edilecektir. Araştırma nesnesi olarak Tuva Türkçesindeki Arapça alıntı sözcükler analiz edilip yorumlanacağından bu çalışmada tanımlayıcı nitel bir yöntem kullanılmıştır. Tarama neticesinde Tuva Türkçesinde Arapça kökenli 12 sözcük tespit edilmiştir. Sonuç olarak bu sözcüklerin Tuva Türkçesine giriş şekillerinin (I) Arapça >> Moğolca (Moğol dilleri) >> Tuva Türkçesi; (II) Arapça >> Rusça >> Tuva Türkçesi; (III) Arapça >> Türk lehçeleri (?) >> Tuva Türkçesi; (V) Arapça >> ? >> Tuva Türkçesi biçiminde olduğu görüşüne ulaşılmıştır., In the vocabulary of every language, words borrowed from other languages result from various interactions between linguistic communities. Intra-linguistic or extra-linguistic relations between such communities lead to a connection between the borrowing and the lending language. Indeed, relations between these two languages are sometimes directly established, and sometimes by an intermediary language between the borrowing and the lending language. In this regard, this study will explore Arabic words in Tuvinian language, a Siberian Group Turkish dialect. The research object of the study will consist of a detailed analysis of Arabic words in Tuvinian language borrowed directly or by means of an intermediary language. These words are scanned through in the following works: ESTY-I, ESTY-II, ESTY-III, ESTY-IV, TSTY-I, TSTY-II, TuvRS and TW. The study benefits from a descriptive qualitative method since Arabic words in Tuvinian language will be analyzed and interpreted as the research object. As a result of the review, 12 Arabic words were found in Tuvinian language. Conclusively, it was found that the way these words entered Tuvinian language were as follows: (I) Arabic >> Mongolian (Mongolian languages) >> Tuvinian language; (II) Arabic >> Russian >> Tuvinian language; (III) Arabic >> Turkish dialects (?) >> Tuvinian language; (V) Arabic>> ? >> Tuvinian language.

Tuva Cumhuriyeti, Moğolistan ve Çin'de kullanılan Tuva Türkçesi, diğerTürk dilleri arasında önemli bir yere sahiptir. Bu önem, Eski Türkçe ilekarşılaştırıldığında aralarındaki kimi eskicil benzerliklerin bulunmasındanve Lamaizm-Şamanizm'i birlikte benimsemelerinden kaynaklanır.Çalışmada, Tuva Türkçesindeki Lamaizm ve Şamanizm'e ait terimler tespitedilmiştir. Terimlerin sözlük anlamları verilmiş ardından örneklerlegenişletilmiştir. Tuva Turkish, which is used in Tuva Republic, Mongolia and China, has animportant place among other Turkish languages. This importance stemsfrom the fact that there are some old similarities between them and theadoption of Lamaism and Shamanism together.In this study, the terms of Lamaism and Shamanism in Tuva Turkish weredetermined. The dictionary meanings of the terms are given and thenexpanded with examples. 178

Cases of name have been utilized beyond its own functions and made the connection between the names and verbs via various nuances. We have been able to follow the variety of functions since the Kök Turk Scriptures. The meaning gap has been gradually filled in by either the same suffix or another.We will focus the locative function of the dative suffix in this article. The evolution of this function since the Kök Turk Scriptures, what kind of a space it has in one of the contemporary dialects, Tuvan Turkish and the conditions laying the emergence of this function in a systematic way will be analyzed. Other functions of the casa suffixes of +da +ga, but the place and time, will not be mentioned. Türkçede isim hâl ekleri, kendi asıl fonksiyonları yanında çeşitli fonksiyonlarda da kullanılagelmiş, isimlerle fiillerin bağlantısını türlü nüanslarla kurmuştur. Biz bu fonksiyon çeşitliliğini, Köktürk yazıtlarından itibaren takip edebilmekteyiz. Zamanla fiilin açtığı anlam boşluğunu ya aynı ek ya da başka bir ek doldurmuştur. Biz bu makalede, yönelme hâli ekinin bulunma fonksiyonu üzerinde duracağız. Bu durumun Köktürk yazıtlarından itibaren nasıl bir gelişim içinde bulunduğu ve günümüz lehçelerinden Tuva Türkçesinde nasıl bir kullanım alanına sahip olduğu ve bu kullanımın sistemli bir şekilde hangi koşullarda ortaya çıktığı incelenecektir.+da ve +ga hâl eklerinin yer ve zaman dışındaki diğer fonksiyonlarına ise değinilmeyecektir.

Tuvalar, Güney Sibirya bölgesinde Rusya Federasyonu'na bağlı Tuva Cumhuriyeti'nde yaşamakta olan Türk topluluklarından biridir. Bu çalışmada Tuva destanlarının söz varlığı üzerine bir inceleme yapılmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde incelemede izlenen yöntem ayrıntılı olarak açıklanmıştır. İkinci bölümde Tuva Türkleri ve Tuva Türkçesi hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölümde Tuva destanları üzerinde ayrıca durulmuş, tezde yer alan destanların özetleri verilmiştir. Üçüncü bölümde, tematik yöntem ve alıntı sözler bağlamında söz varlığı incelemesi yapılmıştır. Dördüncü ve beşinci bölümlerde, metinler ile metinlere ait gramtikal dizin-sözlük yer almaktadır. Altıncı bölümde incelemenin sonuçları sıralanmış, son bölümde tezde yararlanılan kaynakların listesi verilmiştir. Bu çalışma ile Tuva destanları ve Tuva Türkçesinin söz varlığı özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Tuva Türklerinin zengin bir sözlü geleneği vardır ve bu gelenek içerisinde destanlar önemli bir yer tutar. Bu tez kapsamında, Tuva destancılığını en iyi şekilde örneklediği düşünülen altı destan metni üzerinden hareket edilmiştir. Metinlerdeki söz varlığı ilkin tematik olarak incelenmiştir. Böylece Tuva destanları ve Tuva Türkçesinin kavram alanlarına göre söz varlığı özellikleri ortaya konmuştur. Bu yöntemin ayrıca, dil-düşünce-kültür ilişkisine dair verimli sonuçlar sağlayacağı düşüncesinden hareket edilmiştir. Tematik inceleme için, daha önceki çalışmalardan da yararlanılarak kapsamlı bir tasnif geliştirilmiştir. Söz varlığı incelemesinin ikinci bölümü alıntı sözler bakımından incelemedir. Tuva Türkçesinde tarihî ve coğrafi özelliklere paralel olarak Moğolca alıntı oranı yüksektir. Bu bölümde, alıntı sözler yapı özelliklerine göre ayrıntılı olarak gösterilmiştir. Tezde tematik inceleme ile alıntı sözler bölümündeki sonuçlar karşılaştırılarak bulguların anlamlandırılması sağlanmıştır. Genel olarak; evren, zaman, tabiat ve yaşama dair sözlerin yer aldığı bölümde alıntı oranı daha düşük, toplum yaşamıyla ilgili sözlerin yer aldığı bölümde alıntı oranı daha yüksektir. Sonuç bölümünde elde edilen veriler yorumlanmış, ayrıca tüm sözlerin sıklık sıralı listesi verilmiştir., Tuvans, who live in southern Siberia, in the Tuva Republic of the Russian Federation, is one of the Turkic peoples. In this study, the vocabulary of the Tuvan epics is analysed. The method used in the research is described in detail in the introduction part of the study. Information about Tuvan people and Tuvan language is given in the second part of the study. Additionally, the Tuvan epics are emphasized and the summaries of the epics in the study are given in this section. In the third section, the vocabulary analyse is done in terms of thematic method and loan words. In the fourth and fifth sections, there are texts and grammatical index-dictionary belonging to texts. The results of the study are ranked in the sixth section and the list of references are given in the last section. The aim of this study is to reveal the vocabulary features of the Tuvan epics and Tuvan Turkish. Tuvan people has got a rich oral tradition and epics has an important role among this tradition. The starting point of this thesis is the six epic texts which is considered as the best examples of Tuvan epic literature. The vocabulary in the texts is examined thematically at first. Thus, the vocabulary features has been revealed according to conceptual fields of Tuvan epics and Tuvan language. Besides, it has been moved through the idea that this method would support useful results in terms of the language-idea-culture relation. An extensive and new classification has been improved for the thematic review by using the previous studies as well. In the second part of the vocabulary research, an examination is made in terms of loan words. The Mongolian citation rate is high in Tuvan language in parallel with historical and geographical features. In this section, the loan words has been showed in detail according to its structural features. The findings of the thesis have been made sense of by comparing the results in thematic review and loan words sections. The findings generally shows that the citation rate of the section, which includes words about universe, time, nature and life, is lower and the citation rate of the section, which includes words about society's life, is higher. In the result section, the findings of the research are commented and also the word frequency list is presented., Bu çalışma Balıkesir Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından BAP 2013/15 kodlu proje ile desteklenmiştir.

Dil, bireyin kendini daha iyi ifade etme ihtiyacından doğan yeni kavramları ve biçimleri karşılamak amacıyla çeşitli unsurlar kullanır. Söz varlığını geliştirmek ve zenginleştirmek adına kullanılan bu unsurlardan biri de birleşik fiiller ve onun bir alt ulamı olan tasvir fiilleridir. Tasvir fiilleri, eylemleri çeşitli açılardan tasvir ederek anlamı tamamlayan, betimleyen yapılardır. Bu çalışmanın amacı Eski Türkçe dönemine ait arkaik özellikler gösteren dillerinden biri olan Tuva Türkçesindeki tasvir fiillerinin durumunu ortaya koyarak alana katkıda bulunmaktır.Çalışmanın birinci bölümünde; tezin amacı, kapsamı, tasvir fiillerinin ne olduğu ve bu konudaki çeşitli araştırmacıların görüşleri yer almaktadır. Çalışmanın yönteminin anlatıldığı ikinci bölümde; örneklem, veri toplama ve inceleme yöntemleri anlatılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde çalışma sonucu ortaya çıkan fiiller ve Tuva Türkçesindeki kullanımları örneklendirilmiştir. Sonuç bölümünde ise Tuvacada tasvir fiillerinin durumu, kullanım sıklığı bakımından nasıl bir görünüm sergilendiği değerlendirilmektedir.Anahtar kelimeler: Tuvalar, Tuvaca, Tuva Türkçesi, birleşik fiiller, tasvir fiilleri Language, individuals use various elements of nature to express itself better to meet the needs of new concepts and formats. Develop vocabulary and used one of these elements in order to enrich and verbs are verbs who has his portrayal reach a bottom. Descriptive verbs, actions completed by portraying various aspects of meaning, depicting structures. The purpose of this study is to make Old Turkish, one of the period showing archaic characteristics in Tuva language the status of descriptive verbs in Turkish contribution to the field by putting forward.In the first part of the study; the aim of the thesis, scope, what is the descriptive verbs and located the opinions of various researchers in this field. The method described in the second part of the study; sampling, data collection and analysis methods are described. The acts resulting from work on the third part of the study and use of Tuva Turkish exemplified. In the conclusion of the Tuvan state descriptive verbs are considered to display a view in terms of how the frequency of use.Keywords: Tuvans, Tuvan , Tuvan Turkish, compound verbs, descriptive verbs 103