Search

Jan Polcyn

The statistical data presented here show that land prices in Poland discount a significantly greater quantity of utilities than would result from the agricultural functions of land. A similar situation exists in other EU countries. The question is where the excess value of land comes from. It is undoubtedly created by expectations of political rents and by speculative motives, but also by the non-agricultural utilities of the land. It is nonetheless difficult to determine the proportional contributions of these factors. A new theory of land rent should take account of the fact that in sustainable agriculture many new utilities of the land factor are created intrinsically, that is, without additional inputs of capital and labour. These have the status of public goods, and are paid for chiefly through agricultural policy (that is, through taxes). In this way the intrinsic utility of land takes the form of an economic rent, but we believe that this process may also take place through market channels. In this way history has come full circle, and the pure product of land as described by the physiocrats has been reactivated. National Science Centre Jan Polcyn

The economic globalisation process makes economic factors rotate faster. There arises the crucial question of whether the land factor is still capable of generating economic rents ? On one hand, D. Ricardo’s land rents are vanishing, on the other, the land factor is gaining new, environmental applications. It provides public goods, which are a crucial element of the new paradigm of agricultural development. In conditions of irreversible accumulation of capital in the anthropogenic environment, new land utilities may appear without any additional input of capital or labour, and, as public goods, they are mostly financed from subsidies for agriculture under the Common Agricultural Policy (CAP). This paper aims to present the evolution of land rents theory and to answer the question of what is the nature of contemporary land rent ? The author attempts to test the modern theory of land rent using input-output matrices for different sectors of agribusiness and chosen EU countries. He demonstrates the hypothesis that capital productivity in agriculture is higher than in other sectors of agribusiness, but not for the reason of exploiting labour (as was the case in Marxian theory) but thanks to the occurrence of intrinsic land utilities which are valorised. Globalizacja ekonomiczna przyspiesza obieg czynników produkcji w gospodarce. Nasuwa się pytanie, czy czynnik ziemi nadal tych warunkach tworzy renty ekonomiczne? Ricardiańskie renty różniczkowe zanikają, ale z drugiej strony ziemia zyskuje nowe użyteczności środowiskowe. Zgodnie z nowym paradygmatem rozwojowym rolnictwa dostarcza ona dobra publiczne. W warunkach daleko idącej akumulacji kapitału, która sprawia, że obszary wiejskie są środowiskiem antropogenicznym, nowe użyteczności czynnika ziemi mogą pojawić się paradoksalnie bez dodatkowych nakładów kapitału i pracy, a nawet dzięki ich zmniejszeniu. Jako dobra publiczne są one finansowane z subsydiów wspólnej polityki rolnej (WPR) UE. Celem artykułu jest przedstawienie ewolucji teorii renty gruntowej wraz z próba odpowiedzi na pytanie jaki charakter ma współczesna renta gruntowa? Autorzy testują nową koncepcję renty gruntowej, wykorzystując macierze przepływów międzygałęziowych między różnymi działami gospodarki wg NACE tworzącymi system agrobiznesu w wybranych krajach UE. Wyniki wskazują na prawdziwość tezy, że oczekiwana produktywność kapitału w rolnictwie właściwym jest wyższa niż w pozostałych sektorach agrobiznesu, choć nie z powodu eksploatacji czynnika pracy (jak to było w przypadku teorii marksowskiej), ale dzięki waloryzacji nowych użyteczności czynnika ziemi. Jan Polcyn

Teoria kapitału ludzkiego zakłada, że kształcenie młodych ludzi na uczelniach wyższych przełoży się w sposób bezpośredni na rozwój ekonomiczny i wzrost PKB. Obserwowane w wielu krajach zjawiska budzą wątpliwości co do działania tej teorii. Stan ten może wpłynąć na decyzje młodzieży, która w obecnych czasach jest szczególnie zagrożona bezrobociem. Jest to szczególnie ważne w kontekście postępującego starzenia się społeczeństwa. Analizując dane z Polski przy podziale NTS-3 pod kątem form aktywności zawodowej i korzystając z danych opisujących otoczenie młodych ludzi, pojawia się pytanie: Jakie czynniki wpływają w największym stopniu na zainteresowanie studiami wyższymi młodzieży w Polsce? Celem artykułu jest zatem wskazanie przy pomocy modelu stacjonarnego czynników które mają największy wpływ na decyzję młodzieży związaną z podjęciem studiów wyższych. Przeprowadzono modelowanie zależności przy użyciu UMNK z korektą heteroskedastyczności. Wyniki modelowania wskazują, że największy wpływ na zainteresowanie studiami wyższymi (zdefiniowanymi jako stosunek średniej ilości studentów na uczelniach wyższych w latach 2012–2014 w danym podregionie do średniej ilości absolwentów szkół ponadgimnazjalnych) mają takie cechy powiatów jak: stosunek ilości osób bezrobotnych do 24 roku życia do ilości bezrobotnych ogółem, odsetek bezrobotnych z wykształceniem średnim, przeciętne wynagrodzenie, średnia wartość dochodu na 1 mieszkańca. Przy czym bezrobocie działa negatywnie na zainteresowanie, pozytywny efekt mają przeciętne wynagrodzenie i średnia wartość dochodu na 1 mieszkańca. Analyzing data from subregions in Poland (NTS-3) including forms of economic activity and data describing the environment of young people following question arises: What factors, affect most, the interest in higher studies of young Poles? The aim of this article is therefore to determine factors that have the greatest impact on the decision of young people associated with taking higher education using a stationary model. Modeling was carried out using UMNK with the correction of heteroskedasticity. The modeling results indicate that the greatest impact on interest in higher studies (defined as the ratio of the average number of students in higher education in 2012–2014 in the sub-region to the average number of graduates of secondary schools) have following features: the ratio of unemployed people under 24 years of age to the number of unemployed, the proportion of the unemployed with secondary education, the average salary, the average value of budget revenue of local governments per capita. At the same time, unemployment acts negatively on the interest, the positive effect comes with growth of average salary and the average value of budget revenue of local governments per capita. Jan Polcyn

Social cooperatives have been a point of interest in Poland for more than a decade, however their uneven numbers by region is noticed. This paper shows the results of an attempt to create an econometric model describing the relationship between selected explanatory variables of social and economic aspect and the number of social cooperatives per 10 000 private sector entities as a dependent variable. A regression function was used for that purpose. Parameter estimation was performed using a generalized least-squares method. The study was conducted for the latest available data, ie. for 2014., aggregated on the level of 66 sub-regions (NUTS-3). Although, initially the explanatory variables were limited to those that enabled a large model fit, the final model is capable of explaining only in 40 percent the variability of variance. Basing on this model, it can be concluded that socio-economic factors have little effect on the process of formation of social cooperatives. Od ponad dekady rośnie w Polsce zainteresowanie spółdzielniami socjalnymi jako nowoczesnymi instrumentami polityki społecznej, przy czym dostrzegana jest ich nierównomierna liczebność w ujęciu regionalnym. W niniejszym artykule podjęto próbę stworzenia modelu ekonometrycznego opisującego zależność między wybranymi czynnikami o charakterze społeczno-ekonomicznym a liczbą spółdzielni socjalnych przypadających na 10 tys. podmiotów sektora prywatnego. Zastosowano w tym celu funkcję regresji. Szacowanie parametrów przeprowadzono stosując uogólnioną metodę najmniejszych kwadratów (UMNK). Badanie przeprowadzono dla najnowszych dostępnych danych, tj. za 2014 r., zagregowanych na poziomie 66 podregionów (NUTS-3). Wstępnie wyselekcjonowane zmienne objaśniające ograniczono do tych, które łącznie pozwalają na względnie duże dopasowanie modelu. Mimo to powstały w ten sposób model jedynie w 40 proc. wyjaśnia zmienność wariancji. W oparciu o ten model można wyciągnąć wniosek, że czynniki społeczno-gospodarcze mają niewielki wpływ na proces powstawania spółdzielni socjalnych Jan Polcyn

The concept of creating public goods by land factor is often considered in literature, but its theoretical foundations are quite debatable. The theories of land rent in mainstream economics stand at the position that land factor alone does not create any utility, which means that it does not have any “intrinsic utility”. Only by changing this assumption, it is possible to reconsider a theoretical model for provision of public goods by agriculture. The authors wonder which model of value can be applied to valuate agricultural land so as to make it reflect its intrinsic utility. They propose to adopt the neoclassical Gordon’s model of perpetual rent. The theoretical aim of the article is to interpret the relationships described in this model for the market of agricultural land. The empirical goal is to assess the long-term growth rate of land rent from the Gordon’s model in the 16 regions (voivodeships) of Poland and in the cross-section of different acreages. Paradoxically, it turns out that the neoclassical model is well-fitted to the market of agricultural land in the long term, despite the far-reaching institutional regulation of this market and it provides a basis for quantification of the intrinsic land utility. Koncepcja tworzenia dóbr publicznych przez czynnik ziemi jest często rozpatrywana w literaturze tematu, ale jej podstawy teoretyczne są dosyć dyskusyjne. W teoriach renty gruntowej głównego nurtu ekonomii czynnik ziemi nie tworzy samodzielnie żadnych użyteczności, czyli nie posiada tzw. „samoistnej użyteczności”. Dopiero zmiana tego założenia legitymuje w sensie teoretycznym proces dostarczania dóbr publicznych przez rolnictwo. Autorzy zastanawiają się, jakim modelem opisać wartość ziemi rolnej tak, żeby uwzględniał on jej samoistną użyteczność? Proponują adaptację neoklasycznego modelu renty wieczystej Gordona. Teoretycznym celem artykułu jest interpretacja relacji opisanych w tym modelu dla rynku ziemi rolnej. Celem empirycznym jest ocena dynamiki „długookresowej stopy wzrostu renty gruntowej” z modelu Gordona w układzie województw w Polsce i w przekroju różnej wielkości areałów. Paradoksalnie, okazuje się, że ten neoklasyczny model jest w długim okresie dobrze dopasowany do rynku ziemi rolnej w Polsce, mimo daleko idącej regulacji instytucjonalnej na tym rynku i daje podstawy do kwantyfikacji samoistnej użyteczności ziemi. National Science Centre Jan Polcyn

The problem of quantifying public goods (PGs), and measuring efficiency of organization providing PG it is one of the most complex question of public choice theory. Unfortunately, there is no common methodology of research in that area, and universal methods of quantification and valuation of public goods do not exist. Therefore, the main objective of this article is to develop a universal methodology for measuring the quality and quantity of public goods, as well as the efficiency of organization responsible for their provision in different sectors of the economy. The article is, however, not only methodological discussion. Authors have attempted to apply the developed methodology to investigate the process of providing public goods in the education sector in Poland, choosing as a case study Wielkopolska region. Problem kwantyfikacji dóbr publicznych, a tym bardziej pomiaru efektywności organizacyjnej ich dostarczania należy do najbardziej złożonych problemów teorii wyboru publicznego. Niestety nie ma w tym względzie powszechnie akceptowanej metodyki badań, a uniwersalne metody kwantyfikacji i waloryzacji dóbr publicznych w zasadzie nie istnieją. Dlatego głównym celem artykułu jest opracowanie uniwersalnej metodyki pomiaru ilości i jakości dóbr publicznych, a także efektywności organizacyjnej procesu ich dostarczania w różnych sektorach gospodarki, która umożliwiłaby wykonywanie analiz taksonomicznych. Artykuł ma jednak wymiar nie tylko metodologiczny. Autorzy podjęli próbę zastosowania opracowanej metodyki do zbadania procesu dostarczania dóbr publicznych w sektorze edukacji w Polsce, wybierając jako studium przypadku województwo wielkopolskie w układzie powiatów. Jan Polcyn

Celem publikacji jest wskazanie determinantów rozwoju sektora żywnościowego na świecie. Autorzy wyróżnili czynniki egzo- i endogeniczne. Pierwsze dotyczą uwarunkowań globalnych, wspólnych dla wszystkich gospodarek, drugie natomiast obejmują zmienne o charakterze regionalnym lub lokalnym. Wskazano ponadto na skutki procesu globalizacji dla funkcjonowania rolnictwa światowego. Ostatnią częścią rozdziału jest określenie dwóch alternatywnych strategii rozwoju agrobiznesu – modelu zrównoważonego i industrialnego. Przyjęta koncepcja implikuje bowiem charakter sektora rolnego w danym regionie. Praca ma charakter rozważań dedukcyjnych w oparciu o wybraną literaturę przedmiotu. Jan Polcyn

Jan Polcyn

The paper presents the main definitions and the distribution of public goods. It points to benefits of inductive effects of education on society and justifies the treatment of education as a public good. At the same time, the need for measures to improve the economization of education is highlighted. The main objective of these measures should be to improve the efficiency of budgetary funds allocated to educational activities Jan Polcyn

Jednym z wymiarów skutecznej polityki regionalnej jest podnoszenie dostępności, jakości i efektywności usług publicznych. Szczególne znaczenie mają usługi publiczne o charakterze społecznym, które determinują jakość kapitału ludzkiego. Ich skuteczne i efektywne dostarczanie wpływa na trwały rozwój gospodarczy regionu, stąd znajduje się on w centrum zainteresowania decydentów polityki regionalnej. Podejmowanie trafnych decyzji co do alokacji zasobów w sektorze publicznym wymaga na wstępie kompleksowej i wielowymiarowej diagnozy istniejącej sytuacji. Celem artykułu jest wskazanie zróżnicowania w ilości i jakości usług publicznych w sektorze edukacji i ochrony zdrowia w powiatach województwa wielkopolskiego. W artykule wykorzystano dane statystyki publicznej dla obu sektorów dla roku 2012 (ochrona zdrowia) i 2013 (edukacja). Aby określić poziom zróżnicowania regionalnego oszacowano syntetyczne mierniki Hellwiga – zarówno dla ilości, jak i jakości dóbr publicznych w badanych sektorach. Uzasadnieniem podjętej tematyki jest wypracowanie rekomendacji w zakresie skutecznej realizacji celów strategicznych województwa wielkopolskiego, dotyczących unowocześnienia systemu edukacji, poprawy zdrowotności i rozwoju zasobów ludzkich. Uzyskane w procesie badawczym wyniki mogą budzić kontrowersje ze względu na substytucyjność w ocenie dostarczania usług edukacyjnych i ochrony zdrowia. Jednakże w zakresie ilości i jakości dóbr publicznych w obu sektorach odkryto skupiska powiatów o podobnych syntetycznych miarach. Wniosek ten stanowi podstawę do podjęcia pogłębionych badań co do przyczyn zróżnicowania w zakresie dostarczania usług publicznych na badanym obszarze. Jan Polcyn

Jan Polcyn

The paper focuses on the assessment of capital expenditures on secondary vocational and general education, examination efficiency and the results of the key final examinations at the primary level. Higher expenditures are incurred in secondary vocational education. At the same time, outcomes achieved in this area of education are lower. It is proposed to implement a vocational education model, already legally sanctioned in extramural forms of education. The adoption of such solutions should actually enrich the human capital of society. This should provide a more careful secondary education and contribute to a significant improvement in the occupational mobility of society, due to a relatively fast process of acquiring new skills We współczesnych społeczeństwach państwo przyjęło na siebie obowiązek kreowania polityki edukacyjnej. Mechanizmy finansowe realizacji tej polityki są charakterystyczne dla wybranego społeczeństwa. Edukacja w znacznym stopniu przyczynia się do kreowania kapitału ludzkiego, a ten wpływa na poziom wzrostu gospodarczego1 . Zważyć więc należy, że nakłady na edukację same w sobie nie kreują kapitału ludzkiego społeczeństwa, a są tylko koniecznym narzędziem tego procesu. Od kilku lat na edukację w Polsce wydatkowanych jest ok. 4% PKB (tabela 1). Systematyczna ocena jakości realizowanych usług edukacyjnych może skutkować racjonalizacją nakładów na sferę edukacyjną. Biorąc powyższe stwierdzenie pod uwagę, jako cel niniejszego artykułu przyjęto wskazanie moż- liwości działań racjonalizujących nakłady na średni poziom kształcenia w Polsce. Realizacja celu pracy powinna przyczynić się do wskazania nowych możliwości realizowania polityki edukacyjnej państwa, rozumianej jako dostarczanie usług edukacyjnych dla społeczeństwa. Nakłady na średnie szkolnictwo zawodowe znacznie przewyższają nakłady na średnie szkolnictwo ogólnokształcące. Jednocześnie, pomimo wyższych nakładów na średnie szkolnictwo zawodowe, uzyskujemy niższe wyniki egzaminacyjne na egzaminach maturalnych oraz niższy poziom zdawalności tych egzaminów. Jan Polcyn

The necessity for effective budget spendings requires the search of objective methods of measuring the functioning of educational institutions. Taking into account the suggestion formulated in the above sentence, the possibilities of Data Envelopment Analysis were tested in the evaluation of effectiveness of educational institutions functioning. The research show that it is possible to apply the method in evaluating educational institutions. The author suggests however applying the method only as an assistive evaluation tool. Konieczność efektywnego wydatkowania środków budżetowych nakazuje poszukiwanie obiektywnych metod pomiaru funkcjonowania placówek edukacyjnych. Biorąc pod uwagę sformułowaną w powyższym zdaniu sugestię, przetestowano możliwość zastosowania metody Data Envelopment Analysis w ocenie efektywności funkcjonowania podmiotów edukacyjnych. Z przeprowadzonych badań wynika, że jest możliwe zastosowanie wymienionej metody w ocenie funkcjonowania placówek oświatowych. Autor jednak jednocześnie sugeruje zastosowanie wspomnianej metody jako metody pomocniczej w ocenie efektywności podmiotów sfery edukacyjnej. The necessity for effective budget spendings requires the search of objective methods of measuring the functioning of educational institutions. Taking into account the suggestion formulated in the above sentence, the possibilities of Data Envelopment Analysis were tested in the evaluation of effectiveness of educational institutions functioning. The research show that it is possible to apply the method in evaluating educational institutions. The author suggests however applying the method only as an assistive evaluation tool. Jan Polcyn

Przemiany społeczno-gospodarcze początku lat dziewięćdziesiątych spowodowały zwiększenie działań przedsiębiorczych różnych podmiotów gospodarczych. Uwzględniając fakt, że w początkowym okresie transformacji ustrojowej system REGON, zastosowany do analiz w tym opracowaniu, nie był obowiązkowy, co skutkowało brakiem wiarygodnych informacji statystycznych, analizie poddano dopiero lata 2002-2012. Na podstawie badania zróżnicowania między ilością podmiotów zarejestrowanych i wyrejestrowanych, dynamiki przyrostu podmiotów gospodarczych, wskaźnika stabilności sektora edukacyjnego, edukacyjnych zasobów rozwojowych oraz liczby podmiotów sektora edukacyjnego przypadającej na 1000 mieszkańców stwierdzono systematyczny wzrost przedsiębiorczości na przestrzeni analizowanego okresu. Social and economic changes in the early 1990s resulted in increased entrepreneurial activities of various economic entities, in the initial period of economic transformations system REGON, used in the analysis in this study, was not compulsory which resulted in the lack of reliable statistical data. Therefore the analysis covered only the years 2002-2012. Based on the analysis of differentiation between the number of entities registered and deregistered, the growth rate of entities, stability index of the education sector, education development resources and the number of entities in the education sector attributable to 1000 residents, it can be concluded that there has been a systematic increase in entrepreneurship during the analyzed period. Jan Polcyn

Edukacja stanowi jeden z bardzo istotnych elementów rozwoju współczesnych społeczeństw i, co jest naturalną tego konsekwencją, stanowi istotny czynnik zróżnicowania regionalnego. W wielu badaniach naukowych możemy spotkać twierdzenia wskazujące na wpływ edukacji na wzrost gospodarczy . W niektórych badaniach naukowych wskazuje się nawet, że dodatkowy rok edukacji u mężczyzn podnosi stopę wzrostu gospodarczego o 1,2% w skali roku . W omawianych badaniach nie analizowano kobiet. Kluczowym problemem związanym z wpływem edukacji na rozwój gospodarczy społeczeństw i kreowaniem – w efekcie – kapitału ludzkiego jest jakość edukacji. Wykazano zależność pomiędzy jakością kształcenia a wzrostem gospodarczym, wskazując, że wzrost odchylenia standardowego wyników testów uczniów związany jest ze wzrostem od 0,5 do 0,9% dochodu per capitał . Przed przystąpieniem do wspierania wzrostu gospodarczego poprzez poprawę edukacji musimy być świadomi czynników determinujących jej jakość. Poza czynnikami ściśle związanymi z działaniami edukacyjnymi kluczowy wpływ na jakość edukacji ma ochrona zdrowia. Na problemy związane z ochroną zdrowia i będącą następstwem tego jakość życia ludzkiego zwracano już wielokrotnie uwagę w publikacjach naukowych . Ochronę zdrowia i edukację można rozpatrywać łącznie w szerszym kontekście kapitału ludzkiego. Edukacja, ze względu na swój charakter traktowana jest jako dobro publiczne . Istotnym elementem wpływającym na jakość edukacji jest alokacja zasobów budżetowych. Wiąże się z tym podstawowe pytanie: jak alokować ograniczone zasoby budżetowe, by osiągnąć jak najlepszy efekt? Aby możliwa była odpowiedź na tak postawione pytanie, konieczna jest systematyczna ocena efektywności edukacji, która powinna skutkować realokowaniem środków budżetowych w celu poprawienia efektywności edukacji. Celem niniejszej publikacji jest analiza efektywności liceów ogólnokształcących na przykładzie podregionu pilskiego oraz wskazanie relacji pomiędzy mierzalnymi efektami kształcenia a nakładami budżetowymi. Jan Polcyn

Monografia zawiera rozdziały traktujące o różnorodnych problemach zróżnicowania regionów. Jan Polcyn

Due to the fact that a significant portion of government budgets is spent on education, it is very important to control spending on education in terms of economic efficiency. Such analyses should not, however, focus only on economic efficiency as this can be expressed in the form of measures. Analyses of the effectiveness of investment in education cannot ignore the social efficiency of educational activities, which are very difficult to measure. The analyses conducted so far have showed no differences in the efficiency of investment in education between studied regions. The lack of differences in resources for education between the regions does not correspond with differences in educational attainment pointed out in the literature, which may indicate that factors other than expenditures give rise to the differences. These factors may be in the area of motivation for learning and other factors that make up the social efficiency. It should be noted that the study area of provinces does not reflect the actual regions, where educational differences are observed. Attention must also be paid to the significant level of aggregation of analysed data (the provincial level). The paper presents the method of Data Envelopment Analysis in the context of its application in measuring the effectiveness of expenditures on secondary education. As can be concluded from the material, the DEA method can be recommended as a support in the analysis of the efficiency of investment in education. It should be emphasized that both input factors as well as an effect on the output side, which is a result of education, must surely be carefully selected for the sake of the analysis. The fact that factors to be analysed can be freely selected should be treated as a big advantage of this method. Ze względu na to, że znacząca część budżetów samorządowych przeznaczona jest na edukację, bardzo istotne jest kontrolowanie tych wydatków od strony efektywności ekonomicznej. Analizy te nie powinny być jednak skierowane tylko na efektywność ekonomiczną, tę bowiem można wyrazić w formie mierników. Prowadząc analizy efektywności nakładów w edukacji nie można pomijać również bardzo trudno mierzalnej efektywności społecznej działań edukacyjnych. W wyniku prowadzonych analiz wykazano brak zróżnicowania efektywności nakładów na edukację w regionach, co nie koresponduje z podkreślanym w literaturze zróżnicowaniem osiągnięć edukacyjnych. Może to wskazywać na inne niż nakłady czynniki będące powodem różnic. Czynniki te mogą się mieścić w sferze motywacji do nauki oraz w pewnych sferach składających się na efektywność społeczną. Nadmienić też należy, że badany obszar województw nie odzwierciedla rzeczywistych regionów, w których obserwowane jest zróżnicowanie edukacyjne. Warto również zwrócić uwagę na znaczny poziom agregacji analizowanych danych (poziom województwa). W artykule zaprezentowano metodę Data Envelopment Analysis w kontekście zastosowania jej do pomiaru efektywności nakładów na szkolnictwo ponadgimnazjalne. Jak wynika z przedstawionego materiału, metoda DEA może być rekomendowana jako wsparcie w procesie analiz efektywności nakładów na edukację. Trzeba podkreślić, że z pewnością należy starannie dobrać do analiz zarówno czynniki wyjściowe, jak również efekt po stronie wyjścia, który jest skutkiem działań edukacyjnych. Swobodny dobór czynników poddawanych analizie należy traktować jako niewątpliwą zaletą tej metody. Jan Polcyn

The aim of the publication was to present the mechanism of competition in education from supply side (interest of young people in getting high education) and also from demand side (education offer). It also present an analysis of supply a demand in chosen region. In the conclusion of analysis we came to point that only 16 % high schools have more eager students than places prepared. Excess prepared places (excess supply) in high schools can have a negative influence on the quality of future human capital. It is suggested to introduce full competition among education subject by transferring financial responsibilities directly to public schools - private schools bear this responsibility from the beginning. Full responsibility for the education can be possible after direct transfer of education subsides to school without the local authority responsible for a given school. Education market is a market that needs competition on both sides, of a producer (school) and also on the side of consumer (student). These two sides of competition in education have got a high influence on a quality of education. This article presents suggestion for widely comprehended education practice which aim at improvement of functioning of educational market. Wskazano na mechanizmy kształtujące konkurencję w edukacji zarówno od strony podaży (oferta edukacyjna), jak i od strony popytu (zainteresowanie kandydatów kształceniem w szkołach średnich). Dokonano też analizy podaży i popytu na kształcenie w szkołach średnich w wybranych regionach. W wyniku prowadzonych analiz stwierdzono, że tylko ok. 16% oddziałów szkolnych cieszy się większym zainteresowaniem niż liczba oferowanych miejsc kształcenia. Nadmiar miejsc oferowanych w szkołach średnich (nadmierna podaż) może mieć negatywny wpływ na jakość tworzonego w przyszłości kapitału ludzkiego. Sugeruje się wprowadzenie pełnego konkurowania podmiotów edukacyjnych poprzez przekazanie odpowiedzialności finansowej bezpośrednio do szkół państwowych; szkolnictwo prywatne taką odpowiedzialność ponosi od początku swego funkcjonowania. Pełna odpowiedzialność za kształcenie będzie możliwa po bezpośrednim przekazaniu subwencji oświatowej do szkoły z pominięciem organu prowadzącego (starostwa). Rynek edukacyjny jest rynkiem wymagającym konkurencji zarówno po stronie producenta (szkoły), jak i po stronie konsumenta (ucznia). Te dwie płaszczyzny konkurowania mają bowiem znaczący wpływ na jakość kształcenia. Artykuł zawiera sugestie dla szeroko rozumianej praktyki edukacyjnej mające na celu poprawę funkcjonowania rynku edukacyjnego. Jan Polcyn

Analizując szkolnictwo zawodowe wykazano zróżnicowanie edukacyjne regionów w Polsce. Podjęto próbę wyjaśnienia tego zróżnicowania. Przeprowadzone analizy korelacji pomiędzy Produktem Krajowym Brutto na jednego mieszkańca w regionie a wskaźnikiem zagrożenia ubóstwem, stopą bezrobocia oraz przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem brutto dla województw, ilością rozwodów na 1000 mieszkańców w województwach, nie wykazały dostatecznie silnej zależności pomiędzy analizowanymi czynnikami. Wskazano zatem na konieczność przeprowadzenia gruntownych badań prowadzących do wyjaśnienia tego zjawiska. Jan Polcyn

Wyniki badań naukowych potwierdzają powszechne przekonanie, że wiedza i umiejętności nabywane w procesie edukacji wpływają znacząco na rozwój gospodarki. Procesy edukacyjne wpływają bezpośrednio na kształtowanie wartości kapitału ludzkiego społeczeństwa a ten kapitał jak powszechnie wiadomo wpływa na rozwój gospodarczy. Inwestowanie w edukację zatem może wpływać na tempo rozwoju gospodarczego. W każdej nowoczesnej gospodarce nakłady na edukację pochłaniają znaczącą część budżetu państwa. Celowe zatem jest kontrolowanie efektywności tych nakładów oraz określenie zależności wpływających na wielkość kapitału ludzkiego. Za jedną z metod określenia efektywności funkcjonowania edukacji może być uznana edukacyjna funkcja produkcji. Metoda ta pozwala na określenie wzajemnego oddziaływania różnych czynników wpływających na końcowe efekty edukacyjne. Poznanie zatem tych czynników powinno pozwolić na efektywne sterowanie procesami edukacyjnymi społeczeństwa. Pomiar procesów edukacyjnych jest procesem skomplikowanym, obejmuje bowiem wiele aspektów niemierzalnych lub trudno mierzalnych. Celowe zatem jest zastosowanie metod ekonometrycznych, pozwalających na modelowanie rzeczywistości i w efekcie wyznaczenie matematycznego odwzorowania edukacyjnej funkcji produkcji. Idea edukacyjnej funkcji produkcji należy do rozwiązań uniwersalnych. Jednak zastosowanie jej wymaga dostosowania do analizowanego systemu edukacyjnego. Zwrócić należy uwagę, że systemy edukacyjne poszczególnych państw znacznie się od siebie różnią, zatem słusznym wydaje się dostosowanie modelu edukacyjnej funkcji produkcji do systemu edukacyjnego analizowanego państwa. Wynikiem przedstawionych analiz jest następująca teza: dostosowanie modelu edukacyjnej funkcji produkcji do analizowanego systemu edukacyjnego może dostarczyć narzędzia do analiz efektywności systemu edukacyjnego. Celem niniejszej publikacji jest wskazanie teoretycznych możliwości analizy procesów edukacyjnych w polskich warunkach z zastosowaniem edukacyjnej funkcji produkcji. Jan Polcyn

W systemie edukacji znaczącą rolę odgrywa nauczyciel ze swoim osobistym kapitałem ludzkim. To właśnie nauczyciel jest odpowiedzialny w znacznej mierze za kreowanie nowego i wzbogacenie już funkcjonującego kapitału ludzkiego społeczeństwa. Dlatego też należy zauważyć, iż bardzo istotną rolę w tej działalności edukacyjnej odgrywa efektywność pracy nauczycieli. To bowiem od aktywności nauczycieli i jakości ich pracy w dużej mierze zależy poziom nabywanych przez uczniów umiejętności, a tym samym wartość ich kapitału ludzkiego. Wobec powyższego należy zastanowić się nad mechanizmami, które pozwolą na mobilizowanie nauczycieli do jak najefektywniejszej pracy oraz pełnego zaangażowania w proces tworzenia nowych zasobów kapitału ludzkiego i podnoszenia jego jakości. Nie ulega wątpliwości, iż jakość pracy nauczycieli ma przełożenie na jakość tworzonego przez nich kapitału ludzkiego uczniów, a w konsekwencji przekłada się na wzrost gospodarczy kraju. Funkcjonujący obecnie w jednostkach oświatowych system awansu zawodowego nie stymuluje nauczycieli do systematycznej pracy nad własnym warsztatem pracy. Rzeczywistość szkolna wskazuje na zwiększoną aktywność zawodową nauczycieli w trakcie starań o uzyskanie kolejnego stopnia awansu zawodowego. Po zakończeniu ścieżki awansu zawodowego obserwujemy u nauczycieli znacznie obniżoną twórczą aktywność zawodową. Przyczyną tego stanu rzeczy może być fakt, iż wraz z uzyskaniem stopnia nauczyciela dyplomowanego osiąga się najwyższe przewidziane prawem wynagrodzenie, które w zasadzie niezależnie od wyników pracy nie ulega zwiększeniu. Tym samym nauczyciel dyplomowany nie ma motywacji nie tylko do dalszego doskonalenia swoich umiejętności, ale też dbałości o efektywność swojej pracy. Aktualny system wynagradzania nauczycieli pozbawiony jest elementów zadaniowego rozliczania z efektów pracy. W praktyce szkolnej nie funkcjonują też obecnie jakiekolwiek miary pozwalające na obiektywną ocenę efektów pracy nauczyciela. Powodem takiego stanu rzeczy jest trudność w zmierzeniu efektów pracy nauczyciela. Pomimo tego, że znane są sposoby obliczania efektywności kształcenia uczniów to problemem pozostaje ich zastosowanie w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Problem ten wynika ze zróżnicowanego sposobu egzaminowania uczniów w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. W polskich realiach egzaminacyjnych absolwenci gimnazjów przystępują do egzaminów składających się z dwóch bloków tematycznych, to jest bloku humanistycznego oraz matematyczno-przyrodniczego. Egzamin maturalny jest zaś klasycznym egzaminem przedmiotowym. W tym przypadku konieczny do spełnienia jest również warunek, że ten sam nauczyciel uczy przedmiotu przez cały cykl nauczania. Warunek ten konieczny jest po to, by wykluczyć wpływ innych nauczycieli na edukacyjną wartość dodaną. Można przypuszczać, że występuje zależności pomiędzy poziomem wyników egzaminu gimnazjalnego uczniów a wynikami egzaminów maturalnych. Wobec takiego założenia może być możliwe wyznaczenie edukacyjnej wartości dodanej dla nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych po stwierdzeniu dostatecznie silnej korelacji pomiędzy wynikami egzaminów gimnazjalnych i wynikami egzaminów maturalnych. Omówione w literaturze mierniki efektów dydaktycznych uczniów nie były w Polsce odnoszone do efektywności pracy nauczycieli. Analizując polski system edukacyjny trudno zauważyć elementy typowego pomiaru efektywności pracy nauczycieli. Od kilku lat w Polsce wyznaczana jest edukacyjna wartość dodana uczniów gimnazjów na podstawie wyników testowania w szkole podstawowej (przy czym wartość ta może być odnoszona tylko do uczniów, dlatego, że ukazuje przyrost wiedzy w blokach przedmiotowych). Prób wyznaczania edukacyjnej wartości dodanej dla absolwentów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce do tej pory nie podejmowano. Pomimo tego, że badania naukowe potwierdzają, że nauczyciel ze swoim kapitałem ludzkim ma najistotniejszy wpływ na wyniki nauczania, nie podejmowano prób określenia efektywności kapitału ludzkiego nauczycieli. Zauważyć należy, że nauczyciel jest wynagradzany za istotne elementy własnego kapitału ludzkiego do których zaliczyć można wykształcenie, staż pracy, stopień awansu zawodowego. W literaturze podaje się, że miernikiem pozwalającym na wyznaczenie efektywności nauczyciela może być edukacyjna wartość dodana. Wielkość ta określa przyrost wiedzy uczniów w wyniku danego procesu edukacyjnego. Jest więc miarą postępu uczniów w danym okresie badawczym. Najprostszym sposobem wyznaczenia edukacyjnej wartości dodanej dla absolwentów szkół średnich w polskich warunkach byłoby wyznaczenie tej wielkości na podstawie wyniku egzaminacyjnego ucznia kończącego gimnazjum w odniesieniu do wyniku maturalnego z tego samego przedmiotu ucznia kończącego szkołę średnią. Zupełnie inną konstrukcję od edukacyjnej wartości dodanej posiada wskaźnik efektywności szkolnej uczniów. Wartość tego wskaźnika wyznaczana jest w stosunku do najlepszych wyników egzaminacyjnych w kraju. Wadą tego miernika jest jednak to, że jest miarą bezwzględną w stosunku do potencjału intelektualnego uczniów. Taka wada tego miernika nie pozwala obiektywnie ocenić efektywności pracy nauczycieli w szkołach, do których trafia młodzież o niższym potencjale intelektualnym. Założenie o powiązaniu wyników maturalnych absolwentów z wynikami testu gimnazjalnego tych absolwentów prowadzi do sformułowania celu badań. Celem niniejszych badań jest zoperacjonalizowanie metody pomiaru efektywności pracy nauczycieli oraz zbadanie czynników mających wpływ na wyniki ich pracy. Cel ten będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: -opracowanie metodyki obliczania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej dla nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, -opracowanie wskaźnika wybranych składowych kapitału ludzkiego nauczycieli, -zweryfikowanie wpływu wskaźnika wybranych składowych kapitału ludzkiego nauczycieli na edukacyjną wartość dodaną oraz efektywność szkolną uczniów. Jan Polcyn

The aim of the publication is to identify the determinants of the development of the food sector in the world. Author distinguished exogenous and endogenous factors. The first ones concern the global conditions common to all economies, while the other variables include regional or local level. The effects of globalization for the functioning of the global agriculture is also stated. The last part of the chapter is to define two alternative strategies for the development of agribusiness – a model of sustainable and industrial. The adopted concept implies a character of the agricultural sector in the region. The work is a reflection of deductive considerations based on a literature. Celem publikacji jest wskazanie determinantów rozwoju sektora żywnościowego na świecie. Autorzy wyróżnili czynniki egzo- i endogeniczne. Pierwsze dotyczą uwarunkowań globalnych, wspólnych dla wszystkich gospodarek, drugie natomiast obejmują zmienne o charakterze regionalnym lub lokalnym. Wskazano ponadto na skutki procesu globalizacji dla funkcjonowania rolnictwa światowego. Ostatnią częścią rozdziału jest określenie dwóch alternatywnych strategii rozwoju agrobiznesu – modelu zrównoważonego i industrialnego. Przyjęta koncepcja implikuje bowiem charakter sektora rolnego w danym regionie. Praca ma charakter rozważań dedukcyjnych w oparciu o wybraną literaturę przedmiotu Jan Polcyn

Jan Polcyn