Search

Fıkıh ilmi içerisinde zamanla ahkâm-ı sultâniyeden fetvâya, usûlden furûka, şerh ve hâşiyeden muhtasara uzanan değişik yazım türleri ortaya çıkmıştır. Konuları ele alış yöntemleri, yöneldikleri ana hedefler ve işlevleri bakımından birbirlerinden farklı olan bu yazım türleri, fakîhlerin geniş bir zaman dilimi içerisinde ortaya koydukları çabalara dair zengin bir literatür oluşturmaktadırlar. Aynı fıkıh düşüncesine mensup fakîhlerin kendilerinden önceki kuşaklardan devraldıkları miras üzerinde yapmış oldukları çalışmaların semeresi olan bu alt edebî türler, aynı zamanda fıkıh ilminin her dönemde dinamik bir yapıya sahip olduğunu ve değişik asırlarda ortaya konan fıkhî çabaların çeşitli ürünler ortaya çıkardığını göstermektedir. Fer`î ahkâm ile bunların dayanmış olduğu asıllar arasındaki ilişkiyi inceleyen kavâid edebiyatı da bu yazım türlerinden biridir. Bu çalışmada, fıkhın önemli edebî türlerinden biri olan kavâid ilmi Hanefî mezhebi özelinde incelenmektedir. Bu çerçevede ilk bölümde kavâid, bir kavram olarak analiz edilmiş; ilgili olduğu terimler ve ilim dalları ile mukayese edilmiştir. İkinci bölümde kavâid düşüncesine zemin hazırlayan ve birçok fıkhî yazım türüne kaynaklık eden fıkıh metinleri, muhtasarlar, şerhler ve fetvâ kitapları başta olmak üzere kâidelerin çokça kullanıldığı Hanefî kaynaklarda fıkhî kâidelerin izi sürülmüştür. Bunu yaparken fıkhî kâidelerin uygulama alanları, kendilerine müracaat edilme gerekçeleri, ne şekilde kullanıldıkları ve müstakil tedvine nasıl zemin teşkil ettikleri üzerinde durulmuştur. Kavâidin müstakil bir disiplin olarak incelendiği son bölümde ise öncelikle dört Sünnî mezhep esas alınarak kavâid literatürünün tarihsel gelişim süreci ele alınmış, ardından Hanefî kavâid eserleri içerik ve metot açısından analiz edilmiştir., Different types of writing, from the ordinances of government (al-ahk?m al-sult?niyyah) to fatw?s, from legal theory (us?l al-fiqh) to legal distinctions (fur?q), from commentaries and glosses to compendiums have gradually emerged within Islamic law. These types of writing, which differ as to how they treat their subjects, their main aims, and their functions, constitute a rich literature that shows the efforts of the jurists over a wide period of time. These genres within Islamic law, which are the fruits of the works of jurists sharing a common legal thought on the legal heritage of previous generations, also show that Islamic law has had a dynamic structure in all periods and that in different eras legal efforts have engendered diverse products. The literature of legal maxims (al-qaw?`id) that analyses the relation between substantive rulings and their postulates is one of these genres. In this study, the science of legal principles which is one of the important literary categories in Islamic law is investigated with a focus on the Hanaf? school. Within this framework in the first section legal maxims are analyzed conceptually, and have been compared with related technical terms and sciences. In the second section, beginning with legal texts, compendiums, commentaries, and fatw? collections, legal principles have been traced in Hanaf? sources that have laid the groundwork for legal thought concerning legal maxims. In doing so, the focus has been on the application fields of legal principles, reasons for employing them, how they have been utilized, and how they have established a foundation for independent writing. In the last section in which legal maxims are studied as an independent discipline, first the historical development of the literature of legal maxims within the four Sunni schools has been considered, and then the Hanaf? works on legal maxims have been analyzed in terms of content and methodology.

Modern fıkıh araştırmaları kapsamında tartışılan alanlardan bir tanesi helal gıda konseptidir. Bu kavram çerçevesinde, kanatlı hayvanların beslenmesi, şoklanması, kesimi ve tüy diplerinin gevşetilmesi ve tüylerin yolumu gibi süreçler fıkhî açıdan tartışılmaktadır. Bu çalışmada, kanatlı hayvanların tüy diplerinin gevşetilmesi ve yolumu süreçleri incelenmiştir. Birinci bölümde, necaset ve çeşitleri değerlendirilmiş ve fukaha tarafından suyun hangi şartlarda necis kabul edildiği tespit edilmiştir. Bu bölümde sadece Hanefi fukahanın eserlerinden istifade edilmiştir. İkinci bölümde ise tüy diplerinin gevşetilmesi için uygulanan yöntemleri işlenmiştir. Bunlar, geleneksel usüle göre yolum, sulu yolum ve kuru yolum yöntemleridir. Çalışmanın bu bölümünde, uzmanların bu yöntemlerle ilgili yaptığı analizlerden ve bu alanda telif edilen eserlerden istifade edilmiştir. Tezin son bölümünde ise ilk iki bölümdeki bilgilerden hareketle kuru ve sulu yolum yöntemlerinin fıkhî hükümleri tespit edilmeye çalışılmıştır. The concept of halal food is one of the field which is discussed in the context of modern fiqh studies. In the frame of this concept, feeding, stunning, slaughtering, scalding and defeathering processes of poultry have been discussed by many scholars. In this thesis, scalding and defeathering processes of poultry were evaluated. In the first chapter, impurities and its varieties were evaluated and it was also determined under which conditions water was accepted as nejis. Just Hanafites jurists' books were benefited as references for these concepts. In the second chapter, methods which is used for scalding of poultry were handled. These are scalding according to traditional method, scalding by how water which is known as wet plucking and scalding by steam which is known as dry plucking. Analysis which is done by experts and books which are writen about these scalding proceses were benefited. In the last chapter, jurisprudential status of the wet and dry plucking techniques were tried to identify according to informations and instructions in first two chapters of the thesis. 119

Hanefî mezhebinin müessis otoritelerinden birisi olan İmâm Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî'nin el-Câmi'u'l-kebîr adlı eseri, Hanefî çevrelerce çok teveccüh görmüş ve bunun bir yansıması olarak da asırlar boyu üzerine pek çok çalışma yapılmıştır. Irak Hanefî ekolünün en önemli simâlarından olan Ebû Bekir el-Cessâs da bu esere ilgi gösterenler arasında olup, Şerhu'l-Câmi'i'l-kebîr ya da Şerhu'l-Cessâs ale'l-Câmi'i'l-kebîr olarak bilinen şerhini kaleme almıştır. Eserin fıkıh ilmi ve birikimine pek çok cihetten katkıları olacağı açıktır. Bu nedenle şerh eserin tamamının edisyon kritiğini yapıp onu ilim dünyasına kazandırmayı hedefledik.Çalışma giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Girişte, konunun önemi ve mahiyeti, çalışmanın kaynakları, tahkikte esas alınan nüshanın tanıtımı ve tahkikte takip edilen yöntem ele alınmıştır. Birinci bölümde Şeybânî'nin kısa bir biyografisi verilmiş, ardından el-Câmi'u'l-kebîr adlı eseri incelenmiştir. İkinci bölümde Cessâs'ın kısa bir biyografisinin yanı sıra dönemin fıkhî özellikleri ele alınmış, daha sonra Şerhu'l-Câmi'i'l-kebîr eserinin yeri el-Câmi'u'l-kebîr'in diğer şerhleriyle mukayese edilerek saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde de önemine ve eserdeki yoğunluğuna binâen müstakil bir bölümde eserin kavâid ilmiyle olan ilişkisi ele alınmıştır. Son olarak da Cessâs'ın dört cilt olarak telif ettiği şerhinin, bir cildi kayıp ve 813 varak halindeki -tespit edebildiğimiz kadarıyla- tek nüshasının tenkitli metni yer almaktadır.Anahtar Kelimeler: Şeybânî, Cessâs, Şerhu'l-Câmi'i'l-kebîr, Şerh The book al-Jami al-Kabir authored by İmâm Muhammed Bin al-Shaybani, one of the three most important names of Hanafi Sect, has been highly regarded by the Hanafi Sect's followers. As a reflection of this, numerous studies have been performed over the centuries. Abu Bakir al-Jassas, one of the foremost scholars of Iraqi Hanafi Law School who have studied the book, has authored the explanatory book named Sharh al-Jami al-Kabir or Sharh al-Jassas a'la al-Jami al-Kabir. It is obvious that this book has had versatile crucial contributions to the Knowledge of Fiqh and its evolution. Therefore, it has been the goal of this thesis to conduct the verification and editorial critique of this explanatory book.The thesis consists of introduction and four main parts. In the Introduction section, importance of the topic and the nature, introduction of the considered copy in the edition and critic, method of the edition and critic. In Part One, a concise biography of Shaybani has been presented, and the book al-Jami al-Kabir has been investigated. In Part Two, a brief biography of Jassas as well as the characteristics of the Fiqh of that era have been presented; and then the status of Sharh al-Jami al-Kabir has been assessed comparatively with other explanatory books of al-Jami al-Kabir. In Part Three, the relation of the book with the Knowledge of Fiqh Maxims has been presented for its importance and high frequency of occurrence. Finally, four volumes of the sharh written by Jassas which consists of 813 pages. One of them is lost and -to our best assessment- one of the critic transkript text exist.Keywords: Shaybani, Jassas, Sharh al-Jami al-Kabir, Sharh 1126

Mali ibadetlerden olan zekât, İslâm'ın beş temel esasından biri olarak farz kılınmıştır. Zekâtın farz olması için gerek zekât mükellefinin gerekse zekât verilecek malın sahip olması gereken birtakım şartlar bulunmaktadır. Bu şartlardan biri de mal ile ilgili olup, asli ihtiyaçlar dışında nisab miktarı mala sahip olmaktır. Bu mallara sahip kimse borçlu olması durumunda zekâtını hesaplarken borçlarını zekât nisabından düşürüp düşürmeyeceği ihtilaf konusu olmuştur. Bu çerçevede konunun etraflıca ele alınarak, özellikle klasik dönem fakihlerinin öne sürdükleri yaklaşımların tespit edilerek değerlendirilmesi ve modern dönemde ortaya çıkan yaklaşımların incelenmesi önem arz etmektedir. Bu çerçevede çalışmanın, zekâtın nisab miktarına etkisi noktasında ortaya çıkan muhtemel problemlere çözüm üretmesi amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler: Zekât, borç, zekât nisabı, muaccel, müeccel, emvâlü'z-zâhire, emvâlü'l-bâtına. Zakat, as a financial worship, is considered one of the five fundamental principles of Islam. There are some conditions for the obligation of zakah upon the mukallaf and the property. One of these conditions is related to the property: to have an amount of property which reaches nisab except the essential needs. A person who has the amount of nisab, however, when he is indebted, that whether he reduces his debts from the amount of nisab or not is a matter of dispute among scholars. In this study, we deal with this issue in details by taking into accountt he approaches of the classical and modern scholars and we try to solve the probable problem arising from the effect of debts for calculating the amount of nisab.Key Words: Zakat, debt, nisab al-zakat, accelerated, deferred, al-amwal al-zâhira, al-amwal al-bâtına. 123

İslam hukukunda imamet akdinin `hiçbir baskı ve zorlamanın ilişmediği karşılıklı rıza ve seçim akdi` şeklinde ifade edilen bir özelliği meşru iktidar olan otorite ile kaba güç olarak ifade edilebilecek otoriterlik arasında bir ayrım yapmamıza imkan verirken, ehl-ü hal ve'l-akdin imamet akdinin velileri olarak görülmesi ise, iktidarın gücünü nereden aldığına dair bir fikir vermektedir. Gerçekte akdin kurucu unsuru olarak görülen ümmet iradesinin temsilinin neresi olduğu, gücün toplumda nerede temerküz ettiği, özetle iktidar gücünün kaynağının ne ya da nerede, kim ya da kimler olduğu konusu iktidarın meşruiyeti bağlamında cevabı aranan en önemli sorular olmaktadır. Bununla birlikte her iktidar uygulamalarının bağlayıcı, yaptırımlarının geçerli olması, içeriden veya dışarıdan gelen tehditler karşısında varlığı ve bekasını koruması için güç kullanımına ihtiyaç duymaktadır. Karşılıklı rızaya dayalı bey'at ile iktidarın güç kullanımı teoriyle pratiğin uyuşmazlığı mı? Ya da bu teorik meşruiyet çerçevesine bağlı kalarak İslam tarihinde iktidarların kuruluş pratiklerini değerlendirmek mümkün mü? Bu konular 11. Yüzyıldan itibaren güç olgusuna eserlerinde özenle vurgu yapmış olan İslam hukukçularının görüşleri çerçevesinde incelecektir. The contract of governance (Contract of Imamate) under Islamic law is defined as `the contract out of mutual consent and election, without any force and coercion`. This definition allows us to differentiate between the features of a legitimate authority and despotism. And the fact that those, who are qualified to appoint or depose a caliph or another leader on behalf of the Ummah, the so-called `Ahl al-hall wal-aqd`, are regarded as the protectors of/guardians over the Contract of Imamate, gives an idea of where the governance derives its power from. In fact, the most important questions that need to be answered within the context of the legitimacy of the leadership are the following: Who represents the political will of the Ummah, which is the constituent element of the contract? Which section of the society holds the power? Or briefly; what, where, or who is the source of the leadership's power? Nonetheless; every form of governance depends on the exercise of power in order to gain authoritativeness for its implementations, validity for its sanctions, and to ensure its continued existence in the face of internal and external threats. Do the mutual pledge of allegiance (Bey'at) and the exercise of power by the governance constitute the incompatibility of theory and practice? Or; is it possible to evaluate the practical organization of governance in the history of Islam while adhering to this framework of theoretical legitimacy? These issues will be examined carefully with reference to the opinions of Islamic jurists, who diligently emphasized the fact of power in their works, since the 11th century. 222

Tahkikini yaptığımız eser, 16. Yüzyıl Osmanlı hukukunun, İslam hukukunu davalar konusunda ne kadar yansıttığını ortaya koyması açısından önemlidir.İlk bölümde, kaza faaliyetinde aktif rol oynamış bir fakih olan Ahizade Abdülhalim Efendi'nin hayatı ve eserleri anlatılmıştır. İkinci bölümde risalenin temel özellikleri ve muhtevası incelenmiş, üçüncü bölümde ise tahkiki yapılan eserin metni verilmiştir. This risalah which we do the critical edition is a significant document of revealing how the Ottoman Law in the 16th century reflects Islamic Law about the cases.In the first chapter we describe the life of Akhizade Abd al-Halim Efendi who and his works. In the second chapter, we analyze the basic characteristics of the risalah and its content. In the last chapter there is the critical edition of the risalah. 134

Fıkıh usûlüne dair bir tartışmayı konu edinen bu tez Osmanlı son dönem hukukçularından Mansûrizade Said ile İzmirli İsmail Hakkı Beylerin fikirleriyle sınırlandırılmıştır. Bir hayli usûl ve furû' meselenin tartışmaya açıldığı II. Meşrutiyet dönemine ait bu araştırma son dönem Osmanlı aydınlarının fıkhî ve fikri mesaisini yansıtmaya yönelik bir çaba olarak da görülebilir.Bu tez aile hukukuna ait bir çalışma olup özellikle çok eşliliğin yasaklanmasını teklif edenlerin usûl görüşünü konu edinmektedir. Tezin birinci bölümü 1917 Hukûk-ı Aile Kararnamesi öncesindeki hukuk tartışmalarını, kararnamenin getirdiği yenilikleri ve Mansûrizade Said ile İzmirli İsmail Hakkı Beylerin hayatlarına ayrılmıştır.Çok eşliliğin yasaklanmasının uygun olup olmadığı tartışmalarında Mansûrizade Said müspet, İzmirli İsmail Hakkı ise menfi yaklaşım sergilemiştir. Tezin birinci bölümünde taaddüd-i zevcâtın yasaklanmasına müspet tavır sergileyen Mansûrizade Said'in yaklaşımına temel teşkil eden usûl görüşü incelenmiştir. Caizin şer'î bir hüküm olmadığı, dolayısıyla şeriatın dışarısında kaldığı ve caizde ulü'l-emrin tasarrufunun bulunduğu, poligamiyi ulü'l-emrin yasaklamasının mümkün olduğu görüşleri Mansûrizade Said Bey'in temel yaklaşımlarıdır.İzmirli İsmail Hakkı Bey caizin şer'î bir hüküm olduğu, şeriatın hududu helal ve haramlar çevrili olduğundan caiz/mübahın şeriatın hududu içerisinde sayılması gerektiği, taaddüd-i zevcâtın mubahlık hükmü, ulü'l-emr tarafından değiştirilecekse dinin diğer emirleri ya da yasakları hakkındaki yaklaşımlarda olduğu gibi şer'î bir nedenin bulunması gerektiği görüşlerindedir. İzmirli İsmail Hakkı Bey'e göre çok eşliliğin yasaklanması içinse ne şer'î ne de aklî bir delil bulunmaktadır. İzmirli İsmail Hakkı Bey'in bu görüşlerine ve Mansûrizade Sait Bey'e getirdiği diğer tenkitlerine ise tezin üçüncü bölümünde yer verilmiştir. This dissertation which is about a dispute on a jurisprudential issue is limited to ideas of two late Ottoman scholars, Mansurizade Said and İzmirli İsmail Hakkı Bey. This study can be also seen as an effort to reflect the intellectual and jurisprudential works by late Ottoman scholars in the era of Second Constitutional Monarchy where a lot of jurisprudential issues were discussed. This dissertation is a study in family law, especillay about the ideas of those who suggested prohibiting polygamy. In the fisrt chapter is devoted to the discussions before 1917 Family Law, the changes which the law brouhgt and the lives of Mansurizade Said and İzmirli İsmail Hakkı Bey.Mansurizade Said has a positive idea for prohibition of polygamy and İzmirli İsmail Hakkı has a negative idea about the subject. In the second and the last chapter, we analyze the ideas of both and their reponses to each other. 140

Şoklama yöntemleri ile hayvan kesimi günümüzde Müslümanların karşılaştığı güncel meselelerden biridir. Bu yöntemlerin temel amacı hayvanı kesim öncesi bilinç kaybına uğratarak daha rahat ve hızlı bir kesim yapmaktır. Temel olarak üç çeşit yöntem vardır: captive bolt yöntemi, elektrikle şoklama ve gazla şoklama. Bu yöntemlerin incelenmesi hayvanın etinin helallliği noktasında fıkhi açıdan önem arz etmektedir. Bu çalışma şoklama yöntemlerini inceleyip bunlara fıkhi bir çözüm bulmaya amaçlamaktadır. Slaughtering of animals by the methods of stunning is one of the modern issues which Muslims are facing today. The main aim of these methods is inducing animals unconscious before slaughtering for the fast and essay slaughter. There are three main methods: captive bolt, stunning by electricity and gas. To study these methods is important for the permissibility of animal's meat from the perpective of fiqh. This dissertation aims to study the methods of stunning and to find a fiqhî solution. 101

Borca dayalı yürütülen ekonomik faaliyetlerin bir sonucu olarak zaman zaman alacağın satımı gündeme gelmektedir. Alacak satımını konu edinen uygulamalardan biri de varlık yönetim şirketleridir. Alacak satımı konusunu varlık yönetim şirketleri örnekliğinde el alan bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde alacak satımı uygulamalarının fıkhî yönüne temas edilmiştir. Bu bölümde, fıkhî değerlendirmeler yapılırken Hanefi mezhebi esas alınmıştır. Ancak karşılaşılan farklı ülke uygulamalarında, alacak satımı işlemine diğer mezheplere dayanılarak izin verildiği görülünce konu hakkında diğer mezheplerin görüşlerine de yer verilmiştir. İkinci bölümde varlık yönetim şirketlerinin ortaya çıkış sebeplerine, tarihi gelişimine, yürüttüğü faaliyetlere yer verilmiştir. Çalışmanın sınırları gereği varlık yönetim şirketlerinin bütün faaliyetlerine değil sadece alacak satımı bağlamında değerlendirilebilecek olan sorunlu alacakların satın alınması, satılması ve yeniden yapılandırılması konularına yer verilmiştir. Bu bölümde varlık yönetim şirketlerinin uygulamaları herhangi bir değerlendirme yapılmaksızın ele alınmıştır.Üçüncü bölümde, ilk bölümde ortaya konulan, mezheplerin alacak satımına dair görüşleri çerçevesinde varlık yönetim şirketlerinin faaliyetleri değerlendirilmiştir. As a result of the economic activities carried out on the basis of debt, it is on the agenda to sale debt from time to time. One of the applications that deal with the sale of debt is asset management companies. This study, which handles the sale of debt in the sample of asset management companies, consists of three parts. In the first section, the fiqh aspect of the application of the debt sale has been examined. In this section, Hanafi school is taken as basis when making fiqh evaluations. Because the sale of debt is allowed on the basis of other schools in some countries other schools opinions about sale of debt are included.In the second section, the reasons for the emergence of asset management companies, historical development, and the activities carried out are mentioned. The issue of buying, selling and restructuring the troubled assets, which are evaluated only in the context of debt sales, is examined, not all activities of asset management companies. In this section, the applications of asset management companies are examined without any evaluation.In the third section, the operations of asset management companies are evaluated within the framework of the views of the schools. 101

Bu çalışmanın temel konusunu mütekavvim mal kavramı oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, klasik fıkıhta, `şeriatın kendisinden yararlanmayı mübah kıldığı mal` anlamında kullanılan bu kavramın modern hukuktaki karşılığının tespit edilip her iki doktrin arasında karşılaştırmalarda bulunmak suretiyle çeşitli sonuç verilere ulaşılmasıdır. Söz konusu karşılaştırma yapılırken mezkur bileşik terkibin bütünü göz önünde bulundurulduğu gibi `mal` ve `mütekavvim` şeklinde ifade edilebilecek olan parçaları da ayrı bir okumaya tabi tutulmuştur. Ayrıca klasik dönemde karşılığı olmayan fakat modern dönemde ortaya çıkmış bazı yeni meselelerin mezkur kavram bağlamında hükümleri de tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma, bilinçli olarak Hanefi mezhebi üzerine kurulmuştur. Tarih boyunca fıkhi problemlere çözüm önerileri getiren dört mezhepten her birinin özel bir yöntem takip ettiği bilinmektedir. Bu bağlamda problem teşkil eden meselenin çözümü noktasında her bir mezhebin fıkıh metodolojisinin ayrı olarak mütalaa edilmesi daha köklü bir yöntem olduğu gibi daha sağlıklı sonuçların da çıkmasına sebep olacaktır. Çalışmanın birinci bölümünde mütekavvim mal kavramın klasik fıkıhtaki yeri tespit edilmeye çalışılmış, ikinci bölümünde ise modern hukukta direk olarak kullanımı olmayan bu kavramın klasik fıkıhtaki anlam perspektifinden modern hukuktaki karşılığına ulaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümü sonuç mesabesindedir. Bu bölümde önceki iki bölümde geçen bazı kavram ve meselelerin karşılaştırması yapılıp modern dönemde ortaya çıkmış güncel bazı konuların mezkur kavram bağlamında klasik fıkıhtaki hükmü ortaya konmaya çalışılmıştır. The main subject of this study is mutaqawwim mal. The aim of the study is to reach a variety of conclusions in the classical fiqh, by determining its equivalence in modern law, which is used in the meaning of `the property that the shari'a makes permissible to profit by itself` and comparing them between the two doctrines. When the comparison is made, the parts of the compound words, which can be expressed as `mal` and `mutaqawwim` have been subjected to a separate reading. In addition, the hukms of the new concept, which are not available in the classical period but emerged in the modern period, have been tried to be determined. Study is build on Hanafi madhab consciously. It is known that each of the four madhabs that have proposed the solution of the problems related to fıqh throughout history has followed a specific method. In this context, analyzing of each madhab's methodology of fiqh at the point of solution of the problematic problem will lead to a more rooted method as well as a more healthy results. In the first part of the study, the place of mutaqawwim mal in the classical fiqh have been tried to determine. In the second part, this concept, which is not used directly in the modern law, was tried to be reached in the modern law from the perspective of the classical fiqh. The third part of the study is the conclusion part. In this part, some concepts and issues discussed in the previous two chapters have been compared and tried to put forward the classic fiqh hukms in the context of the current concept that emerged in the modern period. 117