Search

In de PBL-Beleidsstudie Natuurlijk Kapitaal, toestand, trends en perspectief, schetsen we in zes cases hoe economische sectoren omgaan met het zogeheten natuurlijk kapitaal. Voor deze cases kozen we de economische sectoren waarop het beleid zich specifiek richt: de internationale houtketen, de landbouw en de visserij. Daarnaast voerden we casestudies uit naar sectoren die in beleidsnota’s genoemd worden in relatie tot het streven synergie te realiseren tussen natuurbehoud en economie: het waterbeheer en de recreatiesector. In de PBL-beleidsstudie rapporteren we de belangrijkste conclusies van deze casestudies. De achtergronden van de analyses bundelen we in dit WOt-technical report. Trefwoorden: natuurlijk kapitaal, ecosysteemdiensten

In dit rapport staan de resultaten van de publieksenquête Draagvlak voor natuur en natuurbeleid 2013 die gehouden is onder een representatieve groep Nederlanders. Uit deze longitudinale studie blijkt dat een grote groep burgers natuurbescherming belangrijk vindt, regelmatig de natuur bezoekt en activiteiten verricht voor natuur en landschap. Slechts een beperkte groep is actief betrokken bij burgerinitiatieven voor natuur in de woonomgeving. In vergelijking met de voorgaande enquête uit 2006 is het draagvlak voor beleidsmaatregelen iets afgenomen. Verder zijn mensen positiever geworden over de hoeveelheid natuur in Nederland en bezoekt men vaker de natuur

Deze WOt-paper beschrijft de resultaten van de publieksenquête ‘Draagvlak voor natuur en natuurbeleid 2013’ en vergelijkt de uitkomsten met eerdere publieksenquêtes over dit onderwerp. Het is namelijk de vierde keer sinds 1996 dat zo’n enquête is uitgevoerd. Daarbij wordt aan een representatieve groep Nederlanders gevraagd hoe zij de natuur waarderen en gebruiken, hoe ze denken over het natuurbeleid en beleidsmaatregelen en in hoeverre ze betrokken zijn bij de natuur in hun dagelijkse bestaan. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft opdracht gegeven voor dit onderzoek. De kennis die deze longitudinale onderzoeken oplevert, helpt het ministerie van Economische Zaken, decentrale overheden en het maatschappelijk middenveld om het natuurbeleid beter aan te laten sluiten bij wat de burger belangrijk vindt.

Hoe en waarom dragen bedrijven bij aan behoud en beheer van ecosysteemdiensten? Aan de hand van literatuur zijn motieven geïdentificeerd die bijdragen door bedrijven kunnen verklaren. Vervolgens zijn vijf casestudies uitgevoerd, te weten: biologische landbouw, MSC-gecertificeerde visserij, twee bedrijven uit de recreatiesector, een bedrijf uit de bouwsector (cradle-to-cradle), en waterleidingbedrijven (en met name hun bezit van natuurgebieden). Deze casestudies beschrijven hoe en waarom de desbetreffende bedrijven bijdragen aan het in stand houden van ecosysteemdiensten. Ook is gekeken naar de positie van een bedrijf in een keten en van daaruit diens mogelijkheden en verantwoordelijkheden in relatie tot ecosysteemdiensten. Tot slot zijn handelingsperspectieven voor de overheid geformuleerd wanneer deze behoud en beheer van ecosysteemdiensten door bedrijven wil stimuleren

In dit rapport wordt een onderbouwing gegeven van de zogenaamde Standaard Data Forms (SDF’s) vanhabitattypen van de Annex I van de Habitatrichtlijn. Deze SDF’s maken onderdeel uit van de database over de Natura 2000-gebieden in ons land. De database speelt een rol bij eventuele juridische procedures en wordt door de Europese Commissie gebruikt om de voorstellen voor Natura 2000-gebieden van EU-lidstaten te beoordelen. In dit rapport is aangegeven op welke informatie de ecologische gegevens van de habitattypen in de Natura 2000-gebieden zijn beoordeeld. Het betreft gegevens over de oppervlakte van een habitat, de representativiteit, de relatieve oppervlakte ten opzichte van de oppervlakte in heel Nederland, de behoudsstatus van het habitattype, en een algemene evaluatie. Deze gegevens zijn aan de hand van uitgebreide maatlatten gescoord voor alle habitatrichtlijngebieden waarin een habitattype voorkomt. In totaal gaat het om ruim 1130 combinaties van habitattypen en gebieden.

In dit rapport wordt een toelichting gegeven op de zogenaamde Standaard Data Forms (SDFs) vansoorten van de Annex II van de Habitatrichtlijn. Deze SDFs maken onderdeel uit van de database overde Natura 2000-gebieden in ons land. De database speelt een rol bij eventuele juridische proceduresen wordt door de Europese Commissie gebruikt bij het beoordelen van de voorstellen voor Natura2000-gebieden van EU-lidstaten. In dit rapport wordt aangegeven op welke informatie de ecologischegegevens in de SDF zijn gebaseerd. Het betreft gegevens over de aantallen van een soort, het typepopulatie, de relatieve populatie, de kwaliteit van het leefgebied, de ligging van de populatie in hetEuropese areaal, en een algemene evaluatie. Deze gegevens zijn aan de hand van eenvoudigemaatlatten gescoord voor alle habitatrichtlijngebieden waarin een soort voorkomt. In totaal gaat hetom 373 combinaties van soorten en gebieden die worden toegelicht.

In dit rapport staat beschreven door wie, hoe en waarvoor de Natuurverkenning 2010-2040 is gebruikt. Dit is onderzocht op basis van deskresearch en interviews. De resultaten worden gebruikt voor de volgende Natuurverkenning. De verkenning is door een brede doelgroep ontvangen en op wordt op diverse manieren gebruikt. Geïnterviewden noemen vooral het onderdeel kijkrichtingen. Kijkrichtingen zijn bruikbaar om natuur mee in te delen, elkaars beeld van natuur te begrijpen, een dialoog op gang te brengen en zelfs vastgelopen discussies mee open te breken. De Natuurverkenning wordt als legitimatie gebruikt voor het bredere denken over natuur en gebruik van natuur. De Natuurverkenning is input voor diverse (beleids)trajecten waarvan de Rijksnatuurvisie 2014 van het ministerie van Economische Zaken één van de belangrijkste is. Gebruik van de Natuurverkenning wordt door diverse factoren beïnvloed. Het interactieve proces met stakeholders, het gebruik van normatieve scenario’s en de beleidscontext zijn een aantal van de belangrijkste

Natuurorganisaties zijn op zoek naar meer particuliere bijdragen. Zij maken daarbij soms gebruik van de mogelijkheden die de ‘energieke samenleving’ (Hajer, 2011) hen biedt om samen met burgers, bedrijven en overheden het beheer van natuur en landschap vorm te gaan geven. Veel Nederlanders zijn lid of vrijwilliger van een natuurorganisatie (inclusief landschaps- en cultuurhistorische organisaties) om bij te dragen aan natuur en landschap. In deze WOt-paper bespreken wij het onderzoek naar de belangrijkste ontwikkelingen in de bijdragen van de achterban en hoe natuurorganisaties met hen samenwerken. Hiervoor is een enquête door 55 natuurorganisaties beantwoord en zijn 15 interviews gehouden (Overbeek et al., 2013). Het blijkt dat de diversiteit aan particuliere bijdragen stijgt, maar dat de organisaties hun achterban eerder zien als doelgroep om draagvlak en betrokkenheid te realiseren dan als belanghebbende met eigen wensen en oplossingen.

In 2011 is de Uitvoeringovereenkomst WOT Natuur & Milieu vernieuwd. Hierin zijn de voorwaarden vastgelegd, die het Ministerie van Economische zaken en de stichting DLO medio 2011 zijn overeengekomen voor de uitvoering van deze wettelijke onderzoekstaken tot en met 2016. Dit werkdocument bevat de jaarresultaten van het WOT thema WOT-04-011 (Natuurverkenning). Voor elk project binnen dit thema zijn de administratieve gegevens te vinden en wordt een beknopte inhoudelijke beschrijving gegeven van het doel en het behaalde resultaat.

De hoofddoelstelling van deze rapportage is het verkrijgen van de KwaliteitsStatus A voor het vervaardigen van de BN2004_v3.1 die vervaardigd is vanuit de Geodatabase Natuur (zie par. 2.9). Een belangrijk aspect hierbij is de vergelijkbaarheid van de nieuwe versie (3.1) met de oorspronkelijke versie BN2004_V2.0. De toegepaste techniek die gebruikt is bij de vervaardiging van beide bestanden verschilt namelijk. Om duidelijk te krijgen of het verschil in gebruikte techniek ook leidt tot verschil in resultaat is de het bestand BN2004_v2.1 aangemaakt. BN2004_v2.1 is vervaardigd vanuit de Geodatabase Natuur waarbij exact dezelfde bronbestanden en dezelfde combinatieregels gebruikt zijn als bij BN2004_v2.0. Dit was noodzakelijk omdat in BN2004_v3.1 meerdere wijzigingen zijn doorgevoerd ten opzichte van 2.0 waardoor deze niet direct vergelijkbaar was.

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) geeft jaarlijkse trendcijfers van de natuurkwaliteit met de Natuurwaardegraadmeter 2.0. Om daarnaast te kunnen rapporteren waar binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) de beoogde kwaliteit wordt gerealiseerd is de ‘EHS Doelrealisatiegraadmeter’ (EDG) ontwikkeld. Voor de EDG worden vier stappen doorlopen: vervaardigen van een kaartbeeld van de natuurdoelen die nagestreefd worden, voor elke locatie beoordelen of een natuurdoel reeds voorkomt, vaststellen hoeveel planten, vlinders en vogels actueel voorkomen, en vergelijken van deze hoeveelheid met een specifieke norm voor het betreffende natuurdoel. Het eindresultaat laat zien dat 24% van het areaal de gewenste kwaliteit heeft en 20% bijna. ‘Moeras’, ‘Open duinen’, en de verschillende typen bos scoren het hoogst. De huidige versie van de EDG maakt nog gebruik van het natuurdoeltypensysteem, omdat de nieuwe SNLtypologie (SNL = Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer) nog niet helemaal was uitgewerkt. Bij de ontwikkeling van de EDG is wel rekening gehouden dat hij ook toepasbaar gemaakt kan worden voor andere systemen, zoals Index-NL.

In dit project is de ontwikkeling van het ecosysteem in een voor menselijke activiteiten gesloten gebied (Referentiegebied) gevolgd en vergeleken met een gebied waar zulke activiteiten wel toegestaan zijn (controle-gebied). Hierbij is vooral gekeken naar benthische mariene fauna en de bodembedekking (schelpengruis) in de geul, maar ook litorale en sublitorale mosselbanken, de zeehondenpopulatie en de vogelvoorkomens zijn meegenomen. Vijf jaar na sluiting van het Referentiegebied is een eerste (statistische) analyse gedaan naar de ontwikkeling in het gebied ten opzichte van het controlegebied. Door de grote variatie tussen monsterpunten binnen een gebied en tussen de jaren en de basale opzet van het huidige monsterprogramma is het niet mogelijk om nu al conclusies te kunnen trekken. Daarnaast worden grote effecten zo kort na sluiting ook nog niet verwacht. Het mogelijke herstel van specifieke of gevoelige soorten kan vele jaren duren. Trefwoorden: Waddenzee, ecosysteem, natuurlijke ontwikkeling, visserij, benthos

Dit achtergronddocument bevat een verkenning van het toekomstig ruimtegebruik op de Noordzee (Nederlands Continentaal Plat, NCP). Hierbij wordt gebruik gemaakt van een hoog resp. een laag economisch groeiscenario: ‘Global Economy’ (GE) en ‘Regional Communities’ (RC), omgevingsscenario’s die ook voor de Natuurverkenning 2011 worden gebruikt. De specifieke zeegebonden functies (scheepvaart, visserij, offshore energiewinning) komen in die twee scenario’s echter nauwelijks aan de orde. Dit achtergronddocument beoogt dit gat zoveel mogelijk te vullen. De basis hiervoor is een beschrijving van het huidige gebruik van de Noordzee en de ontwikkelingen die in de verschillende sectoren plaats vinden. Ook is gebruik gemaakt van de inzichten van stakeholders die op een workshop naar voren kwamen. Belangrijke drijvende krachten die het ruimtegebruik op het NCP bepalen, zijn de olieprijs (van belang voor olie- en gaswinning, visserij en windenergie), de omvang van de economische groei (scheepvaart, zandwinning en recreatie) en het beleid (windenergie, visserij, natuur). De meeste gebruiksvormen zullen in omvang gaan toenemen met uitzondering van de (olie- en) gaswinning en de visserij. Wáár in de toekomst het gebruik op zee zal plaatsvinden is echter moeilijk te voorspellen; kosten, techniek en beleid zijn hiervoor bepalend. Het huidige gebruik geeft wel een indicatie (omdat het verplaatsen lastig is), maar voor nieuwe functies (aquacultuur, windenergie en zandwinning) is dat niet duidelijk. Daarom is volstaan met de interacties die gebruiksfuncties met elkaar hebben en met enkele vuistregels. Ten slotte wordt een overzicht gegeven van de ecologische impacts van de gebruiksfuncties op de afzonderlijke ecosysteemcomponenten. De veranderingen in gebruik betekenen naar verwachting een verschuiving van de ecologische impacts door chemische vervuiling, eutrofiëring en bodemberoering naar enerzijds meer verstoring door de toename van onderwatergeluid en anderzijds een geringere impact

De ammoniakemissie vanuit de veehouderij wordt momenteel berekend op basis van de excretie van ruw eiwit (stikstof) in de mest, zonder onderscheid te maken tussen stikstof in feces en urine. Met behulp van de TAN-excretie (totaal ammoniakaal stikstof) kan een betere inschatting gemaakt worden van de emissie omdat hierbij rekening gehouden wordt met de verdeling van uitgescheiden stikstof (N) over de urine en feces. De TAN-excretie wordt berekend uit de opname aan verteerbaar ruw eiwit (VRE) en de retentie van eiwit in dierlijk product. De VRE wordt bepaald uit het ruw eiwit (RE)-gehalte van het voer en de fecale verteerbaarheid van het RE (VC-RE). Op dit moment zijn geen gegevens over de fecale eiwitverteerbaarheid van in de praktijk gebruikte voeders beschikbaar. Daarom is in deze studie met behulp van lineaire programmering en gepubliceerde en in de praktijk gebruikte randvoorwaarden van diervoeders en prijzen van grondstoffen, de gemiddelde fecale vertering van eiwit berekend voor de gehanteerde diercategorieën van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Dit werkdocument bevat een beknopte synthese van de kennis over ecologie, verspreiding en de aantalsontwikkeling op het Nederlands Continentaal Plat (NCP) van gewone en grijze zeehond en vier inheemse walvisachtigen: bruinvis, dwergvinvis, witsnuitdolfijn en tuimelaar. Aan de hand van kennis over het voorkomen in het verleden, aantalsveranderingen, ecologie, bedreigingen en correlaties met omgevingsfactoren en verwachte ontwikkelingen hierin wordt een grof toekomstbeeld van het voorkomen van de besproken zeezoogdieren geschetst.

Dit werkdocument raamt de overheidsuitgaven voor natuur in Nederland op langere termijn, waarbij als richtjaar 2040 is genomen. Deze raming is gemaakt in het kader van de Natuurverkenning 2011. Bij de raming is gebruik gemaakt van scenario’s voor economische ontwikkeling, zoals gegeven in de studie Welvaart en Leefomgeving en op econometrische analyses op de daarin opgenomen data. Uitgegaan is van ongewijzigd beleid (Ecologische Hoofdstructuur vóór herijking) en 2040 als tijdhorizon. De uitgaven hebben voor het overgrote deel betrekking op beheer, omdat verwerving van terreinen op grond van het huidige beleid in 2040 is afgesloten. De kapitaallasten van deze aankopen spelen in 2040 nog wel een rol.

Dit werkdocument geeft een beschrijving van de achtergronden, het Natuurbeleidsplan 1990, de doelstelling en de afbakening (Hoofdstuk 1), de gebruikte bestanden (Hoofdstuk 2) en de gevolgde methodiek die geleid heeft tot het bestand BN1990rev (Hoofdstuk 3). De legenda, statistieken en validatie van het bestand worden beschreven in hoofdstuk 4. Tevens wordt in Hoofdstuk 4 een vergelijking gemaakt tussen de bestanden BN1990rev en het oude IBN1990t (oftewel BN1990) (par. 4.3) en tussen de bestanden BN1990rev en BN2004 (par. 4.4). Conclusies en aanbevelingen volgen in Hoofdstuk 5.

Dit werkdocument bevat de tussenresultaten van het onderzoek naar de waardering en het recreatief gebruik van Nationale Landschappen door haar bewoners. Hiervoor hebben 2741 respondenten uit een internetpanel een vragenlijst ingevuld. Deze data worden ook gebruikt bij de analyse van WoOn 2009 voor de Belevingswaardenmonitor. Inwoners van Nationale Landschappen geven het groen in hun wijdere leefomgeving gemiddeld een 7,9 voor aantrekkelijkheid. Alle landschappen krijgen een ruime voldoende. De Graafschap, Drentsche Aa en de Stelling van Amsterdam worden het aantrekkelijkst gevonden. Men is zeer tevreden over de hoeveelheid groen, dat vooral gebruikt wordt om te wandelen en te fietsen. Natuurgebieden zijn hierbij de favoriete bestemming, recreatieparken daarentegen worden nauwelijks bezocht. Men is positief over de bereikbaarheid, de toegankelijkheid en voorzieningenniveau van het groen. De belangrijkste veranderingen die 41% van de ondervraagden heeft waargenomen in het groen in de afgelopen 5 tot 10 jaar zijn woningbouw, aanleg van wandel- en fietspaden en meer groen. Deze veranderingen worden door 43% van de ondervraagden als positief beoordeeld.

Kort verslag en verantwoording van de werkzaamheden ten behoeve van het programma WOT Informatievoorziening Natuur. De werkzaamheden zijn uitgevoerd in de eerste helft van 2010. De EU lidstaten dienen namelijk verantwoording af te leggen aan de Europese Commissie door middel van rapportages

Dit werkdocument geeft een beschrijving van de methode en de eerste resultaten van de natuurkwaliteit van het agrarisch gebied. Hiermee is een eerste kaart en graadmeter van de natuurkwaliteit van het agrarisch gebied op nationaal schaalniveau gereedgekomen. Het beeld vormt een aanvulling op de kaart van de actuele natuurkwaliteit van natuurreservaten, die al eerder beschikbaar is gekomen. De nu beschikbare indicator en kaart van de natuurkwaliteit van het agrarisch gebied voorziet in een belangrijke kennisleemte. Het belang van het agrarisch gebied in het behoud van biodiversiteit kan nu worden geduid. De ruimtelijke variatie in de natuurkwaliteit is ook inzichtelijk gemaakt. Het beleid kan bij het leggen van prioriteiten voor het behoud en bescherming van agrarische biodiversiteit nu rekening houden met het voorkomen van huidige natuurwaarden. Een van de belangrijkste conclusies is dat de natuurkwaliteit van het agrarisch gebied veel lager is dan in de natuurgebieden. Laagveengebieden hebben binnen het agrarische gebied de hoogste natuurkwaliteit, terwijl de centrale en noordelijke zeekleigebieden de laagste natuurkwaliteit bevatten. De aanwezige natuurkwaliteit in het agrarisch gebied, wordt voornamelijk bepaald door de aanwezigheid van broedvogels en veel minder door vaatplanten en dagvlinders. Het ruimtelijke patroon van aanwezige kwaliteit komt overeen binnen de verschillende soortgroepen broedvogels, vaatplanten en dagvlinders. De resterende natuurkwaliteit in het agrarisch gebied bevindt zich vooral in natuurlijke elementen zoals heggen, bosjes, sloten, dijken en perceelranden. Voor weidevogels is juist de mate van openheid van belang. Beschikbare landelijk dekkende verspreidingskaarten van doelsoorten dagvlinders, broedvogels en vaatplanten zijn gebruikt om de natuurkwaliteit te bepalen. Om dekkende landelijke verspreidingskaarten te maken zijn interpolatiemodellen gebruikt. De natuurkwaliteit is afgemeten aan een natuurlijke referentie, conform de systemat

Dit onderzoek is gericht op het bepalen van de actuele grondwaterstandsituatie in de vorm van grondwatertrappen (Gt’s) voor natuurgebieden. Op deze manier geeft het onderzoek invulling aan een belangrijke bouwsteen die nodig is om aan te kunnen geven waar wordt voldaan aan de ecologische eisen en waar niet. Verschillende aspecten van de grondwaterstand zijn nader onderzocht en beschreven. Het gaat hierbij onder andere om de gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) en het voorkomen van anisotropie in de ondiepe ondergrond. Daarnaast is de grondwaterbeschikbaarheid vastgelegd in de vorm van profieltypen. Voor een pilotgebied zijn vier verschillende Gt-karteringsmethoden toegepast en geverifieerd. Hierbij is naast gemiddelde verschillen ook gekeken naar verschillen in patronen. Een aantal onderzochte aspecten hebben tot gevolg dat de freatische grondwaterstand of de hiervan afgeleide Gt-informatie als gevolg van verkeerde meet- en/of rekentechnieken niet juist wordt geschat. Hierdoor kunnen methoden om kaarten te genereren en modelberekeningen onderhevig zijn aan numerieke verdroging, wat onjuiste, misleidende informatie tot gevolg heeft. Het niet onderkennen van ‘numerieke verdroging’ heeft tot gevolg dat onjuiste informatie wordt gebruikt die van invloed is op de herkenbaarheid van grondwaterstandinformatie en hiervan afgeleide gegevens. Hierdoor is numerieke verdroging direct van invloed op de inschatting van de mate van verdroging en indirect van invloed op het draagvlak voor maatregelen. Trefwoorden: Anisotropie, Grondwaterstand, Grondwatertrap (Gt), Interpolatie, Karteringsmethode, Profieltype, Stijghoogte, Verdroging

Dit rapport behandelt de verkenning naar de mogelijkheid om de vegetatieklassen van de Basiskaart Natuur (BKN) verder onder te verdelen op basis van vegetatiestructuurtypen. De verkenning heeft geleid tot de ontwikkeling van een methode om met behulp van segmentatie van luchtfoto’s en het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) de duingebieden in Nederland verder onder te verdelen. Kaal duingebied, begroeid duingebied onderverdeeld naar drie vegetatiehoogteklassen en water in het duingebied zijn te onderscheiden. De onderverdeling van de BKN-klasse duinen, strand en zandplaten in meer subklassen is met gedetailleerde vegetatiekaarten voor drie deelgebieden gevalideerd. Verder geeft het rapport aan welke mogelijkheden er liggen om met het AHN de andere BKN-klassen bossen, heide, stuifzanden en rietmoerassen verder te verfijnen. Trefwoorden: vegetatiestructuurtypen, remote sensing, Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN), duinen, Basiskaart Natuur (BKN), segmentatie luchtfoto’s

Deze studie richt zich op opgaande landschapselementen, ofwel landschapselementen met een opgaande, houtige, begroeiing. Hierbij moet gedacht worden aan onder andere houtwallen, singels, bomen, kleine bosjes en heide (<0,5 ha) en heggen en hagen. Een aantal van die elementen zijn meer regiospecifiek (bijvoorbeeld graften of houtkaden), en worden onder de beschreven elementen geschaard. Grotere bossen worden in het algemeen niet als landschapselement gezien, en komen vaak voor andere subsidies in aanmerking dan de kleinere elementen. De beperking tot opgaande begroeiing betekent dat bijv. sloten, poelen, vennen, rietkragen, dijken, en grafheuvels eveneens niet worden meegenomen. Uit de resultaten blijkt dat de totale beheerskosten van groene, opgaande landschapselementen in Nederland berekend worden op ca. 64 – 104 miljoen euro per jaar. Ruim tweederde deel van de beheerskosten (ca. 46 – 75 miljoen euro per jaar) is nodig voor landschapselementen buiten de nationale landschappen; dit betekent dat voor de nationale landschappen de beheerskosten voor de huidige groene elementen bepaald zijn op 18 – 29 miljoen euro per jaar.

Het landelijk gebied beslaat circa 70% van het grondoppervlak van Nederland. Om de biodiversiteit en de landschappelijke waarden te beschermen, heeft het Rijk de Ecologische Hoofdstructuur en Nationale Landschappen aangewezen. Buiten deze rijksprioritaire gebieden komen echter ook belangrijke natuur- en landschapswaarden voor. Dit werkdocument beschrijft de natuur en landschapswaarden in het agrarisch gebied. Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van de Natuurbalans 2009. Op verzoek van het ministerie van LNV is het thema ‘Biodiversiteit en het landelijk gebied’ uitgewerkt.

De processen achter de verstening van het buitengebied zijn in beeld gebracht door een combinatie van interviews, archiefonderzoek en geografische informatie. Het studiegebied bestaat uit de gemeenten Boxtel, Schijndel en Sint-Oedenrode. Bebouwing is vooral mogelijk door de ruimte die bestemmingsplannen biedt volledige te gebruiken. Ook wordt er voor economische belangen afgeweken van bestemmingsplannen met instemming van gemeenten en provincie. Toch wordt er vooral gebouwd op bestaande bouwblokken in het buitengebied en ontstaan er relatief weinig nieuwe bouwblokken. Trefwoorden: landschap, verstening, verspreide bebouwing, oude WRO, bouwvergunning, handhaving, Groene Woud

Voor de rol van water is onderscheid gemaakt tussen zogenaamde kleine wateren en grote wateren. Kleine wateren als beekjes, vennen en sloten zijn een onderdeel van het landschap en hebben als zodanig invloed op de aantrekkelijkheid en de beleving. Grote wateren zijn dominant in het landschap en daardoor bepalend voor de aantrekkelijkheid en de beleving daarvan. Water vergroot de levendigheid van en de variatie in het landschap. Aspecten van water met een positieve invloed op de waardering van landschap, zijn een vloeiend en natuurlijk verloop van oevers, de openheid van het water en de mate waarin het waterlandschap is te voorspellen aan de hand van de rest van het landschap. Tweederde van de Nederlanders vindt water mooier als er geen menselijke sporen zichtbaar zijn. De meeste mensen zien horizonvervuiling als een van de belangrijkste bedreigingen voor het landschap

In dit werkdocument wordt een beeld geschetst van de wijze waarop ondersteuning van natuur- en milieueducatie (NME) in het basisonderwijs plaats vindt. Daarbij wordt apart ingegaan op de rol van IVN en van de nationale parken. Vervolgens komt per provincie de situatie van milieueducatie en natuureducatie op de scholen ter sprake. Tot slot worden enkele successen van de provinciale IVN consulentschappen genoemd. Zo kent men in Zeeland de natuurouders, in Drenthe werkt een goed functionerende "formule Drenthe", in Limburg functioneren de NME centra goed, naast de bezoekerscentra bij de nationale parken

Dit werkdocument geeft de eerste resultaten weer van de uitwerking van twee CBD 2010 - indicatoren voor zoetwater: ‘invasive alien species’ (exoten) en ‘freshwater quality’ (zoetwaterkwaliteit). Uit de inventarisatie van exoten blijkt dat er 34 exotische waterplanten zijn, waarvan er 17 lokaal kunnen woekeren, en 6 regelmatig door het waterschap worden verwijderd. Belangrijkste route van vestiging is ontsnapping (vrijkomen) uit vijver, tuin of aquarium. Van de 55 macrofauna exoten veroorzaken de meeste geen problemen. Een aantal rivierkreeftsoorten veroorzaakt wel overlast, door verstoring van de vegetatie en ondergraving van de oever. De belangrijkste route voor vestiging van macrofauna exoten is via het Main-Donaukanaal of via ontsnapping uit tuin, vijver of aquarium. Voor de indicator zoetwaterkwaliteit is onderzocht of er een indicator beschikbaar is die de milieudruk kan weergeven, gebruikmakend van soortskenmerken van macrofauna. Voorlopige conclusie is dat het kenmerk voltinisme (aantal generaties per jaar) een relatie heeft met milieudruk. De indicator levensstrategie biedt perspectieven voor een vergelijking tussen locaties in relatie tot milieudruk. Levensstrategie uitgebreid met wijze van zuurstofademhaling lijkt een goede aanpak om een indicator milieudruk verder te ontwikkelen.

Dit rapport heeft tot doel de procedures en methodologie, die geleid hebben tot het bestand BN2004, te documenteren. Het bestand moet voor elk jaar opnieuw volgens dezelfde methodiek gemaakt kunnen worden opdat veranderingen in het areaal natuur gemonitord kunnen worden. Het bestand geldt als een geactualiseerde en verbeterde versie van het bestand Basiskaart Natuur 1990. Gebruik wordt gemaakt van de bestanden: TOP10vector (TDN); Subsidieregeling Natuur (LNV); Staatsbosbeheer (SBB); Fysisch Geografische Regio's - plus (ECN-LNV), BBG2000 (CBS)

Dit rapport geeft een overzicht van de huidige stand van zaken (tot 2006) van de biodiversiteit van landbouwgewassen en – huisdieren. Gedetailleerde gegevens van alle rassen en vooral over de historische verandering in biodiversiteit zijn niet beschikbaar. Daarom is de stand van zaken weergegeven door een representatieve selectie van rassen waarvoor wel gegevens beschikbaar waren. Voor dieren waren dit runderen, schapen en kippen, voor planten tarwe en appel.

Dit WOT rapport richt zich op het vervaardigen van kaarten van broedvogels in Nederland. De inventarisatie is gemaakt op basis van landschapstype: open, halfopen en gesloten agrarisch, bos, duin, heide, kwelder en moeras. De basisgegevens zijn afkomstig uit verschillende bronnen, afhankelijk van de zeldzaamheid van de soort als broedvogel. Het onderzoek is verricht door Alterra en SOVON

Voor een betrouwbare en verifieerbare voorspelling van de verandering van de natuurwaarde voor flora en fauna zijn ruimtelijk gedetailleerde gegevens en rekenmodellen nodig. In deze studie van Vlinderstichting en WOT Natuur & Milieu wordt een modelopzet gemaakt voor kaarten met de hotspots voor dagvlinder diversiteit op een schaalniveau van 250bij 250 meter