Search

Yüksek Lisans Tezi, Bu tez çalışmasında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan Süryani Kadimlerin Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde yaşamış oldukları tarihsel olaylar ve bu olayların dayanak olduğu Osmanlı gayrimüslimleri idarî sistemi ve bu sistemin temeli ele alınmıştır. 16. yüzyılda Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi dönüşünde topraklarına kattığı Mezopotamya bölgesiyle birlikte Süryani Kadim cemaati için Osmanlı dönemi başlamıştır. Osmanlı'da halk Müslüman ve gayrimüslim olarak iki ayrı hukuk sistemine göre yönetilmiştir. Osmanlı'nın topraklarına kattığı Süryaniler burada gayrimüslimlerin tâbi oldukları idarî sisteme dâhil olmuştur. Bu sistem Süryani Kadim cemaatinin Osmanlı idarî düzeninde Ermeni Patrikliği'ne bağlı olarak yönetilmelerini gerekli kılmıştır. Süryaniler kendi nizamnamelerini hazırladıkları 19. yüzyıla kadar idarî anlamda Ermeni Patrikliği bünyesinde görülmüş ve devlet ile iletişimlerini bu patriklik aracılığı ile sağlamışlardır. Osmanlı'nın gayrimüslimleri idarî sistemiyle ilgili olan bu düzen kimi zaman İslam hukukundaki zimmet kavramıyla karşımıza çıkmış kimi zaman ise millet kavramıyla ifade edilmiştir. Bugün halen Türkiye Cumhuriyeti'nin gündemini meşgul eden Süryanilerin azınlık olarak görülmemesi ya da Ermeni Patrikliği'yle bir olarak algılanması durumunun esas dayanak noktası ise Osmanlı'nın İstanbul'u fethettiği zaman burada var olan yerleşik düzeni koruması ve bu sistemi devam ettirmesiyle ilgilidir. Fetih öncesinde İstanbul ruhanî bir kilise merkezi olup Bizans Kilisesi'nin idare edildiği patriklik merkezidir. Ermenilerin ise fetih öncesinde İstanbul'da yüksek bir ruhanî merkezleri bulunmaktadır. Fetihten sonra da Ermeni patriklik merkezi İstanbul'a getirilerek kurumsallaştırılmıştır. Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u fethettikten sonra burayı imparatorluğun merkezi haline getirmek ve tüm tebaayı bu merkezden yönetmek istemiştir. Ancak ne fetih öncesi dönemde ne de fetihten sonra Süryanilerin İstanbul'da herhangi bir yüksek ruhanî merkezlerinin bulunmayışı ve başkentte kendilerini temsil edecek bir kuruma sahip olmayışı Süryanilerin fetihten önce olduğu gibi Ermeni Kilisesi bünyesine bağlı olarak idare edilmelerine sebep olmuştur. 19. yüzyıla gelinceye kadar Süryaniler Ermenilere mülhak bir kilise olarak görülmüş ve kendi nizamnamelerini hazırlamada diğer milletlere göre geç kalmışlardır. Bu zamana kadar Ermenilerle birlikte anılan Süryaniler Birinci Dünya Savaşı sürecinde yaşanan Ermeni olaylarından ve bu olayların sonuçlarından etkilenmişlerdir. Savaş sonrası milletlerin kaderini belirleyen Lozan Antlaşması ile Süryaniler azınlık olarak görülmemişlerdir. Lozan'da Ermenilerin, Rumların ve Yahudilerin azınlık sayılmasına rağmen Süryanilerin bu gruba dâhil edilmemesi ve bunun sonuçları ile hukuki yansıması ise günümüz tartışma konularından biridir. Sonuç olarak bu tez çalışması ile Süryani Kadim cemaatinin Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde idarî anlamda yaşamış olduğu tarihsel sürece ışık tutarak bugünümüzü anlamaya çalışmak hedeflenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan Süryanilerle ilgili bugün hem iç politikada hem dış politikada tartışma konusu olan problemleri gündeme getirerek Türkiye'nin kendi coğrafyasındaki çeşitliliğini, birlikteliğini korumak, sorunlarını konuşabilmek ve araştırarak bir nebze olsun aydınlatmak amaçlanmıştır., In this thesis, the historical events experienced by Syriac Orthodox Christians (Khadim Syriac), who are citizens of the Republic of Turkey during the transition from the Ottoman Empire to the Republic, and the administrative system of the Ottoman non-Muslims on which these events were based, and the basis of this system are discussed. In the 16th century, with the Mesopotamia region that Selim the Resolute added to his lands upon his return from his Egypt military expedition, the Ottoman period began for the Syriac community. In the Ottoman Empire, the people were governed according to two separate legal systems as Muslims and non-Muslims. The Syriacs, who were annexed by the Ottoman Empire, were included here in the administrative system to which non-Muslims were subject. This system made it necessary for the Khadim Syriac community to be governed under the Armenian Patriarchate in the Ottoman administrative order. Until the 19th century, when the Assyrians prepared their own regulations, they were administratively within the Armenian Patriarchate, and they maintained their communication with the state through this patriarchate. This order, which is related to the administrative system of the non-Muslims of the Ottoman Empire, has sometimes regarded with the concept of dhimmi in Islamic law, and sometimes it has been expressed with the millet system. The main premise of the fact that the Assyrians, who are a major issue on the agenda of the Republic of Turkey today, are not seen as a minority or are perceived as one with the Armenian Patriarchate, is related to the fact that the Ottomans preserved the settled order that existed there when they conquered Istanbul and continued this system. Before the conquest, Istanbul was a ecumenic church center and was the patriarchate center where the Byzantine Church was administered. Armenians, on the other hand, had a high spiritual center in Istanbul before the conquest. After the conquest, the Armenian patriarchate center was brought to Istanbul and institutionalized. After conquering Istanbul, Fatih Sultan Mehmet wanted to make it the center of the empire and to manage all vassals from this center. However, the fact that the Assyrians did not have any high spiritual centers in Istanbul and did not have an institution to represent them in the capital, neither before the conquest nor after the conquest, caused the Assyrians to be governed under the Armenian Church as before the conquest. Until the 19th century, the Assyrians were seen as an annexed church to the Armenians, and they were late compared to other nations in preparing their own regulations. The Assyrians, who have been associated with Armenians until this time, were affected by the Armenian events during the First World War and the results of these events. With the Treaty of Lausanne, which determined the fate of the post-war nations, the Assyrians were not seen as a minority. Despite the fact that Armenians, Greeks and Jews are considered as minorities in Lausanne, the fact that Assyrians were not included in this group and its consequences and legal reflection is one of the current debates. As a result, with this thesis, it is aimed to try to understand our present by shedding light on the historical process that the Syriac community has experienced administratively during the transition period from the Ottoman Empire to the Republic. It is aimed to protect the diversity and unity of Turkey in its own geography, to talk about its problems and to illuminate it by researching and bringing up the problems that are the subject of discussion in both internal and external politics today about Assyrians, who are citizens of the Republic of Turkey.

Estetik ve zevk temelinde ileri bir yaratım olmasının yanı sıra işlevsel niteliğe sahip olan sanat özelde de müzik, tarihin çok erken dönemlerinden itibaren mevcut olup yaşamın hemen her alanına eşlik etmektedir. Sanatın bir dalı olmasının yanı sıra bir bilim olan müzik, Eski Mezopotamya uygarlıklarının müzik kültürünün tespiti ve incelenmesini esas alan bu çalışmada sanatsal boyutuyla ele alınmaktadır. Eski Mezopotamya uygarlığını oluşturan Sumer, Akad, Babil, Asur toplumlarına ait çivi yazılı belgeler, çalgı kalıntıları ve tasvirli sanat eserleri, incelemeye konu olan MÖ IV. bin ile I. bini kapsayan dönemde müziğin Mezopotamyalıların dini, askeri, siyasi ve sosyal yaşamlarının bilinen pek çok boyutuna eşlik ettiğini; çalgılardan müzik kuramı ve kayıt sistemine, şarkı, ağıt, ilahi, ninni gibi sözlü müzik unsurlarından müziğin icracıları olan müzisyenlere kadar gelişmiş ve sistemli bir yapının mevcut olduğunun bilgisini sunmaktadır. In addition to being an advanced creation on the basis of aesthetics and pleasure, the art, which has a functional feature, i.e. the music in a special context, exists from the very early periods of history, and it accompanies almost all areas of life. Besides being a branch of art, music, which is a science, is examined with its artistic dimension in this study which is based on the determination and examination of the music culture of the ancient Mesopotamian civilizations. The assets of ancient Mesopotamian civilizations i.e. Sumer, Akkad, Babylonian, Assyrian cuneiform texts, instrument remains and the depicted works of art present the fact that the music accompanied the many known dimensions of Mesopotamian people's religious, military, political and social life from 4th millennium BC thousand to 1st millennium BC; it provides the information that an advanced and systematic structure from instruments to music theory and recording system, from oral music elements such as songs, lament, divine, lullabies to musicians who are performers of music, exits. 325

Emperyalist ve yayılmacı bir anlayışa sahip olan Asur Devleti, imparatorluk hâlini aldığı Yeni Asur Dönemi'nde hâkimiyet alanını oldukça geniş coğrafyalara ulaştırmayı başarmış ve çağının rakipsiz gücü olmuştur. Asur Devleti bu yükselme devrinin beraberinde getirdiği iktisadi zenginlikler neticesinde Doğu Akdeniz kıyılarında önemli ticaret yolları üzerinde egemenliğini sağlamış ve elde etmiş olduğu gerek ham madde kaynakları, gerekse kölelerden oluşan işgücü ülke içerisinde imar ve inşa faaliyetlerinde kullanılmak üzere karşılıksız olarak temin edilmiştir. Krallar tarafından yürütülmüş olan bu yayılmacı politikanın, ülkenin gerçek sahibi kabul edilen Tanrı Aššur'un emir ve istekleri doğrultusunda gerçekleştiği öne sürülmüş ve bu yöntemle kutsiyet kazandırılmıştır. Bu kutsiyet çerçevesinde Asur kralları hâkimiyetleri altına almak istedikleri bölgelerdeki yerli halkların Tanrı Aššur'a karşı isyan içerisinde olduklarını iddia etmişlerdir. Ancak Asur Devleti'nin bu yayılmacı politikasının görünürdeki gerekçeleri dini olmuş, aslî gerekçesini ise iktisadi kazanımlar oluşturmuştur. Tüm bu politika ekseninde, Asur ülkesinin batısında Akdeniz sahillerine kadar uzanan topraklar sahip olduğu ticaret yolları ve hammadde kaynaklarından dolayı Asur Devleti'nin ana yayılım alanlarından biri hâline gelmiştir. The Assyrian State, which has an imperialist and expansionist understanding, succeeded in extending the area of domination to a very wide geography during the New Assyrian Period when it became an empire and became the unrivaled power of its era. As a result of the economic wealth gains that the Assyrian State brought with it, the sovereignty of the Assyrian State gained sovereignty on the important trade routes on the Eastern Mediterranean coasts and obtained both raw material resources and the labor of slaves for the construction and construction activities in the country.It was suggested that this expansionist policy carried out by the kings was realized in accordance with the orders and wishes of God Aššur, who is accepted as the real owner of the country, and was sanctified by this method. Within this sanctity, the Assyrian kings claimed that the indigenous peoples in the regions they wanted to dominate were in rebellion against God Aššur. However, the apparent reasons for this expansionist policy of the Assyrian State have been religious, and the main reason has been economic gains. In the context of this policy, the lands extending to the Mediterranean coast in the west of the Assyrian country have become one of the main spread areas of Assyrian State due to its trade routes and raw material resources. 92

Anadolu yarımadası, özellikle de Anadolu' nun güney kesimi ideal iklimi, zengin maden yataklarına sahip olması ve kültürel geçiş güzergâhında (Mısır, Mezopotamya, Suriye, Anadolu ve Balkanlar) yer alması bakımından tarihöncesi devirlerden bu yana önemini korumaktadır. Tunç ve Demir Çağı'nda da devem eden söz konusu bu popülarite, mimarinin gelişiminde de etkili olmuştur.Duvar bedenlerinin alt kısımları, dış etmenlere ve neme karşı en zayıf bölüm olması bakımından orthostatlar ile korunmaya alınmıştır. Orthostatlar hem yapının statiğinin arttırılması hem de yapıya anıtsallık-görsellik kazandırılması amacıyla kullanılmıştır.Anadolu'da Orta Tunç Çağı' ndan beri mimaride kullanılan orthostatlar Levant ve Ege grubu olmak üzere hem fonksiyonel hem de biçimsel bakımından iki farklı tipte gelişim göstermiştir.M.Ö. 13. yy.' ın sonlarında hem iklimsel değişiklik hem de deniz kavimlerinin akınları sonucu Anadolu' nun siyasi yapısı tümüyle değişerek nihayetinde Hitit İmparatorluğu da yıkılmıştır. Kuzeyden güneye adeta bir domino etkisiyle görülen kültürel göçler neticesinde Anadolu' nun güney kesiminde yeni kültür bölgelerinin şekillenmesiyle sonuçlanmıştır. Demir Çağı' nda Hitit-Assur etkisiyle şekillenen orthostatlar, Geç Hitit sanatının en önemli mimari ürünlerindendir. Ağırlıklı olarak bazalt ve kireçtaşı malzemeden yapılar orthostatlar tapınaklar, kent kapıları, saray ve hilani yapıları, mezar yapısı, anıtsal cadde duvarları ve sivil mimari yapılarında kullanım görmüştür.Anahtar Kelimeler: Anadolu, orthostat, statik, anıtsallık, Hitit, Assur. The Anatolian peninsula, especially in the southern part of Anatolia, has an ideal climate, rich mineral deposits and has maintained its importance since the prehistoric times in terms of its cultural transition route (Egypt, Mesopotamia, Syria, Anatolia and the Balkans). This popularity in the Bronze and Iron Age was also influential in the development of architecture.The lower parts of the wall bodies are protected by orthostats as they are the weakest part against external factors and groundwater. Orthostats were used to increase the statics of the structure and to provide monumentality and visuality to the structure.The orthostats used in architecture since the Middle Bronze Age in Anatolia showed two different types of development, both in the Levant and Aegean groups, both in terms of function and form.B.C. At the end of the 13th century, as a result of both climatic changes and the attacks of the sea peoples, the political structure of Anatolia changed completely and finally the Hittite Empire collapsed. As a result of the cultural migrations seen with a domino effect from the north to the south, it resulted in the formation of new cultural regions in the southern part of Anatolia. The orthostats shaped by the Hittite-Assyrian influence in the Iron Age are among the most important architectural products of the Late Hittite art.Orthostats made mainly of basalt and limestone material have been used in temples, city gates, palace and hilani structures, grave structure, monumental street walls and civil architectural structures.Key Words: Anatolia, orthostat, static, monumental, Hittitie, Assyrian. 230

Geç Hitit, Yeni Asur ve Urartu Uygarlıklarında görülen ziyafet/yemek sahneleri belli bir kültürel birikim ve sanatsal gelişimi ortaya koyar. Birçok prenslikten oluşan Geç Hitit uygarlığı, Hitit Devletinin bir devamı niteliğindedir. Geç Hitit Krallıklarında ziyafet/yemek sahneleri, ortostatlar, steller, pyxis, kolye ucu ve mühür üzerinde yer alır. Geç Hitit Sanatında en fazla görülen yemek sahnesi, mezar stelleri üzerindedir. Ölü yemeklerini gösteren bu sahnelerde, figürler bazen karşılıklı, bazen tek oturmaktadır. Ölü yemeğinin dışında Hititlerde müzikli bayram ziyafetleri de görülmektedir. Hitit yazılı belgeleri yapılan bu törenlerle ilgili bilgiler verir.Yeni Asur döneminde duvar kabartmaları, silindir mühürler, pyxislar ve fildişi mobilya parçaları üzerinde ziyafet/yemek sahneleri görülmektedir. Asur görsel sanat eserleri ve yazılı belgelerinden zafer sonrası ziyafetin yapıldığı anlaşılmaktadır. Askerler için düzenlenen bu törenlerden bazıları, Kral II. Sargon Sarayının(MÖ 721-705) önemli salonlarında taş levhalar üzerinde izlenmiştir. Kral Asurbanipal(MÖ 668-630) ve eşinin birlikte açık havada müzik eşliğinde ziyafet sahnesi, Elam zaferinden sonra yapılmıştır. Zaferin bir kutlama şeklinde gösterilmesi Mezopotamya sanatının erken dönemlerinden beri görülen bir geleneğin devamıdır. Asur Sanatının dışında, yazılı belgeleri de ziyafet ve yemeklerin nasıl yapıldığı ile ilgili bilgi verir. Ziyafet steli diye adlandırılan bir yazıt üzerinde, törene katılacak kişilerden, yiyecek malzemelere kadar birçok bilgi bulunur. Metinlerden anlaşılan bu törenler şehrin genelini kapsamakta ve katılımcıların çoğunluğunu halk oluşturmaktaydı. Urartu Krallığında kemerler, adak levhaları ve mühürler üzerinde görülen Ziyafet/yemek sahneleri, sadece kadınlar, sadece erkekler ya da kadın ve erkekler için birlikte hazırlanmaktaydı. Urartu yazılı metinlerinde de ziyafet veya yemek ile ilgili bilgiler sınırlıdır. The banquet / dinner scenes in the Late Hittite, New Assyrian and Urartu Civilizations reveal a certain cultural accumulation and artistic development.The Late Hittite civilization consisting of many principals is a continuation of the Hittite State. In the Late Hittite Kingdoms, banquets / dinners scenes are placed on orthostats, stellar, pyxis, necklace and seal. The most common food scene in the late Hittite art is on the grave stellars. In these scenes of dead dishes, the figures are sometimes face to face, sometimes only one sits. Apart from the dead meal, musical feast banquets are also seen in the Hittites. Hittite written documents give information about these ceremonies.In the New Assyrian period banquets / food scenes are seen on wall reliefs, cylinder seals, pyxislar and ivory pieces of furniture. Assyrian visual arts and written documents indicate that after the victory was feast. Some of these ceremonies for the soldiers, King II. Sargon's (721-705 BC) in the important rooms are in stone plates. The banquet of King Asurbanipal (668-630 BC) and his wife together in an outdoor music concert was made after Elam victory. The demonstration of victory as a celebration is a continuation of a tradition that has been seen since the early days of Mesopotamian art.In addition to Assyrian art, written documents also give information about how the banquet and food is made. There is a lot of information on the inscription, called the banquet stellar, from the people to attend the ceremony to the food items. These ceremonies, understood from the texts, had been occuring in the general of the city, and the majority of the participants were people.The banquets / dinner scenes, in the Urartu Kingdom are seen on belts, votive plates and seals. These scenes were prepared solely for women, solely for men or together with men and women. In Urartian texts also the information, regording banquets or meals is limited. 401

Eski çağın en önemli medeniyet merkezlerinden olan Anadolu, Mezopotamya ve Mısır tarihi ilk dönemlerinden itibaren birçok kavmin, insan oğlunun göç ettiği, yeni yurtlar edindiği, hakimiyet kurmak için yoğun savaşlar verdiği topraklar olmuştur. Sürekli göç alan ve farklı kavimlerin göçü nedeniyle de kültürlerin harman olduğu toprak olma özelliği de kendiliğinden gelmiştir.M.Ö. 2. Binyılda temelleri atılan Hititler kısa sürede sınırlarını genişletmiş ve imparatorluk haline gelmiştir. M.Ö. 13. yy sonlarında meydana gelen ege göçleriyle beraber eski gücünü yitirmiş ve yıkılmıştır. Artık Hitit İmparatorluğu yerine teşkilatsız kabile devletleri ortaya çıkmıştır. M.Ö. 2. Binyılda Dicle Nehri kıyılarında yaşayan yarı göçebe Sami halkı Asur adını taşıyan bir kent kurdular ve Ur Hanedanının yıkılmasından sonra Asur Krallığı kuruldu. Bulunduğu konum neticesinde hızla genişledi. Ege göçlerinin etkisiyle gücünü kaybeden Hitit Devletinden sonra Anadolu'da yeni güçler ortaya çıkmıştır. M.Ö. 1. Bin yılda Anadolu'da Urartu, Frigya ve Lidya gibi krallıklar siyasi yönden güçlü devletler olmasının yanı sıra kültürel anlamda da Anadolu'da etkiler bırakmış krallıklardır. Bu güçlü siyasi oluşumların Ön Asya'da üzerinde bıraktığı etkiler içerisinde kadının konumunu, durumunu, birbirlerinden etkilenmelerini ortaya koymak için `M.Ö. 1. Binyılda Ön Asya'da Kadın` başlıklı tezde çalışmamızın amacını oluşturmuştur.Çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Hitit tarihi ve Hititlerde kadının siyasi, sosyal ve dini hayattaki rolleri işlenmiştir. İkinci bölümde Asur Devleti ve Asur Devletinde kadının siyasi, sosyal ve dini hayattaki rolü işlenmiştir. Üçüncü bölümde ise Urartu, Frigya ve Lidya krallıklarının tarihi ve bu krallıklardaki kadının rolü işlenmiştir. Dördüncü bölüm ise Hitit, Asur, Urartu, Frigya ve Lidya toplumlarında kadının rolünün karşılaştırması yapılmıştır. Anahtar kelimeler: Asur, Frigya, Hitit, Lidya, Urartu, Siyaset Kadın, Kraliçe, Rahibe Some of the most importance centers of Anatolia, Mediterranean and Egypt have always been the lands of immigration, residence of for numerous tribes and humanities, as well as wars and rivalries for hegemony. Constantly receiving migrations, these lands have been the cradle for a large number of civilizations and cultures.Having established the foundation of their civilization in the 2nd millennium B.C., the Hittites soon enlarged their borders thus becoming an emperorship. As a result of Aegean migration taking place through the end of 13th century B.C. they started to lose their power and finally collapsed. Then, un-organized tribal states emerged in the place of Hittite Empire. The nomadic Sami community, which lived in the proximity of Tigris River in the 2nd millennium B.C., established a city called Asur and after the collapse of Ur Dynasty Assyrian (Asur) Kingdom was established. Thanks to its location, the kingdom soon enlarged quickly. New power emerged in Anatolia after the Hittite State which lost its power under the influence of Aegean migrations. The Urartian's, Phrygians and Lydian's were powerful both in terms of policy and culture which left important traces in Anatolia in 1st Millennium B.C.The aim of this thesis study, named as `Women in Asia Minor in the First Millennium B.C.`, is to clarify some of the influences of these powerful political formations on Anatolia which could be listed as the place, status of women, as well as how they influenced each other.The study includes four parts. In the first part, the Hittite history, the role of woman in political, social and religious life in Hittites is analyzed. The second part includes the Assyrian State and the role of woman in the political, social and religious life in Assyrian State. The third part reveals the history of Urartian's, Phrygians and Lydian's kingdoms and the role of women in these kingdoms. The fourth part makes a comparison between the roles of woman in the Hittite, Assyrian, Urartian's, Phrygians and Lydian's. Keywords: Assyrian, Phrygians, Hittites, Lydian's, Urartian's, Policy, Woman, Queen, Priestess 85

Anadolu ve Mezopotamya arkeoloji için önemi yadsınamayacak bir yerleşim yeri olan Sultantepe Höyüğü, Yeni Assur İmparatorluğu'nun, Anadolu'daki en büyük ve içerdiği yazılı kaynaklar açısından en önemli yerleşmelerinden birisidir. Sultantepe Höyüğü'nde 1951-1952 yıllarında gerçekleştirilen kısa süreli kazı ve sondaj çalışmalarından yaklaşık olarak 60 yıl sonra Prof. Dr. Gülriz Kozbe Başkanlığı'nda gerçekleştirilen Sultantepe Höyüğü 2011 yılı intensif yüzey araştırmaları çerçevesinde yüzeyden toplanan seramiklerden yola çıkılarak yerleşimin Neolitik Döneme kadar uzandığı saptanmıştır. Daha çok bir Assur kalesi olarak bilinen Sultantepe'de eski dönem çalışmaalarında tespit edilen mimari, seramik, küçük buluntu ve en önemlisi çok sayıdaki tabletleriyle kültürel dokunun zenginliği dikkat çekmektedir. Yeni dönem çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen intensif yüzey araştırmasında Neolitik Dönem'den, Hellenistik-Roma Dönemi'ne kadar yerleşimin olduğunu gösteren seramik örnekleri saptanmıştır. Bununla birlikte çok sayıda küçük buluntu tespit edilip envanterlik ve etütlük eserler Şanlıurfa Müzesi'ne teslim edilmiştir. Ayrıca yeni dönem çalışmlarının diğer bir ayağını ise höyük üzerinde farklı alanlarda yapılan jeofizik radar çalışmaları ile yerleşime dair mimari yapılar hakkında net bilgiler edinilmesini sağlamıştır. Söz konusu Yukarı Dicle Bölgesi'nde yer alan Assur eyalet merkezlerinden Üçtepe ve Ziyaret Tepe gibi önemli yerleşim yerlerinde gerçekleştirilen kazılar sayesinde Assurlular hakkında önemli bilgiler edinilirken Orta Fırat Bölgesi'nde yer alan ve oldukça zengin kültürel bir dokuya sahip Sultantepe'de gizemini halen koruduğu gibi gün geçtikte höyük üzerinde ve çevresinde modern yapılaşma ve beşeri tahribata maruz kalmıştır. Söz konusu Fırat Havzası'ndaki bir Assur eyalet merkezi olduğunu düşündüğümüz Sultantepe Höyüğü'nde sistemli arkeolojik kazıların başlamasıyla bu tez çalışmasının bir ön hazırlık oluşturacağını ümit ediyorum. Sultantepe'de ivedilikle gerçekleştirilecek sistemli arkeolojik kazı çalışmaları ile Harran Ovası'ndaki Assurlular hakkındaki bilinmeyenleri aydınlatılacağı gibi gerekli koruma önlemlerinin de alınmasını sağlayacaktır., Sultantepe Höyük, a settlement whose importance cannot be neglected for Anatolian and Mesopotamian archeology, is the Neo Assyrian Empire's largest settlement in Anatolia and one of the most important settlements of it in terms of its written sources. Within the framework of the intensive surface survey of Sultantepe Höyük 2011 which was carried out under the presidency of Prof. Dr. Gülriz Kozbe approximately 60 years after the brief excavation and drilling work carried out in Sultantepe Höyük between the years of 1951-1952, it was found -based upon ceramics collected from the surfacethat the settlement dates to Neolithic Period. Sultantepe, known more as an Assyrian castle, draws attention to the richness of its cultural texture with its architecture, ceramics, small finds and, most importantly, its numerous tablets, which were discovered in old period works. In the intensive surface surveys carried out within the scope of the new period studies, ceramic samples which indicates that there have been settlements from the Neolithic Period to the Hellenistic-Roman Period were found. Besides, numerous small finds were detected; also, inventory and study pieces were handed to Şanlıurfa Museum. In addition, geophysical radar studies -another leg of the new period studies- carried out in different areas on the höyük provided clear information about the architectural structures related to the settlement. Important information about the Assyrians was obtained thanks to the excavations carried out in important settlements of the Assyrian provincial centers such as Üçtepe and Ziyaret Tepe, which are located in the Upper Tigris Region, however, the mystery of Sultantepe, which is located in the Middle Euphrates Region and has a very rich cultural texture, is still preserved, and also, the höyük has been being exposed to modern construction and human destruction in and around day by day. I hope that this thesis work will be a preliminary preparation when the systematic archaeological excavations start at the Sultantepe Höyük, which is thought to be an Assyrian province center in the Euphrates. With the systematic archaeological excavations to be carried out in Sultantepe immediately, mysteries about the Assyrians in the Harran Plain will be illuminated and they will also ensure that necessary protective measures are taken.

MÖ 934 – 612 yılları arasında büyük bir imparatorluk kuran Yeni Asur kralları idari, ekonomik ve askeri açıdan başarılı bir organizasyon meydana getirmişlerdir. Ancak Asur krallarının etkin bir imparatorluk ideolojisinin savunucuları olmaları, onları çağdaşları olan krallardan farklı kılmaktadır. Yeni Asur İmparatorluğu dönemindeki birçok uygulama imparatorluk ideolojinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştı. İdeolojinin merkezinde ise kral bulunmaktaydı. Kral yaptığı her işi tanrı adına yaptığını iddia ederek, icraatlarına yasal bir dayanak oluşturmaktaydı. Bu süreç planlı bir şekilde ustaca yürütülmekteydi. İdeolojik fikirlerin geniş insan topluluklarına ulaştırılması ise başarılı propaganda araçlarıyla mümkün olmaktaydı. İmparatorluk yazıtları ve saray rölyefleri Asur imparatorluk ideolojisinin en etkili propaganda araçları konumundaydı. Asur emperyalist düşünce yapısının bir sonucu olarak ortaya çıkan uygulamalar, Asur'a bir takım avantajlar sağlarken, işgal edilen toprakların haklarının birçok açıdan sömürülmesini içeriyordu. Bu durum çeşitli bölgelerde Asur'a karşı muhalif seslerin yükselmesine ve çeşitli isyanların çıkmasının neden olmuştur. Bu çalışmayla, Asur İmparatorluğu'nun ideolojik temelleri, Asur yayılımı, Asur propaganda araçları ve Asur emperyalizminin bir sonucu olarak cereyan eden ayaklanmalar gibi birbiriyle ilişkili olduğu düşünülen konulara detaylı bir açıklama getirilmesi amaçlanmıştır. The Neo-Assyrian kings, who established a great empire between 934 - 612 BC, originated a successful organization in administrative, economic and military terms. However, that Asyrian kings support an active empire ideology makes them different from their contemporaries. Many implementation in the era of the Assyrian Empire emerged as a result of imperialist ideology. In the center of the ideology was the king. The king placed a legal basis for his actions, claiming that he had done everything in the name of God. This process was carried out skillfully in a planned manner. The ideological ideas to be delivered to large communities of people was possible by means of successful propaganda tools. Imperial inscriptions and reliefs of the palace were the most effective propaganda tools of the Assyrian imperial ideology. The implementation that emerged as a result of the Assyrian imperialist thought structure provided a number of advantages to Assyria and included the exploitation of the rights of the occupied territories in many ways. This situation caused to rise opposition voices against Assyria in various regions and the emergence of various rebellions. The aim of this study is to provide a detailed explanation of the issues that are thought to be related to each other, such as the ideological foundations of the Assyrian Empire, the Assyrian's expantion, Assyrian propaganda tools and the riots that emerged as a result of Assyrian imperialism. 365

Asur Devleti, III. Tiglatpileser döneminde idari alanda başladığı reformist hareketlerini ordu içerisinde gerçekleştirdiği yeniliklerle de desteklemek zorundaydı. III. Tiglatpileser ile başlayan yayılmacı hareket Asur ordusunun homojen yapısını kaybetmesine, daha büyük ve çok uluslu bir hal almasına neden olmuştur. Ordunun boyutlarının büyümesi hiyerarşik yapıda da değişklikleri getirmiş ve çevresindeki yenilikleri takip etmesine neden olmuştur. Yeni Asur olarak adlandırılan dönemde Asur devleti bölgenin en güçlü krallığıydı. Bu gücü elinde tutabilmesi için genişleyen sınırlarına oranla asker ve teçhizat temini elde etmek zorundaydı. Asur idaresi, bu anlamda kurmuş oldu yapılanmayla her yıl sefere çıkma, sonucunda ganimet, asker ve hayvan temini gibi bir çok amacını gerçekleştirme peşindeydi. Bu çalışmayla, Asur ordusunun kışın başlayan sefer hazırlıklarından sefer süreci ve sonrasındaki uygulamaları ile Asur ordusunun örgütleniş biçimi ve ihtiyaç duyduğu asker, teçhizat ve hammadde teminin nasıl sağladığı ve Asur ordusunun dinamiklerini ortaya koymayı hedefledik. The Assyrian State had to support the reformist movements it had started in the administrative area during the Tighlatpileser III era with innovations in the army. The widespread movement that started with the Tighlatpileser III caused the Assyrian army to lose its homogeneous structure, resulting in a larger and more multinational state. The growth of the size of the army brought about changes in the hierarchical structure and led to the pursuit of innovations around it. In the period called the Neo-Assyrian Period was the most powerful kingdom of the region. In order to keep this power in hand, it had to acquire a military and equipment base relative to its expanding borders. In this sense, the Assyrian administration pursued a number of goals, such as the establishment of the palace, the booty, the soldier and the animal sanctuary. With this work, we aimed to reveal the dynamics of the Assyrian army, how the Assyrian army provided the necessary supplies of soldiers, equipment and raw materials, the organization of the Assyrian army and the applications of the voyage process and its applications from the preparations for the voyage beginning in winter. 404

Eski Mezopotamya ve Anadolu birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bu uygarlıklarda devlet ve toplum hayatında din olgusu oldukça önemlidir. Krallar, kraliyet yazıtlarının birçoğunda krallığın kendilerine tanrılar tarafından verildiğini ve tanrıların yeryüzündeki temsilcileri olduklarını iddia etmişlerdir. Böylece dini inançları kullanarak kendilerini güçlü ve krallıklarını da meşru göstererek ülkeyi yönetme işini kolaylaştırmak istemişlerdir. Benzer bir inancı Türklerde de görmekteyiz. Türklerdeki kut denilen kavram, Eski Anadolu ve Mezopotamya'da olduğu gibi hükümdarlık görevinin tanrı tarafından verildiği inancıdır. Böylece Orta Asya ve Ön Asya'daki inanca göre krallığın kaynağının ilahi olduğunu anlıyoruz. Eski Anadolu ve Mezopotamya kral yıllıklarında savaşlar, düşman ülkelerinin cezalandırılması, barış antlaşmaları ve imar faaliyetleri gibi hizmetlerin raporları tanrılara hesap vermek için yazdırılmıştır. Buradan anlaşıldığına göre, kralların tanrılar tarafından kendilerine krallık yetkisi verildiğini iddia etmeleri sadece halkı etkilemeye yönelik bir propaganda değil, aynı zamanda gerçekten bir dini inanıştır. Krallar bu inancın bilinciyle tanrıların birer hizmetçisi olduklarını düşünmüşler ve başa geçerken güçlerini tanrılardan aldıklarını belirterek, kendilerini güvence altına almışlardır.Anahtar Kelimeler: Kut, Hükümdarlık, Tanrı, Tanrıça, Sumer İlahileri, Hitit Yıllıkları, Asur Yıllıkları, Hammurabi Kanunları. Old Mesopotamia and Anatolia hosted many civilizations. In these civilizations, religion phenomenon in the state and social life was very important. In most of the royal inscriptions, the Kings claimed that the kingdom was given to them by the gods and that they were the representatives of gods on earth. Thus, they wanted to make it easier to manage the country by using religious beliefs, showing themselves strong and their kingdoms legitimate. We see a similar belief in the Turks as well. As in ancient Anatolia and Mesopotamia, the `kut` concept (divine authority) in Turks is the belief that the authority of reign is given by God. Thus, according to the belief in Central Asia and Asia Minor, we understand that the source of the kingdom is divine. In Old Anatolia and Mesopotamia king annuals the reports of the services such as wars, the punishment of enemy countries, peace treaties and construction activities were written to give the gods account. As understood from this, the fact that kings claimed that they were given the kingdom authority by the gods was not just propaganda to influence the people but at the same time, it was really a religious belief. With the consciousness of this belief, the kings thought that they were the servants of gods and they assured themselves that they had taken their power from the gods while they were taking control.Keywords Kut, Reign, God, Goddess, Sumer Hymns, Hittite Annuals, Assyrian Annuals, Hammurabi Laws 98

Tezimizde Kültepe tabletleri ışığında Asur Ticaret Kolonileri Çağı'nda Asurlu ve Anadolu'nun yerli halkının miras anlayışı ve uygulamaları ele alınmıştır. Bu çalışmayı hazırlarken başlıca çivi yazılı kaynaklar, mevcut kitap bölümleri ve makalelerdeki bilgiler bir araya getirilerek bir takım değerlendirmeler yapılarak dönemin insanlarının miras anlayışları aydınlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmamızda miras uygulamasının doğmasına sebep olan özel mülkiyet kavramı, çivi yazılı belgelerde geçen miras ile ilgili başlıca terimler, Asur Ticaret Kolonileri Çağı öncesi Sumer ve Sami kanunlarının ilgili hükümlerine dayanarak bu topluluklardaki miras anlayışı ve uygulamaları, çivi yazılı belgelere dayanarak Eski Asur Dönemi miras anlayışı ve uygulamaları, bazı Asurlu tüccar ailelerinin arşivlerinde yer alan miras içerikli dosyalar, Eski Asur Dönemi ve öncesine ait miras hukuku sistemlerinin Tevrat ve İslam miras hukuku sistemleri ile mukayesesine yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Eskiçağ Miras Hukuku, Asur-Babil Miras Hukuku, Tevrat Miras Hukuku, İslâm Miras Hukuku In our dissertation, in the light of Kültepe tablets, in the age of Assyrian Trade Colonies, perception and implementation of heritage of Assyrian and Anatolian native population is tackled. During the preparation of this study, main cuneiform texts, available chapters of the book and the people of the period is tried to clarify.This study includes; the concept of private property that causes arise of the heritage implementation, the main terms that are written in cuneiform texts, the perception and implementation of the heritage that are relied on the relevant provisions in Sumerian and Sami legislation, the perception and implemantation of the heritage a part in assyrian Merchant families, comparison of the systems of the law of succession that are existed in and before Ancient Assyrian age with Lewish and Islamic ones.Keywords: Law of Succession, Assyrian and Babylonian Law of Succession, Jewish Law Of Succession, Islamic Law Of Succession 157

İnsanlar haklı olarak yüzyıllar öncesinden günümüze kadar neden birbirinden çok farklı ya da medeniyetler arasında bağlantıların çok kısıtlı olmasına rağmen, birbirine benzer din ve tanrı anlayışının olduğunu sorgulamaktadırlar. İnsanlar kimi zaman bu düşünce içerisinde karşılaştığı unsurları açıklamakta zorlanmakta ve çoğunlukla da basmakalıp düşünceler ile cevaplar aramaktadırlar. Bizim buradaki amacımız sorgulamayı yapan insanlara yol göstermektir, Dünya üzerinde neden farklı inanç ve tanrı anlayışının olduğunu düşünme aşamasında benzerlikler ve ayrılıklara odaklanabilmeyi, açıklama ve yorum yapabilmeyi kolaylaştırmayı sağlayabilmektir. Bunun için hedef noktasını, fikirlerin sistematik olarak ilk kayıt noktası olan Mezopotamya'yı belirledim. Sadece bulunduğu coğrafyayı değil Dünya'nın birçok bölgesini etkilemesiyle bir kültür hazinesi olan Mezopotamya aynı şekilde dini inançlar içinde birçok kültürün örnek aldığı bereketli topraklardır. Bu coğrafya en eski dinsel düşüncelerin kayda geçirilmesi bakımından da son derece önemlidir. Bu ve benzeri unsurları dikkate alarak yazı öncesi dönemde tanrı anlayışını açıklamaya çalıştım, ilerleyen bölümlerde ise kültür birikiminin Sumerlilere nasıl geçtiğini, onların tanrı ve din bilgilerini nasıl yorumladıklarını, hangi yeni bilgileri kattıklarını açıkladım. Son olarak Mezopotamya'da mutlak krallıkların ortaya çıkışı ile birlikte tanrı anlayışındaki yayılımın doruk noktasına ulaşmasından ve ortak kültürün ortaya çıkışından bahsettim. Umarım bu çalışmam konu hakkında araştırma yapanlara yararlı olur. People are rightly so diffirent from each other, from centuries ago to day-to-day, although the links between civilizations are limited, similir religions and gods. They are questioning that it is their understanding. People sometimes meet in this thought, it is difficult to explain elements and often answer with streotypical thoughts they seek. Our goal here is to guide the people who are questioning, similarities in the process of thinking that there is a different belief and understanding of God on to focus on diffirences, to make it easier to explain and comment. That as the first point of systematic entry of ideas into Mesopotamia, i have identified. İt is not only the geography it is located in, but a culture that influences many religions of the world Mesopotamia, a treasure trove, is also rich in religious culteres soils. This geography is also extremely important in termsof recording the oldest religious considerations. Taking these and similar elements into consideration, we will explain the concept of god in the pre-writing period in later chapters, we will see how cultural accumulation passes to Sumerians, their gods and i explained how they interpreted religious information, what new information they had. Finally with the emergence of absolute kingdoms in Mesopotamia, the spread of understanding of god. I reached out to peak and talked about the emergence of a common culture. I hope this is the subject of the notification it will be useful to those who research about it. 111

Tarih boyunca insanların, çevresinde gelişen ve anlamlandıramadıkları olayları açıklama ve kendini güvende hissetme ihtiyacından doğan inanç sistemleri, zamanla toplumun her alanında etkili olmaya başlamıştır. Eski Çağ toplumlarının yerleşik hayata geçmesiyle, ilahi bir gücün varlığına bağlanan olaylar dini inanç sisteminin temellerini oluşturmuştur. Dini inanç sistemi Eski Çağ medeniyetlerinde çok tanrılı bir yapıya sahip olup, toplumları ve kurdukları devletleri etkilemiştir. Eski Mezopotamya'da Sumerliler ile sistematik bir hal alan dini inanç sistemi, Sami kavimlerin siyasi anlamda güç kazanmasıyla, Samileşmiş ve Akadca'nın hakim dil olmasıyla güç kazanmıştır. Başta Babil etkisinde bulunan Asur dini inanç sistemi, Asur'un siyasi olarak gelişmesi ile Sumer gelenek ve kültür unsurlarını yansıtmıştır. Ancak Asurluların Mezopotamya'da ortaya çıkışından sonra siyasi anlamda güç kazanması, dini inanç sistemleri çok farklı bir boyut kazanmasına olanak sağlamıştır. Devlete ve ülkeye adını veren Tanrı Asur ile gücünün zirvesine çıkan Asur dini inanç sistemleri, kralların hakimiyetlerini ve sömürgeci faaliyetlerini güçlendirme konusunda oldukça önemlidir. Tanrı Asur'u diğer Mezopotamya tanrılarından ayıran savaşçı özelliği dikkat çekmektedir. Asurluların tanrı emri olarak gördüğü savaşların daima tanrıların isteği ve desteği ile gerçekleştiğini, hemen her metinde yer alman ifadeler kanıtlamaktadır. Askeri ve siyasi politikalar, din kavramının en önemli unsuru olan tanrı tarafından desteklenmiş ve Asur'un emperyalist dış politikası Tanrı Asur'un etkisi ile meşru bir zemin kazanmıştır. Din faktörünün Asurlular ile siyasallaşma sürecine girmesi, emperyalizmin dini inançlar ile desteklenmesinin ilk ve en dikkat çeken örneğini oluşturmaktadır. Günümüze kadar geçen süreçte pek çok medeniyet tarafından benimsenen dini inançların, devlet politikalarında şekillendirici bir rol oynadığı görülmektedir. Asur Dönemi'ne ait pek çok çivi yazılı metin, kralların askeri seferlerini anlatan yıllıklar ve tapınak yazıtları gibi belgelerde yer alan ifadeler bize, dönemin dini inanç sistemlerinin siyaset üzerindeki etkisini değerlendirme imkanı sağlamıştır. Throughout history, belief systems which arose from the needs for humans in order to explain the things that they could not understand, and to feel themselves in safe, have begun to influence in all areas of the society in time. With adopting a sedentary life of the Ancient Age societies, the things that connected to the existence of a sacred power, created the basis of the religious belief system. The religious belief system had a polytheistic structure in the Ancient Age Civilizations and the system had influenced the societies and the states that they had established. In the ancient Mesopotamia, the religious belief system that had become systematic with the Sumerians, meet with the Sami's culture by the political power of the Sami tribe and got the power with the Akkadian became the dominant language. The Assyrian religious belief system, which was influenced by Babylon at first, represented to the tradition and culture of Sumerian with the political development of Assyrian. However, after the Assyrians emerged in Mesopotamia, gaining the political power gave a chance to gain a different dimension to the religious belief systems. The Assyrian religious belief systems which had peak with Assyria the God who gave the name to the state and the country, were quite important in strengthening the dominance of the kings and their colonial activities. The warrior feature distinguishes Assyria the God from the other Mesopotamian gods is remarkable. Statements in almost every text prove that the wars which the Assyrians regard as the God's command, always happened by the witness and the support of the Gods. Military and political policies were supported by the God who was the most important factor and Assyrian imperialist foreign policy gained a legitimate ground by the influence of Assyria the God. The religious factor put into politicization process with the Assyrians, constitutes the first and the most remarkable example of imperialism being supported by religious beliefs. It seems that religious beliefs which have been adopted by many civilizations till the present day, have a shaping role in the state politics. Statements in documentaries such as many cuneiform script text belongs to the Assyrians period, the annuals telling the military campaigns of the kings and the temple inscriptions give us to chance to evaluate the effect of the religious belief systems on the politics of that era. 199

Hititlerin Anadolu'ya nereden geldikleri hakkında çeşitli görüşlerin olmasının yanında bazı kaynaklarda Hititlerin Hattilerle birlikte Anadolu da beraber oldukları ve zengin bir kültürel yaşama sahip oldukları belirtilmektedir. Bazı kaynaklarda ise Anadolu'ya Kuzeyden Kafkaslardan geldikleri iddia edilmektedir. Hititler Anadolu'da hakimiyetini kuran büyük devletlerden biri olmuştur. Hititler Mısır, Asur, Mitanni gibi güçlü devletlerle döneminde mücadele etmiş bunların en önemlilerinden biri Hitit kralı Muvatalli ile Mısır Firavunu II. Ramses arasında yapılan Kadeş Savaşı ve akabinde yapılan Kadeş Antlaşması ne denli bir mücadelenin olduğunu göstermektedir. Hititler Anadolu'da M.Ö.1200 yıllara kadar hakimiyetlerini sürdürmüş olmakla birlikte iç karışıklıklar ve engellenemeyen Asurluların egemenliği Hititlerin dağılma sürecine girmelerinin yanında Ege Göçleri neticesinde Hititler dağılmış ve Anadolu yaklaşık 400 yıllık bir karanlık çağa girmiştir. Bu dönemde yazılı kaynakların çok fazla olmaması sebebiyle net bilgiler olmamakla birlikte ele geçirilen yazıtlarda Anadolu'da Hitit egemenliğinden sonra artçı küçük şehir devletleri veya beyliklerinin kurulduğu ortaya konulmaktadır. Bunlardan en önemlilerinden birisi de Antakya, Suriye civarlarında hakimiyet kuran Pattin Beyliğidir. Pattin Beyliği bulunduğu yer itibariyle ekonomik olarak hem üst seviyede hem de zengin kaynakları bakımından önemli bir yerde bulunmaktaydı. Bulunduğu yerin ticaret merkezlerine geçiş güzergahında olması sebebiyle bu bölgede Asur hakimiyetini oldukça fazla hissetmiştir. M.Ö.738 yılında Asur kralı olan Tiglat-pileser tarafından hakimiyet altına alınmasından sonra Pattin Beyliği Asur Devleti'nin bir eyaleti haline gelmiş olmasıyla birlikte Asur Devleti tarafından atanan valiler vasıtasıyla yönetilmeye başlanmıştır. Asur Devleti'nin M.Ö.660'lı yıllara doğru hakimiyetini Babil Devleti'ne karşı kaybetmeye başlamasından sonra Pattin Beyliğini de yani Asur Devleti bünyesinde eyalet ismi olan Kunalua'yı kendi hakimiyetine bırakmak zorunda kalmışlardır.Anahtar Kelimeler: Pattin, Asur, Kunalua, Hitit, Kadeş, Anadolu Together with there are various opinions about from where the Hittites came to Anatolia, in some sources it has been indicated that Hittites were together with Hattians in Anatolia and they had a prosperous cultural life. Whereas in some other resources it has been claimed that they arrived to Anatolia from North, Caucasia. Hittites have become one of the great states dominating Anatolia. Hittites have fought with strong states like Egypt, Assyria and Mitanni in its ruling term. One of the most significant event among them was Kades War between the Hittites King Muvatalli and Egypt Pharaoh Ramses the Second then the following Kades Agreement showed that the importance of the rivalry. Hittites had maintained its ruling until 1200s BC, but the unstoppable rise and domination of Assyrians caused the Hittites to enter into dissolution process, then as a result of the Aegean migrations, Hittites had dissolved and Anatolia had entered a dark period lasting 400 years. Although there were not enough written and certain resources about this period, the limited obtained sources indicate that posterior small polis states and principalities established after the dissolution of Hittites in Anatolia. One of the most important ones is the Pattin (Unqi) principality which established its domination around Antakya and Syria. Pattin principality was located in strategically important area, also it was in a high level in terms of economic and rich sources. Since its location was on the route of the trade roads going to trade centers, it felt Asyrian domination pretty well. In 738 BC Pattin principality was conquered by Asyrian King Tigletpileser and it became a state of Asyria Kingdom. After that it was ruled by the governors assigned by Asyria Kingdom. After Asyria lose its power to Babylon Kingdon towards the years of 660 BC, Pattin principality, also known as Kunalua under Asyria ruling, had to be left to its own ruling.Keywords: Pattin, Asyria, Kunalua, Hitittes, Kades, Anatolia 101

MÖ 3. Bin yıldan itibaren Anadolu'yu hedef seçen Sami kökenli toplumlar, ihtiyaçları doğrultusunda Anadolu'ya bir takım seferler düzenlemişlerdir. Seferlerin erken dönem örneklerinin ticari amaçlı yapıldığı, Yeni Asur döneminde ise emperyal yayılım amaçlı olduğu gerek arkeolojik gerekse tarihsel kaynaklardan teyit edilmektedir. Büyük bir yer altı ve yer üstü zenginliği potansiyelini içinde barındıran Yukarı Dicle Bölgesi, `Yeni Asur Devleti'nin Yukarı Dicle Havzası'ndaki Yayılımı` başlığı adı altında belirlenen tezin coğrafi alanını oluşturmaktadır. MÖ 11. yy. ile birlikte bölgede söz sahibi olmaya başlayan Asur Devleti, profesyonel devlet bilinci anlamında bir takım uygulamaların öncüsü olmuştur. MÖ 9. yy. ile birlikte parlak bir yükselme yaşayan Yeni Asur Devleti bölgede barınırken mükemmel bir idari yapılanmayı benimsemiş ve bir takım maddi kültür öğelerini de geride bırakmıştır. Mevcut malzemelerin yorumlanması, bölgedeki Asur varlığının hangi amaçlarla ortaya çıktığına katkı sağlayacaktır. Bunun ipuçları seramik gelenekleri, kaya kabartmaları, steller, kil tabletler, ölü gömme adetleri ve yazılı kaynakların yorumlanmasında yatmaktadır. Söz konusu malzemelerin tespiti ve yorumlanmasını konu edinen tezin kronolojik sınırları, Yeni Asur dönemini kapsamaktadır. Yeni Asur Devleti'nin bölgede konuşlanması neticesinde Nairi, Arami ve Şubria toplumları ile olan ilişkilerinin irdelenmesi, yayılım politikası hakkında bize önemli bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada bahse konu materyalin tamamı göz önüne alınarak bir takım çıkarımlar ve yorumlar ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler : Yeni Asur, Yukarı Dicle Bölgesi, Tuşhan, Yeni Asur Seramiği,Üçtepe. From the 3rd millennium BC, the societies of Sami who have chosen to target Anatolia have organized a number of campaigns to Anatolia in line with their needs. It is confirmed from the archaeological and historical sources that the early samples of the campaigns were perform for commercial aims and as for the imperial propagation purpose in the New Assyrian period. The Upper Tigris Region, which has a great surface and underground abundance potential, constitutes the geographical area of the dissertation which determined under the title `The Propagation of the New Assyrian State in the Upper Tigris Basin`. 11th century BC, The Assyrian State, which began to reign in the region, became the pioneer of a number of applications in the sense of professional state awareness. 9th century BC, the New Assyrian State has adopted a perfect administrative structure and has left behind a number of material cultural items while residing in the region. Interpretation of existing materials will contribute to what purpose Assyrian presence in the region emerges. The clues lie in the interpretation of ceramic traditions, rock reliefs, stellar, clay tablets, burial customs and written sources. The chronological boundary of the thesis, which deals with the identification and interpretation of materials, includes the New Assyrian period. As a result of the deployment of the new Assyrian state in the region, the examination of its relations with the Nairi, Arami and Şubria societies provides us with important information about the propagation policy. In this study, by considering all of the material in question, a number of conclusions and interpretations have been put forward.ey Words : Neo Assyrian, Upper Tigris Region, Tuşhan, Neo Assyrian Ceramic, Üçtepe 181

Asur ordusu, ilk önceleri hasat mevsiminden sonra toplanan Asurlu mevsimlik askerlerden oluşmaktaydı. Ancak Asur'un sınırlarının genişlemesi nedeniyle ele geçirilen toprakların korunması için düzenli ordunun kurulması ihtiyacı doğmuştur. Ordunun ihtiyacı olan at, asker, teçhizat ele geçirilen devletlerden alınmıştır. Ordu ilk önceleri yerli Asurlulardan oluşurken, ülkenin genişlemesiyle birlikte asker ihtiyacı yerli halktan karşılanamaz hale geldi. Bu nedenle ordunun içerisine çok sayıda yabancı asker alınmıştır. Bu yabancı askerlerin ordu içinde görev aldıklarını Asur kaynakları göstermektedir. İlk önceleri, Asur ordusu içinde düşman piyade hattını dağıtmak için kullanılan savaş arabaları düz alanlarda önemli katkılar sağlarken, bu arabaların Urartu coğrafyası gibi dağlık ve ormanlık alanlarda etkisi azalmıştır. Bu nedenle daha az askeri personel kullanma imkânı veren ve savaş arabasına nazaran daha fazla manevra kabiliyeti olan süvariler ordunun önemli bir birimi haline gelmiştir. Asurlular meydan savaşlarından ziyade, kuşatma ve ani saldırı savaşları yapması nedeniyle ordusunun içinde askerlerin yanı sıra, mühendisler, lağımcılar, vb teknik personel bulundurmuştur. Kuşatmaların çok uzun sürmesi maliyeti artırdığı için, düşmanı teslim olmaya ikna etmek amacıyla birden fazla yöntem kullanmıştır. Bu yöntemlerin başında, psikolojik savaş yöntemi gelir. İlk önce düşman tarafına elçiler gönderilerek, şehri savaşmadan teslim etmeleri istenmiştir. Bu istek kabul edilmeyince önce şehrin çevresindeki yerler ele geçirilmiştir. Bu ele geçirilen yerlerdeki insanların kafalarından piramitler yapılmış, insanlar kazıklara çakılmış, insanların elleri kolları kesilmiştir. Buradaki amaç ise insanlara sonlarının ne olacağının gösterilmek istenmesidir.Anahtar Kelimeler: Mezopotamya, Asur, Ordu, Süvari, Piyade, Muhafız,Kuşatma The Assyrian army, firstly, consisted of Assyrian seasonal soldiers who were gathered after the harvest season. However, due to the expansion of the borders of Assyria, the need for the establishment of regular armies for the protection of the conquered lands was aroused.The horse, soldier, and equipment needed by the army were taken from the conquered states. Firstly, the army consisted of native Assyrians; however, with the expansion of the country, it became impossible to meet the soldier need from the indigenous people. For this reason, a large number of foreign soldiers were taken into the army. Assyrian sources indicate that these foreign soldiers had served in the army.In early times, in the Assyrian army, war vehicles used to disperse the enemy infantry line made significant contributions in flat areas; however, the effect of these vehicles decreased in mountainous and forested areas such as Urartu geography. To this respect, the cavalry has become an important unit of the army, with fewer military personnel and more maneuverability than the war vehicles.The Assyrians had technical personnel such as engineers, sewers, etc. besides the soldiers in the army because of they performed siege and sudden attacks rather than pitched battle.Since the sieges took long time and this increased the costs of the war, more than one method had used to persuade the enemy to surrender. The first of these methods was the psychological warfare method. First, envoys were sent to the enemy side and asked for the surrender the city without war. In the case of was not accepted, the places around the city were first conquered. In these conquered lands, Pyramids were made from the heads of the people, they were driven in stakes and their arms were cut off. The aim was to show the people what would be happen to their end.Key Words: Mesopotamia, Assyria, Army, Infantry, Cavalry, Guard, Siege 173

Hıristiyanlığın ilk beş asrında kristolojik konulardan kaynaklanan birçok ayrılık hareketi ortaya çıkmıştır. Özellikle İsa'nın şahsiyeti ve doğası ile ilgili Ortodoks anlayıştan farklı düşünen gruplar ve akımlar, ana akım kiliseyi ve dönemin siyâsîlerini oldukça meşgûl etmiştir. Aryüs'ten sonra en büyük ayrılık hareketinin öncüsü olarak kabul edilen Nestûrî hareketi de bunlardan biridir. Nestorius'un İsa'nın doğası ve Meryem'in tanrı taşıyıcısı olup olmadığı hakkındaki görüşleri dönemin hâkim anlayışını rahatsız etmiştir. Bunun neticesinde Nestorius, 431 yılında Efes'te düzenlenen konsil kararları uyarınca patriklikten azledilerek kiliseden aforoz edilmiştir. Nestorius'tan sonra taraftarları onun öğretilerine sahip çıkarak bağımsız bir kilise olmayı başarmıştır. Yüzyıllar boyu farklı coğrafyalarda yayılan ve birçok toplumu etkileyen Nestûrîlik, günümüze kadar varlığını devam ettirerek diğer ayrılık hareketlerinden farklı bir konumda yer almıştır. 428 yılında İstanbul Patrikliği'ne atanan Nestorius ve onun öğretisi etrafında şekillenen Nestûrî Kilisesi'ni konu edinen bu çalışma, Nestûrîliğin doğuşunu, gelişimini, yayılışını ve Hıristiyanlık içerisindeki yerini bir bütün olarak ele almayı hedeflemektedir. Many separatist movements arising from Christological issues have emerged in the first five centuries of Christianity. Particularly the groups and currents with thoughts of Jesus' personality and nature different from those in Orthodox conception have occupied the agenda of mainstream church and politicians in this period. Nestorian movement, which is considered as the pioneer of the greatest separation movement after Arius, was also one of these separatist groups occupying the agenda. The views of Nestorius about the nature of Jesus and whether Mary was a god-carrier has disturbed the period's dominant religious understanding. As a result of this process, Nestorius was excommunicated from the church in accordance with the decree of council organized in Ephesus in 431.After Nestorius, his followers succeeded in establishing an independent church by adopting his teachings. Nestorianism, which has spread in different geographies for centuries and affected many societies, occupies a position in Christianity different from other separatist movements by continuing its existence until today. This thesis investigates Nestorius who was appointed to the Patriarchate of Istanbul in 428 and the Nestorian Church which is formed around his doctrine. It aims to analyze the birth, development, and spread of Nestorianism as well as its place in Christianity, as a whole. 144

Assur tarihinin son dört yüz yıllık evresi (M.Ö. 1000-612) `Yeni Assur Dönemi` olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemde krallık tüm Aşağı ve Yukarı Mezopotamya, Batı İran, Suriye, Doğu Akdeniz ve hatta Anadolu'ya; Çukurova ve Toroslar'a değin egemen ve güçlü bir imparatorluk haline gelmiştir. Bu kadar geniş bir coğrafyaya egemen olan Yeni Assur Krallığı, aynı zamanda M.Ö. I. binde Yakındoğu'nun da önemli ve büyük güçlerinden biri olmuştur. Hemen hemen her alanda başarı gösteren Assurlular avcılıkta da aynı başarıyı kaydetmişlerdir. Yeni Assur Devleti'nde avlanmaya dair veriler genellikle yazılı kaynaklar ve görsel sanatlar ile sınırlı sayıdaki antropolojik kalıntılardan bilinmektedir. Avlanan hayvanlar arasında aslan, ayı, balık, ceylan, dağ keçisi, geyik, panter, tavşan, maymun, fil, yabani boğa, yabani öküz, yabani eşek, kuşlar, yılan ve bataklık domuzu gelmektedir. Bu hayvanlar içerisinde sayısal olarak aslan ve yabani boğa yoğunlukta olup bunları deve kuşu, fil, domuz, ayı ve geyik izlemektedir. Ayrıca avlamaya krallar bazında bakıldığında avlama yoğunlukla II. Aşşur-nasir-apli (M.Ö. 883-859) ve III. Şulmanu-aşerid (M.Ö. 858-824) döneminde yapılmıştır. III. Adad-nirari (M.Ö. 810-783) ve Aşşur-aha-iddin (M.Ö. 680-669) ile Assur-eti-ilani (M.Ö. 626-622?) ve Assur-ubalit (M.Ö. 611-609) dönemleri arasında avlanmaya dair ne bir görsel veri ne de yazılı kaynak bulunmaktadır. Assurlu avcılar yabani hayvanlardan aslan, geyik ve maymunların hem dişilerini hem de erkeklerini avlamışlardır. Arkeolojik verilerden Assurluların avlanmayı ilkbahar ve yaz aylarında gerçekleştirdiklerini öğrenmekteyiz. Fakat avlanma kışın da gerçekleştirilmiş olmalıdır. Yine arkeolojik bulgulardan gündüz avlanmanın yanı sıra gece de avlanmanın yapıldığı anlaşılmıştır. Avcılar, av esnasında teçhizat olarak ok, mızrak, hançer, kılıç, tekerlekli taşıtlar; yardımcı elemanlar olarak da haremağaları, piyadeler, süvariler, köpekler ve katırlardan istifade etmişlerdir. Yeni Assur Dönemi'nde avcılığın işlevleri de çeşitlilik göstermektedir. Tespit edilmiş olan başlıca işlevler arasında ekonomi ve beslenme, politik, askeri, dini ve sosyo kültürel gelmektedir. Yine giyim kuşama dair veriler avcı figürleri arasında bir statü farkının olduğunu da göstermektedir. Yeni Assur'da hemen hemen her alanda bir iş bölümünün olduğu bilinmektedir. Bu iş bölümünü av ve avcılıkta da görmek mümkündür. Yeni Assur Krallığı ile çağdaşı olan Urartu ve Geç Hitit Krallıkları arasında çeşitli alanlarda etkileşimler söz konusudur. Özellikle Yeni Assur Krallığı'nın bu çağdaş uygarlıklar üzerindeki etkisi hemen her alana yansımıştır. Nitekim bu etkileşimi betimlenmiş av sahnelerinde de görmek mümkündür.Anahtar Kelimeler: Yeni Assur, Av, Demir Çağ, Kılıç, Kafes. Last four hundred-years period of Assyrian history (1000-612 B.C.) is entitled as `Neo-Assyrian Period`. In this period, the kingdom has become a sovereign and powerful empire that dominated till all Lower and Upper Mesopotomia, West Iran, Syria, East Mediterranean and even Anatolia, Cilician Region and Taurus Mountains. Neo-Assyrian Empire that dominated such a wide geography has become one of significant and great powers of Near East in the first millenium B.C. as well. Assyrians who had success in almost each field have become successful also in hunting. The data about hunting in Neo-Assyrian State are generally known by written sources, visual arts and limited number of anthropological remains. Hunted animals are lion, bear, fish, gazelle, ibex, deer, panther, rabbit, monkey, elephant, wild bull, wild ox, wild donkey, birds, snake, tiger and warthog. Among these animals, mostly hunted ones as quantitative are lion and wild bull and deer, elephant, warthog, ostriches and bear follow these. Additionally, when analyzed hunting on the basis of kings, hunting has been performed mostly in the periods of Ashurnasirpal II and Shalmaneser III. There is neither an image nor written source about hunting in the periods of Adad-nirari III, Aššur-aḥa-iddina, Ashur-etil-ilani and Ashur-uballit. Assyrian hunters have hunted both lions and lioness, stags and does and female and male monkey among wild animals. We learn by archaeological data that Assyrians performed hunting in the spring and summer months. However the hunting must have been performed also during the winter. Again, it has been understood by archaeological data that the hunting was performed in night time as well as day time. The hunters have benefited from arrow, spear, dagger, sword and wheeled vehicles as equipment and from eunuchs, infantrymen, dogs and mules as assistants. In Neo-Assyrian Period, also types of hunting can be seen. Main functions identified are economy and nutrition, politics, military, religious and socio-cultural functions. Again data on clothes also show that there was a status distinction between hunter figures. It is known that there was a division of labour in almost each field in Neo-Assyria. Also it is possible to see this division of labour in hunt and hunting. There are interactions in various fields between Neo-Assyrian Kingdom and its contemporary Urartu and Late Hittites Kingdoms. Especially influence of Assyrian Kingdom on this contemporary civilizations has reflected to almost each field. Thus, it is possible to see this interaction also in hunting scenes depicted.Key Words: Neo-Assyria, Hunt, Iron Age, Sword, Cage. 178

M.Ö. 1. bin toplumlarının önemli isimleri arasında yer alan Urartu ve Assur Krallığı, yaşadıkları coğrafyada egemen olma adına birçok politik yaptırımda bulunmuştur. İran'ın Kuzeybatı kesimi de bu yaptırımlarından payını almıştır. `Urartu ve Assur Krallığı'nın Kuzeybatı İran ile Kültürel İlişkileri ve Sonuçları` adlı çalışmamız, Urartu ve Assur Krallığı'nı Kuzeybatı İran bölgesine iten etkenlerin siyasi nedenleri ve bunların kültürel alandaki yansımalarının tespitine yöneliktir. Yazılı metinler ve arkeolojik veriler referans alınarak; Urartu ve Assur Krallığı'nın Kuzeybatı İran'a yönelmesinde siyasi ve ekonomik etkenlerin ağırlıklı olduğu görülmektedir. Dönemin şartları düşünüldüğünde emperyalist yaklaşımların kaçınılmazlığı söz konusudur. Bulundukları bölgede varlıklarını güçlü bir şekilde sürdürmeyi hedefleyen Urartu ve Assur Krallığı için, Kuzeybatı İran'da söz sahibi olmak oldukça önemliydi. Bu düşünce, her iki krallığın Kuzeybatı İran politikasının şekillenmesinde etkin bir rol oynamıştır. Urartu ve Assur'un siyasi ve ekonomik baskısı, Urmiye Gölü havzasında özellikle Mannea bölgesinde yoğunlaşmıştır. Bu durumun tesadüfî olmadığı; Havza'nın coğrafi özellikleri göz önüne alındığında netlik kazanmaktadır.Kuzeybatı İran'da yaşanan siyasi ve ekonomik yaptırımların sonucu, kültürel hayata da yansımıştır. Urartu ve Assur sanatının Kuzeybatı İran sanatına katkısı açıkça görülürken; bölgenin yerel unsurları için aynı durum söz konusu değildir. Urartu kültür unsurları, Assur'a nazaran kendini daha fazla hissettirmiştir. Bunun gerekçesi olarak Urartu ve Assur Krallığı'nın, Kuzeybatı İran'a yaklaşımlarının farklı olmasıyla açıklanabilir. Bölgede kalıcı olmayı hedefleyen Urartu'ya karşı, Assur Krallığı'nın daha çok elde ettiği kazanımlara yöneldiği ve çıkarları doğrultusunda politik yaklaşımlar sergilediği, ele geçen maddi kültür kalıntılarıyla doğrulamaktadır. Urartians and Assyrians, prominent societies of their time in 1,000 BC., applied numbers of political sanctions in order to persist their domination in across their territory. Northwestern Iran took its share from these sanctions as well. Our research under title of `Cultural Relationships of Urartian and Assyrian Kingdoms with Northwestern Iran and Their Consequences` aims to determine political causes which steered Urartia and Assyria Kingdoms towards Northwestern Iran territory and their reflections on cultural aspect. On the basis of the relevant scripts and archeological findings, political and economical factors were found to be influent on Urartia and Assyria Kingdoms' orientation on Northwestern Iran. When specific circumstances of the period are taken into consideration, it could be acknowledged that imperialist approaches could not be avoided. For the Urartia and Assyria Kingdoms in desire of maintaining their strong presence in the territory, it was rather important to establish effective hegemony across the Northwestern Iran. This consideration played significant role in formation of Northwestern Iran politics of both kingdoms. Urartia and Assyria Kingdoms' political and economic pressure were intensified on basin of the Lake Urmiye and especially on Mannea area. It is deliberate that this status was not coincidental when geographical characteristics of the basin are considered.Consequences of political and economic sanctions imposed on Northwestern Iran were also reflected on cultural life. While contribution of Urartian and Assyrian art into Northwestern Iran art was evident, the same circumstance did not exist for domestic subjects of this territory. Urartian cultural subjects were more dominant in the territory in comparison with Assyrian's. This difference could be explained by the contrast between approaches of Urartia and Assyria Kingdoms' towards Northwestern Iran. Exposed material cultural objects confirmed that Assyria Kingdom oriented more on exploitation from the region and adopted a political approach in line with this orientation in comparison with Urartia Kingdom who preferred to be persistent in the regions. 417

Eski Mezopotamya bilim ve kültürü Sumerliler'den itibaren Asur ve Bābil Devletleri'nin yıkılışına kadar kesintisiz bir şekilde devam etmiştir. Sumer ve Bābil Takvimleri Asur Takvimi'ni ziyadesiyle etkilemiştir. Aynı zamanda Eski Mezopotamya takvim sistemleri günümüz takvimlerini de etkilemişlerdir. Hicri Takvim'de binlerce yıllık Sami geleneği takip edilmiştir. Bizim kullandığımız Miladi Takvim'de ay adlarından bir kısmı Sumer, Bābil ve Asur kökenlidir. Asurlular gelişmiş bir takvim sistemiyle birlikte çeşitli tarih düşme yöntemleri kullanmışlardır. Asur kral listeleri ve kral yazıtları onların sistemli bir şekilde tarihsel kayıtlar tuttuklarını göstermiştir. Asur kral yazıtları, Yakındoğu'nun antik tarihi açısından önemlidir. Asur kral yazıtlarından, Eski Ön Asya'nın tarihi coğrafyası ve Asur devlet ideolojisi hakkında detaylı bilgiler edinmekteyiz. Asur kütüphaneleri, Asurlular'ın bilime verdikleri değeri göstermektedir. Asur Kralı Asurbanipal, memurlarına bir emir vererek Sumer, Bābil ve Asur'un dini, edebi, bilimsel, hukuki ve tarihi metinlerini araştırıp bulmalarını ve bunları kopyalayıp Asurbanipal Kütüphanesi'ne getirmelerini istemiştir. Sonuçta onbinlerce yazılı metin kopyalanmış ve Asurpanipal Kütüphanesi'nde saklanmıştır. Asurbanipal bu eserleri koruyup saklamakla dünya bilim ve kültür mirasına çok büyük katkılar yapmıştır.Anahtar Kelimeler: Asur Takvimi, Asurlular'da Tarih Yazımı, Asurbanipal Kütüphanesi, Asur Kral Yıllıkları, Asur Kral Kitabeleri. Science and culture of the Old Mesopotamia has been proceeded continuously from Sumerians until collapse of the Assyrian and Babylonia states. The Sumer and Babylonia calendars have influenced the Assyrian calendar excessively. Also, the Old Mesopotamia calendar systems have influenced our current calendars as well. In the Hegira calendar, thousands old Semitic tradition has been followed. Some names of the months in the Gregorian calendar we now use are based on Sumer, Babylonia and Assyria. Assyrians have used an advanced calendar system along with various date reduction systems. King of Assyria lists and Assyrian king's inscriptions shows that they have kept historical records systemically. Assyria king inscriptions are important in terms of ancient history of the Near East. From the Assyrian king's inscriptions, we obtain detailed information about Old Asia Minor region's historical geography and state ideology of Assyria. Assyrian libraries shows the value Assyrians attach on science. Asurbanipal, the King of Assyria ordered his officials to research and find religious, literary, scientific, legal and historical texts of Sumer, Babylonia and Assyria, and to copy these and then to bring to Asurbanipal Library. Ultimately, thousands of written texts have been copied and preserved in Asurbanipal Library. Asurbanipal has made substantial contributions to the world's scientific and cultural heritage by protecting and preserving these.Key Words: The Assyrian Calendar, Historiography in Assyrians, Asurbanipal Library, Annuals of Assyrian Kings, Assyria King's Epigraphs. 161

Dünya Tarihinde bütün devletler sürekli bir etkileşim halindeydi. Kimi zaman ticari ve kültürel ilişkiler halinde olsa da çoğunlukla birbirlerine karşı üstünlük mücadelesi içerisindeydiler. Bu mücadelede en önemli unsur ordu idi. Bu açıdan bakıldığında Assur, hiç bitmeyen dış akınları ve ülkesine karşı düzenlenen komploları kontrol altına alabilmek için daima ordusunu güçlü tutmak zorundaydı. Böylelikle küçük bir şehir devleti iken kurmuş oldukları güçlü ordularla geniş bir egemenlik sahası kazanmış ve büyük bir imparatorluk halini almıştır. Bu süreçte Assur ordusu, asker temini, ordu düzeni, strateji, haberleşme ve savaş araç gereçlerinde sürekli gelişmeler göstererek çağının en büyük ve en güçlü ordusu olmayı başarmıştır.Asurlularda ilk düzenli birlikler ve teşkilatlanma Orta Asur Döneminin başlarında ortaya çıkmıştır. III. Tiglat-Pileser ile birlikte daimi orduya geçilmiştir. III. Tiglat-Pileser (MÖ 745-727) Döneminde yeni tip ordunun ortaya çıkmasıyla Assur ordusu etnik bakımdan oldukça homojen bir ordudan çok uluslu bir orduya geçmiştir. Bu çok uluslu ordu etnik Assur kimliğinden çıkarak Assur İmparatorluğu kimliğine bürünmüştür.Yeni Assur Döneminde Assur ordusu artık profesyonel şekilde örgütlenmiş ve yönetilmeye başlanmış durumdaydı. Kullandıkları silahlardan, askeri kabiliyete kadar ordunun birçok alanında gelişim görülmektedir. Yeni Assur Krallığı'nın ilk dönemlerinde Assur ordusu tekdüzelikten ibaretti ve diğer Mezopotamya ordularından bir farkı yoktu. Ancak demirin kullanılmaya başlanmasıyla beraber silahlarda ve zırhlarda değişiklikler yaşanmıştır. Demirin kullanılmasıyla silahlar daha güçlü ve daha dayanıklı olmuş; demir miğferler ve başlıklar daha koruyucu hale gelmiş; dahası düşmana karşı koyabilme üstünlüğü artmıştır. Dahası, yazılı belgeler, kabartmalar ve duvar resimlerinin de yansıttığı şekilde ok, kılıç, hançer, mızrak ve sapan gibi silahları kullanan birlikler ordu içerisinde önemli bir yere sahip olmuştur.Diğer yandan bu dönemde Assurlular, geliştirdikleri verimli kuşatma teknikleri ve araçlarıyla, şehir ve kale kuşatmalarında başarılı sonuçlar elde etmişlerdir. Kuşatmalarda bulundurulan koçbaşları ve kulelerde büyük değişiklikler görülmüş, kuleler artık asker taşıyabilen büyük boyutlarda üretilmiş, ateşe karşı daha korunaklı ve ucunda duvarı yıkabilecek bir başlığı bulunan bir araca dönüştürülmüştür.Bu çalışmamızla Assur kralları için yazılan kral yazıtlarında anlatılan tarihsel olaylarda özellikle vurgulanan askeri zaferlerden ve Assur krallarının askeri alandaki başarılarını belgeledikleri kabartmalar ve duvar resimleri üzerindeki savaş betimlemelerinden yola çıkarak Yeni Assur Krallığı'nda Ordu ve Savaş konusunu bütün yönleriyle ele almaya çalıştık. In world history all of the countries were always in interaction with eachother. Although sometimes they were in relation with eachother in terms of trade and culture but mostly they have been fought for supremcy. Army was the most important element in this struggle. In this point of view Assyrian Empire had to sustain military force of his army all the time in order to get under control of endless foreign invasions and conspiracies organized against the empire. Hereby, while Assyria was a small state she built a substantial army and Assyria established sovereignty over wider areas and then turned into an empire. In this period Assyrian Army had gradual developments in recruiting system, military order/line, strategy, communication system and war equipments and succeed in being the most substantial and the most supreme army of her age.In Assyria, very first regular units and organisations came out in the early part of the Middle Assyrian Period. During the reign of Tiglat-Pilaser III, standing army became the most prominent. During the reign of Tiglat-Pilaser (745-727 BC) with the appearance of this 'new model army' the Assyrian army changed from an ethnically relatively homogeneous army to a multinational army, in which the primary identity started to switch from the national Assyrian to the imperial Assyrian identity.During Neo-Assyrian Period, Assyrian army was in a condition that has already become professionaly organized and already started to be commanded professionaly. In the several fields of army, developments can be seen from the armament they used to military capability. In the earyl part of Neo-Assyrian Empire, Assyrian army was unvarying and was not different from other Mesopotamian armies. However, with the use of iron, the armament and armour underwent changes. Armament became more powerful and the armour became tougher; iron halmets and iron headgears became more protective and moreover the capability to withstand against enemy increased. In addition to this, as written records, reliefs and wall paintings shows, the importance of the units using weapons such as arrow, sword, dagger, spear, and sling had an important position in army stracture.Assyrians, on the other hand, with the help of effective seige engines they developed and efficient tactics they improved, in this period they got good results from city seiges and fort seiges. Battering ram and seige towers which was used in seiges underwent substantial changes. Seige towers were built large enough to carry soldiers inside it, became fireproof and were turned into a kind of vehicle which could devastate walls with the battering ram they had.With this study which is based on military achievements which were specifically emphasized in historical events that were described in royal inscriptions which were written for Assyrian kings and the reliefs on which Assyrian kings' military achievements were documented and war descriptions on the wall paintings, we tried to discuss all aspects of the topic called Army and War In Neo-Assyrian Empire. 691

Orta Assur Krallığı döneminden itibaren Fırat'ın batısı Assur'un ilgisini çeken bir coğrafya olmuştur. Bu dönemde Fırat'ın batısına I. Tiglat-pileser (1114-1076) geçmiştir. Yeni Assur Krallığı döneminde ise II.Aşurnasirpal (883-859) Fırat'ı ilk kez geçmiştir. III. Şalmaneser (858-824) bu bölgeye en az on beş sefer yaparak Fırat'ı en çok geçen Kral olmuştur. Çalıştığımız bölgede ilk kabartma döneminde yaptırılmıştır. Bu çalışmamızda yazılı belgelerin verdiği bilgilerle Fırat'ın batısının Yeni Assur Krallığı için neden önemli olduğu sorgulanmıştır. Çalıştığımız bölgede bu dönemde Geç Hitit Krallıkları bulunmaktadır. Özellikle Geç Hitit Krallıkları üzerinde zaman zaman yağma amaçlı vergiye bağlanan seferler olmuştur. Assur'un bu coğrafyaya ilgisi 8. ve 7. Yüzyıllarda yoğunluk kazanmıştır. Yeni Assur Krallığı, Fırat'ın batısında III. Tiglat-pileser (744-727) öncesi ve sonrası olarak değerlendirebileceğimiz iki farklı politika izlemiştir. III. Tiglat-pileser öncesi dönemde, bu bölgeye yoğun seferler yapılarak vergi ve ganimet alınmıştır. Bu dönemde bölgede kalıcı olmak gibi bir hedef görülmemiştir. III. Tiglat-pileser dönemi ile birlikte bölgede yerleşme amacı başlamış, çeşitli yatırımlar yapılarak eyaletleşme politikası başlamıştır. II. Sargon dönemi ile birlikte bu süreç hızlanmış bölgeye yönetici atanmaya başlanmıştır.Fırat'ın batısında Yeni Assur dönemine tarihlendirilen 11 kadar kabartma ve stel vardır. Assur buluntusu veren 10 yerleşim yeri bulunmaktadır. Kummuh, Kullania, Karkamış, Gurgum, Sa'mal ve Que yönetici atanan Assur eyalet merkezleridir. Anahtar Kelimeler: Yeni Assur, Geç Hitit, Yazılı Kaynaklar, Kabartma, Stel From the Middle Assyrian period onward the west of the Euphrates river basin attracted the attention of Assyrian kings. During this period king Tiglat-pileser I (1114-1076 BC) campaigned into this region. In the Neo-Assyrian period king Assurnasirpal II (883-859 BC) was the first king to cross the Euphrates River. Shalmaneser III (858-824 BC) known to have crossed the Euphrates River on more than fifteen occasions and he was the first king to carve a relief in this region. This study investigates the importance of Euphrates river basin for the Neo-Assyrian kingdom, according to written evidence. During this period the city-states of Neo-Hittite kingdoms were located in this region. It is known that Assyrian kings made repeated military campaigned against these kingdom in order to obtain booty and tribute, in particular throughout 8th and 7th century BC. It is possible to distinguish two distinctive policy of Neo-Assyrian kings for the west of Euphrates river basin; namely before and after the Tiglat-pileser III reign (744-727 BC). Before the Tiglat-pileser III reign there were repeated military campaign into this region for the booty and tribute. During this period there was no attempt to annex this region. However with Tiglat-pileser III Assyrian aimed to settle in the west of Euphrates basin and made a series of investments and started creating provinces from the conquered lands. The annexation and appointment of new governors into this region continued during the reign of Sargon II (721-705 BC). There are 11 reliefs and stelea from the Neo-Assyrian period in this region. Also there are 10 settlements dated to Neo-Assyrian period. Assyrian king appointed governor to centres such as Kummuh, Kullania, Karkamış, Gurgum, Sa'mal and Que. Key Words: Neo-Assyria, Neo-Hittite, Textual evidence, Reliefs, Stelea 177

Asur tarihi, araştırmacıları tarafından 3 ana evreye ayrılmıştır. Buna göre Asur, Eski, Orta ve Yeni olarak sınıflandırılmıştır. Yazılı belgelerin incelenmesi sonrasında Orta Asur olarak adlandırdığımız bu dönem, Eski Asur dönemine göre daha örgütlü ve güçlü bir devlet yapısıyla karşımıza çıkmaktadır. Orta Asur devletinin ortaya çıkışını dönemin siyasal ve çevresel faktörleri tetiklemiştir. Dönemin güçlü devletleri arasında yer alan Hitit, Mısır, Mitanni ve Babil devletlerinin kendi aralarındaki çıkar çatışmaları ve dış faktörlerin etkileri nedeniyle zayıflamaları, Asur için büyük avantaj olmuştur. Dönemin siyasi durumuna ışık tutan, Amarna Çağı olarak adlandırılan süreçte Mısır Tel-el Amarna şehrinde ele geçirilen mektuplardan ve Asurlu kralların yazıtlarından, Asur'un bölgesel bir güç olmaktan çıktığını ve büyük devletlerle eşit konuma geldiğini anlamaktayız. Ön Asya siyasi ve kültürel tarihini derinden etkileyen Kadeş Savaşı ve Ege Göçleri ise bu güçlenmenin bir başka nedenidir. Asur-Uballit ile başlayan bu yükselme dönemi I. Tiglat-pileser ile son bulmuştur. Orta Asur devletinin çöküş nedeni ise Suriye ve Filistin bölgelerinden yavaş fakat etkili bir biçimde gerçekleşen Arami kabilelerin göçleri olmuştur. Orta Asur döneminde devletin sosyal yapısı, askeri teşkilatı başta olmak üzere bürokrasinin ve hatta kralların eylem biçimi ve hareket alanlarına dair birçok kuralın değiştiği bir dönemdir. Birçok uygulama Asur'un yıkılışına kadar sürmüştür. Assyrian history is divided into three main phases by researchers. Accordingly, Assyrian is classified as Old, Middle and New. After examination of the written documents, Middle Assyria, which we term, was more powerful the structure of a state and more organized than Assyrian history is divided into three main phases by researchers. Accordingly, Assyrian is classified as Old, Middle and New. After examination of the written documents, Middle Assyrian, which we term, was more powerful the structure of a state and more organized than Old Assyrian. The emergence of the Middle Assyrian period is triggered by political state and environmental factors. Located between the powerful states of the period, Hittite, Egyptian, Mitanni, and Babylon conflicts of interests between them and weakening the impact of external factors have been a great advantage for the Assyrian. We understand that Assyrian got out being regional power and become equal position the other states from sheds light on the political situation of the period which was nomenclature Amarna Age, letters captured in Tel-el Amarna city of Egypt and the inscriptions of the king of Assyrian. In two important events have deeply affected the Front Asian political and cultural history, the Battle of Kadesh and Migration of the Aegean, are another reason for this strength. This period started with Asur-uballit and it finished with I. Tiglat-pileser. Migration of Arameans who came from region of Syria and Palestine caused the collapse of the middle Assyrian Empire. The middle Assyrian period of the state in the social structure, military organization, particularly the bureaucracy, and even of the King's rule changes many of the areas of action and movement period. Many of the implementations lasted until the fall of Assyrian. 126

`M.Ö. I. Bin'de Anadolu'da Geç Asur ve Geç Babil Mühürleri` adlı çalışmada Anadolu'da sistemli kazılarda ele geçen ve satın alma yoluyla çeşitli müzelere giden mühürler incelenmiştir. Tez kapsamında yüz otuz adet Geç Asur ve Geç Babil mührü incelenmiştir. M.Ö. I. Bin'de söz konusu mühürlerin çoğunluğunu Geç Asur ve Geç Babil Devlet'leri ile ilişkiler doğrultusunda Anadolu'ya gelmiş ithal örnekler oluşturmaktadır. Geç Asur Dönemi'nde Asur ve Anadolu arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkilerin başlamasıyla görülmeye başlayan Geç Asur mühürleri özellikle Asur Devleti'nin hakimiyet bölgesi olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yoğun olarak görülmektedir. Söz konusu dönemde silindir mühür kullanımı yoğun olarak görülmektedir. Asur'un çöküşü ve Geç Babil Devleti'nin yükselişiyle beraber Geç Asur mühürleri ortadan kaybolmuştur. Geç Babil Devleti'nin Anadolu politikasıyla ilişkili olarak Geç Babil mühürleri görülmeye başlamıştır. Söz konusu dönemde silindir mühür kullanımı oldukça azdır. En fazla kullanılan mühür tipini konoid biçimli damga mühürler oluşturmaktadır The seals which were found in the systematic excavations andpurchasing by some museums were studied in this thesis named `Late Assyrianand Babylonian seals from Anatolia in the First millennium BC`. It was examined 130 seals which were dated to the Late Assyrian and Babylonian seals in this thesis. The majority of seals in question is imported to Anatolia in accordance with relationship between Late Assyrian andBabylonian States in this First Millennium BC. Assyrian seals began to be seen with the economic and political relations between Assyrian and Anatolia. They were found especially in thesoutheastern Turkey where is regional sovereignty of Assyrian in the Late Assyrian Period. In this period it was seen the intense used of cylinder seals. Use of the Late Assyrian seals was ended in Anatolia after the collapse of Assyrian and during rise of Late Babylonian State. The use of LateBabylonian seals increased with the Anatolian policy of the Late Babylonian State. It is observed that the use of cylinder seals decreased in the Late Babylonian Period, increase in the use of conoid stamp seals in Anatolia. 298

The objective of this thesis is to examine the Assyrians, who live in Mardin, in the context of their sacred spaces and to evaluate the interaction of rituals, which were emerged within this framework (liturgical and magical practices) and narratives (hagiography, legends, sagas, memorials) with the cultural texture. The thesis consist of an introduction and three chapters. In the introduction part, the geographical boundaries of Mardin and Turabdin district are drawn. At the first chapter, there are titles about Assyrians’ historical adventures, identity, language and religion.At the first chapter, information about churches and monasteries in the district of Mardin is given. At the second chapter, the narratives of saints whose name was given to these churches and monasteries is told, and at the fourth chapter, in the context of culture, identity and space, the functionality of sacred spaces and saints is discussed. Bu tezin konusu; Mardin’de yaşayan Süryanileri, kutsal mekânları bağlamında ele alıp bu çerçevede oluşan ritüellerin (ayinsel ve büyüsel uygulamalar) ve anlatıların (hagiografi, efsane, menkıbe, memorat) kültürel dokuyla olan etkileşimini değerlendirmektir. Tez; giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde; Mardin ve Turabdin yöresinin tarihî ve coğrafî sınırları çizilmiştir. Birinci bölümde; kültür ve inanç boyutuyla Süryanilerin tarihsel serüvenlerine, kimliklerine, dillerine, dinlerine dair başlıklar yer almaktadır. Mardin ile yöresinde bulunan kilise ve manastırların tarihçeleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde; bu kilise ve manastırlara adını veren azizlerin/azizelerin anlatıları ve yaşam öyküleri derlenmiştir. Üçüncü bölümde ise; kültür, kimlik ve mekân kavramları bağlamında kutsal mekânların ve azizlerin işlevselliği tartışılmıştır. Azizlerin mucizevî yaşam öykülerine yönelik bu anlatıların, mekânsal bağlamdaki etkisi de tartışılmaktadır.

KARKAMIŞ KRALLIĞISemra ALANErciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler EnstitüsüYüksek Lisans Tezi, Mart 2014Danışman: Doç. Dr. Hasan Ali ŞahinÖZETM.Ö I. binyılda Hitit Krallığı' nın vasalı durumunda olan Karkamış Krallığı bugünkü Suriye, Bağdat demir yolunun Türkiye hududlarını Fırat kenarında kestiği nokta da kurulmuştur. Ege Göçleri' nin yıkıcı etkisinden sonra Anadolu siyasi birlikten yoksundu. Hititler den kalan boşluğu Geç Hitit Beylikleri doldurmuştur. Literatürde Karkamış' ta bu krallıklar arasında karşımıza çıkmaktadır. Günümüze kadar bu bölgede yapılan sınırlı araştırmalar, dönem olarak farklı tarihlere odaklanmış kazılar ve yetersiz yüzey araştırmaları sonucunda Karkamış Krallığı ile ilğili elimizde az ve yetersiz bilgiler bulunmaktadır. Kuzey Suriye bölgesinin hayat damarı olan ve önemini her dönemde koruyan Anadolu ve Mezopotamya doğrultusunda uzanan ticaret yolları M.Ö I. binyılın ilk yarısında Karkamış Krallığı içerisinden geçmektedir. Bunun sonucu olarak dönemin ekonomik, askeri ve stratejik bakımından vazgeçilmez konumda olan Karkamış Krallığı kendisiyle çağdaş olan Frig, Urartu ve diğer Geç Hitit Beylikleriyle ekonomik olarak boy ölçüşebilecek bir durumdadır. M.Ö I. binyılın süper gücü Asur Krallığın' ın yayılmacı politikasına Anadolu da geçit vermeyen krallıklar arasında yer alan Karkamış bu konuda kendisiyle müttefik olmak isteyen Urartu , Frig ve Geç Hitit Beylikleriyle beraber hareket etmiştir.Bu çalışma Karkamış Krallığı' nın M.Ö I. binyıldaki konumunu siyasi, sosyo-kültürel ve ticari ilişkilerinin bütününü ele almak ve bu konuda var olan açığı Asur kaynakları ile destekleyerek aydınlatmak amaçlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Karkamış, Asur, Urartu, Frig THE KARKAMIS KINGTOMSemra ALANErciyes University, Institute of Social Science Master Thesis, April 2014Supervisor: Asist. Profossor Hasan Ali ŞAHİNABSTRACTAnatolia which was vassal of Hittite Kingdom was lack of the political unity after destructive wave of the Aegean migrationin B.C. I. Millennium. After that, in literature Karkamıs which was among Late Hittite Kingdoms, was founded at point where today's Syria-Baghdad railway cut Turkey borders near Euphrates River. Until today, we have less and inadequate information about Karkamıs Kingdom because of the limited searches made in this region, excavations focused on different dates in terms of period, and inadequate surface searches. Trade roads which are extending throughout Anatolia and Mesopotamia, keep their importance in every period of history, and are the lifeblood of the North Syria Region have been passing through the Karkamıs Kingdom in the first half of the B.C. I. Millennium. As a result of this, Karkamıs Kingdom which has an indispensable position in terms of the economic, military and strategic of that period can compete with Phrygian, Urartu and other Late Hittite seigniories.Karkamıs which is between the Kingdoms which don't allow expansionist policy of Assyrian Kingdom, super power of B.C. I. Millennium, in Anatolia has liaised with Phrygian, Urartu and other Late Hittite seigniories which want to be ally in that situation.This study aims to handle the whole of status, military, socio-cultural, and commercial relations of Karkamıs Kingdom in B.C. I. Millennium and also to enlighten current deficit in that subject by supporting with Assyrian Sources.Key Words: Karkamış, Asur, Urartu, Frig 68

Tarih öncesi çağlardan günümüze insanoğlunun resim yaparak kendini ifade etme tutkusu en temel eylemlerden biri olmuştur. Tarihin derinliklerine bakıldığında, bu ifade biçimi ilk olarak Paleolitik Çağlarda mağara duvarlarında görülmektedir. Dönem şartları düşünüldüğünde boya elde etmek için kullanılan teknikler ve duvarlara aktarılış biçimi görenleri kendine hayran bırakmaktadır. İşlenen konular genel anlamda insan ve hayvan figürleriyle av sahneleridir. Resim sanatının en özel örnekleri Mısır'da görülmektedir. Bu sanatın yüksek bir kültür olarak kabul edildiği Mısır saraylarında ve mezarlarında karşılaşılan üslup, bu uygarlığın kendine has özelliklerini taşır niteliktedir. MÖ 2. Bin yılın ortalarında en parlak dönemlerini yaşamış olan Minos (Girit) ve Miken krallıklarında da görülen resim betimleri, teknik, üslup ve renk kullanımlarıyla, bu uygarlıklarında sanata ne kadar önem verdiklerini gözler önüne sermiştir. Birçok uygarlık ve medeniyete ev sahipliği yapmış olan Mezopotamya'da oldukça önemli bir coğrafyadır. Görkemli saraylarındaki resim ve kabartmalarda tanrı-kral betimlerinin komposizyonel tarzda çokça anlatıldığı Asur, kendisiyle çağdaş pek çok krallığı da etkilemiştir. Altıntepe ve Arin-Berd gibi merkezlerindeduvar resimlerinin yoğun bir şekilde görüldüğü Urartu krallığı bu sanatsal etkileşimin izlerini taşımaktadır. Bitkisel, geometrik ve figüratif betimlerde Asur'u taklit eden Urartu'lu sanatçılar, bu sanata kendilerinden bazı özellikler katmayı ihmal etmemişlerdir. Bu çalışma, Paleolitik çağlardan MÖ 1. Bin ortalarına kadar pek çok medeniyetin inanışlarını, değerlerini ve yaşam tarzlarını sanatsal bir bakış açısıyla ortaya koymaktadır. The ambition of man to express himself by painting has been the most basic activities from prehistoric times to today. Looking closely to depth of the history, this kind of expression can first be seen on the walls of caves in the Palaeolithic Eras. Regarding the conditions of the time, the techniques used to obtain paint and the way of conveying it to the walls impress everybody who sees them. The topics generally processed are hunting scenes with human and animal figures. The most special examples of painting art are seen in Egypt. The manner emerging in the Egyptian palaces and graveyards where this art was regarded as a high culture bear the peculiar characteristics of the civilization. With the technique, manner and colour usage, painting descriptions seen in the kingdoms of Minos (Girit) and Miken which underwent the brightest era in the mids of the 2. Millennium B.C. reveal how much importance these civilizations used to attach to art.Mesopotamia which has been home to several civilizations and cultures is also a very important geography. Assyria, in the painting and relieves within the magnificent palaces of which the god king depictions were often painted compositionally, influenced many contemporary kingdoms. Urartian kingdom, where wall paintings can be commonly seen in the centres like Altıntepe and Arin-Berd, reflects the traces of this artistic interaction. Urartian artists, who imitated Assyrians in herbal, geometric and figurative depictions, made a point of contributing something from their own to this art. This study reveals the cults, values and life styles of many civilizations from Palaeolithic Eras to the mids of the 1. Millennium B.C. in an artistic point of view. 139

Çalışmamızda, Asur Ticaret Kolonileri Çağı kadınını, Anadolu'nun ilk yazılı belgeleri olan Kültepe tabletleri ve arkeolojik veriler ışığında, disiplinler arası bir çalışmayla her yönüyle bir bütün olarak ele almaya çalıştık. Söz konusu çağın kadını hususunda; sosyal, ekonomik ve siyasî hayatta kadın ile kıyafetler, süs ve ziynet eşyaları, son olarak da sanat eserlerinde kadın betimlemesi olmak üzere dört bölümde elimizden geldiğince bilgi verdik.Birinci bölümde sosyal hayatta kadını, evlilik ve kölelik müesseseleri ile din kadınları olmak üzere üç kısımda ele aldık. Kadının aile müessesinde statüsü ve rolünü, kızların kaç yaşına geldiğinde evlendirildiği, nişan ve düğün âdetleri ile kadınların aile hukukundaki haklarını irdeledik. Kölelik müessesinde ise kadın kölelerin fiyatları ve ne tür işlerde çalıştırıldıkları gibi konuları aydınlatmaya çalıştık. Din kadınları kısmında ise, rahibelerin tapınaklarda nasıl bir görevi olduğunu ve bunların sosyo-ekonomik hayatları hususunda belgelerin vermiş olduğu imkânlar doğrultusunda bilgi verdik.İkinci bölümümüzü oluşturan ekonomik hayatta ise Asur ve Anadolu kadınını ayrı ayrı ele aldık. Bu bölümde, iki ayrı coğrafya kadının yaşadıkları coğrafyanın vermiş olduğu olanaklar ile ekonomik hayata yapmış oldukları katkıyı ortaya koymaya çalıştık. Siyasi hayatla ilgili olan üçüncü bölümümüzde, kraliçelerin idarî ve hukukî yetkileri ile ekonomik alandaki söz haklarını inceledik. Dördüncü bölümümüzde; filolojik belgelerin yanında arkeolojik verileri de inceleyerek, dönemin kadının giyim tarzı, makyaj malzemeleri ve süslenmek için taktıkları ziynet eşyalarını belirledik. Sanat eserlerini inceleyerek, bunlardaki kadın betimlemeleri, bunların ne amaçla kullanıldıkları ve ne anlama geldiklerini elimizden geldiğince aydınlatmaya çalıştık. In our study, we tried to handle with Assyrian Trade Colonies Era woman in the light of Kültepe tablets which are the first written documents of Anatolia and archeological data through an interdisciplinary study with its every aspect as a whole. Concerning the woman of the mentioned era, we gave information in four sections as woman and clothes in social, economic and political lie and ornament and adornment and lastly, woman description in the art Works. In the first section, we dealt with the women in three sections as the woman in social life, marriage and slavery institutions and a woman of religious faith. We examined the rights of the women in family law, position and role of woman in family institution, the marriage age of the girls, engagement and wedding traditions and rights of the women in the family law. We strived to illuminate the prices of the women slaves in the slavery, institution and at which work they were made to work. As for the religious issues, we provided information about what kind of a job nuns had in the temples in accordance with the possibilities of the documents giving ,information about their social-economic life. In the second part regarding the economical life, we dealt with the Assyrian and Anatolia women separately. In this section, we tried to put forward the opportunities that these two separate geography women experienced due to the geography they lived in and their contributions to the economical life. In our third part regarding political life, we examined the administrative and legal authority of the queen and the right to speak in economical field. In our fourth part, in addition of the philological documents, we examined archeological data, we determined the cloth style, make up materials of the woman of the period and ornament objects they wore in order to adorn themselves. We examined the art Works, we tried to illuminate the woman descrtiptions in these and their use of purpose and what they mean. 209

Anadolu ve Mezopotamya arasındaki ilişkilerin başladığı Neolitik Çağ'dan itibaren her iki coğrafya arasındaki karşılıklı ilişkiler derinleşerek artmıştır. Neolitik Çağ'da Anadolu-Mezopotamya arasındaki ilişkiler, dönemin saldırı ve savunma aletlerinin hammadde kaynağını oluşturan obsidyen alışverişine dayanmaktaydı. Kalkolitiklik Çağ'da ise obsidyen ve çanak çömlek ticaretinin yanı sıra madenin insanın günlük yaşamında yoğun bir şekilde kullanılmasıyla birlikte başta bakır olmak üzere Anadolu kökenli hammadde kaynakları iki bölge arasındaki ticari münasebetlerde önemli rol oynamıştır. Bütün bu gelişmelere bağlı olarak bu çağda Yakındoğu'da bölgeler arası ticaret daha organize bir şekil alacaktır. M.Ö. II. bin yılların başlarında çevre halkların Anadolu'daki önemli kentlere göç etmeleri sonucu, bu kentler önemli birer pazar haline gelecek ve güneydeki Mezopotamya halkları ile sürdürülen ticari münasebetler sonucunda bu kentler hızlı bir şekilde zenginleşecektir. Aynı zamanda Asur Ticaret Kolonileri Çağı olarak da adlandırılan bu dönemde söz konusu ticaretten gerek Anadolu gerekse Mezopotamya'daki yerel beyler önemli oranda kâr elde etmişlerdir. Yeni Asur Dönemi'yle birlikte Anadolu-Mezopotamya arasındaki ilişkilerde yeni bir dönem başlayacaktır çünkü şimdiye kadarki ilişkilerde daha çok karşılıklı ticaret ve barışçıl bir dönem söz konusu iken bu tarihten sonra Asur'un askeri işgallere dayalı yağmacılık faaliyetleri hâkim olacaktır. Hitit İmparatorluğu'nun yıkılışıyla birlikte Anadolu da yaşanan kargaşa döneminde Asur'un işi çok kolay görünmesine rağmen dönemin siyasi ve askeri gelişmelerinde beklenmedik durumlar ortaya çıkacaktır. Çünkü Asur İmparatorluğu, kuzey bölgelerine düzenlediği seferler esnasında, karşısında başta Urartu Krallığı olmak üzere bölgedeki bütün askeri ve siyasi güçlerin oluşturduğu ittifakları bulacaktır. Asur, Anadolu'daki devletleri iyice zayıflatıp son darbeyi vuracağı esnada ise kuzeyden gelen İskit ve Kimmer atlı grupların saldırıları nedeniyle asla hedeflerine ulaşamadığı gibi bu kavimlerin saldırıları sonucu yıkılacaktır. The mutual relations between Anatolia and Mesopotamia have deeply increased since the Neolithic period where the relations began. Relations between Anatolia and Mesopotamia in Neolithic period were based on the exchange of obsidian which was the source of raw materials in forming the offensive and defensive tools. In Chalcolithic Age, on the other hand, besides the trade of obsidian and crockery, with the intensive use of mine in daily life, Anatolian-rooted raw material resources, especially copper, had played an important role in trade relations between the two regions. Depending upon all these developments, in this age the intra-regional trade in the Near East would take a better organized form. At the beginning of second thousands BC, as a result of surrounding communities' migration to important cities of Anatolia and trade relations continued with Mesopotamia people in the south, these cities would flourish quickly. At the same time in this period which is also called the Age of the Assyrian Trade Colonies Age, both Anatolian and Mesopotamian local rulers had achieved significant profits from aforementioned trade. With the New Assyrian period, a new era would begin in the relations between Anatolia and Mesopotamia, because until that time the relations were based on mutual trade and peace, but after that date the Assyrian looting activities based on military occupations would dominate the period. With the fall of the Hittite Empire at the turmoil period that dominated Anatolia, though it seemed that Assyrian had advantages, unexpected circumstances would appear in the political and military developments. Because Assyrian Empire would find an alliance consisting of all political and military forces, especially Kingdom of Urartu, during their expeditions to the northern regions. While the Assyria had weaken the governments in Anatolia and were on the verge of last strike, but Assyria had never reached its aim because of Scythian and Cimmerian horsemen groups' attacks and it is seen that the empire collapsed due to the attacks of these tribes. 589

İnsanoğlunun, belirlemiş olduğu kuralları zamanla yazıya aktarmasıyla oluşan hukuk, toplumları birçok boyutuyla tanıma imkanı sunmaktadır. Toplumun diğer yarısını teşkil eden kadının tanınması da yine hukuki uygulamalara dair metinler yoluyla gerçekleşmektedir. Dicle ile Fırat nehirleri arasındaki coğrafyayı ifade eden Mezopotamya, yazılı hukukun bilinen ilk örneklerini sunarak, Mezopotamya kadınının toplumsal statüsünü belirlememize olanak sağlamaktadır. Çünkü Mezopotamya kavimleri tarafından oluşturulan kanun metinleri, kadının toplumsal statüsüne ışık tutan önemli bilgiler içermektedir.Mezopotamya kavimlerine ait hukuki uygulamalara dair belgeleri inceleyerek, kadının toplumsal statüsünü belirlemek, bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amacı gerçekleştirmek üzere ele aldığımız çalışma, giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, hukuk kavramının gelişimi ve Mezopotamya kanunları hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde, Sumerlilere; ikinci bölümde ise Sami kavimlere ait hukuki belgeler ve kanun metinlerinde yer alan, kadına dair maddeler incelenmiş ve Mezopotamya kadınının toplumsal statüsüne işaret eden konular, detaylı bir biçimde ele alınmıştır. Law that formed by written rules which determined by people, provides opportunity to know many aspects of societies. Recognition of women, which constitute the other half of society, occurs through legal texts. Mesopotamia region, which is between the Tigris and Euphrates rivers, provides the first known example of written law. Thanks to this social status of Mesopotamian women can be determined. Legislation texts, which was constituted by Mesopotamia tribes, have vital informations about social status of Mesopotamian women.The aim of this research determined social status of Mesopotamian women by examining legal practice documents.of Mesopotamia tribes. This study consists of two main parts and indroduction. In the ıntroduction, give information about the development of the law's concept and the laws of Mesopotamia. In the first chapter was examined Sumerian law documents and the legal provisions regarding women. In the second chapter, was adressed law documents of Sami tribes, the legal articles about women and issues about social status of Mesopotamian women. 116

Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanan Asur İmparatorluğu'nun Askeri Teşkilatı isimli çalışmamızda, Asur ordusundaki kuvvet kolları, Asur askeri teşkilatının hiyerarşik düzeni, Asur ordusunda yer alan ordu birlikleri, görev-rütbeler ve savaş-araç gereçleri ile ilgili bazı terimler yabancı kaynaklar başta olmak üzere bu konuda yapılan çalışmalardan faydalanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca rölyeflerden çıkartılan çizimler aracılığıyla, Yeni Asur İmparatorluğu dönemi başta olmak üzere, Eski Asur ve Orta Asur dönemlerine ait askerlerin giysi ve teçhizatları hakkında ayrıntılı bilgiler verilmeye çalışılmıştır.Çalışmamız üç bölümden meydana gelmektedir. Giriş kısmında Asur Coğrafyası hakkında bilgi verildikten sonra birinci bölüme geçilerek Asur'un siyasi tarihi hakkında, özellikle Asur'un siyasi gelişimi dikkate alınarak Eski Asur, Orta Asur ve Yeni Asur dönemleri hakkında genel bilgi verilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde, Asur askeri teşkilatı ve savaş taktikleri hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise, Asur Askeri giysi ve teçhizatları hakkında ?rölyeflerden çıkarılan çizimlerden faydalanılarak- bilgi verilmeye çalışılmıştır. In this study which is titled Military Organisation of the Assyrian Empire and which has been prepared as the Master Degree thesis, some terms regarding the power branches of the Assyrian army, the hierarchical order of the military organisation of the Assyrian army, the army units, duties-ranks and war equipments in the army are explained by means of making use of some resources, especially the foreigner ones. Moreover, detailed information has been provided about the attires as well as equipments and tools of, especially, New Assyrian Empire?s Reigning period, and also of Middle and Old Assyrian Empires? reigning periods.Our study consists of three parts. After giving information about the Assyrian Geography in Introduction part, general information is given in about political history of Assyrian Empire, about Old Assyrian, Middle Assyrian and New Assyrian periods by considering Assyria?s political development, in the first part. Information about Assyrians? military organisation and war methods is given in the second part. Information about the Assyrians? military attires and equipments is given in the third party ? by making use of the drawings gotten out of relieves. 187

Çalışmamız cihan tarihinin umumi hatları adlı eserin transkripsiyonunu içermektedir. Bu çalışmada insanlık tarihinin önemli bir kilometre taşı olan medeniyetleri ve bu medeniyetlerin tarihi süreçlere katkısını anlattık. Bu çerçevede daha önce çevirisi yapılmamış bu eserin transkripsiyonunu yaparak tarih bilimine katkıda bulunduk. Çalışmamızda Asur, Babil, Mısır, Elen gibi ilk çağ medeniyetlerinin sosyal ve kültürel özelliklerini vurgulamayı amaçladık.Anahtar Kelimeler: Kavimler, Medeniyetler, İskender, Sargon, Kast Our study included transcription of the work that called ?General Frames of World History? in this study we told civilizations that is an important milestone of the history of mankind and its contributions to historical process. İn this context, we contribute history science transcripting the work that not yet translation before. İn our study, We aimed that specifying social and culturel properties of the first era civilization as; Assyrian, Babylon, Egypt, Elen etc.Key Words: Tribes, Civilizations, İskender, Sargon, Caste 312

Tezimizde Sümer, Akkad, Babil ve Asur krallarının yazıtlarındaki ifadelerin o dönemlerin tarih yazımı açısından önemini diğer bir ifadeyle bir metin oluşturmanın ve onu kayıt altına aldırmanın bir siyasi iktidar için ne anlam ifade ettiğini irdelemeye çabaladık. Tarihin ve tarih yazımının Eski Mezopotamya iktidarları için ne kadar elzem bir araç olduğunun izlerini sürmeye çalıştık. Bu bağlamda kralların yazıtlarından örnekler vererek onları analiz ettik ve ortaya attığımız fikirlere kanıt olması anlamında derinlemesine değerlendirdik.Tarih, kralların hem kendisinden çok şey öğrendikleri bir başvuru merkezi ve iktidar sahiplerinin kendilerine mal etmek ve yönetimlerini kendisine dayandırmak istedikleri bir siyasal temel olarak görülmüş hem de ?belirli bir niyet içeren? söylem biçimi olarak güncelliğini muhafaza eden bir mahiyete bürünmüştür. Bir diğer söyleyişle krallar geçmişe ilgi göstermekle eski dönemlerdeki kralların icraatlarını, yönetim biçimlerini, halka karşı davranışlarını, yazıtlarında ne türden ve nasıl ifadeler de bulundukları, önceki kralların başarılı olmalarını ne şekilde sağlayabildikleri gibi birçok olay ve olguyu kendi güncel yol haritaları için vazgeçilmez başvuru kaynakları olarak görmüşlerdir. In our thesis we tried to examine the importance of the expressions, which were used in the inscriptions of the Sumerian, Akkadian, Babylonian and Assyrian kings, in terms of historiography of the period in question; in other words, the meaning of text construction and preservation for a political power. Our aim was to trace history and historiography as a crucial tool for the Ancient Mesopotamian powers. In this context we analyzed the inscriptions of the kings by giving examples and evaluated them thoroughly in order for them to be evidence for our thesis.History was treated by the kings both like a reference center, where they learned a lot, and a political basis, where they wanted to justify their power. History also preserved its validity as a manner of discourse which ?contains a certain intention?.The Kings, by observing the previous kings? actions, politics, attitudes to their subjects, expressions they used in their inscriptions, wanted to identify the reasons for their success and used these deductions as an irreplaceable reference guide for their own courses of action. 315

Assur yazılı kaynaklarında ?Uruatri? olarak geçen ve M.Ö. 1273 yılında tarih sahnesine çıkan Urartular, batıda Fırat Nehri'nden doğuda İran Azerbaycan'ına, kuzeyde Gökçe Göl ile Aras vadisinden güneyde Toroslar ve Urmiye Gölü'nün güneyine kadar uzanan geniş bir coğrafyaya egemen olmuş ve Yakındoğu'nun en büyük devletlerinden biri olmuştur.Krallığın çekirdek bölgesi bugünkü Van Kalesi ve çevresidir ki bu yüzden Urartu Krallığı'na zaman zaman ?Van Krallığı? da denilmektedir. Doğal bir kale görünümünde olan Van büyük bir başkentin kurulması ve gelişmesi için tüm koşullara sahipti. Ancak Doğu Anadolu bölgesinde yer alan diğer kentler siyasi ve tarihi olarak bu kadar büyük bir öneme sahip olamamışlardı. Urartu yerleşimleri genel olarak Doğu Anadolu başta olmak üzere Gürcistan, Ermenistan, Nahçıvan, İran, Irak topraklarına kadar yayılmıştır.Assur Devleti'nin üç yüzyıl boyunca en büyük rakibi olan Urartu Krallığı Doğu Anadolu'nun oldukça engebeli coğrafyasına, sert iklim koşullarına rağmen kendine özgü bir kültür yaratmayı başarmışlardır. Özellikle mimarlıkta, maden işçiliğinde, bronz işçiliğinde oldukça özgün eserler veren Urartuların, yalçın kayalıklar üzerine kurdukları görkemli kaleleri, anıtsal tapınakları, büyük sarayları, çok odalı kaya mezarları ulaştıkları üstün uygarlık seviyesini kanıtlamaktadır. Tarihte bayındırlık alanında ender rastlanılan nitelikte yenilikler yapmışlar ve böyle çetin bir coğrafyayı verimli bir hale getirebilmek, toprakları sulamak için yaptıkları ve günümüzde bile kullanılabilinen uzun kanallar açtıklarını, suni göletler ve barajlar yaptıklarını, bağlar ve bahçeler kurduklarını görürüz.Assur ve Urartu yazılı kaynaklarına göre gerek Urartu'nun yayılım gösterdiği coğrafyada ele geçen yazıtların çözümlenmesi, gerekse artan kazılar tarihi coğrafya çalışmaları konusunda oldukça olumlu adımlar atılmasını sağlamıştır. Bugüne kadar sürdürülen arkeolojik kazı ve yüzey araştırmaları sonunda ulaşılan arkeolojik kanıtlar Urartu kültürünün tahmin edildiğinden çok daha geniş bir alana yayıldığını, çevresindeki diğer kültürleri etkilediği ve ileride bölgede kurulacak devletlere esin kaynağı olduğunu görmekteyiz. Urartians, who were mentioned in written sources of Assyria as ?Uruatri? and made an appearance in history in 1200 B.C., dominated a wide geography which was from the Euphrates in the west to Azerbaijani of Iran in the east and from Lake Sevan and The Aras in the north to The Taurus Mountains in the south and South of Lake Urmia and became one of the largest states of The Near East.The core region of the kingdom is the present day?s Van Castle and the surroundings around this region and thus Urartu Kingdom are sometimes mentioned as ?Kingdom of Van.? Van which appeared to be a natural castle possessed all the conditions in order to establish and develop a large capital. However, the other cities which were situated in East Anatolia could not have such a great political and historical importance. Generally, Urartian habitations spread out the lands of Georgia, Nakhchevan, Iran, Iraq and especially East Anatolia.Urartu Kingdom, which was the greatest rival of Assyria for three hundred years, managed to create a distinctive culture in spite of the steep and uneven geography and severe climate conditions of East Anatolia. Urartians, who created original works of art in mine work, bronze work and especially in architecture, proved their high level of civilization by magnificent castles, monumental sanctuaries, enormous palaces and many-chambered rock tombs which they built on escarpments. They made innovations which were rarely seen in quality in the realm of public works in history and we can observe that they opened long channels which can be used today, built artificial lakes and dams and created vineyards and gardens so as to make productive this rugged geography and irrigate the lands.According to the written sources of Assyria and Urartu, either the analysis of scriptures which was obtained from the region where Urartuspread out or the increasing amount of excavations enabled to take important steps on the subject of historical geography studies. With the archeological evidences, which were attained as the consequence of excavation and survey researches held until today, we can observe that Urartu culture had spread out to an area within a great extent which was more than we estimated, effected the other cultures around and became a source of inspiration to the states which were going to be formed in that region in the future. 396

İki ana bölümden oluşan bu çalışmada, 1992 yılı Kültepe kazılarında ortaya çıkarılan ?u-İ?tar ve onun ailesine ait 649 yazılı belgeden oluşan arşivi ele aldı. Tezimizin ilk bölümünde arşivin tamamından edindiğimiz bilgiler doğrultusunda ?u-İ?tar ailesini bütün yönleriyle ele aldık. Öncelikle 1992 kazılarının arkeolojik verilerini değerlendirerek, keşfedilen tabletlerin buluntu yerlerinden ve hangi tüccarların arşivlerine ait olduklarından bahsettik. Daha sonra ?u-İ?tar arşivinin kronolojisini çıkardık ve tabletlerin türlerini ortaya koyduk. ?u-İ?tar ailesinin üyelerini tespit ederek bunlar hakkında tabletlerden edindiğimiz bilgileri sunduk. Aile şirketinin ticarî faaliyetlerinden de bahsederek kurulan ticarî ilişkiler, gerçekleştirilen ortaklıklar ve ticareti yapılan mallar hakkında bilgiler verdik.Çalışmamızın ikinci bölümde ise ?u-İ?tar ailesine ait olduğundan şüphe etmediğimiz sağlam belgelerden ve önemli bilgiler içerdiğini düşündüğümüz kırık tabletlerden oluşan, bazılarının zarfları da bulunan 175 metni ele aldık. Son olarak, incelediğimiz bu tabletlerin içinden önemli gördüğümüz 20 kadarının fotoğraflarını tezimize ekledik.Arşivdeki kayıtlı l?mumlardan öğrendiğimize göre, ?u-İ?tar arşivi M.Ö. 1894 ile 1838 yılları arasında, 56 senelik bir süreyi kapsamaktadır. ?u-İ?tar'ın kendisinin ise, onun adının kayıtlı olduğu tarihli belgelere göre, KEL A 87 ile KEL A 114 arasında, 28 yıllık bir süre boyunca aktif olduğu anlaşılmaktadır. Tabletlerden edindiğimiz bilgiler, ?u-İ?tar'ın aile ağacını oldukça detaylı bir şekilde çizebilmemizi sağlamaktadır. Buna göre, ?u-İ?tar'ın babası A??ur-b?ni'dir. Onun A??ur-malik, ?u-Su'en ve Luzina adlarında en üç erkek kardeşi ve A??ur-imitt?, İli-imitt?, Kurub-İ?tar, A??ur-b?ni ve A?a?uwa adlarında en az beş oğlu vardır. Bunlar dışında, adlarını tespit edebildiğimiz ?u-İ?tar'ın yeğenleri ve torunları da arşiv belgelerinde sıkça geçmektedir. Aslında ?u-İ?tar'ın ticarî işlerini kardeşleri ve oğullarından çok bu şahıslarla yürüttüğü söylenebilir. ?u-İ?tar'ın karısı Had?tum ve kızı ?imat-İ?tar Asur'da yaşayordu. ?u-İ?tar'la birlikte Kani?'teki evde yaşayan Anadolulu Azu'nun ise onun cariyesi olduğu anlaşılmaktadır.?u-İ?tar firmasının, döneminde önemli bir ticarî aktör olduğu söylenebilir. Aile şirketi daha çok Asur'dan getirilen kalay ve kumaşların ticaretini yapmıştır. Belgelerden edinebildiğimiz bilgilere göre Anadolu'ya en az 56 talent 30 mina 5 ?eqel (± 1 ton 690 kg.) kalay ve en az 1695 parça kumaş getirilmiştir. Buna mukabil Asur'a en az 11 mina 54 ?eqel altın (± 6 kg.) ve 269 mina 27 ?eqel (± 135 kg.) gümüş götürülmüştür. Ailenin Anadolu içerisinde yapılan bakır ticaretinde de etkin olduğu görülmektedir. Belgelerde bahsi geçen bakırın toplam miktarı yaklaşık 25 tondur. Bunlar dışında ?u-İ?tar'ın am?tum/a?ium ticaretiyle de ilgilendiği anlaşılmaktadır.Metinlerde, aile şirketindeki üyelerin başka şahıslarla kurduğu be'ul?tum, ebu??um ve naruqqum gibi ticarî ortaklıklar hakkında da kayıtlar vardır. ?u-İ?tar en az bir naruqqum-ortaklığı yürütmüştür. Hem arşivdeki hem de arşiv dışındaki bazı belgelerden, ?u-İ?tar'ın, yürüttüğü bu ortaklıkta kedisine sermaye veren yatırımcılarından bazılarına olan borçlarını ödeyemediğini öğreniyoruz. Onun ölümünden sonra oğullarına kalan bu borçlar yüzünden özellikle A??ur-imitt? ve A??ur-b?ni'nin büyük sıkıntılar çektiği anlaşılmaktadır.?u-İ?tar öldükten sonra onun evini ve arşivini büyük oğlu A??ur-imitt? devralmıştır. Sin rahibi olduğunu öğrendiğimiz A??ur-imitt?, babasından sonra, Kani?'in II. tabakasının sonuna kadar, 20 yıldan fazla bu evde yaşamıştır. Ancak kendisinden çok az belge kalmıştır ve bunların birçoğu da babasından kalan borçlarla ilgili yazışmalar ve mahkeme kayıtlarıdır. The present thesis contains a study of the arhive of ?u-İ?tar found in the 1992 excavation season at Kültepe. The study divided into two parts, which includes a detailed analysis of a total of 649 pieces of written documents from that archive. The study opens up with an introduction to the family of ?u-İ?tar in its all aspects in chapter 1. First it offers an interpretation of the archeological data of the 1992 excavation, looking at findspots of the tablets and which trader they belong to. It continues with a chronological analysis of the archive and the types of texts it contains. This analyses shows who were the members of ?u-I?tar?s family and presents the information about these people attained from the tablets. It also discusses the trading activities of the family company, including commercial relationships, established partnerships and traded commodities.The second part of the study analyses 175 texts that we can be sure belonged to ?u-I?tar?s family, some of which are in bad conditions, but give important informations about the family. Finally, it presents photographs of over 20 texts which are considered particularly important.As seen from the recorded eponyms in the tablets, the archive of ?u-I?tar covers a period of at least 56 years between Middle Cronology 1894-1838 B.C. The information obtained from the archive enables us to draw a detailed family tree of the relations of ?u-I?tar. Thus, ?u-I?tar?s father was A??ur-b?ni. He had at least three brothers named A??ur-malik, ?u-Su?en and Luzina, and five sons named A??ur-imitt?, Ili-imitt?, Kurub-I?tar, A??ur-b?ni, and A?a?uwa. Apart from these men, we can identify a number of people as being ?u-I?tar?s nephews and grandsons, who appear many times in the texts. Actually, it can be said that these people were more engaged in ?u-İ?tar?s commercial busieness than his brothers and sons. ?u-I?tar?s wife was Had?tum, who lived in Assur with their daughter ?imat-I?tar, and the Anatolian woman Azu, who lived with ?u-I?tar in Kani? was his second wife.It can be assumed that ?u-I?tar?s firm was a prominent trading actor in its era. The family firm mostly traded tin and textiles in Anatolia brought from Assur. According to suplied information form the archive, at least 56 biltus, 30 minas and 5 ?eqels (± 1 ton 690 kg.) tin and 1695 textıle were exported to Anatolia. On the other hand, at least 11 minas 54 ?eqels (± 6 kg.) gold and 269 minas, 27 ?eqels (± 135 kg.) silver were brought back to Assur. It is also seen that the family played an active role in the copper that inside Anatolia. The sum of copper recorded in the archive is 25 tons. Apart from these goods, ?u-I?tar also engaged in the am?tum/a?ium trade.There are also some records about commercial partnerships, such as be?ul?tum, ebu??um, and naruqqum, established by some of the family members with other traders. It is clear that ?u-I?tar maintained at least one naruqqum-partnership. We learn from both the archive itself, and from other Kültepe texts, that he was not able to repay his debts to some of his creditors who invested money in his naruqqum. Because these debts were inherited by his sons, especially A??ur-imitt? and A??ur-b?ni suffered great economic loss to satisfy the sons of ?u-İ?tars creditors.After the death of ?u-I?tar, his oldest son, A??ur-imitt?, took over the house and its archive from the father. We know about him that he was a priest of the god Sin, and lived in the house until the end of the Kani? lower town level II, i.e. over 20 years. Nevertheless, compared to the number of tablets related to his father?s activities, very few texts remain from A??ur-imitt?. Most of them are correspondence and judicial records related to his father?s unpaid debts. 385

Yeni Asur Devri'nde Asur Devleti'nin bilinçli bir dış politika izlediği ve bu politikanın temelinde, dış düşmanları psikolojik olarak çökertme taktiğinin yattığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda Asur kralları, Mezopotamya'dan Anadolu'ya, İran'dan Akdeniz'e kadar geniş bir coğrafyada hâkimiyet kurmuşlar ve âdeta bir korku imparatorluğu yaratmışlardır.Ekonomik ve siyasî kaygıların yattığı Asur dış politikasında, Anadolu, her zaman öncelikli bir yere sahip olmuş, diğer bölgelere nazaran, Babil'e karşı ise yumuşak bir politika izlenmiştir. Bununla birlikte, bu dönemde, İran, Suriye-Filistin devletleri ve Mısır ile de yoğun siyasî ilişkiler kurulmuştur.Anahtar Sözcükler:1. Asur Devleti2. Dış Politika3. M.Ö.I.Binyıl4. Yeni-Asur Devri5. Siyasî İlişkiler The Assyrian State followed a conscious and cruel policy against foreign enemies in Neo-Assyrian period. This policy created an ?empire of fear?. The Neo-Assyrian kings dominated over a great geography from Mesopotamia to Anatolia and from Iran to Mediterraean states.Anatolia had a primary position in the foreign policy of Assyrian State. In comparison with the other states, the Assyrian kings followed a moderate policy against Babylonian. In addition, the Assyrian State had intensive political relationships with Iran, Syria-Palestine states and Egypt in this period.Key words:1.Assyrian State2.Foreign Policy3.1st Millennium B.C.4.Neo-Assyrian Period5.Political Relationships 295

Eski Anadolu'da birçok önemli krallık kurulmuştur. Bunlardan birisi de Hahhum Krallığı'dır. Hahhum Krallığı ile ilgili bilgilerimiz az olsa da krallığın geçiş yolları üzerinde bulunması, kalay ve altının bu ülkeden geldiğinin bilinmesi, onları bizim için çok önemli hale getirmiştir.Hahhum varolduğu dönemde çok önemli bir ticari istasyondu. Anadolu ve Mezopotamya arasında köprü niteliğinde bulunduğundan bütün tüccarlar buradan geçmek durumundaydı. Bu da onlar için çok önemli bir gelir kaynağı olmuştu. Öyle ki Asurlu tüccarlar mallarını burada depolar, geçiş için bu ülkeye vergi öderdi.Hahhum Krallığı'nın yeri tam olarak tespit edilmese de bugünkü Fırat Irmağının yakınlarında kurulduğu bilinmektedir. Krallığa ait aydınlatıcı bilgileri Kültepe, Lidar Höyük ve Samsat kazılarından öğrenmekteyiz.Siyasi tarihlerinden ziyade ekonomik faaliyetleri ile ilgili bilgilerimiz daha fazla olduğundan, onlarda ticaretin çok geliştiğini söyleyebiliriz. Zaten ticaret yollları üzerinde kurulmuş olması da bunu desteklemektedir. Jeopolitik konumlarını değerlendirmişler ve dönemin ticaretine damga vurmuşlardır diyebiliriz.Anahtar Kelimeler: Hahhum, Asur, Kültepe, Lidar Höyük, Samsat. A lot of important kingdom was built in old Anatolia. Ahum Kingdom is one of them. We have not got a lot of knowledge but the kingdom was on passageways and it had gold and tin. So it is important.Hahhum was very important commerical station in during the period there. All merchants had to pass from there for being a bridge in Anatolia and Mesopotamia. This was a very important source of income. Such that, Assyrian merchants stored their goods in there and tey paid taxes to this state.Also Hahhum Kingdom?s location is not completely detected, know to be present near Euphrates Rivar. We leran enlightening informations about the kingdom from Kültepe, Lidar Mound and Samsat excavations.We hawe got information about their economic activity more than their political history. So we can say to developing of thier trade. Already, establishing on trade routes support this. We can say that, they evaulated geopolitical position and they made their mark to trade of period.Key Words: Hahhum, Asur, Kültepe, Lidar Mound, Samsat. 78

Anadolu'da ilk kez geniş çaplı siyasal birliği M.Ö. II. binyılın ilk yarısında Hititler gerçekleştirmişlerdir. Onların Kızılırmak kavsinin içi merkez olmak üzere kurdukları devlet, buradan daha geniş sınırlara yayılmış, M.Ö. XII. Yüzyıl başlarında ise son bulmuştur. Geç Hitit Devletleri, yıkılan Büyük Hitit Devleti'nin siyasal ve kültürel mirasçılarıdırlar. Bu mirasçılardan biri olan Kummuha, klasik dönemin Kommagene bölgesidir ve yaklaşık olarak Adıyaman ili topraklarını kapsar. Kuzeyden Melid, batı ve güneybatıdan Gurgum, Sam'al ve Arpad, güneyden ise Kargamış Krallığı ile komşu idi.Şehir hem Asurlu valinin oturduğu yer hemde aynı adlı Asur ilinin merkeziydi. Asur metinlerinde Kummuha coğrafi ad olarak ilk defa belirlendiğinde (M.Ö. 866) kısa sürede bunun Kommagene'nin ilk şeklinden başka bir şey olmayacağı düşünülmüştür, çünkü Asur metinlerine göre burası Fırat'ın batı kıyısında ve Fırat'ın Toroslar bölgesini aştıktan sonra Mezopotamya ovasına doğru bir yerde var olduğu bilinmekteydi.Kummuha tarihi hakkında bilgilerimiz, çağdaş Asur ve Urartu kaynaklarından elde edilmektedir. Bu bölgede ele geçen, çoğu Hiyerolif yazısıyla yazılmış olan yazıtlar, yapı kitabeleri ve adak yazıtlardır. Bu yazıtlarda saptanan kral isimlerini de Asur kaynaklarında geçenlerle karşılaştırmak, yerel kaynakları da buna göre değerlendirmek gerekmektedir. Adıyaman'da, Atatürk Barajı nedeniyle yapılan kazılar başlamadan önce, bazı kitabeli steller bulunmuştur. Bölgede yüzey araştırmaları ile kazılar yapılmış; Samsat, Ancoz ve Malpınar'da yeni hiyeroglif yazıtlar ele geçmiştir. Fakat ne yazık ki, Kumaha tarihini ortaya çıkarabilecek bir arşive rastlanmamıştır.Anahtar Kelimeler: Demir Devri, Asur, Kummuha, Urartu Large-scale political unity in Anatolia was performed for the first time in the first half millennium BC 2000 by the Hittites. The state that they established in the center of Kızılırmak arch, spread over large boarders from here, and lasted in the beginning of the BC XII century. Late Hittite States are politically and culturally inheritors of the Great Hittite Empire which was destroyed. One of these Kummuha was classically in Kommagene Region and includes the lands around the province of Adıyaman. It was neighbour with Melid the north, west and southwest Gurgum, Sam'al and Arpad, was a neighbor to the south of the kingdom of Kargamış.The city was both the Assyrian governor's seat and the center of the same name province of the Assyrian. In Assyrian texts Kummuh geographic name as soon as possible is detected for the first time that something else would not be the way Commagene first thought, this is because according to the Assyrian texts of the west bank of the Fırat and the Taurus region of the Fırat, the Mesopotamian plain, right after passing a location known to exist.Our knowledge about Kummuha history are obtained from the contemporary Assyrian and Urartian sources. In this region, that are particular in hand are most of the hieroglyphic inscriptions written scripts, building inscriptions and votive inscriptions. The names of the Kings found in these sources must be compared with Assyrian sources and local resources must be evaluated accordingly. In Adiyaman, because of the building of Ataturk Dam, before the start of the excavations, some of the steles with inscriptions were found. In the region surveys and excavations were conducted and in Samsat, Ancoz and Malpınar new hieroglyphic inscriptions were recovered. But, unfortunately, any kind of archive that can help the finding of Kummuha History weren?t found.Key Words: Iron Ages, Assyrian, Kummuha, Urartian. 110

Bu tez çalışmasında etno-dinsel bir topluluk olarak Süryanilerin içinde bulunduğu kimlik çatışması ve bu çatışmanın Türkiye'ye yansımaları çeşitleri boyutları ile ele alınmıştır.Süryani kimliği üzerinden yapılan `Asur' milliyetçiliğinin, Ermeni meselesi ile olan ilişkisi, etnik azınlık ve göçmen psikolojisi çerçevesinde Türkiye'nin uluslararası ilişkilerine etkisi incelenmeye çalışılmıştır.Kavramsal ve kuramsal olarak öncelikle konunun özünü oluşturan etnisite, etnik kimlik, kültürel kimlik ve bu kimliklerin Süryaniler ile olan ilişkisi azınlık kavramı içinde incelenmiştir.Etimolojik olarak ele alınan Süryaniler ve Süryanilik kavramlarının Süryani kimliğine yönelik etkisi bilimsel bir zeminde tartışılmıştır. Etnik ve dinsel esaslar çerçevesinde Süryani toplumunun bu yönü aynı ekolden gelen diğer topluluklar üzerinden sorgulanmış ve ilişkiselliği açıklanmaya çalışılmıştır.Süryanilerin tarihsel arka planı incelenerek günümüze gelene kadar karşılaştıkları sorunların bugün ile ilişkisi ele alınarak bugünkü sorunların gerçekliliği ve geçerliliği test edilmeye çalışılmıştır. Özellikle Ermeni meselesi ışığında değerlendirilen Süryani meselesinin projeksiyonu, geleceğe yansıtılmak istenmiştir.Dünya üzerinde geniş bir alana yayılmış olan Süryanilerin potansiyeli değerlendirilmiş, göç ve göçün Süryaniler üzerinde yarattığı etkinin Türkiye'nin dış politikasına nasıl bir yansıması olacağı değerlendirilmiştir.Süryanilerin, Türkiye Cumhuriyeti içindeki durumları ve Türkiye Cumhuriyeti'nin bugüne gelişindeki etkilerinin ne olduğu, Süryanilik hakkındaki bilgileri ile ilişkiselliği, İdil ilçesinde uygulanan anket ile test edilmeye çalışılmıştır.Sonuçta, Türkiye'nin değerlerinden biri olan Süryanilerin, özellikle Türkiye'nin dış politikasında aktif olarak kullanılabilecek niteliklerinin olduğu, yurt dışında Türkiye aleyhine gelişen `sözde' soykırım gibi iddilara karşı bir kanıt niteliği taşıdığı tespit edilmiştir. Ayrıca, Süryanilere ait sanat ve mimarinin de Anadolu kültüründe değerlendirilmesinin sağlayacağı proaktif bir politika geliştirilmesinin uygun olacağı belirlenmiştir. In this thesis, the identity in ethno-religious conflict as a community of Syrians and types of reflections in Turkey with the dimensions of this conflict are discussed.The Syrian identity through the 'Assyrian' nationalism, its relationship with the Armenian question, Turkey's international relations under the impact of the psychology of ethnic minorities and immigrants have been studied.Primarily as a conceptual and theoretical issues constitute the core of ethnicity, ethnic identity, cultural identity and the identities of the relationship with the Syrians were in the concept of minority.The etymological approach on the identity of the Syrian, Syrians and Syriacism were examined, resting on the Syriac identity of these concepts were investigated for the debate on scientific grounds. On the Syriac community in the framework of the principles of ethnic and religious communities in this direction from the same ecology have tried to explain over the questioned and relationality.Syrians until the present day by examining the historical background of the relationship between the problems faced today were examined, and the reliability and validity of today's problems were tested. In particular, the issue of Syrian evaluated in light of the Armenian Question was asked portrayed in the projection for the future.The potentials of the Syrians who are spread over a large area in the world were assessed, the impact of migration and immigration over the Syrians was investigated in the perspective of the foreign policy of Turkey.What the situation and effects of Syrians on the Republic of Turkey will be tested with the relationality of information about Syriacism by a questionnaire which applied to the town of Idil.As a conclusion, it is evaluated that Syrians as one of the values of Turkey, especially have very essential qualifications for international policy and have the quality of evidence against Turkey 'so-called' genocide claims. In addition, the Syrian art and architecture of the Anatolian culture can be evaluated in accordance with the development of a proactive policy to be determined. 500

Yaşantımızda önemli bir yer teşkil eden hukukun önemi büyüktür. Öyle ki topluluktaki bireyler arasındaki ilişkiler mevcut kanunlara da yansımıştır. Tezimizde konu ile ilgili makaleler, kitaplar, Hitit ve Mezopotamya kanunları dikkate alınarak Eski Anadolu'da Suçlar ve Cezaları incelenmiştir.Tezimizin giriş kısmında, Asurlu tüccarların Anadolu'ya gelişi, Hititlerin Anadolu'da büyük bir imparatorluk kurması, bu devletin yıkılışı ve ortaya çıkan şehir devletleri, Mezopotamya ve Hitit kanunları hakkında kısa bilgi vermeye çalıştık.Çalışmamızın birinci bölümünde, Asur Ticaret Kolonileri Çağı'nda suçlar ve cezaları başlığı altında Aile hukukunda, Ticaret hukukunda ve Uluslararası hukukta suçlar ve cezaları verilmiştir.Hititlerde suçlar ve cezaları konusunu içeren ikinci bölümde ise yine aile hukukunda, ceza hukukunda ve Uluslararası hukukta suçlar ve cezaları kanun metinleri ve belgeler dikkate alınarak açıklanmaya çalışılmıştır.Son bölümde ise aile hukukunda, ceza hukukunda suçlar ve cezaları diğer kanunları Hitit kanunları ile karşılaştırılarak Hitit kanunlarının daha insancıl olduğu gösterilmiştir.Anahtar Sözcükler1- Asur2- Hitit3- Kanun4- Suç5- Ceza The emphasis of the laws taking part in our life is of capital importance in so much as the cumulative interrelationship among the individuals are highly reflected to the existing laws. In our thesis, the articles and books on crimes and their punishments in Ancient Anatolia are examined taking Hittite and Mesopotamian Laws into consideration.The introduction of our thesis covers the first tread of Assyrian merchants to Anatolian territories, the foundation of a great empire by Hittites, the decendance of this state, the subsequently emerged city states and finally a brief look through the Mesopotamian and Hittite Laws.In the first chapther of our study, the crimes and penalties that are valid in domestic, trading and transnational laws are put forward under the topic of ?The Crime and Punishments?.Through the second chapter which covers crimes and penalties in Hittites of the study, we aimed to account for the domestic, criminal and transnational laws taking the law texts and transcripts into consideration.In our last chapter finally, the main focus is to manifest (point out) that the Hittite law is more humanistic than the others, by the comparison of Hittite law with the altered laws within the scope of the crimes and penalties in domestic and criminal law.Key words1. Assiria / Assirian2. Hittite3. Law4. Crime5. Penalty 187

Anadolu'da başta Kültepe olmak üzere, Boğazköy, Alişar, Kalehöyük ve Kayalıpınar'da ortaya çıkarılan Eski Asurca çivi yazılı tabletler, günümüzden yaklaşık 4000 yıl önceki Anadolu ve Asur'a ışık tutmasının yanında, bu belgelerin sahipleri olan, ticaret yapmak ve bunun sonucu olarak da para kazanmak maksadıyla Anadolu'ya gelen Asurlu tüccarlar ile az da olsa yerli halk hakkında çok önemli bilgiler verirler.Belgelerde yüzlerce şahıs adı geçmesine rağmen, bizler bu şahısların çok azı hakkında detaylı bilgiye sahibiz. Biz bu çalışmamızda ailesini Asur'da bırakıp Anadolu'ya para kazanmak maksadıyla gelen tüccar A??ur-r?'î'yi ele almaya çalıştık. İki bölümden oluşan tezimizin birinci bölümünde arkeolojik verileri kullanarak A??ur-r?'î'ye ait çivi yazılı belgelerin bulunuşu ve şahsi arşivi hakkında bilgiler verdik. Ardından annesi, babası ve kardeşleri ile olan ilişkilerini ortaya koymaya çalıştık. Bunun yanında hanımı ve çocuklarıyla ilgili tespitlerde bulunduk.Tezimizin ikinci bölümünde, A??ur-r?'î'nin ticarî aktivitelerini inceledik. Borç senetleri ve ticarî ortaklıklarına dair belgeler üzerinde çalışarak, yaklaşık 21 yıl Anadolu'da ticarî faaliyetlerde bulunan tüccarımızın mali yapısını tüm detaylarıyla ortaya koymaya çalıştık. Ayrıca, Asur'daki ortaklarıyla olan münasebetleri ile kendisine Asur'dan yapılan mal sevkiyatları üzerinde durduk. Old Assyrian texts found mainly in Kültepe besides Boğazköy,Alişar, Kalehöyük and Kayalıpınar locating in Anatolia not only enable us to have a certain information about Anatolia and Assur 4,000 years ago but also offer us singificantion formation about Assyrian traders who came Anatolia for making money and also about -although rarely- native Anatolian people. Although in these texts, many personal names have been mentioned, we have detailed information about only very few traders. This study draws up a portrait about an Assyrian trader named A??ur-r??î, who left his family in Assur andcame to Anatolia. Thesis contains two parts; part one is about how was the texts about him and his personal archive was found drawing upon archeological evidence. Afterwards, his relationships with hismother, father and brothers are tried to be put forward. Also, evidences about his wife and children were evaluated, too.Part two is about trading activities of A??ur-r??î. By evaluating bill of debt; documents about trade partnerships, the financial status of the trader who had stayed in Anatolia for 21 years was tried to be explained. Besides, his relationship with his partners in Assur and shipments sent to him from Assur were also analysed. 226

Yazılı Belgeler Işığında Assur Geç-Hitit İlişkileri konusu işlenirken öncelikle Demir Çağı Anadolu'sunda Geç-Hitit uygarlığının ortaya çıkışını incelendi. Geç-Hititlerin yazılı kaynakları sınırlı olduğu için siyasi tarihlerinin büyük kısmı aslında Assur'la olan ilişkilerinden ibarettir. Bu çalışmada yoğun olarak Assur kaynakları incelendi ve Geç-Hitit konusunda çalışmamıza kaynaklık eden tüm yazılı belgeler Türkçe'ye çevrildi. Assur Geç-Hitit ilişkilerini özetleyen tam bir kronoloji çıkarılmaya çalışıldı.Assur Devleti'nin ciddi bir yıllık tutma geleneği vardır. Ancak Assur yıllıklarının da diğer tüm yazılı kaynakları gibi son derece yanlı ve propagandist bir anlayışla yazıldığı bellidir. Ayrıca yıllıkların dilinde bir takım tekrar eden formüllerin de yer aldığı gözlendi. Assur yazılı kaynaklarının semantik verileriyle modern bilimin kanıtlarının birbiriyle çeliştiği durumlarda bu formüller formal bilimler gözlüğüyle analiz edilmeye çalışıldı. Bilgisayar bilimlerine ait algoritma metodu kullanılarak yıllıklardaki bazı ifadelerin güvenilirliğinin değerlendirmesi çalışması yapıldı. During the research of Assyrian and Neo-Hittite Relations in the Light of Written Sources subject, we primarily studied the emerge of the Neo-Hittite Civilization in the Iron Age Anatolia. The politic history of Neo-Hittites consists mostly of Assyrian relations because of their lack of written resources. During this study we intensively examined the Assyrian sources and all the inscriptions narrating the Neo-Hittite relations have been translated to Turkish. We tried to construct a complete chronology of Assyrian and Neo-Hittite Relations.Assyrian State had a serious writing tradition of annals. But it?s obvious that the annals along with all the other Assyrian written sources are highly biased and had a propagandist view of the truth. Also we have observed that annals had a repetitive repetitive formulating system. We tried analyse these formulas in cases when the semantics of Assyrian written sources conflict with the data?s of the modern science of history. We studied some expressions of the annals by using the algorithm methodology which belongs to computer sciences, in order to determine their liability. 144

Tezimizin konusunu oluşturan Mezopotamya'daki Sosyal ve Ekonomik hayatı değinirken, hukuk ve iktisat alanında yazılmış vesikalardan faydalanarak, mevcut kanunlar, kanun yerine geçen reform talimatnameleri, kira mukaveleleri, hesap listeleri, borç mukaveleleri, ticari antlaşma metinlerini inceleyerek sosyal ve ekonomik hayatı açıklamaya çalıştık. Sosyal hayatı yaşanabilir hale getirmek için ilk düzenlemeleri yapan ve bunu hayata geçiren ilk reformcu Kral Urukagina'dır.(M.Ö. 2350) Bunu Ur-Namnu kanunları, Ana itti?u kanunu, Lipit İ?tar kanunu, E?nunna kanunu, Hammurabi kanunu, Ammi-Şaduqa kanunları Orta Asur kanunları, Yeni Babil kanunu oluşturur.Araştırmamızın birinci bölümünde Sumer-Akad, Babil ve Asur dönemi sosyal yaşamı, toplumsal hayatı ve toplumun en küçük yapı taşı olan Aile hayatı üzerinde durmaya çalıştım. Aile hayatını da incelerken de en çok karşılaştığımız evlenme, boşanma, miras ve evlatlık alma gibi konuları da alt başlıklar halinde ele aldım. Bu başlıkları araştırmamıza eklerken de mevcut kanunları inceleyip, ardından Sumer, Akad, Babil ve Asur'un zamanla birbiriyle etkileşimini, kültürel yakınlaşmayı ve mirasını kanunlar çerçevesinde açıklamaya çalıştım.Araştırmamızın ikinci kısmında ise incelemiş olduğum devletlerin ekonomik faaliyetlerini ele aldım. Bunu da ziraat, hayvancılık, madencilik ve ticaret safhasında alt başlık olarak inceleyip araştırmamıza bir bütünlük kazandırdım. When mentioning our thesis subject which is formed by social and economical life in mesopotamia, we tried to explain social and economic life by researching trade pack texts, dept contracts financial records, renting contracts, reform regulations booklets which can be accepted as a law, present laws and writings about law and economics. Sumerians were the first ones who showed the first written examples of their effort in living in an order in society. King Urukagina, who arranged and practised social life in order to make it be able to be lived, was the first reformer. (B.C 2350) It is formed by Ur-Nammu laws, Ana Itti?u law, e?nunna law,Hammurabi law, middle Asur law, new Babylon law, Ammi-Şaduqa lawsI tried to mention Sumer-Akad, Babylon and Assyrion period?s social life and society?s family life in the first part of the research. I mentioned the subjects such as marriage, devorcement, herritage and adopting child while researching family life. I tried to explain cultural closeness and herritage within the laws which are interacted eachother in a time withSumer, Akad, Babylan and Assyrian.I mentioned on the economical activities of the states that I have studied in the second part of the research. I have also studied agriculture, stock raising, mining and trade as subtitles. 194

MÖ 9. yüzyıldan itibaren Tuşpa merkezli olarak ortaya çıkan Urartu Krallığı'nın kuruluş süreci Assur yazıtlarında geçen `Uruatri' ve `Nairi' gibi birtakım tanımlamalarla açıklanmaya çalışılmıştır. MÖ 13. yüzyıldan itibaren Assur kaynaklarında coğrafi birtakım adlandırmalar olarak kullanılan bu terimlerin Urartu Krallığı ile ilişkisi ancak 9. yüzyıldan itibaren kurulabilir. Bu ilişkinin kurulabilmesinde ise Urartulu kralların Assur karşısında ciddi bir siyasi rakip haline dönüşmesi etkilidir.Nairi bölgesinin güney sınırı olduğunu bildiğimiz Yukarı Dicle Bölgesinde Assur II. Aşurnasirpal döneminden itibaren bölgeye yeniden hâkim olmaya başlamıştır. Bu sürecin arkeolojik izleri ise bölgede kazısı yapılan Ziyarettepe, Üçtepe, Gricano gibi merkezlerde gözlemlenebilmektedir. Bu araştırmalar neticesinde Assur'un bölgeye tekrar egemen olmasının daha yerel karakterdeki Yivli Çanak Çömleğin kırsala ve Assur merkezlerinden kuzeye çekilmesine neden olmuştur. Arkeolojik olarak kendisini gösteren bu sürecin izlerine yazılı kaynaklarda da rastlayabilmek mümkündür. Assur kralları Nairi bölgesinde Nairi'li kitlelerin Assur kentine sürgün edilmesi, Nairi'li krallarının oğullarını `yetiştirmek üzere' esir alınması gibi çeşitli faaliyetler gerçekleştirmişlerdir. Sultantepe Tableti'nde tespit ettiğimiz ayrıntıda ise Assur'un rakiplerine karşı kimi Nairi'li topluluklarla kısa süreli bir ittifak yaptığı ve böylece Nairi'li bazı kitlelerin Urartu başkenti Tuşpa'ya kadar ulaşabilmesini sağladığı anlaşılmıştır. Bu durum krallığın kuruluşunda Tuşpa'ya ulaşan Nairi'li bu toplulukların etkili olabileceğini göstermektedir.I. Sarduri döneminden itibaren Urartu yazılı kaynakları ortaya çıkar. İşpuini döneminde ise Urartu Tuşpa yakınlarında küçük çaplı yerleşim birimleri inşa etmeye başlar. Menua ile birlikte Urartu krallığının etki alanı batıda Elazığ-Malatya bölgesine, kuzeyde Transkafkasya'ya, güneyde de Urmiye Havzasına kadar genişlemiştir. Bu dönemde tehcir ettirilen kitlelerin ve artan ihtiyaçların etkisiyle kurulan yerleşmelerde kent ölçeğine ulaşmıştır. BC 9. century, the establishment process days of Urartian Kingdom, emerging as Tuşpa based, tried to explain such as some Assyrian inscriptions, 'Uruatri' and 'Nairi' definitions. From the BC 13. century, in the Assyrian annals, these terms are used a number of geographical designations. The association of these can be established with the Urartian Kingdom of, at BC 9. century. Establishing of this relationship, committed against the Assyrian kings Urartian Kings, has transformed into a serious political rival effective.Upper Tigris Region, known that the southern border region of Nairi, the Assyria, from the Aşurnasirpal II, started to dominate again the region. The archaeological traces of this process can be observed in excavated centers Ziyarettepe, Üçtepe, Gricano in the region. This research has shown that, again, the Assyrian kingdom dominated the region, tradition of more local character `Groovy Pottery? seen in the rural and north of the Assyrian center. Showing itself as the archaeological traces of this process can be seen in the written sources. Assyrian kings, the Assyrian cities, bringing the peoples of Nairi was exile. In addition, in order to train the sons of the kings of Nairi taken prisoner. We have found an important detail on Sultantepe Inscription. Assur made an alliance against competitors who are short-term Nairi communities so it is understood that Assur has provided access some of the masses to Tuşpa, the capital City of Urartu. This is the foundation of the kingdom reached Tuşpa, shows that communities from Nairi can be effective.Starting from Sarduri I Urartian written sources revealed. In the period of İşpuini, Urartian close to Tuşpa begins to build small-scale residential units. Urartian Kingdom, together with the domain Menua; Elazig-Malatya region in the west, to the Transcaucasus at the north and, Urmia Basin also expanded to the south. During this period established due to the increasing needs of the masses were deported and has reached settlements with the urban scale. 219

M.Ö.3. binyılın sonlarından itibaren kabileden devletli topluma ve son olarak imparatorluk aşamasına ulaşan Asur Devleti, kendine özgü bir yapıya sahiptir. Asur Devleti'nin dönemsel olarak belirli bir gelişmişlik derecesine ulaşmasında farklı etmenler önem taşımaktadır. Kuruluş aşamasında ilk olarak fetih etmeni önemlidir. Nitekim Asur'un göçebe karakteri de bunda önemli bir unsurdur. Daha sonrasında özellikle Erken Asur ve Orta Asur dönemlerinde fetih etmeninin yanı sıra ticaretin daha çok ön planda olduğu anlaşılır. I.Şamsi-Adad'la birlikte bölgesel devlet düzeyine ulaşılır ve yavaş yavaş devletli toplumun karakteristik özellikleri ortaya çıkmaya başlar. Özellikle I.Salmanassar, Tukulti-Ninurta ve I.Tiglat-Pileser dönemlerinde de, imparatorluğun temelleri de atılmaya başlanır. Dönem özelliklerine, başa geçen krallara ve uygulanan politikalara bağlı olarak ara ara gerilemeler yaşansa da, Asur Devleti, M.Ö.1. binyılda Yeni Asur olarak adlandırılan dönemde imparatorluk sürecine girer ve II.Asur-Nasirpal'le başlayan, III.Tiglat-Pileser ve II.Sargon'la devam eden yayılımcı imparatorluk ideolojisini geliştirmeye başlar. İmparatorluk yayılımı; siyasi, ekonomik ve ideolojik olmak üzere hemen her alanda görülmektedir. Ayrıca askeri başarı sağlanması için de çok daha gelişkin bir daimi ordu kurulur. Özetle Asur'u devletli topluma ve daha sonrasında imparatorluk sürecine götürecek unsurlar, hem başa geçen kralların askeri ve siyasi kabiliyetine, hem de dönemsel olarak uygulanan politikanın gelişmişliğine bağlıdır.Anahtar Kelimeler:Asur, Asurlular, Urartu, Urartulular, II.Sargon, III.Tiglat-Pileser, Asur Kaynakları, Asur Kral Yıllıkları. Since the end of the 3rd millennium BC tribal society and the state reached the final stage, the Assyrian Empire State, has a unique structure. Theorists assert that as of states, political structure, various internal and external factors in the change is effective. Periodic of State Assur a given different factors to achieve the degree of development is important. Foundation as the first step to victory is important. Indeed, an important element at play is Assur nomadic character. Then in the early Assyrian and Middle Assyrian period, especially in the trade as well as to victory in the foreground is more understandable. The regional state level is reached with I.Samsi-Adad?la and characteristics of the state slowly begins to emerge. In particular, Salmanassar I, Tiglath-Pileser I and also Tukulti-Ninurta period laid the foundation of the empire is beginning to. Period features, the policies and practices to deal with the king, depending on the periodic decline in the verse, the Assyrian State, 1st millennium BC, the so-called New Assyrian Empire in the process of entering and started with Assur-Nasirpal II, with Tiglath-Pileser III and Sargon II improve the on going imperialist empire ideology begins. Empire dissemination; political, economic and ideological is to see in almost every field. In addition to ensuring a more advanced military success is established a permanent army. In summary, then society Assur state will take to process elements in the empire, and to top military and political capability of the king, and the periodic application of the policy depends on the development.Key Words: Assyrian, Assyrians, Urartian, Urartians, Sargon II, Tiglath-Pileser III, Assyrian Resources, Assyrian King Annals. 125

Anadolu'da bulunan Yeni Asurca tabletler, buluntu yerleri, eski adları, bibliyografyaları ve bütün bu bilgilerin sentezlendiği bir harita çalışması ile sunulmuştur.Yeni Asur dönemi kral yıllıkları doğrultusunda Anadolu'da Asur Devleti'nin etki alanı içerisinde bulunan, Que (Çukurova) ve Tabal (Nevşehir-Kayseri) bölgeleri ayrıntılı bir biçimde ele alınmıştır.Yeni Asur döneminde, Asur Devleti'nin Anadolu politikası çerçevesinde, başta Ege Göçleri (Deniz Kavimleri Göçü) olmak üzere, bu politikayı oluşturan etkenlere yer verilmiştir.Yeni Asurca tablet veren Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki buluntu merkezlerinin, tablet konuları ve Asur kral yıllıkları göz önünde bulundurularak, bir tarihi coğrafya çalışması gerçekleştirilmiştir.Yeni Asurca belgeler ve özellikle Sultantepe (Huzirina-Şanlıurfa) arşivi göz önünde bulundurularak, Anadolu'nun kültürel evrimi kapsamında, destanlar ve edebi metinler tanıtılmıştır.Mevcut Yeni Asurca metinlerden yola çıkarak Asur Hukuk sisteminin, Anadolu'da ne şekilde kullanıldığına ve Asur sanat perspektifinin Anadolu'da nasıl yorumlandığına değinilmiştir. Neo-Assyrian cuneiform texts found in Anatolia excavation places, old names, bibliographies and all these knowledge synthesysed presented in a mapwork.Areas of Que and Tabal which were under juristiction of Assyrian state are investigated under the light of Neo-Assyrian king annals are approached.At Neo-Assyrian period, under the frame of Assyrian politics, we explore factors such as Sea Tribes İmmigraton, which were mainframes of this politics.Of excavation places in East & South East Anatolia, where cuneiform texts were found, having in mind, their meanings and Assyrian king annals, a historica-geographical work is held.Considering Neo-Assyrian texts and especially Sultantepe (Huzirina) archive, under the Anatolian culture evolution, epics and literary texts are presented.From Neo-Assyrian texts we have , we tried to inquire how Assyrian law system was processed in Anatolia and how Assyrian art style affected Anatolia. 175

70 ÖZET 1925 yılında Çek bilgini B. Hrozny tarafından Kültepe (Karahöyük)'de bulunan ilk çivi yazılı tabletlerle, Anadolu'nun M.ö. 1950-1750 yılları arasına ışık tutacak en önemli kaynaklar gün ışığına çıkarıldı. 1925'de Hrozny ile başlayan ve 1948'den itibaren de sistematik bir şekilde Tahsin özgüç'le devam eden Kültepe kazılarında bugün sayıları 30.000'i geçen tablet koleksiyonu ortaya çıkarılmıştır. Kültepe tabletleri incelendiğinde bunların M.ö. 2. binin başlarında Orta Anadolu'ya kadar yayılan Asurlu tüccarlara âit ticarî belgeler olduğu, bu vesikaların bulunduğu harabelerin de o dönem Anadolu'sunun ticarî merkezi, Kaniş şehri yıkıntıları olduğu anlaşıldı. Asurlu tüccarlar sadece ticarî maksat ile yukarı Mezopotamya'da Dicle kıyısındaki Asur kentinden hareket ederek, Fırat üzerinden, Asur - Diyarbakır - Malatya - Kayseri veya Asur - Urfa - Adana - Gülek Boğazı yollarını kullanmışlar, 200- 250 eşekten oluşan kervanlarla, kalay, giysi ve kumaş getirip, karşılığında Asur'a altın ve gümüş götürmüşlerdir. Bu ticarî faaliyet sonucunda Anadolu şehirlerinde Kani§ merkez olmak üzere, `kânım` ve `wabartum` adın» verdikleri bugün toplam sayıları 42 olan ticarî merkezler kurmuşlar ve ticarî faaliyetlerini bu şehirlerden idare etmişlerdir. Bu çalışmamız ile, Kültepe metinlerinin ışığında, M.ö. II. bin'de Anadolu ve Asur'da kadının statüsünü ortaya koymaya çalıştık. Elimizdeki ticarî, hukukî ve sosyal içerikli metinlerin incelenmesi sonucunda Asur ve Anadolu kadını arasındaki sosyal statüdeki farklılık ve benzerlikler gün ışığına çıkarılmaya çalışılmıştır. Kadınların sâdece evlerinin rutin işleri ile ilgilenmedikleri, ticarî faaliyetlerde de bulundukları, borç verip, kendi adlarına senetler düzenledikleri görülmektedir. Ayrıca, evlenme boşanma gibi, aile hukukunu ilgilendiren konularda da, haklarının resmi belgelerle korunduğu anlaşılmaktadır. Anadolu kadınını, Asur kadınından ayıran en büyük özellik, Anadolu kadınının ülke yönetiminde söz sahibi olmasıdır. Bu özellik daha sonraki Hitit toplumunda da görülmektedir. 71 ABSTRACT The tablets of ceneiform writing found in Kültepe Karahöyük by a Czech scholar B. Hrozny prove to be the most important sources which will enlighter Anatolia, in the years 1950-1750. The Kültepe excavations which started with Hrozny in 1925 and continued systematically with Tahsin özgüç from 1948 onwards four levels of structure have been found. Most of these are II. level and a few of it is I. Samsi-Adad and modern lb levels. The number of these collection of outnumber 25.000. When these Kültepe tablets are analyzed, it is found out that these trading documents beleong to Assyrian merchants which covered all Middle Anatolia at the beginning of 2000 B.C. it is realized that the ruins, in which these documents have been found, are in fact the trading center of Anatolia and also the ruins of Kanis city in that period. The Assyrian merchants set on their journey from Assyrian city, through Fırat river, used the route Asur-Diyarbakir-Malatya-Kayseri or Asur-Urfa-Adana-Gülek channel, with, caravans of 200-250 donkeys took gold and silver to Asur in return for copper, cloyhes an material. As a result of this trading act they established trade centres called `karum` and `wabartum` with Kanis as the most popular center in Anatolian cities and they followed their from business acts these cities. The Anatolian and Assyrian women has actively involved in trade. Women did not only became housewives but also worked as business women. Women gave loans and arranged documents of business transactions in order to secure their trade enterprises. They also secured their social rights with legal licences of marriage and divorce. Both the Anatolian and the Assyrian women achieved the same rights and freedom. The main difference which distinguishes the Anatolian woman from the Assyrian woman is the fact that she is as powerful as the king in ruling the country. 77

ÖZET Bu çalışma, Eski Anadolu Tarihi'nde önemli bir yere sahip olan, Asur Ticaret Kolonileri Devri Anadolu'sunda hukuk kavramı hakkındadır. Dönemin konu ile ilgili yazılı kaynaklarına başvurularak, söz konusu devirdeki hukuk anlayışı tartışılmıştır. I. Bölüm'de, Asur Ticaret Kolonileri Devri'ndeki karar mercileri üzerinde durulmuştur. II. Bölüm'de, Eski Asur Dönemi'ndeki kanunun varlığına ışık tutacak dönemin yazılı kaynaklarından elde edilen bazı deliller üzerinde durulmuş ve hukuk anlayışı hakkında toplanan bilgiler değerlendirilmiştir, m. Bölüm'de, Hukukî yetkiye sahip olunduğunu gösteren metin çeşitleri üzerinde durulmuştur. IV. Bölüm'de, Anadolu'da faaliyet gösteren tüccarlar için hukukî dayanak olduğu düşünülen antlaşmalar üzerinde durulmuş ve dönemin hukuk anlayışına bu açıdan yaklaşılmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, Asur Ticaret Kolonileri Devri 'nd e, Anadolu'da gerçek anlamda hukukun işlediği ve hem Asurlu tüccarlar, hem de Anadolu halk için yaşamın temelini oluşturduğu anlaşılmıştır. 145 ABSTRACT This study focuses on the law concept of the Assyrian Trade Colonies Period which has an important place in the ancient Anatolian history. The law structure in this period is described by analysing the written sources of the period. Chapter I is about some important institutions which had the power of judgement and were locating on the trading network of the Old Assyrian Period. In chapter IL we focused on the existence of Old Assyrian Law in the light of the some evidences which was not mentioned until today. We tried to describe the law and law concepts of the period. In chapter HL analysing the lawsuit texts, we picked up some characteristic points in those texts. Also, we gathered informations about law concepts of some acts. In chapter IV, we analysed the treatments between Assyrian propers and Anatolian kingdoms, which support Assyrian merchants legally. In conclusion, for both Assyrian and Anatolian residents, the law was applied properly and law concepts was the most important issue in their lifes. 146 146

151 ÖZET Farklı zamanlarda değişik kitap ve makalelerde ele alınıp işlenen Mezopotamya'da Sümer, Akad, Babil, Asur ve Anadolu'da Hitit öncesi ve Hitit kavimlerinin aile hukukuna art belgelerin yeniden değerlendirilmesi ve bir araya getirilerek toplu bir şekilde sunulması bu çalışmanın esas amacını oluşturmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılan bu çalışma, esas itibariyle Giriş ve iki ana bölümden ibarettir. Bu çalışmanın Giriş kısmında; konunun daha iyi anlaşılabilmesi için, hukuk kavramlarının ortaya çıkışı, gelişmesi ve söz konusu kavimlerin hukuk anlayış ve uygulamaları ile bu konudaki etkileşimlerine yer verilmiştir. Ayrıca, ilk defa Sumerliler tarafından yazılı hale getirilen hukukî kuralların modern hukuktaki izleri de göz önüne serilmiştir. Çalışmanın Birinci Bölümü'nde, Mezopotamya kavimleri olan Sümer, Akad, Babil ve Asurluların aile hukuku ile ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Bu nedenle ilk olarak Sumerliler ve Akadlılarda evlenme, boşanma, evlatlık alma ve miras konuları, ele geçen kanun metinleri ile hukukî bilgiler veren her türlü vesikadan yararlanılarak, detaylı bir şekilde incelenmiştir. Ayrıca, Babil ve Asur aile hukuku da aynı metod dahilinde tasnif edilerek, ortaya konmaya çalışılmıştır. Sümer hukukunun bu Sami kökenli kavimlerin hukukuna temel teşkil etmiş olduğu belgelerle açıklanmıştır. Çalışmanın İkinci Bölümü'nde ise, ilk olarak Hitit öncesi Anadolu kavimlerinin aile hukukları hakkında açıklayıcı bilgiler verilmiştir. Bu çerçevede olmak üzere, M. ö. II. binyılın ilk çeyreğine tesadüf eden Asur Ticaret Kolonileri Çağı'ndan kalma çivi yazılı belgelerden, dönemin Anadolu kavimlerinin toplum yapısı ve özellikle aile hukuklarını oluşturan evlenme, boşanma, evlatlık alma ve miras konularıyla ilgili olanlar derlenerek sunulmuştur. Yine bu bölümde, M.Ö. 1750 yıllarında Anadolu'ya gelen ve ilk defa merkezî bir devlet kuran Hint-Avrupa kavmi Hititlerin aile hukuku da aynı tarzda tasnif edilmiş ve incelenmiştir. Ayrıca, Mezopotamya hukukunun Anadolu kavimlerine etkileri de ortaya konmuştur. 152 ABSTRACT The main aim of this study is to reevaluate and property bring together the documents concerning family law of the Sumerian, Babylonian, Akkadian and Assyrian communities in Mesopotamia and of the pre-Hittite and Hittite communities in Ancient Anatolia, discussed and debated in several books and articles in different times. This study conducted to achieve the above mentioned aim, mainly consists of the Introduction and two main parts. In the Introduction, for the sake of better understanding, the emergence and development of law notions the mentality interactions and applications of the laws of the above mentioned communities is taken into account. Besides, the marks of the Sumerian law, first written law in history, in the modern law are revealed. In the first part detailed information about the family law of the Sumerian, Akkadian, Assyrian and Babylonian communities in Mesopotamia is given. First of all, marriage, divorce, adoption and heritage in Sumer and Akkad is thoroughly analyzed, benefiting from any documents, including law information and codes. In addition, the family law of Babylonian and Assyrian is classified and presented in the similar method. The fact that the Sumerian law constitutes the base for the law of Semitic communities is explained by documents. In the second part of the study, explanatory information about the family law of pre-Hittite Anatolian communities is given. Within this framework, written documents of the era of the Assyrian Trade Colonies, that is, in the first quarter of the second millenium B.C. concerning marriage, divorce, adoption, heritage and the social structure of the Anatolian communities are presented. Accordingly, the family law of Hittite, the Indo- European community that had come to Anatolia in 1750 B.C. and constitutes first central state, is similarly arranged and analyzed. Besides, the effects of Mesopotamian law the Anatolian communities are presented...r>iCflMAi--1. 152

96 ÖZET Anadolu, gerek coğrafî konumu gerekse sahip olduğu doğal zenginlikler nedeniyle en eski dönemlerden itibaren çeşitli kavimlerin ilgisini çekmiştir. Asurlular da ticaret için en uygun bölgenin Anadolu olduğunu keşfetmişler ve Asur Ticaret Kolonileri Döneminde Anadolu uluslararası ticaretin merkezi haline gelmiştir. Asurlu tüccarlar, Anadolu'ya gelip giderken belirli güzergâhları kullanmışlar ve bugün sayılan yaklaşık kırka ulaşmış olan kârum ve wabartum olarak adlandırılan merkezlerde oturmuşlardır. Elimizdeki binlerce tablete rağmen şimdiye kadar bunlardan sadece Asurluların Anadolu'daki başkentleri konumunda olan Kaniş (Kültepe) ile Hattus (Boğazköy) kârumlannın yerleri tespit edilebilmiştir. Bunların dışında Alisar'ın Ankuwa wabartumu, Acemhöyük'ün ise Purushattum kârumu olduğu yönünde iddialar bulunmaktadır. Ne yazık ki, zengin Kültepe arşivi arasında kervan güzergâhlarına ışık tutan belge sayısı son derece kısıtlıdır. Asur'u Kaniş' e bağlayan ve Kanis'ten itibaren Anadolu içerisindeki şehirleri birbirine bağlayan güzergâhlar tespit edilememiştir. Tezimizde, güzergâha işaret eden itinerer metinleri bir araya getirerek, orjinal metinlerin tamamı, çeşitli yerlerde yayınlanmış olanların ise ilgili kısımları değerlendirilmiştir. Elimizdeki metinleri iki grup altında incelemeyi uygun bulduk. Birinci grupta Asur-Kanis güzergâhı üzerinde durarak, güzergâhtaki şehirlerin lokalizasyonlan hakkındaki görüşler sunulmuştur. İkinci grupta ise, Kanis'ten itibaren Anadolu içerisindeki güzergâhlar ele alınıp, bu güzergâhtaki şehirlerin lokalizasyonlan hakkındaki görüşler değerlendirilmiştir. 97 ABSTRACT Anatolia has attracted the attention of various tribes since the previous periods due to its geographical location and natural resources. Assyrian, also, had discovered Anatolia as the most suitable region for trade and thus it has became the international trade center during the period of Assyrian Trade Colonies. Assyrian traders have used significant routes during their travels to Anatolia have stayed in the centres that are called kârum and wabartum. The number of these centres have reached to fourty now a days. In spite of thousands of tablets that were found only the Kânis (Kültepe) where was the capital of Assyrian in Anatolia and Hattus (Boğazköy) kârums have been defined. Beside the above mentioned two, there are some claims that Alisar is the wabartum of Ankuwa and Acemhöyük is the kârum of Purushattum. In spite of the rich archives of Kültepe, it is unfortunate that the number of the documents that could fed a light on the route of caravan is very limited. The connection road between Assyrian and Kânis and the road which connects the cities inside Anatolian and after Kânis could not have been defined. In this study of thesis the itinerary texts are gathered and the original ones as a comlate document and the published ones in their related parts are evaluated. The collected texts are analyzed in two groups. In the first group Asur-Kânis road is searched and the claims on the localisation of the cities on this road is reviewed. In second group, the road inside the Anatolian land mat is starting from Kânis and the localisation of the cities in this route are evaluated. 113