Search

Din, düşünce, sanat, edebiyat, müzik, hikmet, irfan ve felsefe gibi alanlardaki yenilikler ve ortaya çıkarılan ürünler, insan medeniyet destanının ortak ürünleridir. Bu ürünlerin tamamına yakını, tarih boyunca insanlığın ortak mirasına dayanan zincirleme ve birikimli çabalarının sonucudur. Yine her düşünür kendinden önceki düşünürlerin mirasını yorumlayarak, yenileyerek, güncelleyerek ve eklemeler yaparak kendi düşünce sistemini kurmuş ve temellendirmiştir. Nitekim her ardıl, selefinden aldığı güç ve ilhamla yola çıkmış, eleştiri ve katkılarıyla önceki medeniyetlerin mirasını temellendirmiş ve derinleştirmiş ya da rotasını ve kıblesini değiştirmiştir. Bu bakımdan her bilge insanlığın medeniyet destanının devasa birikiminden oluşan "filin sırtındaki serçe" olduğu ifade edilmiştir. Çünkü insanın derinliklerinde asla sönmeyen metafizik aşk ateşi, onu doruklara çıkarmaya, insanüstü mitolojiler üretmeye, mitik karakterler yaratmaya, ilahi niteliklere bürünmeye, mükemmel insan veya tanrısal idol ve peygamber karakterler yaratmaya yöneltmiştir. Bunu başarmak için insan, Tanrı’ya öykünmüş, bu soğuk ve karanlık yeryüzünde bir nurlu âlem, bir güneş şehri, bir kutsal harem, bir ideal yer, bir erdemliler şehri (el-medînetü’l fâzıla) veya Tanrı şehri kurmaya teşebbüs etmiştir. Bu çerçevede İran tarihi, dini ve entelektüel açıdan incelendiğinde, insanın bu metafizik aşkı sayesinde İran’ın köklü ve arkaik bir geleneğe sahip olduğu görülmektedir. Bu köklü geleneğin büyük kriz ve şoklarda dahi varlığını koruduğu, tüm kesinti ve kopukluklara rağmen geleneksel İran ruhunu kaybetmediği anlaşılmaktadır. Geleneksel İran bilgeliği gömlek değiştirerek, her değişim ve dönüşümde kendini yenileyerek ve güncelleyerek, ancak her zaman geleneksel ruhunu besleyerek ve ana kodlarını koruyarak bunu başarmıştır. Nitekim İran, dünya fatihi İskender'in yaydığı Yunan felsefesini Helenizm'e, haşin Moğol şahlarını mutasavvıflara, Tanrı merkezli güçlü Sami geleneğini insan merkezli Arya geleneğine, Sami peygamberlerini efsanevi Arya peygamberşahlarına çevirmiştir. Bu çerçevede İran bilgeliği, Zâl'ı Ali'ye, Hüseyin'i Rüstem'e, Turan savaşlarını Kerbela edebiyatına ve son tahlilde İslam'ı Şiiliğe dönüştürerek kendi geleneksel kodlarına dayalı bir İslam-i İrani kurmuştur. Bu makalenin konusu Kadim İran mitik ve dini geleneğinde geçen insan-ı kâmil örneği Keyhüsrev’dir. Tanrısal karizma, görkemli nur ve büyülü doğa olarak ifade edilen hurra sahibi İranlı mitik peygamberşahların en önemlisi kabul edilen Keyhüsrev’in özellikle Zerdüştîlik ve İşrâkîlik metinlerinde kazandığı merkezi konumun çalışma boyunca izi sürülmüştür. Bu çalışmada fenomenolojik metot takip edilmiş ve her iki dinsel ve düşünsel ekolün ideal insan-ı kâmil portresini teşkil eden Keyhüsrev’in karakteristik nitelikleri ortaya konmuştur. Çalışmanın amacı Zerdüştîlik ve İşrâkîlik ve Zerdüştîlikte yetkin insanın en önemli örneği sayılan Keyhüsrev’in niteliklerine dikkat çekerek ezeli ve ebedi hikmet (el-hikmetu’l ‘atika, el-hikmetu’l ezeliye), ezeli maya (el-hamiretu’l ezeliye), aşkın bilgelik (el-hikmetu’l mute’aliye) ve değişmeyen hakikatin (el-hakikatu’s sabite) zamanlar üstü ruhunu yakalamaktır. Bu çalışmanın sonunda, sahip olduğu tanrısal karizma (hurra) sayesinde Keyhüsrev’in hem dünya yönetimini hem de manevi hükümranlığı birleştiren bir peygamberşah, nur-i Mumammedi taşıyan bir insan-ı kâmil, bütün zamanların yöneticilerine örneklik teşkil eden ideal bir hükümdar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışmayla, Keyhüsrev’in doğum öncesinde yaşadıkları, doğum sonrası başına gelenler, yetişme şekli, hükümdarlığa geliş biçimi, adil ve başarılı dünya yönetimi gibi maceralarla dolu hayatının yanı sıra, özellikle güç ve iktidarın zirvesindeyken uzlete çekilmeyi iradesiyle seçmesi ve göğe yükselerek miraçla gözlerden kaybolması, onu, ölümlü insana ölümsüzlük yolunu göstermiş olan tarihin en cazip ve en sıra dışı karakterlerinden biri haline getirdiğine ışık tutulmuştur., Innovations and creations in fields such as religion, thought, art, literature, music, wisdom, gnosism and philosophy are the common products of the human civilization epic. Almost all these creations are the result of chained and cumulative efforts based on the common heritage of humanity throughout history. Again, every thinker has established and grounded his system of thought by interpreting, renewing, updating and adding to the legacy of previous thinkers. As a matter of fact, each successor set out with the power and inspiration he received from his predecessor, deepened and grounded the legacy of previous civilizations with his criticisms and contributions, or changed his route and qiblah. In this respect, it can be said that every wise humanity is a "sparrow on the back of an elephant", which consists of the huge accumulation of the civilization epic. The metaphysical fire of love, which never goes out in the depths of man, has led him to reach peaks, to produce superhuman mythologies, to create mythical characters, to assume divine qualities, to create perfect human or human-idols and prophetic characters who imitate God and it led him to attempt to establish a luminous realm, the city of the sun, the holy harem, the ideal place, the madina al-fazila or the city of God on this cold and dark earth. When the history of Iran is examined religiously and intellectually, it is seen that Iran has a deep-rooted and very ancient tradition formed thanks to this metaphysical love of people. It is understood that this deep-rooted tradition preserves its existence even under major crises and shocks, and does not lose the traditional Iranian theme despite all interruptions and disconnections. Traditional Iranian wisdom has accomplished this by changing shirts, renewing and updating in every change and transformation, but always nurturing the Iranian traditional spirit and preserving its main codes. As a matter of fact, Iran transferred the Greek philosophy spread by the world conqueror Alexander to Hellenism, the harsh Mongolian shahs to the Sufis, the God-centered strong Semitic tradition to the human-centered Arya tradition, the Semitic prophets to the mythical Iranian shahs, Zal to Ali, Husayn to Rostam, Turan wars to Karbala literature and in the final analysis, converted Islam to Shi'ism and turned it into an Islamic-i-Iranian based on its own existence. The subject of this article is Kayhosrow, an example of perfect human in the ancient Iranian mythical and religious tradition. The central position of Kayhosrow, who is considered to be the most important of the Iranian mythical prophet-kings who have hurrah, expressed as divine charisma, magnificent light and magical nature, has been traced throughout the study, especially in the texts of Zoroastrianism and Illuminationism (Ishraqiyyah). In this study, the phenomenological method was followed and the characteristic features of Kayhosrow, who constituted the ideal perfect human portrait of both religious and intellectual schools, were revealed. The aim of the study is to capture the timeless spirit of eternal wisdom (al-hikmah al-halidiyah), primordial yeast (al-hamirah al-ezeliyah), transcendent wisdom (al-hikmah al-mutaliyah) and unchanging truth by drawing attention to the qualities of Kayhosrow, who is considered the most important example of a perfect person in Zoroastrianism and Illuminationism. At the end of the study, it was concluded that Kayhosrow, thanks to his divine charisma (hurrah), was a prophet-king who combined both material world management and spiritual sovereignty, a perfect human being who carried the Nur-i Mumammedi, an ideal ruler who set an example for the rulers of all times. With this study, in addition to Kayhosrow’s life full of adventures such as what he experienced before his birth, what happened to him after his birth, the way he was brought up, the way he came to the rulership, and the right-minded and successful world management, his chose to go into isolation, especially when he was at the peak of power and power, and ascended to the sky and disappeared from the eyes with ascension, have been shed light on the fact that Kayhosrow have become one of the most attractive and extraordinary characters in history, showing the mortal man the way to immortality.

Futuwwa or akhism is the institutionalized name of the ideal of building a moral life and society based on the principle of doing good things, not doing or preventing bad things in the Islamic framework. It is understood that the idea of futuwwa is a civilization project based on raising ideal or perfect human (‘insan-ı kamil’) in terms of the series of people it takes as an example/guide and the principles it accepts as a way compass. Of course, some sufis such as Ibn Arabi preferred to explain the subject with deep philosophical considerations, like the authors of the history of thought before and after Islam. This understanding, which has been heavily criticized by a significant part of the Sunni Islamic scholars, makes the issue the subject of a deep philosophical analysis; it is an ideal human imagination that is understood by the circles of morality, mysticism and futuwwa as the perfect human being in general, moralized with the morals of the Qur'an, and living a life in accordance with the compass of revelation. Therefore, we have already dealt with the concept of the perfect human being, which is seen as the purpose function of futuwwa, within this framework. In this respect, in this study, a perfect human being has been analyzed over six of the general (indirect) business ethics principles of futuwwa and akhism. These principles are honesty, generosity, humility, being good-natured and well-spoken, altruism, not looking for fault and being forgiving., Fütüvvet veya ahilik, İslami çerçevede ‘iyi olan şeyleri yapma, kötü olan şeyleri de yapmama ya da engelleme’ esasına dayalı ahlaklı bir hayat ve toplum inşa etme idealinin kurumsallaşmış adıdır. Fütüvvet düşüncesinin gerek kendine örnek/yol gösterici olarak aldığı kişiler silsilesi gerekse yol pusulası olarak kabul ettiği ilkeler bakımından ideal ya da kâmil insan yetiştirmeye dayalı bir medeniyet projesi olduğu anlaşılmaktadır. Elbette İbni Arabi gibi bazı mutasavvıflar İslam öncesi ve sonrası düşünce tarihi müellifleri gibi konuyu derin felsefi mülahazalarla açıklamayı tercih etmişlerdir. Sünni İslam ulemasının önemli bir kısmı tarafından ağır eleştiriye tabi tutulan bu anlayış, meseleyi derin bir felsefi analizin konusu yaparken; ahlak, tasavvuf ve fütüvvet çevrelerinin genel manada kâmil insandan anladığı, Kur’an ahlakı ile ahlaklanmış, vahyin pusulasına uygun bir hayat süren ideal insan tasavvurudur. Biz de zaten fütüvvetin amaç fonksiyonu olarak görülen kâmil insan tasavvurunu bu çerçevede ele aldık. Bu itibarla, bu çalışmada fütüvvet ve ahilik düşüncesinin genel (dolaylı) iş ahlakı ilkelerinden altısı üzerinden bir insan-ı kâmil tahlili yapılmıştır. Bu ilkeler; dürüstlük, cömertlik, tevazu, iyi huylu ve güzel sözlü olmak, îsar, kusur aramamak ve affedici olmaktır.

One of the three major main subjects which Sufism has studied is human being. Although all aspects of human being has been examined by this field of science, especially the spiritual facade has been tried to be explored. Human being, within the framework of the perfect human being understanding, has been analysed by Sufis belonging to the school of wahdat al vucud as the highest collocutor of Almighty Allah and both his sublime and inferior aspects has been examined in details. In our article, we will try to evaluate the relations between the perfect human and good morals.

Türk inanç ve törelerinde sayılar oldukça gizemlidir. Eski Türklerin inanç unsurlarından etkilenerek kutsallaşan üç, dört, yedi, dokuz, on iki ve kırk gibi sayılar kültür ve edebiyatımızda önemli bir yere sahiptir. Bu kutsal sayıların dışında az bilinen fakat kutsiyeti bir hayli fazla olan on sayısının araştırmalarda fazla dikkat çekmediği ve incelenmediği görülmüştür. On sayısı mükemmelliğe yaptığı atıf ve insanın olgunlaşma sürecindeki basamaklarını somut olarak anlatması bakımından derin bir sır ve anlam taşır. Ahmed Yesevî’nin dört kapı kırk makamla oluşturduğu sayı sistematiğinde on sayısı, insanın olgunlaşma sürecini ve insan-ı kâmile giden mükemmeliyet çizgisini temsil eder. Bu gizemli çizgide insan dört kapıyı ve bu dört kapının içinde de on makamı geçerek olgunlaşma sürecini nihayetlendirir. Ahmed Yesevî ve Yeseviyye yolunun Anadolu’daki önemli temsilcilerinden biri olan Âşık Paşa da Garibnâmesinde on sayısını öne çıkarır ve Garib-nâme eserini baştan sona on sayısı üzerine inşa eder. Garib-nâme’de karşımıza çıkan bu onlu sistematik yapı birlilerden başlar ve onlulara kadar devam eder. Bu aşamalarda yer alan makamları geçen tâlip, mükemmel olması için gerekli olan olgunlaşma sürecini tamamlayarak Âdemiliğe ulaşır. Kullandığı sayı yapıları ele alındığında Ahmed Yesevî’nin on sayı sisteminin Âşık Paşa’yı derinden etkilediği görülmektedir. Bu makalemizde, Ahmed Yesevî’nin on yol, on urun ve dört kapı-kırk makamını esas alan on sayı sistematiğinin Âşık Paşa’nın Garib-nâmesi’nde önemli yer tutan on sayısına ve kâmil insan tipine yansımaları ortaya konulmuştur., The numbers are quite mysterious in Turkish beliefs and custom. Numbers such as three, four, seven, nine, twelwe and forty which have been sacrified by the influence of ancient Turkısh beliefs have an important position in our culture and literature. Apart from these sacred numbers, number ten which is less known but has a lot of holiness, has been seen that it has not drawn much attention and been examined at research. Number ten has a deep meaning and mystery in terms of its reference to perfection and expressing the steps of human maturing process. In number systematic by Ahmed Yesevî which he created with four gates and forty position, number ten represents human maturing process and perfection line to become a perfect human. At this mysterious line, man complete his maturing process by passing through four gates and ten positions inside these four gates. Âşık Paşa who one of the most significant representative from Anatolia of Ahmed Yesevî and Yeseviyye’s way, puts number ten forward and builds his work Garib-nâme on it from beginning to end. This systematic structure seen in Garib-nâme starts with units and goes on until decimals. Aspirant having passed the positions at this stage, reaches to “Ademilik” by completing maturing process that is necessary for perfection. Considering the number structures he used, it has been seen that decimal number system of Ahmed Yesevî affected Âşık Paşa profoundly. In this paper, reflections of decimal number system, based on Ahmed Yesevi’s ten ways, ten products and four gates-forty positions, on number ten which has an important part in Garib-nâme by Âşık Paşa and on perfect human type have been revealed.

This essay explains the concept of wa╪dah al-wujūd, as the central doctrine of Ibn ʽArabī, in its relationship to the concept of perfect human being. As manifestation of God, humans and all creatures ontologically bear the status of hūwa/lā hūwa (He/not He) and inherit God’s names. Therefore, the process to be a perfect human is an effort to cultivate those God’s names in the right manner. Here sharīʽa according to Ibn ʽArabī is irreplaceable in guiding human being unto perfection. In contrast to some antinomian sufis who treated sharīʽa as a set of rules that lost its value when someone has arrived at the stage of mystical union with God, the deepest concern of humanity, Ibn ʽArabī regards sharīʽa as the deepest reality (haqīqa) itself. Abstrak: Tulisan ini menjelaskan bagaimana konsep wa╪dah al-wujūd, selaku ajaran sentral dari Ibn ʽArabī, berkaitan erat dengan ajarannya tentang manusia sempurna. Sebagai manifestasi dari Allah, manusia beserta seluruh makhluk semesta secara ontologis adalah Dia/bukan Dia (hūwa/lā hūwa) yang mewarisi nama-nama Allah. Dengan demikian perjalanan menjadi manusia sempurna adalah suatu upaya untuk menempatkan nama-nama Allah, yang inheren di dalam manusia itu, pada tempat yang semestinya. Di sinilah sharīʽa dalam pemikiran Ibn ʽArabī justru tidak dapat tergantikan dalam membimbing manusia dalam kesempurnaan. Berbeda dengan beberapa sufi antinomian yang melihat sharīʽa tata aturan yang tak lagi perlu ketika seseorang sudah mencapai kesatuan dengan Allah yang dianggap sebagai tujuan terdalam, sharīʽa justru dilihat sebagai kenyataan terdalam (haqīqa) itu sendiri.

Bir medeniyetin oluşumunda en önemli unsur o medeniyeti şekillendiren toplumun özellikleridir. Bir toplum da; ancak içinde var olan bireylerin niteliklerine göre şekillenebilir. Bu anlamda o toplumda bulunan bireylerin sahip olduğu veya sahip olması gereken nitelikler de üzerinde durulması gereken önemli bir husustur. Değerleri temele alan üst insan modelinin daha ziyade vahiy kaynaklı Doğu Medeniyetlerine veya Doğu'dan beslenmiş Batı Medeniyeti'nin bir kısmına ait olduğu görülürken, güce dayalı seküler insan tipinin ise Batı Medeniyetinin kendi ürünü olduğu söylenebilir. İslam Medeniyetinin oluşumunda önemli bir yere sahip olan Sadreddin Konevî'nin İnsan-ı Kâmil tasavvuru, hakikat ve mertebe açısından Hakk ile arasında mesafeyi kaldıran bir insan anlayışına dayanmaktadır. İnsan-ı Kâmil; Allah'ın güzel sıfatlarıyla kendisine tecelli ettiği ve bu tecelliyi kötü fiilleriyle lekelemeyen, temiz kalıp en güzel şekilde yansıtabilen bir kimsedir. İnsan, ancak ahlakın en yüksek derecesi olan doğru sözlülük, temiz kalplilik ve iyi davranışlara sahip olduğu takdirde Allah'ın sıfatlarının kendisinde görülebileceği üst bir insan olabilir. İyilik, güzellik ve mükemmelliğin kaynağı olan Allah, kâinata da bu sıfatlarıyla tecelli etmektedir. Aynı şekilde bu sıfatlar İnsan-ı Kamil'in sıfatları ve işleridir. İyilik, güzellik ve mükemmelliği yaratıcısının sıfatları olarak gören ve üstün insan olarak bu sıfatlara en yüksek derecede sahip bir kişiliği tanımlayan medeniyet anlayışı bu görüşlere sadık kaldığı sürece yeryüzünde barış, adalet ve merhamet gibi değerlerin de en önemli temsilcisi olmuştur. Bu anlamda Sadreddin Konevî ve onun gibi vahiy ve sünnetle beslenmiş düşünürlerin üst insan tanımlamaları İslam Medeniyetinin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır., attributes can be seen in himself only if he has the righteousness, clean heartedness and good behavior, which is the highest grade of morality. Allah, the source of goodness, beauty and perfection, manifests itself in these attributes. In the same way, these qualities are the features and works of perfect human (al-insan al-kamil). The understanding of civilization, that sees the qualities of goodness, beauty and perfection as the Creator's attributes and defines a person with the highest level of these qualities as a perfect human, has been the most important representative of values such as peace, justice and compassion on earth as long as it remained faithful to these values. In this sense, the perfect human definitions of Sadr al-Din Qunawi and other thinkers who benefited from revelation and tradition played an important role in the shaping of Islamic civilization.