Search

Tarihte Hz. Peygamberimizden bu yana gerek anlama gayreti ve gerek toplumların farklı zihnî yapıya sahip olması hasebiyle Kur'ân-ı Kerim âyetlerine farklı anlamlar yüklenmiştir. Kur'ân ilimleri içerisinde üzerinde en fazla durulan ilimlerden birisi de Müteşâbihü'l-Kur'ân ilmi olmuştur. Kur'ân'da anlamları kapalı bulunan veya birden fazla mana içerinden tecih etmede zorluk söz konusu olan âyet, kelime ya da harflerdir. Bu tezde son dönemin en önemli Şiî âlimlerinden biri olan Tabâtabâî'nin el-Mîzân fî Tefsîri'l-Kur'ân isimli tefsirinde müteşâbih âyetlerden özellikle kelâmî âyetleri açıklaması ve konuya yaklaşımı ele alınmıştır. Müellifin farklı ve orijinal görüşleri ortaya konulmuştur. Bunun yanında İmam Mâtürîdî, Zemahşerî, Beyzâvî başta olmak üzere klasik tefsir kaynaklarından faydalanılarak Tabâtabâî'nin konuyu ele alış biçimi mukayeseli bir şekilde tespit edilmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Tabâtabâî, el-Mîzân, Âyet, Müteşâbih, Yorum Because of the effort of understanding and because of the fact that societies have different mindsets of their own; verses of The Holy Quran has been commented differently. One of the most concentrated science among Quranic sciences is Mutashabih al-Quran. The issues in questions are of the verse, word or letters which have closed meanings in the Quran or have difficulty in choosing from more than one meaning. Herewith the thesis, one of the most important Shia Muslim scholars of the last period, Tabâtabâî's description of al-Mîzân fî Tefsîri'l-Kur'ân, especially the explanation of the theological verses from the mu'bih verses and their approach to the subject was discussed. Author's unique and different views have been revealed. In addition to that, it is intended to establish how the topic was viewed by different scholars making use of the classical tafseer resources such as those of imams as Imam Mâtürîdî, Zemahşerî and Beyzâvî.Key Words: Tabâtabâî, al-Mîzân, Verses, Mutashabih, Comment 129

Kur‟an‟ı Kerim‟de, müteşâbih diye isimlendirilen bazı ayetler vardır ki bunlaranlamlarındaki kapalılık ve benzerlikten dolayı manası tam olarak anlaşılamayanayetlerdir. Müfessirlerin bu ayetleri tefsir ve tevil etmelerine karşın, mahiyeti vehakikati tam olarak ancak Allah tarafından bilinebilen bu ayetlerin bir kısmı kıyamet veahiret hayatı gibi gayb alanına giren konulardır.Söz konusu ayetlerin bir kısmı ise Allah‟a nispet edilen el, yüz, gibi zâtî; istiva, istihya,mekr gibi fiili nitelikte olan sıfatlardan oluşmaktadır. Anlaşılması güç bu ayet vekavramların tevili meselesi, müteşâbihin delaleti ve kapsamı, Kur‟an‟da anlamıanlaşılmayan bir takım ayetlerin bulunup bulunmadığı, gibi birçok soruyu ve sorunuberaberinde getirmiştir.Bu çalışmamızda, müteşâbih ayetlerin tevlini caiz gören ve anlaşılması için çabasarfeden Bayraktar Bayraklı‟nın söz konusu ayetleri yorumlamadaki yöntemini elealdık. Müfessir müteşâbih ayetlerin belli anlamlara sahip olduğunu ancak bu anlamlarınanlaşılması için bu tür ayetlerin muhkem ayetlerle birlikte değerlendirilmesidüşüncesindedir. Ayrıca ona göre belli bir zamanda anlaşılmayan müteşâbih ayetlerzamanın geçmesi ve ilmin, bilimin ilerlemesiyle anlaşılır hale gelecektir.Anahtar Kelimeler: Bayraklı, Müteşâbih, Muhkem, Te‟vil, Haberî Sıfatlar. There are some verses called mutashabih, non-obvious, which are not fullunderstandable because of their inexpressiveness and similarities. Despite some ofexegetes interpret and transcribe these verses, which can be knew their nature andcompletely truth by Allah, are mostly related to doomsday and life of the hereafterwhich are realm of unseen.Some parts of mentioned verses are related to some adverbs which are hand, face and soon, and some adjectives which are to manage, to resuscitate, to do a disservice whichare ascribed to Allah. Understanding of these verses, whether or not make sense,brought together some questions and as well as the problems.In this works, we have dealt with Bayraktar Bayraklı‟s method of interpreting of theseverses and how he can see that is permissible. Exegetes think that these non-obviousverses have to be evaluated together with certain verses to understand what they exactlymean. And also, according to them, some of these non-obvious verses will beunderstandable in time being and improving the knowledge and science.Keywords: Bayraklı, Mutashabih, Muhkam, Interpretation, Habarî attributes. 86

Te'vil, genel olarak İslam düşüncesinin oluşum süreçlerinde en etkili olan kavramlardan biridir. Dillerde yaşanan semantik değişim ve kaymalar kapsamında terim anlam kazanan ve fıkıh usulü içerisinde ictihâdın aklî bir yöntemi olarak değerlendirilen te'vilin fürû-i fıkhın şekillenmesinde önemli bir rol oynadığı hususunda şüphe yoktur. Bu anlamda ilke ve prensipleri usulcüler tarafından konan sahih te'vilin mâhiyeti, gerektirici unsurları, şartları ve çeşitlerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada te'vil bir fıkıh usulü kavramı olarak ele alınmış, te'vilin mâhiyet ve niteliği ile sıhhat ve butlan açısından çeşitleri ve müctehidlerin te'vil vasıtasıyla füru-i fıkha dâir ortaya koydukları örnekler üzerinde durulmuştur. Ayrıca te'vil bir yorum biçimi olarak ele alınmış ve diğer disiplinlerle ilgisi değerlendirilmiştir. Neticede te'vilin günümüzde de fıkhî bir istinbât aracı olarak istifade edilebilecek bir kavram olduğu hususuna vurgu yapılmıştır.Anahtar kelimeler: Te'vil, Nas, Müteşâbih, Fıkıh Usulü, İctihâd. As a general term ta'wil which is the most profound one in process of formation in the field of islamic thinking, is mentioned in various disciplines such as a kalam, interpretation and islamic law. There is no doubt that ta'wil which is gained a terminological meaning to the extent of semantic shift in languages and evaluated as intellectual way of views within islamic law, played a significant role in shaping `details of fıqh`. In this study necessities, provisions, varieties, principles and precise essence of ta'wil told by scholors are dealed.Also, in this study, evidences of ta'wil that is expected to find solutions to Islamic law emerged in the paralel with development of human life and gualities of interpreter and samples thay are produced by `muctehid` in respect of details of fıqh by means of ta'wil are dwelled on. Besides, academic and interpretation aspect of ta'wil and relations with other disciplines are evalvated. It has been put on emphasis on ta'wil that is used as a tool of Islamic argument in today.Key Words: Ta'wil, Nas, Mutashabih, Fıqıh Usûlü, İctihâd. 392

Kur'ân'ın bizzat kendisi, âyetlerinin bir kısmının muhkem, bir kısmının da müteşâbih olduğunu belirtmektedir. Tanımı ve yorumu açısından âlimler arasında çok ihtilaflı olan müteşâbih kavramı genel olarak, benzerliği, çok anlamlılığı ve kapalılığı sebebiyle zahirinden anlaşılamayıp haricî bir delile ihtiyaç duyan âyetleri ifade eder. Özellikle Allah'ın sıfatları gibi gaybî konular başta olmak üzere aklın künhüne vakıf olamayacağı âyetleri ihtiva eden bu kavram, literarürde çokça tartışılmış ve farklı görüşlerin ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Bu çalışmamızda İslam düşüncesinin iki önemli akımı olan Ehl-i Sünnet'in kurucu simalarından İmam Mâturîdî ve Mu'tezile'nin ilmi birikim ve servetini derleyip ihya eden, kaybolmasını büyük oranda önleyen Kâdî Abdülcebbâr'ın Allah'a dair müteşâbih âyetlere yaklaşımları ortaya koyulup mukayeseleri yapılmıştır. Bu çalışmayı gerçekleştirirken öncelikle Hicri ilk dört asırda müteşâbih kavramının kronolojik olarak iz sürümünü yapılmaya çalışılmış, yine kronolojik olarak önce Mâtürîdî ve daha sonra Kādī Abdülcebbâr ele alınıp teorik açıdan genelde müteşâbih olgusuna, özel olarak da Allah ile ilgili müteşâbihlere yaklaşımlarını, pratik anlamda da her iki âlimin yorum sistemlerinde Allah'ın sıfatları başta olmak üzere Allah ile ilişkilendirilen mütaşâbih âyetlere yaklaşımları irdelenmiş, ayrıca mezhep sistematiğinin te'vil sürecindeki etkileri ve yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır.Sonuç olarak her iki müfessirin sıklıkla birbirlerine yakın görüş beyan ettiklerine şahit olduk. Dolayısıyla iki mezhep arasında kısmî farklılıklar olmakla beraber, ayrıştırıcı yaklaşımların aksine, ihtilaflar büyük ölçüde lâfzî olup, görüşlerde benzerlikler söz konusudur. Bu itibarla, klasik geleneğimizdeki bazı ön yargılar sebebiyle geçmişten günümüze Mu'tezile mezhebinin ötekileştirilmesi anlayışı yerine, Ehl-i Sünnetin istifadesine olabilecek konularda onlara ait gerçekten ilmî değeri olan görüşlerin ilim ehlince dikkate alınması gerektiği anlayışının ikame edilmesini önermekteyiz. Zira Mu'tezile'nin, İslam fikir dünyasına önemli katkıları olmuştur. Qur'an states that some of the verses are strong (muhkem) and some of them are muteshabih. Generally, the term of Mutashâbih which includes unseen subjects such as qualifiers of God has a role in emerging of many religious sects. On the grounds that it can not have the skills of the mind especially Allah's (God's) attiributes this concept has been widely discussed in the literatüre and important role in the emergence of different opinions.İn this study, two important movements of the Islamic thought founders; Imam of the Ahl-i Sunnah İmam Maturidi and Qâdî Abd al-Jabbâr and wealth of Mu'tazila and prevented the loss and Maturidi and Qâdî Abd al-Jabbâr's approaches to Muteshabih verses which are about Allah, were examined. İn this study, the concept of the muteshabih was examinel chrenologicaly in the first four Hijri centuries. Also, chronologically before Maturidi after Qâdî Abd al-Jabbâr has been discussed. Theoretically in general approaches to the consept of Mutashabih in particuler their approaches to God-related muteshabih verses, is discussed in practical terms, the approaches of the two scholars in the interpretation systems in particular Allah's attributives and God-related Muteshabih verses are examined. İn addition, the effects and reflections of the sectarian systematic in the Ta'wil process, have been tried to exposure. Despite the fact that there is an inconsiderable difference between aforementioned two religious sects and contrary to exaggerating statements which divide them largely, we suggest that there is a considerable similarity between the two religious sects, and controversies on them are substantially literal. Instead of marginalizing Mu'tazila as a result of misconceptions from past to present in our classic tradition, we suggest that their scholarly valuable views should be taken into consideration academically in the interest of Ahl-i Sunnah. Because Mu'tazila has made significant contributions to the İslamic thougth. 251

İnsanlar her dönemde olduğu gibi İslam düşünce tarihinde de kendilerini yaratanı tanımak istemişlerdir. Bunun için de, Kur'an ve hadislere başvurmuşlar ve orada anlatılan şekliyle Allah'ı bilmek ve tanımak istemişlerdir. Ancak nasslarda kullanılan yedullah (Allah'ın eli), vechullah (Allah'ın yüzü) gibi bazı ifadeler insanlarda zihin karışıklıklarına yol açmış ve insanlar bu ifadeleri nasıl anlayacakları konusunda zaman zaman fikir ayrılıklarına düşmüşlerdir. Bu türdeki ifadelere `haberî sıfatlar` denir. Bu ifadeler insan zihninde müşahhastan mücerrede doğru bir Tanrı tasavvuru oluşturmak için kullanılmıştır. Bazı Mutezili âlimler bu ifadelerin te'vil edilmesi gerektiğini savunurken, Selef âlimleri bu ifadelerin olduğu şekliyle kabul edilmesi gerektiğini ve mahiyetinin bilinemeyeceğini savunmuştur. Fahreddin Râzi ise haberî sıfatların teşbih ve tecsime düşülmeden te'vil edilmesi taraftarı olmuş ve bunu sık sık vurgulamıştır.Fahrettin er Râzi'nin haberî sıfatlar konusundaki görüşlerini ortaya koymak istediğimiz bu çalışmamızın giriş bölümüne Allah'ın sıfatları konusuna genel bir bilgi verdik. Birinci bölümde muhkem ve müteşabih kavramları ile haberî sıfatları anlamada uygulanan metotları inceledik. İkinci bölümde ise Râzi'nin haberî sıfatları nasıl açıkladığını ve bu konuda nasıl yorum yaptığını tespit etmeye çalıştık. Râzi'ye göre, haberî sıfatların mutlaka te'vil edilmesi gerekir. Bu bir zorunluluktur. Aksi halde insan zihninde tam olarak netleşmemiş bir Tanrı tasavvuru ve zihin karışıklıkları oluşur.Anahtar Kelimeler: müteşâbih, haberî sıfatlar, te'vil, tenzih, Fahreddin Razi. In the history of Islamic thought as well as in every era people have wanted to recognize their creator. For this reason, müslims refer to the Koran and the hadith to know and recognize Allah (Arabic, proper name of God) in this way. However, some expressions like `Yedullah (The hand of God), Vechullah (The face of God)` in the Koran and the hadith confused people's mind and sometimes people fell to disagreements about how to comprehend these expressions. These kind of expressions are called `reported attributes` (al- sifaat u'l-ikhbaari). They are used to get a God in mind from concrete to abstract. While some scholars claimed these expressions must be explained away, Selefiyye claimed these expressions must be accepted as it is and its nature could not be understood. Fakhradden Râzi claimed and frequently expressed `reported attributes` must be explained away without likening (tashbeeh) and incarnation (tajseem) .We gave general informations about attributes of Allah in introduction part of this study which we want to set forth Fahrettin er Râzi's thoughts about `reported attributes`. In the first part, we examined `muhkam (decisive) and mutashabih (allegorical) concepts` and methods used in understanding `reported attributes`. In the second part we tried to determine how Râzi explained `reported attributes` and commented on this matter.According to Râzi, `reported attributes` must be definitely explained away. This is a must. Otherwise an indefinite imagination of God and confusion appears in people's mind.Keywords: mutashâbih (allegorical), al- sifaat u'l-ikhbaari (reported attributes), ta'wîl (interpretation), Fakhradden Râzi. 129

Kuran ı Kerimde müteşâbih konusu, erken dönemlerden beri ümmetin tarihinde ilmi eserlerde ve araştırmalarda yer edinmiştir. Bu mesele; Kuran ı Kerimde müteşâbihlerin durumu, konumu, müteşâbihlerle ilgili konular, bazı ayetlerin müteşabih kabul edilmesinin nedenleri ve her Müslümanın müteşabih ayetler karşı alması gereken tutum gibi hususlarda en ince ayrıntılarıyla ilmi eserlerde belirtilmiştir. Ancak şu var ki; müteşâbih ayetlerin tabiatları itibariyle zahiren yanlış anlaşılmaya mahâl verebilecek, bidatçıların ve bazı fırkalarının çoğunun isteklerine ve inançlarına uygun şekilde yorumlanabilecek bazı anlamlara sahiptirler. Bu nedenle, bu fırkalar; müteşâbihleri kullanarak Allahın zatı, sıfatları ve fiileri hakkında kendi hevâ ve isteklerine uygun bir akîde anlayışı ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Oysa ki Ümmet, bu konuda (müteşâbih ayetlerin mânâları) icmâ etmiş ve ümmetin alimleri görüş birliğine varmıştır. Müteşâbih ayetleri kendi hevâ ve isteklerine uygun yorumlamaya çalışan kişi ve gruplar Kuran ı Kerim'de şu şekilde ifade edilmiştir: `Kalplerinde bir eğrilik olanlar, fitne çıkarmak ve onun olmadık yorumlarını yapmak için müteşabih âyetlerinin ardına düşerler. ` Kuran ı Kerimin âyetleri muhkem kılınmış (sağlamlaştırılmış), sonra Hakîm (hüküm sahibi, hikmet sahibi) ve Habîr (herşeyden haberdar) Olan'ın katından fasıl, fasıl açıklanmış bir Kitap olduğunu ifade eden bizzat Allahu Teala'dır . Kuran ı Kerimde, başka bir ayetle açıklığa kavuşturulmamış ve batıl bir itikad anlayışı ortaya konulmasına neden olacak hiçbir müteşâbih ayet yoktur. Kuran ı Kerimde müteşâbihler ya muhkem ayetler tarafından ihata edilip ayetin doğru tefsir edilmesine sağlayan karinelerle(delil,işaret,ipucu) kuşatılmış ya da zâhiren Allah hakkında söylenilmesi ve düşünülmesi yasaklanan mânâların anlaşılmasından kaçınılacak bir şekilde yer bulmuştur. İslam alimleri bu konuda şöyle demişlerdir: `Allah u Teâla hiçbir müteşâbih lafzı kapalılığını giderecek ve onu yanlış anlaşılmaya mahal vermekten kurtaracak bir karine olmadan zikretmemiştir.` Bu yüzden müteşâbihlerin kapalılığını gideren ve cahillerden, kibir sahiplerinden, inatçılardan saklanmış olan karînelerin açık ve net bir şekilde araştırılması çok önemlidir. İlim ehline düşen görev ise, cahillerin cehaletinin zarar verdiği bu karînelerin ve mânâların ilmi şekilde araştırılması ve açıklanmasıdır. The subject of similarities in the Holy Quran from an early age has been studied and researched, and the attitude from it and its related issues.It was the nature of the similarities to give many meanings therefore many groups had mistaken the right meaning and got lost, each group tried to use these similarities to describe Allah or his actions so that they abandoned the unanimous methods.But Allah have clarified the verses by another verses, signals, and language evidences let us call them supporters closing the road in front of any wrong understanding.So that it is very important to get deep in those supporters linguistically, religiously, and logically and to make it clear to the normal people, all of its types the connected and the disconnected, the certain and the uncertain etc. and from that we could see the important of this research. That make this research is like a module for another researcher even if they were discussing anther idea. Beside that the results of this research could be shorten to clarify the unanimous of the Muslims about disdaining Allah from any fault or shortage, and to improve the importance of the uncertain evidences have, especially when they get together, the same importance of the certain ones. 248

Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd el- Mâtürîdî (ö. 333/944), Mâtürîdîyye mezhebinin kurucusu, müfessir ve fakihtir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte III./IX. yüzyılın ilk yarısının ortalarında doğduğu ve hayatının bir asır kadar olduğu tahmin edilmektedir. Gerek eserlerinde kullandığı üslup ve dil özellikleri gerekse yaşadığı Semerkant ve etrafının Türkler'in sayıca fazla olduğu bir bölge olması göz önüne bulundurulduğunda Mâtürîdî'nin Türk kökenli olduğu söylenebilir. İmam Mâtürîdî, 944 yılında vefat etmiştir. Dini metinlerde geçen müteşâbih kavramı üzerinde bu zamana kadar, birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışma Mâtürîdî'nin müteşâbih âyetlere yaklaşımını belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu araştırma giriş ve iki bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde; araştırmanın konusu, önemi, amacı, yöntemi, kaynakları, Mâtürîdî'nin hayatı ve ilmi kişiliği hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde; tefsir, te'vil, muhkem, müteşâbih kavramlarının lugat ve ıstılah anlamları verildikten sonra müteşâbih âyetlerin çeşitleri, sayıları, Kur'an'da bulunmasının hikmetleri ve müteşâbihat konusunda öne çıkan yaklaşımlar ele alınmıştır. İkinci bölümde; İmam Mâtürîdî'nin muhkem ve müteşâbih tanımı, muhkem ve müteşâbih âyetler hakkında genel görüşü verildikten sonra Mâtürîdî'ye göre müteşâbih olan yani hurûf-ı mukattaa, Müteşâbih Sıfatlar ve Âhiret ile ilgili âyetlerin açıklamaları Te'vîlâtü'l-Kur'ânve Kitâbü't-Tevhîd çerçevesinde ele alınmıştır. Sonuç ve değerlendirme kısmında ise İmam Mâtürîdî'nin elde ettiğimiz görüşlerine ilişkin açıklamalara yer vererek Kur'an'ın çağımızda daha iyi anlaşılmasına bir zemin oluşturması amaçlanmıştır.Anahtar SözcüklerMâtürîdî, Tefsir, Te'vil, Muhkem, Müteşâbih, Hurûf-ı mukattaa, Haberî Sıfatlar. Abū Mansūr Muhammad ibn Mahmūd Al-Mātūrīdī (d. 333/944) is the founder of the Māturīdī sect, who is the glossator and the scribe. Although his date of birth is not known precisely, it is estimated that he came to the world in the middle of the first half of the III/IXth century and that his life goes on for an age. Considering that the language and genre features he uses in his works are in the region where Samarkand and his surroundings, where he lived, are mostly located by Turks, It can be said that Māturīdī is Turkish origin Imam Māturīdī died in 944. Until this time, many works have been done on the concept of Mutashâbih in religious texts. The purpose of this study is to determine the approach of Mutashâbih to the compliant verses. Our study consists of entrance and two parts. In the introduction section; The subject of the research, its significance, purpose, method, resources, information about the life and scientific personality of Mātūrīdī. In the first section; After the linguistic and intuitional meanings of the interpretation, Ta'wīl, Muhkam, Mutashābih conventions are given, the types, numbers, wisdom of the Qur'an and approaches to prominence in Mutashâbih are discussed. In the second chapter; Explanations of the verses related to the definition of Māturīdī muhkam and mutashābih, the general view on the muhkam and mutashābih verses, was followed by Māturīdī according to the enthusiasm of the hurūf al-mukattaa, khabarī attribute, afterlife, have been handled in the context of the Ta'wīlāt al-Qur'ān and Kitāb al-Tawhīd. In the conclusion and evaluation section, it is aimed to provide a ground for the better understanding of the Qur'an in our time by giving an explanation about the views of Māturīdī.Key WordsMāturīdī, Interpretation, Ta'wīl, Muhkam, Mutashābih, Hurūf al-mukattaa, Khabarā attribute. 273

Kur'an'ın bazı surelerinin başında bulunan mukatta'a harfler üzerinde İslam âlimleri akıl yormuşlar; ne anlama geldiği ve neye delalet ettiğiyle ilgili çeşitli te'viller yapmış, birçok görüş ileri sürmüşlerdir. Ayrıca huruf-u mukatta'anın müteşabih mi yoksa muhkem mi olduğuyla ilgili de tartışmalar olmuş; müteşabihattan sayanlar te'vilinden kaçınmaya çalışırken muhkem olarak görenler söz konusu harfleri te'vil etmeye çalışmış ve konu ile ilgili çeşitli görüşler ileri sürmüşlerdir.Bu tez huruf-u mukatta'anın kelime olarak manasını, başında bulunduğu surelerin hangileri olduğunu, muhkem-müteşabihle olan ilişkisini ve ilgili rivayetleri konu edinmekte, bunun yanında Taberi, Zemahşeri, Râzî ve Bursevi'nin tefsirlerinde konu ile ilgili görüşleri ve yapılan te'villeri bir araya toplayarak okuyucuya farklı görüş ve düşüncelere sahip müfessir ve ilim erbabının konu ile ilgili kanaatlerinin ve eğilimlerinin ne olduğuyla ilgili genel bir bakış açısı kazandırmayı hedeflemektedir. Anahtar Kelimeler: huruf-u mukatta'a,muhkem, müteşabih. Muslim scholars made various comments aboutthe letters of muqatta'at which are at the beginning of the some chapters in the Quran and came up with a great deal of the ideas regarding what their meanings and implications are. Furthermore, there were debates whether muqatta'at are muhkam or mutashabih. While some scholars accepting them mutashabih abstained from their interpretation, the others tried to interpret and made many claims on the issue. In this thesis, the word meaning of muqatta and its chapters that they are on the beginning are checked. Besides, the comments in Tabari,Zamakshari, Al-Razi and Bursevi were collected to give a new understanding to reader. Finally, the target of this thesis is to bring what the interpretations of mufassirs and scholars are in order to give anoverall perspective. Key Words: Mukatta'at Letters, Muhkam, Mutashabih 73

Mukâtil b. Süleyman hicrî birinci ve ikinci yüzyıllarda ilim ve düşünce merkezleri olan Belh, Horasan, Irak, Basra gibi bölgelerde yaşamış ve bu bölgelerde yaşananilmî, fikrî ve siyasal değişimlere şahitlik etmiş bir müfessirdir. Kaynaklarda hakkında lehte ve aleyhte birçok bilgi bulunurken, onun özellikle Allah'ın isim, sıfat ve fiilleri meselesinde antropomorfist bir tavır sergilediği iddia edilmiştir.Mukâtil b. Süleyman'ın teşbih akidesine mensubiyeti iddialarını elimizdeki mevcut eserlerinde - müteşabih ayetler bağlamında- incelediğimizde müfessir hakkında birkaç aleyhte düşüncenin ötesinde tutarlı bir yaklaşımın bulunmadığı kanaatine ulaştık. Zira Mukâtil, hurûf-u mukattaa, Allah'ın isim ve sıfatları, gaybî varlıklar vb meselelere gerek sahabe ve tabiin, gerekse Halef yaklaşımlarından farklı bir tutum sergilememiştir. Bu meselelerde Müşebbihe fırkasının özellikle Allah'ın sıfatları konusunda sergilediği insan biçimci tasavvurlardan tamamen uzak yorumlarla, tevhidî izahlarda bulunmuştur. Kur'ân'da Allah'a atfedilen a'yn, yed, kabza, maiyyet, kurbiyyet vb kavramları Yaratıcı'nın kudret, azamet ve vahdaniyetini ortaya koyan tefsirlerle izah etmiştir. Hurûf-u mukattaa ve gaybî varlıklarla ilgili ayetlerin tefsirlerinde de aynı şekilde Ehli Sünnet çizgisi içinde yer almıştır. Mukâtil'in eserlerinde özellikle gaybî âlem ve varlıklarla ilgili âyetlerin tefsirlerinde tecsim veya teşbihden ziyade israiliyyâtın fazlaca kullanılmış olması dikkât çekicidir. Ancak yine araştırmamız bize bunun, yalnız Mukâtil b. Süleyman'ın değil tefsir ulemasının başlıca sorunlarından biri olduğunu göstermiştir.Mukâtil'in eserlerinde sergilediği muvahhit tutuma rağmen bazı kaynakların onu teşbihle itham etmesi ise değişen sosyal, siyasal ve dini hayatın menfî yansımalarıdır. Çünkü müfessir yalnız ilmî sahada değil, sosyal ve siyasal alanlarda da etkin bir şahsiyettir.Anahtar Sözcükler: Mukâtil b. Süleyman, Müşebbihe, müteşâbih, te'vil, mezheb. Mukatil b. Suleyman (Mukâtil b. Süleyman) is a mufassir who lived in the first and the second century (hijri) in the centres of scholarship and thought such as Balkh (Belh), Khorassan (Horasan), Iraq (Irak) and Basra; and bore witness to the scholarly, intellectual and political alterations which occurred in these regions. In the sources, there are many positive and negative claims about him, it is especially asserted that he adopted an anthropomorphist way in the names, attributes and the acts of God (Allah).We studied the connection of Mukatil b. Suleyman with the doctrine of anthropomorphism (teşbih) in terms of mutashabih (allegorical) verses and according to the books that we have. Then we realised that there is not a consistent thought except a few adverse claims; because, Mukatil, did not exhibit a different attitude from the approaches of sahabe, tabiin and successors on some arguments such as hurûf-u mukattaa, the names and the attributes of God, and spiritual creatures. On these issues he stood apart from the sect of Mushebbihe?s ideas on the attitudes of God such as the anthropomorphist descriptions of God, and he made monotheistic explanations. He explained the notions attributed to God such as eye, hand, grasp, retinue, and contiguity by the commentaries which put forth the puissance, grandeur and unity of God. Likewise, he followed Ehl-i Sunnet?s footsteps on the commentaries of verses which about hurûf-u mukattaa and spiritual creatures. It is remarkable that in Mukatil?s books Isra?iliyat was used excessively rather than materialisation (tecsim) or anthropomorphism, especially on the commentaries of spiritual world and creatures. However, our research shows that this is not only Mukatil b. Suleymans?s problem but this is one of the primary problems of tafs?r scholars.Accusations on Mukatil by anthropomorphism though he exhibits a monotheistic attitude in his books are the negative reflexions of changing social, political, and religious life; because, mufassirs are not only active in scientific area, but they are active in social and political ground.Key Words: Mukatil b. Suleyman, Mushebbihe, muteshabih, te?vil, sect (mezheb) 102

İslam hukukunda ana hüküm kaynakları Kur?ân-ı Kerim ve Hz. Peygamber (S.A.S.)?in söz ve davranışlarıdır. Müslümanlar Hz. Peygamber (S.A.S.) zamanından itibâren bu iki kaynağı doğru bir şekilde anlayıp yorumlayabilmek için farklı yöntemler kullanmışlardır. Bu yöntemlerden birisi de lâfızlardaki kapalılığın (hafa) giderilmesidir. Bu çalışma lâfızlardaki kapalılığın giderilme yöntemlerini ele almaktadır. Tez; Giriş, üç ana bölüm, Sonuç ve Bibliyografya?dan oluşmaktadır. Birinci bölüm başlığına ?Genel Olarak Delâlet Şekilleri? adı verilmiş ve fıkıh usulünün delâlet şekilleri özetlenmiştir. İkinci bölüm?de ?Lâfızlardaki Kapalılığın Kaynakları? incelenmiş ve lâfızların delâletlerindeki kapalılık esas alınarak yapılan, hafî, müşkil, mücmel ve müteşâbih kavramları izah edilmiştir. Üçüncü bölüme ise ?Lâfızlardaki Kapalılığın Telâfi Yolları? ana başlığı konulmuş ve klasik usul-i fıkıhtaki beyân kavramı temelinde, kapalılığın telâfisi için takip edilecek metot üzerinde durulmuştur. Tezde klasik kaynaklar esas alınmış ve mevzu hakkında sentez yapılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Fıkıh, Fıkıh Usulü, Hafa, Hafî, Müşkil, Mücmel, Müteşâbih, Zâhir, Nass, Müfesser, Muhkem, Beyân, Tercih. The main sources of Islamic law are the Quran and traditions of Prophet's (i.e.words and behaviors). Since the time of the Prophet, Muslims have interpreted using different methods to solve new problems. One of the methods is elimination of hidden words (i.e. hafa )This thesis consists of an introduction, three main chapters, a conclusion and abibliography. In the first chapter, a lot of main elements of literal textual implications which are from the perspective of Usul al-fiqh are studied. The second chapter which is entitled ? The origin of the hidden words and their meanings ? deals with hafî, muskil, mucmel, mutesabih. The third chapter which is entitled ? Overcoming methods of the hidden words ? deals with revealing and preferenceIn this thesis, it has been looked into extend and interpretation of hidden words which is one of the most important subjects of Islamic law methodology by employing the words of the classic period and has been tried to do synthesis about it.Key Words: Islamic Law, Islamic Law Methodology, Hafa, Hafî, Muskil, Mucmel, Mutesabih, Zâhir, Nass, Mufesser, Muhkem, Revealing, Preference. 160

Müteşâbih âyetlerin Kur'ân'da yer alması İslam ilim dünyasına fikrî bir dinamizm kazandırmıştır. Tanımı ve yorumu açısından alimler arasında çok ihtilaflı olan müteşâbih kavramı; benzerliği, çok anlamlılığı ve kapalılığı sebebiyle zahirinden anlaşılamayıp haricî bir delile ihtiyaç duyan âyetleri ifade eder. Allah'ın sıfatları gibi gaybî konularla, hurûf-ı mukattaa gibi aklın künhüne vakıf olamayacağı âyetleri ihtiva eden bu kavram, birçok mezhebin ortaya çıkmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu çalışmamızda Mu'tezile ve Ehl-i Sünnet'in iki büyük temsilcisi Kâdî Abdülcebbâr ile Kâdî Beyzâvî'nin müteşâbih âyetlere yaklaşımını ortaya koyup mukayeselerini yaparak mezheplerinin teşekkülündeki temel dinamiklerin neler olduğunu tespit etmeyi amaçladık. Bu hedefimizi gerçekleştirirken yöntem olarak Kâdî Abdülcebbâr'ı esas alıp O'nun teorik açıdan müteşâbih olgusuna yaklaşımı, pratik anlamda Allah'ın sıfatları, ru'yetullah ve hurûf-ı mukattaaya ilişkin âyetleri yorumundan hareketle Beyzâvî ile mukayesesini yaptık. Sonuç olarak her iki müfessirin sıklıkla birbirlerine yakın görüş beyan ettiklerine dair bulgulara rastladık. Dolayısıyla iki mezhep arasında kısmî farklılıklar olmakla beraber, ayrıştırıcı ve mübalağalı yaklaşımların aksine, ihtilaflar büyük ölçüde lâfzî olup, görüşlerde ciddi benzerlikler söz konusudur. Bu itibarla, klasik geleneğimizdeki bazı yanlış yargılar sebebiyle geçmişten günümüze Mu'tezile mezhebinin ötekileştirilmesi anlayışı yerine, Ehl-i Sünnetin istifadesine olabilecek konularda onlara ait gerçekten ilmî değeri olan görüşlerin akademik çevrelerde dikkate alınması gerektiği anlayışının ikame edilmesini önermekteyiz. Zira Mu'tezile, İslam fikir dünyasına çok şey katmıştır. The existence of Mutashâbih verses in the Qur?ân dynamizes Islamic scholarship. As a result of an ambiguous, a parallel and a closed meaning of them, Mutashâbih verses which stir controversy among scholars are verses which require outer evidence to be understood. The term of Mutashâbih which includes unseen subjects such as qualifiers of God and al-Hurûfu?l-Muqatta?ât has a role in emerging of many religious sects. In this study we aim to determine the basic dynamics in emerging of religious sects comparing the approaches of the two important members of Mu?tazila and Ahl-i Sunnah, namely Qâdî Abd al-Jabbâr and Qâdî Baydâwî to Mutashâbih verses. We chose the method of comparison Abd al-Jabbâr?s approach to Mutashâbih verses with Baydawî?s approach with reference to his readings of verses on qualifiers of God, Ru?yatullah and al-Hurûfu?l-Muqatta?ât. We have reached the conclusion that the two commentators suggest close opinions. Despite the fact that there is an inconsiderable difference between aforementioned two religious sects and contrary to exaggerating statements which divide them largely, we suggest that there is a considerable similarity between the two religious sects, and controversies on them are substantially literal. Instead of marginalizing Mu?tazila as a result of misconceptions from past to present in our classic tradition, we suggest that their scholarly valuable views should be taken into consideration academically in the interest of Ahl-i Sunnah. Since Mu?tazila made considerable contribution to Islamic scholarship. 276

Muhkem ve Mütaşabih ayrımı Kur'an dilindeki farklılığı yansıtmaktadır. Muhkem ve müteşâbih, birbirlerinin zıttı değil, aksine birbirlerinin tamamlayıcısı konumundadırlar. Müteşâbih, genel olarak anlamı kapalı ayetler olarak tanımlanmıştır. Fakat müteşâbih, tecrübemize konu olamayan alanın, bizim duyu alanımıza açılabilmesine yönelik olarak kullanılan ifadelerin oluşturduğu kısımdır.Allah ve gayb alemi hakkında konuşan, bu alanlara dair bilgilendirmeler yapan, kullandığı yöntemlerle bu sahayı algı dünyamızın içerisine yerleştirmeye çalışan ifadeler müteşâbih'i oluşturmaktadır. Müteşâbih kelimesinin kök itibariyle, benzemek anlamını taşıması bu açıdan önemlidir. çünkü metafizik alana dair ifadeler, tecrübemize konu olan alana ait `benzetme'lerle bize sunulmaktadır.Muhkem ise insanın tecrübe ettiği alana verilen addır. Ahlaki, kültürel, sosyal, siyasi, ekonomik insanın tüm ilişkilerini gerçekleştirebileceği alan, varlığının da içerisinde oluştuğu muhkem alandır. İnsan bu alanda kendisi, yaratıcısı ve evren ile kurduğu tüm ilişkileriyle değerlendirilmeye tabi tutulur. İnsanın anlam kazanacağı ve anlam katacağı alan burasıdır. Kelimenin kökü dikkate alınacak olursa, bu alan sağlamlaştırmaya, mükemmelleştirmeye, olumsuzluklardan alıkoyup insanı güçlü kılmaya dönüktür. Bu yüzden ayette (3/7) bu kısım ümmü'l kitap olarak adlandırılır; yani bu alan insan için temel ve köktür.Anahtar Kelimeler: Müteşabih, Muhkem, Ümmü'l Kitap Discrimination between Muhkem and Müteşabih reflect the difference in the language of the Qu?ran. They aren?t contrary to each other, however they are complementary. Müteşabih ,in general, has been described as meaning-hidden verses. But, Müteşabih is a part of expressions used for the field that cannot be the subject to our experiences to be opened to our sensory field.Expressions which tell about God and the Invisible World, inform about these fields and try to dispose this field into our sense of world with the methods that they use make up Müteşabih. Considering the root of the word Müteşabih, it?s very important to mean ?correspond?, because expressions about metaphysics are offered to us, with the comparisons belonging to the field that is subject to our experience.Muhkem is the name given to the field that people have experienced. The field that a person who is moral, cultural, social, political and economic can actualize all his/her relationships is also the field in which his/her presence is formed. The person is put through the evaluation about the relationships that s/he associates with himself/herself, his/her creator and the universe. This is the field that a person takes a new meaning and give it a meaning. Regarding the root of the word, this field is oriented to reinforcement, refinement and making the person powerful by delaying him/her from the troubles. Therefore, in the verse (3/7), this part is named as Ümmü?l Kitap. That?s, this field is the basic and radical for the person.Key Words: Müteşabih, Muhkem, Ümmü?l Kitap 93

160

94