Search

Het begon met één regel in het Regeerakkoord. Vervolgens een kamerbrief van 32 pagina’s en die riep weer 238 Kamervragen op… Daarna volgde een symposium waar dit thema uitgebreid aan bod kwam en nu begint dit tijdschrift er ook al over. Beleidsmakers van het ministerie, altijd gek op afkortingen, werken intussen hard aan de interbestuurlijke uitvoeringsstrategie WBS. Ik heb het over “Water en bodem sturend”. Of zoals de bodemmensen liever zeggen “bodem en water sturend”. Maar eerlijk is eerlijk, het gaat vooral over water. In de Kamerbrief komt het woord bodem 180 keer voor, tegen water 504.

Ik zag het al helemaal voor me. Ik zou slapend rijk worden met deze nieuwe ontwikkeling. Met één druk op de knop zou ik mijn columns schrijven als water uit de kraan. Ik heb het over ChatGPT de nieuwe schrijfrobot. Bij het aanmaken van een account moet ik aanvinken dat ik geen robot ben. Alsof dat uitmaakt, bovendien heb ik al zeven vinkjes. Ik moet opeens denken aan een concert van Kraftwerk waar ik stond te applaudisseren voor vier robots op het podium, voor wie klap je dan eigenlijk? Nu hoef ik alleen nog een opdracht te geven: “Schrijf een column over de nieuwe ontwikkelingen in de bodemkunde”. Ik moet hierbij opmerken dat ChatGPT een handicap heeft, want hij is gevoed met kennis tot eind 2021.

Het tijdschrift ‘Bodem’ is hét toonaangevende tijdschrift voor vaktechnische en beleidsmatige informatie in Nederland en Vlaanderen en richt zich in de volle breedte op duurzaam bodem- en ondergrondbeheer. Opgericht in 1991 bestaat het tijdschrift Bodem intussen alweer ruim 30 jaar, en is nog steeds springlevend. Ondertussen ondergaat de bodemwerkveld een metamorfose, niets is meer wat het lijkt, heilige huisjes vallen om, de bodem is de oplossing, of juist een probleem bij allerlei maatschappelijke vraagstukken, klimaat, stikstof, PFAS en de biodiversiteitscrisis, een flm over het bodemleven, wie had ‘t allemaal kunnen bedenken?

Volgens het woordenboek betekent ‘mollen’ kapot maken, saboteren. Het is afgeleid van een onschuldig en nuttig dier dat niets kapot maakt, maar een slechte reputatie heeft bij liefhebbers van strakke gazonnetjes. Dat mollen schadelijk zouden zijn voor de stevigheid van dijken is nooit bewezen, waterschap Hollandse Delta is zelfs gestopt met de bestrijding.

Ik ben opgegroeid op veengrond in Vlaardingen onder de rook van de petrochemische industrie. Als kind wist ik al wat smog, stankoverlast, opgespoten havenslib, moerasgas en drijfzand was. De geur van zwavel associeer ik nog steeds met thuiskomen. Ook het fenomeen bodemdaling was mij niet vreemd. Onze prachtig ingerichte bloementuin vormde een natuurlijke oase in de treurige steenwoestijn, maar zakte steeds dieper weg als gevolg van inklinking. Vanaf het terras had mijn vader een trappetje naar de achtertuin gemaakt. Om de zes of zeven jaar kwam er een lading teelaarde die met kruiwagens over de parketvloer naar de achtertuin werd gereden. De tuin kon dan weer helemaal opnieuw worden ingericht volgens de laatste mode. Ook de buren deden mee, want als je achterbleef werd je het afvoerputje van de straat.

Bodemverontreiniging kennen we in Nederland sinds 1980 (“Lekkerkerk”), toen de grootschalige gifschandalen bekend werden. Voor die tijd bestond dat woord nog niet, dacht ik. Dat klopt dus niet. In een documentaire van Andere Tijden over de club van Rome uit 1972 wordt bodem- lucht- en watervervuiling in één adem genoemd. Heel specifiek wordt het verder niet, maar men voelt wel aan dat al dat gif niet zo maar kan verdwijnen in een bodemloze put. Maar ik neem u nog verder mee terug in de tijd naar het begin van de 19e eeuw.

2050 belooft een schitterend jaar te worden. Alle problemen waarmee wij worstelen zijn dan opgelost. De gemeente waar ik woon is dan circulair. De Nederlandse energievoorziening is in 2050 volledig verduurzaamd, dus zonder gebruik van fossiele brandstoffen. Volgens de Europese Unie is onze bodem tegen 2050 kerngezond, het klimaat is neutraal, de ecosystemen zijn hersteld. Alleen de dodo kan niet meer tot leven worden gewekt, dat is wel een domper. Maar gelukkig hebben we het DNA nog, dus wie weet. Het schijnt dat 2030 ook best een aardig jaar wordt, als tussensprint op weg naar 2050 kun je dan als ambitieuze overheid laten zien dat je op koers ligt.

Rotterdam viert elk jaar in november de maand van de ondergrond met lezingen en excursies voor een breed publiek. Eindhoven heeft zijn Dutch Design Week, met dit jaar aandacht voor de drukte “In de volle grond”. Utrecht hield onlangs voor het eerst de twee weken van de Ondergrond, met lunchlezingen, een quiz en een levend ondergrondspel. De Nederlandse Bodemkundige Vereniging (NBV) houdt dit jaar een ‘Bodem van het jaar’ verkiezing, uitslag op 5 december. In oktober waren de bodemdierendagen, waarbij je waarnemingen van pissebedden tot regenwormen kon doorgeven. Het leukste vond ik de bijbehorende bodemdieren zoekkaart: “Heeft het dier een zacht fluwelen vacht en grote graafpoten?” Zo ja, dan is het een mol.

Wij kunnen ons best voorstellen dat u bij dit accent iets denkt als “pfff, saai en stoffi g”. We zijn ook de eersten om toe te geven dat de meeste verhalen over meten, monitoren en modelleren een stuk minder beeldend zijn dan bijvoorbeeld een mooie beschrijving van een sprekend onderzoek op locatie. Met dit nummer tonen we aan dat daar wel wat op valt af te dingen.

Op 17 november is de EU Bodemstrategie voor 2030 gepubliceerd. Deze strategie onderstreept het belang van gezonde bodems voor de samenleving. De ambitieuze strategie met als ondertitel ‘Pluk de vruchten van een gezonde bodem voor mens, voedsel, natuur en klimaat’ geeft acties en een kader met maatregelen voor bescherming, herstel en duurzaam gebruik van bodems. Klimaatoplossingen, Nature Based Solutions en circulair grondverzet hebben een plek in deze Strategie. Belangrijk om te weten is dat de strategie ook het ontwikkelen van een wetgevend kader voor gezonde bodems omvat.

In ons vakgebied hebben we het vaak over bodem en ondergrond. Maar waar eindigt de bodem en begint de ondergrond? Ik vind het maar lastig. Een bodemkundige zal een ander antwoord geven dan een landbouwer of jurist. In veel beleidsstukken worden bodem en ondergrond in één adem genoemd, zonder heldere uitleg. Laat ik daar dan een poging toe wagen. Volgens de Wet Bodembescherming (en de Omgevingswet) is bodem het vaste deel van de aarde, met zich daarin bevindende vloeibare en gasvormige bestanddelen en organismen. De bodem bestaat dus uit grond, grondwater, een beetje lucht en regenwormen. Ondergrond is helemaal niet gedefinieerd in de wetgeving.

De meeste redactieleden draaien al een tijdje mee in de bodemwereld. Zo stammen ondergetekenden nog uit de tijd van de Interim Wet Bodemsanering, de tijd dat ‘grondwatermengmonster’ nog gewoon een woord was. Het waren overzichtelijke tijden, we waren op ontdekkingsreis. De wetgeving veranderde in 1993 ingrijpend (dachten we) met de komst van de Wet bodembescherming (Wbb). Het Bouwstoffenbesluit maakte de boel al ingewikkelder, het Besluit Uniforme Saneringen (BUS) juist weer eenvoudiger. Er volgden nog meer besluiten en wijzigingen. Het stoffenpakket veranderde, protocollen, normen, erkenning en certifi cering sloegen toe: steeds meer regels. Het was handig als je dicht bij het vuur zat, zodat je kon anticiperen op veranderingen. En nu staan we aan de vooravond van een systeemverandering; de Omgevingswet maakt alles eenvoudiger, sneller en integraler, althans dat is de bedoeling. Veel van wat we geleerd hebben kan weer overboord; kennis is vergankelijk. In dit nummer nemen wij u als bodemprofessional mee in de veranderingen die eraan komen en wat de gevolgen zijn voor ons werk.

Als bodemdeskundige woon ik aan een heuse A-locatie, een bekend park in het centrum van het land dat ooit het domein was van noeste gasfabrieksarbeiders. Waar eens de retorten (destilleerders) stonden, bevindt zich nu een trapveldje. In de zomer is het veld een savanne, bijna niets wil er groeien. De grond is 28 jaar geleden aangebracht als leeflaag en zou afkomstig zijn van de Schipholtunnel. Regenwormen zaten er niet in, je zou eerder een zandhagedis verwachten. De gemeente erkende het probleem en heeft een paar keer humusrijk materiaal aangebracht. Het bleef bij lapmiddelen. De berkenboompjes gingen dood en werden vervangen en nog eens vervangen.