Search

Steeds meer scholen gaan digitale apparaten inzetten in de lessen, met de verwachting dat leerlingen het leren en lezen vanwege hun affiniteit met digitale apparaten aantrekkelijker gaan vinden. De vraag is wat voor invloed het gebruik van een bepaald leesmedium heeft op de ervaring en de kwaliteit van het lezen. In deze scriptie wordt onderzocht wat het effect is van het lezen van de tablet op de waardering voor de tablet en voor papier. Verder wordt onderzocht wat voor invloed de tablet heeft op de mate waarin een lezer betrokken is bij de tekst (immersie). Daarnaast wordt door middel van een toets onderzocht in hoeverre het tekstbegrip wordt beïnvloed door het medium waarvan de leerlingen lezen (papier vs. tablet). Deze drie aspecten worden gekoppeld aan de ervaring die de leerling al heeft met lezen op de tablet.

Dit onderzoeksverslag beschrijft mijn deels kwantitatieve, deels kwalitatieve onderzoek naar de zoekeffectiviteit van de structuur van Mijnpensioenoverzicht.nl. Het doel van dit onderzoek was informatie te verschaffen voor verbetering van de structuur van Mijnpensioenoverzicht.nl en zo bij te dragen aan een betere versie van deze website en aan een beter pensioenbewustzijn in Nederland in het algemeen. Bij het onderzoek hebben in totaal 120 proefpersonen geholpen, met een zo goed mogelijke spreiding van geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. Aan de hand van een pensioenkennistest ben ik te weten gekomen dat men vooral te weinig weet over de relatie tussen pensioen en AOW en over levensmomenten die het pensioen beïnvloeden. Een reeks scenariovragen gaf me vooral inzicht in de manier waarop men bepaalde informatie zocht en in de tijd die dit in beslag nam. De conclusie van mijn onderzoek is dat de structuur van de website Mijnpensioenoverzicht.nl onvoldoende effectief is voor het vinden van gezochte informatie. De meeste informatie wordt uiteindelijk wel gevonden, maar de mogelijkheden voor het vinden van informatie over contactgegevens, bij scheiding en bij overlijden zijn ruim onvoldoende.

In dit onderzoek wordt de online tool van www.pensioenkijker.nl onderzocht op de vindbaarheid en begrijpelijkheid van informatie. Er werd een verband gezocht tussen financiële geletterdheid en de vindbaarheid en begrijpelijkheid van de informatie in deze tool. Aan dit onderzoek hebben 45 proefpersonen meegedaan. De financiële geletterdheidtest bestond uit veertien meerkeuzevragen. Begrip en vindbaarheid zijn gemeten door de proefpersonen scenariovragen te laten beantwoorden. Daarnaast is de zoektijd gemeten. Uit de resultaten blijkt dat op de financiële geletterdheidtest mannen hoger scoren dan vrouwen, ouderen hoger scoren dan jongeren, en hoogopgeleiden hoger scoren dan laagopgeleiden. Uit de resultaten blijkt daarnaast dat financiële geletterdheid een invloed heeft op de begrijpelijkheid van de informatie, maar niet op de vindbaarheid van de informatie. Het is daarom aan te bevelen om een link te plaatsen naast of bij de tool die verwijst naar de begrippenlijst die pensioenkijker.nl op zijn site heeft staan. Deze link zal ook de laagopgeleide helpen de gegeven informatie beter te begrijpen.

In Nederland is het slecht gesteld met de pensioenkennis. Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de Nederlanders niet op de hoogte is van zijn opgebouwde pensioen tot nu toe, maar hier wel van op de hoogte wil zijn (AFM, 2010). Het is daarom belangrijk dat pensioeninformatie vindbaar en begrijpelijk is. Het Philips pensioenfonds heeft een pensioenplanner ontwikkeld voor de eigen werknemers als hulpmiddel om meer inzicht te krijgen in hun huidige en toekomstige pensioensituatie. Dit onderzoek richt zich op de invloed van financiële geletterdheid op de vindbaarheid en begrijpelijkheid van informatie op de pensioenplanner van Philips. Daarnaast is onderzocht welke persoonskenmerken, zoals geslacht, leeftijd en opleidingsniveau van invloed zijn op financiële geletterdheid. Aan dit onderzoek namen 45 respondenten deel. De taak van de respondenten was het invullen van een lijst met persoonlijke gegevens en een viertal vragenlijsten (waaronder een financiële-geletterdheidtest). Daarna moest de respondent een online pensioenplanner op vindbaarheid en begrijpelijkheid testen aan de hand van een aantal scenariovragen die speciaal voor dit onderzoek zijn opgesteld. Allereerst is er onderzocht of de financiële-geletterdheidtest betrouwbaar is, dit bleek zo te zijn. Daarnaast bleken de variabelen geslacht en opleidingsniveau een positieve invloed te hebben op de financiële-geletterdheidtest. Mannen scoorden beter op de financiële-geletterdheidtest dan vrouwen en ook een hogere opleiding leidde tot een betere score op de financiële-geletterdheidtest. Tot slot blijkt dat financiële geletterdheid van invloed is op de vindbaarheid en begrijpelijkheid van informatie op de online pensioenplanner van Philips.

In dit onderzoek wordt er onderzoek gedaan naar de vindbaarheid en begrijpelijkheid van de informatie op mijnpensioenoverzicht.nl en de invloed van leesvaardigheid op het vinden en begrijpen van deze informatie. Aan de hand van twee clozetesten wordt de leesvaardigheid van de proefpersonen gemeten, om vervolgens aan de hand van een scenariotest de vind- en begripsprestaties van deze proefpersonen te onderzoeken. Allereerst komt naar voren dat met de clozetest over donorregistratie algemene leesvaardigheid gemeten wordt, terwijl de clozetest over pensioenen ook pensioenkennis meet. De clozetest over pensioenen meet dus de pensioenleesvaardigheid van de proefpersonen. Uit dit onderzoek blijkt dat zowel de algemene leesvaardigheid als de pensioenleesvaardigheid van de proefpersonen laag is en dat hoger opgeleiden hoger scoren op algemene leesvaardigheid en pensioenleesvaardigheid. Uit de berekening van de vind- en begripsscores blijkt dat de vind- en begripsprestaties van de proefpersonen buitengewoon hoog zijn. Daarnaast blijkt er een significant verschil te zijn tussen mannen en vrouwen op de vind- en begripsprestaties. Uit een regressieanalyse blijkt dat pensioenleesvaardigheid voor 4% de vindprestaties voorspelt. Er kan geconcludeerd worden dat de informatie op mijnpensioenoverzicht.nl voor iedereen vindbaar en begrijpelijk is, met als uitzonderingen dat mannen de informatie net iets beter vinden en begrijpen dan vrouwen en de dat mensen met een hogere pensioenleesvaardigheid een kleine voorsprong hebben bij het vinden en begrijpen van deze informatie.

Pensioen: iedereen krijgt ermee te maken. Toch blijkt twee derde van de Nederlanders zichzelf niet goed op de hoogte te achten van het pensioeninkomen, de mogelijkheden tot meer pensioenopbouw en het Nederlands pensioenstelsel. Deze lage pensioenkennis is mede veroorzaakt door de complexe en onduidelijke informatie die mensen ontvangen omtrent hun pensioen. Bijna de helft van de beroepsbevolking ervaart onkunde bij het opnemen van pensioeninformatie (Wijzer in Geldzaken, 2013). Digitale pensioentools moeten hier verandering in brengen door mensen een eenvoudig overzicht te bieden van hun eigen pensioensituatie. Met dit kwantitatieve onderzoek is bekeken in hoeverre persoonskenmerken en voorkennis een rol spelen bij het vinden en begrijpen van deze informatie. De casus die behandeld wordt is de Philips Pensioenplanner. In totaal namen 45 proefpersonen deel aan het onderzoek. Zij kregen eerst vier schriftelijke testen en daaropvolgend beantwoordden zij scenariovragen met behulp van de Philips Pensioenplanner. De pensioenvoorkennis van de proefpersonen is gemeten aan de hand van de pensioenkennistest en de pensioenclozetest. Uit de resultaten bleek dat voorkennis alleen in verband staat met het vinden en begrijpen van informatie op de Philips Pensioenplanner wanneer deze gemeten werd met de pensioenclozetest. Daarnaast bleken geslacht en de pensioenclozetest gezamenlijk een voorspellende rol te hebben voor de mate waarin informatie gevonden werd, terwijl leeftijd en de pensioenclozetest samen een voorspellende rol hadden voor het begrijpen van de informatie op de Philips Pensioenplanner.

In dit kwantitatieve onderzoek wordt onderzoek gedaan naar de vindbaarheid en begrijpelijkheid van informatie op de website mijnpensioenoverzicht.nl. Er zijn twee verschillende varianten van deze website ontwikkeld die van elkaar verschillen in de hoeveelheid weergegeven informatie. Uit dit onderzoek blijkt dat informatie op de websitevariant met vijf aanspraken (weinig informatie) sneller wordt gevonden, door een groter aantal mensen wordt begrepen en door een groter aantal mensen wordt gevonden en begrepen dan informatie op de websitevariant met tien aanspraken (veel informatie). Wanneer er echter per onderdeel van de website vergeleken wordt, vallen deze verschillen grotendeels weg en wordt de informatie bij beide websitevarianten even goed gevonden en begrepen.

Dit is een onderzoek naar de vindbaarheid en begrijpelijkheid van de informatie op de vernieuwde website van mijnpensioenoverzicht.nl en de mogelijke invloed van woordenschat hierop. De woordenschat is gemeten door een woordenschattest van 25 vragen en de vindbaarheid en begrijpelijkheid is gemeten door een scenario test. Aan de hand van de scores op de woordenschattest is gekeken welke demografische kenmerken van invloed zijn op de woordenschat. Vervolgens is onderzocht of de woordenschat invloed heeft op de vind- en begripscores op de scenario test. Uit de resultaten blijkt dat de woordenschattest een betrouwbaar meetinstrument voor de woordenschat is. Geslacht blijkt geen voorspeller te zijn van de woordenschat. Leeftijd blijkt een lichte voorspeller en opleidingsniveau een zeer sterke voorspeller van de woordenschat. Uit de resultaten blijkt ook dat woordenschat geen verband heeft met de vind- en begripscores van de scenario test. Hieruit wordt geconcludeerd dat woordenschat geen invloed heeft op de vindbaarheid en begrijpelijkheid van de informatie op mijnpensioenoverzicht.nl.

In deze studie wordt de pensioenbrief bij indiensttreding van pensioenverzekeraar Zwitserleven onderzocht op vindbaarheid van informatie en de begrijpelijkheid daarvan. Voorkennis over pensioenen staat daarbij centraal. De pensioenbrief werd online voorgelegd aan honderd proefpersonen. De helft hiervan kreeg de brief in pdf, de andere helft kreeg de brief als een online doorklikmodel. De participanten kregen vooraf vijf kennistesten, waaruit onder andere bleek in welke mate zij over pensioenkennis beschikken. Aan de hand van een pensioenkennistest en een pensioenclozetest is getoetst hoeveel voorkennis de deelnemers hebben over pensioenen. Uit de resultaten blijkt dat voorkennis een goede voorspeller is van de vindbaarheid en begrijpelijkheid in de online pensioentekst. In het pdfmodel werd meer informatie gevonden dan in het doorklikmodel, maar verder zijn er geen verschillen tussen de modellen. Alleen het opleidingsniveau en het netto inkomen per jaar beïnvloeden de vindbaarheid en begrijpelijkheid in de online pensioentekst. Hoewel voorkennis te linken is aan meerdere factoren zoals leeftijd, werkervaring en pensioenplanning, zijn er geen interactie-effecten gevonden op de begripstest.

Dit onderzoek gaat over de startbrief die werknemers krijgen als ze beginnen bij een nieuwe werkgever. Hierin staan de belangrijkste kenmerken van de pensioenregeling. Wat er in de startbrief moet staan, is wettelijk voorgeschreven. Daarnaast is bij wet vastgelegd dat pensioeninformatie begrijpelijk moet zijn voor de deelnemers. Uit onderzoek blijkt echter dat veel startbrieven helemaal niet begrijpelijk en duidelijk zijn (AFM, 2010a). In dit onderzoek werd een startbrief getest op begrijpelijkheid en vindbaarheid. De centrale vraag was: in hoeverre heeft financiële geletterdheid invloed op het vinden begrijpen en van pensioeninformatie bij verschillende structuren van de startbrief? Honderd respondenten maakten eerst een meerkeuzetoets om hun financiële geletterdheid te kunnen bepalen. Vervolgens werd er een begripstest gedaan op de computer. De proefpersonen moesten antwoorden op twaalf vragen zien te vinden in de startbrief. Aan 52 mensen werd deze startbrief als een pdf-document aangeboden. De overige 48 deelnemers kregen de startbrief voor zich als een hypertekst. Allereerst werd er gekeken of er demografische gegevens waren die invloed hadden op de prestatie op de financiële geletterdheidtest. Er bleek een significant effect van geslacht te zijn. Mannen scoorden significant hoger op financiële geletterdheid dan vrouwen. Daarnaast scoorden deelnemers uit de hoge inkomensgroep significant hoger op financiële geletterdheid dan de mensen uit de lage inkomensgroep. Qua opleiding bleek alleen het hebben van een lage opleiding een significant effect te hebben op prestatie op de financiële geletterdheidtest. Leeftijd bleek geen voorspeller voor prestatie op de financiële geletterdheidtest. Financiële geletterdheid had geen effect op het vinden en begrijpen van informatie in de startbrief. Ten slotte werden er geen significante verschillen gevonden tussen het pdf-model en het klikmodel. De hoofdvraag van het onderzoek werd dus negatief beantwoord.

Iedere werknemer ontvangt bij indiensttreding een pensioenbrief van de pensioenverzekeraar. Deze pensioenenbrieven zijn niet altijd even begrijpelijk en de informatie is niet altijd goed vindbaar. Juist deze vindbaarheid en begrijpelijkheid van pensioeninformatie staan centraal in deze studie. Taalvaardigheid en tekstversie worden bekeken als mogelijke voorspellers voor de vindbaarheid en de begrijpelijkheid van pensioeninformatie in de pensioenbrief bij indiensttreding. In deze studie wordt de vindbaarheid en de begrijpelijkheid van de pensioeninformatie getoetst door één van de twee digitale pensioenbrieven aan honderd proefpersonen voor te leggen. Vijftig proefpersonen kregen een digitale pdf-brief voorgelegd en vijftig proefpersonen kregen een klikversie via een website voorgelegd. Taalvaardigheid zou een mogelijke voorspeller zijn voor een betere vindbaarheid en begrijpelijkheid van pensioeninformatie. De taalvaardigheid wordt gemeten aan de hand van een woordenschattest en twee cloze-testen. Taalvaardigheid en opleidingsniveau bleken een voorspeller voor vindbaarheid én begrijpelijkheid van de pensioeninformatie in de brief. Een grotere taalvaardigheid en een hoger opleidingsniveau zorgden voor een grotere vindbaarheid en betere begrijpelijkheid. Proefpersonen met een grotere taalvaardigheid behaalden een hogere successcore. De informatie is zowel op de juiste plaats gevonden, als juist begrepen. De taalvaardigheid werd tevens beïnvloed door leeftijd en opleidingsniveau. Hoe hoger de leeftijd en het opleidingsniveau, des te groter de taalvaardigheid. Voor de proefpersonen bleek de tekstversie niet van invloed te zijn op het vinden en het begrijpen van pensioeninformatie.

Pensioenregelingen veranderen en zo ook de informatie die pensioendeelnemers daarover ontvangen. Het is uiteraard van groot belang dat iedereen netjes op de hoogte is van de ontwikkelingen rondom zijn pensioen. Het probleem is echter dat de informatie hierover in veel gevallen niet goed begrepen wordt. Uit onderzoek is gebleken dat de financiële geletterdheid van een pensioendeelnemer het verschil kan maken voor het begrip van pensioeninformatie. Er bestaat echter nog geen betrouwbaar en valide instrument om de financiële geletterdheid te meten. In dit onderzoek wordt daarom een voorstel gedaan voor een test. Deze voorgestelde test is vervolgens geanalyseerd op betrouwbaarheid en validiteit. Daarnaast zijn de vragen van de test geanalyseerd aan de hand van richtlijnen voor meerkeuzevragen. De test blijkt betrouwbaar, maar de validiteit blijkt verbeterd te kunnen worden. Naar aanleiding van de analyse zijn verschillende aanbevelingen gedaan waarmee de test meer valide kan worden gemaakt. In dit onderzoek wordt zo een basis aangeboden voor verder onderzoek naar een betrouwbaar en meer valide meetinstrument voor financiële geletterdheid.

Veel mensen houden zich nog niet zo bezig met pensioen, terwijl dit wel belangrijk is. Om de pensioencommunicatie effectiever te maken en mensen bewuster te maken van hun pensioen, wordt onder andere het internet ingezet. Een voorbeeld hiervan is de online pensioentool, waarmee je je persoonlijke financiële situatie kunt bekijken. In dit onderzoek is zo’n tool onderzocht: Pensioenkijker.nl. Hierbij is gekeken of bepaalde variabelen, en dan met name voorkennis, invloed hebben op hoe informatie in de tool gevonden en begrepen wordt. Zo zouden jongeren volgens eerdere theorieën beter met een tool overweg kunnen, maar weten ouderen misschien meer over pensioen. De onderzoeksvraag die hierbij hoort, is: “ In hoeverre heeft voorkennis van pensioen invloed op het vinden en begrijpen van informatie in de online pensioentool Pensioenkijker.nl?” Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, zijn 45 participanten onderzocht op voorkennis en prestatie op Pensioenkijker.nl. Om de voorkennis te testen kregen zij twee vragenlijsten: een meerkeuzevragenlijst en een cloze-test over pensioen. Vervolgens moesten zij met behulp van de online tool een aantal scenariovragen beantwoorden. Uit de resultaten bleek dat oudere mensen de meerkeuzevragen beter maakten en dat hoogopgeleiden de cloze-test beter maakten. Jongeren maakten echter de scenariovragen beter. Bovendien bleken de personen die goed presteerden op de cloze-test, ook significant beter te presteren op de tool. Uiteindelijk kon geconcludeerd worden dat de mate waarin informatie van de tool van Pensioenkijker.nl gevonden en begrepen wordt, significant bepaald wordt door de leeftijd en de cloze-test. Voorkennis bepaalt dus voor een deel hoe informatie in de tool Pensioenkijker.nl gevonden en begrepen wordt. Ten slotte zijn er nog enkele aanbevelingen en suggesties voor vervolgonderzoek gedaan.

In dit eindwerkstuk wordt het begrip van de startbrief van pensioenverzekeraar Zwitserleven getest. Er wordt onderzocht in hoeverre financiële geletterdheid invloed heeft op pensioenkennis en het vinden en begrijpen van de benodigde pensioeninformatie in de startbrief. Financiële geletterdheid wordt gemeten door kennisvragen en stellingen die de attitude van respondenten over diverse financiële onderwerpen bevragen. Begrip wordt gemeten met een begripstest waarin gekeken wordt naar de vindprestaties en begripsprestaties van respondenten op de startbrief-taak. Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat financiële geletterdheid inderdaad een voorspeller is van pensioenkennis. Respondenten die hoog financieel geletterd zijn scoren ook hoog op de pensioenkennistest. Door financiële geletterdheid te verbeteren kan pensioenkennis ook verbeterd worden. Financiële kennis heeft daarnaast een kleine invloed op het vinden van de benodigde informatie in de startbrief. Financiële attitude speelt hierbij geen rol. Geconcludeerd kan worden dat financiële geletterdheid de vindprestaties nauwelijks beïnvloedt. Wat betreft het begrip van de startbrief speelt financiële geletterdheid geen enkele rol. Alleen de vindscore en het opleidingsniveau van respondenten zijn hierbij van belang. Over het algemeen speelt financiële geletterdheid dan ook nauwelijks een rol in de vind- en begripsprestaties van de startbrief. Verder blijkt dat de zelf gerapporteerde kennis en de echte kennis van respondenten niet overeenkomt. Respondenten denken voldoende financiële kennis te hebben, maar scoren laag op de financiëlekennisvragen. Hoewel respondenten minder kennis hebben dan ze denken, is er wel de intentie om deze kennis te verbeteren. Over het algemeen is de informatie in de startbrief van Zwitserleven dus voor iedereen vindbaar en begrijpelijk, ongeacht het niveau van financiële geletterdheid. Wel blijft het verbeteren van pensioenkennis en –inzicht voor pensioenuitvoerders van belang.

In dit onderzoek wordt de rol van taalvaardigheid op de vind- en begripsscores die behaald zijn op de website Mijnpensioenoverzicht.nl onderzocht. Door middel van een woordenschattest, een cloze-test over pensioenen en een cloze-test over donorregistratie is de taalvaardigheid getest. De vind- en begripsscores zijn door middel van een scenariotest met twee verschillende versies onderzocht. Uit een regressieanalyse blijkt dat taalvaardigheid een matig voorspellende waarde op de vind- en begripsscores heeft. Taalvaardigheid heeft op de eerste versie van de scenariotest een voorspellende waarde van 18,2 procent en op de tweede versie een voorspellende waarde van 34,5 procent. Dit betekent dat er naast taalvaardigheid nog andere factoren van invloed zijn op de vindbaarheid en begrijpelijkheid van de website.

Een onderzoek naar in hoeverre financiële geletterdheid en vorm van de startbrief invloed hebben op de vindbaarheid en begrijpelijkheid van pensioeninformatie.

In dit eindwerkstuk wordt onderzoek gedaan naar leesvaardigheid als voorspeller van het begrip van een online pensioentool. Hierbij wordt leesvaardigheid gemeten met een woordenschattest en twee clozetesten, waarvan één over pensioenen en één over donorschap gaat. Vervolgens moeten de proefpersonen enkele scenariovragen beantwoorden aan de hand van de informatie op MijnPensioenOverzicht.nl. Uit de resultaten blijkt dat leesvaardigheid bij dit onderzoek inderdaad een significante voorspeller voor het begrip van de online informatie. De woordenschattestscore en de score op de twee clozetesten voorspellen echter voor 35% de totale successcore voor de scenariovragen van versie 2, wat inhoudt dat er voor 65% nog andere factoren mee tellen. Voor vervolgonderzoek kan het interessant zijn om het verband tussen leesvaardigheid en voorkennis over pensioenen en andere financiële zaken als gezamenlijke voorspellers voor het begrip van de online informatie te onderzoeken.

In dit onderzoek wordt de website Mijnpensioenoverzicht.nl van Stichting Pensioenregister onder de loep genomen. Er wordt gekeken naar de rol van financiële geletterdheid op de vind- en begripscore van informatie op de website. Financiële geletterdheid wordt gemeten door een nieuw samengestelde vragenlijst met 14 meerkeuzevragen over verschillende financiële onderwerpen. Begrip wordt gemeten in een mondelinge scenariotest op de bestaande demosite waarbij de deelnemers verschillende vragen beantwoorden, gebruikmakend van een korte en een meer uitgebreide versie. De vindscore wordt bepaald door het meten van de zoektijd die nodig is om de gevraagde informatie op de website te vinden. Uit de resultaten is gebleken dat de nieuwe financiële-geletterdheidstest een betrouwbaar instrument is. Mannen scoorden hierop hoger dan vrouwen en hoogopgeleiden scoorden hoger dan middelhoog- en laagopgeleiden. Financiële geletterdheid was bij de uitgebreide versie van de scenariotest een goede voorspeller. Mensen met een hoge financiële geletterdheid scoren zowel op de vindscore als op de begripscore hoger dan mensen die laag financieel geletterd zijn. Bij de korte versie was dit niet het geval. Op basis van dezelfde scenariotest is er een aantal aanbevelingen voor de Stichting Pensioenregister geformuleerd.

Uit recent onderzoek blijkt dat veel Nederlanders weinig kennis hebben over hun pensioen (AFM, 2010b). Vaak schatten werknemers hun uiteindelijke pensioen hoger in dan dit daadwerkelijk zal zijn (AFM, 2010b). De laatste paar jaar blijkt Nederland steeds multicultureler te zijn geworden en zijn mensen met een niet-westerse cultuur steeds vaker hoger opgeleid. In dit onderzoek is nagegaan in hoeverre culturele identiteit invloed heeft op de vindbaarheid en begrijpelijkheid van informatie in de startbrief. De vindbaarheid en de begrijpelijkheid van informatie in de startbrief werd getest door middel van een mondelinge vragenlijst. Om onderscheid te maken binnen culturele identiteit is er gevraagd naar het geboorteland van de proefpersoon en het geboorteland van beide ouders. Uit meerdere analyses is gebleken dat culturele identiteit geen invloed heeft op de vindbaarheid en de begrijpelijkheid van informatie in de startbrief. Dit wijst erop dat zowel mensen met een Nederlandse cultuur als mensen met een andere cultuur even goed informatie in de startbrief kunnen vinden en dat ze de startbrief even goed begrijpen.

In dit onderzoek wordt de invloed van demografische kenmerken op de vind- en begripsprestaties in twee verschillende versies van de startbrief bestudeerd. Er is een dataset tot stand gekomen door middel van het verzamelen van demografische gegevens en het afnemen van een begripstest onder 100 proefpersonen. Door middel van het analyseren van de data is gebleken dat er voor het opleidingsniveau, het economische begrip en de inkomensschaal van de proefpersonen sprake is van significante verschillen op de prestaties van het vinden en begrijpen van de informatie in de startbrief. Dit resultaat ondersteunt de theorie van targeted communication, waarbij er wordt gesteld dat de effectiviteit en duidelijkheid van informatie verbeterd kan worden wanneer men de communicatie toespitst op subgroepen binnen een grotere populatie. Daarnaast bleek er geen sprake van een significante invloed van de twee versies op de vind- en begripsprestaties. Ten slotte bleek er ook geen sprake te zijn van een interactie-effect tussen de versies en de demografische kenmerken.

In dit onderzoek wordt de data van 45 proefpersonen onderzocht. Er wordt nagegaan of taalvaardigheid, gemeten met een clozetest en een woordenschattest, invloed heeft op het vinden en begrijpen van pensioeninformatie in een online pensioentool.

In dit onderzoek is aandacht besteed aan de langdurige kwestie die pensioenspaarders bezighoudt, maar waar vrij weinig motivatie voor gevonden kan worden: heb ik wel genoeg pensioen? Middels kwantitatief veldonderzoek is getracht te ontdekken welke oorzaken ten grondslag liggen aan het gebrek aan kennis bij de gemiddelde gepensioneerde-in-spe. Daarbij is voornamelijk gekeken op welke wijze voorkennis met betrekking tot pensioenen kan bijdragen aan het begrijpen en interpreteren van pensioeninformatie op Mijnpensioenoverzicht.nl. Dit onderzoek liet zien dat er een verband tussen deze factoren bestaat. Proefpersonen met veel voorkennis vertoonden een groter tekstbegrip dan proefpersonen met weinig voorkennis. Daarnaast bleken twee andere factoren van invloed te zijn: leeftijd en opleidingsniveau. Zoals eerdere onderzoeken al voorspelden beschikken mensen die de pensioengerechtigde leeftijd naderen over een bredere pensioenkennis dan hun jongere landgenoten. Ook speelt het opleidingsniveau een rol. Laagopgeleiden scoorden significant lager op pensioenkennis dan midden- en hoogopgeleiden. Een belangrijk advies voor de toekomst is dus niet zozeer de informatieverschaffing te verbeteren, maar eerder het kennisniveau op te schroeven.

Het onderwerp van dit onderzoeksverslag is de pensioenbrief die deelnemers aan een pensioenregeling ontvangen. Hierbij is uitsluiten gekeken naar de Nederlandse pensioenen, pensioenbrieven en deelnemers. Uit eerdere onderzoeken blijkt dat veel van deze pensioenbrieven niet voldoen aan de wettelijke eisen (AFM, 2010a). De brief wordt bovendien over het algemeen slecht begrepen (Lentz en Pander Maat, 2013). In dit onderzoek wordt aandacht besteed aan de begrijpelijkheid en de vindbaarheid van informatie in de pensioenbrief en aan de demografische kenmerken en aan verschillende vormen van voorkennis die van invloed zouden kunnen zijn op de begrijpelijkheid en de vindbaarheid. In dit onderzoek wordt voornamelijk gekeken naar het effect van voorkennis over pensioenen op de begrijpelijkheid en vindbaarheid van informatie. Er zijn echter ook andere variabelen meegenomen om alternatieve verklaringen uit te sluiten. Om de brief te testen zijn er proefpersonen van diverse leeftijden en opleidingsniveaus onderzocht, zodat er een goede representatie van de Nederlandse bevolking kan worden gegeven. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van een geanonimiseerde brief van Zwitserleven, waarbij er twee verschillende versies van de brief zijn gebruikt: een klikmodel en een pdf-bestand. Het klikmodel is vergelijkbaar met een website, het pdf-bestand is een lineaire tekst. De proefpersonen werden eerst getest op financiële geletterdheid, taalvaardigheid en reeds vergaarde pensioenkennis. Vervolgens kregen zij de geanonimiseerde pensioenbrief voor zich, waarna zij vragen moesten beantwoorden. De antwoorden hierop konden zij vinden in de tekst. Er werd bijgehouden of de proefpersonen het juiste antwoord hadden gegeven, of zij het antwoord in de tekst hadden gevonden, waar in de tekst ze het antwoord hadden gevonden en hoe lang het duurde voordat zij het antwoord in de tekst gevonden hadden. Uit de resultaten blijkt dat over het algemeen het opleidingsniveau het meeste invloed heeft gehad

De startbrief, oftewel pensioenbrief is een wettelijk verplicht document waarmee het pensioenfonds moet communiceren naar de deelnemer. Deze brief geeft inzicht in de pensioenregeling wanneer er sprake is van de indiensttreding van de deelnemer. De deelnemer verwijst naar diegene die het pensioen opbouwt bij een pensioenfonds. Uit eerder onderzoek is gebleken dat een groot deel van de Nederlanders niet weet hoe hoog zijn tot nu toe opgebouwde pensioen is (AFM, 2010b), terwijl de deelnemer hier wel van op de hoogte wil zijn en het gevoel wil hebben dat er gehandeld kan worden (TNS NIPO, 2012). Het is dus van belang dat de informatie in de pensioenbrief vindbaar en begrijpelijk is. In dit onderzoek is onderzocht in hoeverre taalvaardigheid een goede voorspeller is voor de vindbaarheid en begrijpelijkheid van informatie in de pensioenbrief. Daarnaast is onderzocht welke persoonskenmerken, zoals leeftijd en opleidingsniveau, van invloed zijn op taalvaardigheid. Honderd deelnemers hebben een vijftal schriftelijke vragenlijsten ingevuld (waaronder een woordenschattest en twee clozetesten die leesvaardigheid meten) en een mondelinge vragenlijst aan de hand van de pensioenbrief beantwoord. Deze pensioenbrief was voor de deelnemer in een pdf- of klikmodel-versie te zien. Er is ten eerste onderzocht of de woordenschattest en beide clozetesten de factor taalvaardigheid maten, dit bleek zo te zijn. Daarnaast bleek er een positieve relatie van zowel leeftijd als opleidingsniveau met taalvaardigheid te zijn. Een hogere leeftijd of hoger opleidingsniveau leidde tot een hogere taalvaardigheid. Tot slot is gebleken dat taalvaardigheid een goede voorspeller is voor zowel de vindbaarheid als begrijpelijkheid van informatie. Tekstversie had hier geen invloed op.

In dit eindwerkstuk wordt het begrip van de startbrief van het Zwitserleven Exclusief Pensioen (ZEP) getest. Er wordt onderzocht in hoeverre de leesvaardigheid van de pensioendeelnemer invloed heeft op het begrip van de startbrief. Pensioendeelnemers hebben een verschillend niveau van leesvaardigheid maar zij ontvangen wel allemaal dezelfde startbrief die zij allemaal moeten kunnen begrijpen. Het doel is om na te gaan welke begripsproblemen er zijn en hoe deze kunnen worden voorkomen.

Het merendeel van de Nederlanders heeft een laag pensioenbewustzijn, terwijl het de eigen verantwoordelijkheid is om het pensioen goed te regelen. Pensioenuitvoerders zijn wettelijk verplicht om deelnemers te informeren over hun pensioen, onder andere via een startbrief waarin op hoofdlijnen de pensioenregeling wordt uitgelegd. Door de toepassing van het Integrative Model of Behavioral Prediction is in dit onderzoek gekeken naar de invloed van de startbrief van pensioenuitvoerder Zwitserleven op de gedragsintentie van (mogelijke) deelnemers om meer kennis op te doen over hun pensioen. De gedragsintentie wordt volgens het Integrative Model of Behavioral Prediction bepaald door de determinanten attitude, waargenomen norm en eigen effectiviteit. Bij 120 deelnemers zijn de determinanten van gedragsintentie en gedrag gemeten voor en na het lezen van de startbrief. Met behulp van TBP-vragenlijsten zijn deze determinanten geoperationaliseerd. Uit de resultaten blijkt dat de startbrief alleen van invloed is op de eigen effectiviteit van de deelnemers en niet op de attitude en waargenomen norm. De deelnemers zijn na het lezen van de startbrief meer overtuigd van de controle over hun eigen gedrag omtrent hun eigen pensioen. Daarnaast is ook gebleken dat alleen de attitude een matige voorspeller is op de gedragsintentie. Hierbij gaat het met name over de mate waarin deelnemers het erover eens zijn dat het belangrijk is om op de hoogte zijn van hun pensioen. Tevens blijkt uit het onderzoek dat er andere factoren zijn die van invloed zijn naast attitude, waargenomen norm en eigen effectiviteit op de gedragsintentie om meer kennis op te doen over het pensioen.

In deze scriptie doe ik onderzoek naar het effect van de webevaluatiemethoden synchroon hardopdenken en retrospectief hardopdenken op de taakuitvoering en verbalisaties van proefpersonen. Daarnaast ga ik na in hoeverre demografische kenmerken van invloed zijn op de verbalisatiekwaliteit. Om deze vragen te kunnen beantwoorden hebben veertig proefpersonen een taak uitgevoerd op de website van de gemeente Nijmegen. Twintig van hen voerden de taak uit in de synchrone conditie, de overige twintig deden dat in de retrospectieve conditie. Uit de resultaten is gebleken dat de hardopdenkmethode geen effect heeft op de taakuitvoering. Ook hebben de persoonskenmerken geen aantoonbare invloed op het uitvoeren van de taak, met uitzondering van de leeftijdscategorieën: de oudste proefpersonen doen significant langer over de taak dan de jongste proefpersonen. Wat betreft verbalisaties en probleemopsporing heeft de hardopdenkmethode alleen effect op het type verbalisaties: doeverbalisaties komen significant vaker voor in de synchrone hardopdenkmethode, terwijl verbalisaties in de categorieën Oordelen en Overig vaker voorkomen in de retrospectieve methode. Ook de persoonskenmerken hebben invloed op het type verbalisaties. Vijftigplussers verbaliseren significant meer denkverbalisaties dan de overige leeftijdscategorieën, terwijl de middelste leeftijdsgroep meer overige verbalisaties uit. Ten slotte beïnvloeden het geslacht en opleidingsniveau de verbalisatiekwaliteit. Mannen en hoogopgeleiden worden beoordeeld met een significant hoger rapportcijfer dan de overige groepen.

De begrijpelijkheid van het Uniform Pensioenoverzicht (UPO) staat in dit onderzoek centraal. Het UPO is een document dat alle werknemers jaarlijks ontvangen met een overzicht van hun pensioensituatie (Nell & Lentz, 2013). Ondanks dat het UPO een belangrijke rol vervult in de pensioencommunicatie (Kuiper e.a., 2013), wordt de brief vaak niet gelezen of begrepen (Krijnen e.a., 2013; Kuiper e.a., 2013). Om de begrijpelijkheid van het UPO te verbeteren, heeft de Universiteit Utrecht hier onderzoek naar gedaan. De onderzoekers voerden onder andere een begripstest uit om de voornaamste problemen in het document op te sporen. Op basis van deze resultaten hebben zij het UPO op een aantal punten verbeterd (Lentz e.a., 2016). Het doel van het huidige onderzoek is om na te gaan of deze verbeterde versie van het UPO daadwerkelijk een verbetering is. Oftewel: zijn de begripsproblemen die toen werden gevonden opgelost en zijn in de nieuwe versie geen nieuwe problemen ontstaan? Twintig respondenten beantwoordden hardop denkend begripsvragen over informatie in het UPO. Er is een kwalitatieve analyse gedaan, waarbij de uitkomsten van het voorgaande onderzoek werden vergeleken met de uitkomsten van het huidige onderzoek. Hieruit bleek dat bijna alle aanpassingen positief hebben uitgepakt. Voorbeelden hiervan zijn de samengevoegde persoonsgegevens, de belangrijkste informatie die vooraan is gezet en het consequente gebruik van tussenkopjes. In het huidige onderzoek zijn ook enkele nieuwe problemen geconstateerd. Zo is de indexatietabel moeilijk te begrijpen en vinden respondenten het lastig te achterhalen hoe hoog het pensioen op 67- jarige leeftijd zou kunnen zijn. Voor de gevonden problemen worden in dit artikel suggesties voor verbetering gedaan.