Search

During the Second World War Dr. Edith Faupel intensively helped the Spanish students and soldiers of the Blue Division, the unit that fought in Russia within the Wehermacht troops. She was the wife of the first German Ambassador in the National Spain, General Wilhelm Faupel (1936–1937). Faupel was the director of The Iberian-American Institute and of the German-Spanish Society at a time. She and her husband fully served the regime of the National Socialists during its existence in Germany. The action of this woman and her motifs are studied in this article. It is also analysed how her activities were determined by the changes on the fronts of World War II. W czasie drugiej wojny światowej dr Edith Faupel intensywnie pomagała hiszpańskim studentom i żołnierzom Błękitnej Dywizji, jednostki, która walczyła w Związku Sowieckim w składzie wojsk Wehrmachtu. Była ona żoną pierwszego ambasadora Niemiec w nacjonalistycznej Hiszpanii, generała Wilhelma Faupela (1936–1937). Faupel był wówczas dyrektorem Instytutu Ameryki Łacińskiej i Towarzystwa Niemiecko-Hiszpańskiego. Ona i jej mąż z oddaniem służyli reżimowi narodowych socjalistów w czasie jego funkcjonowania w Niemczech. W artykule omówiono działania tej kobiety oraz kierujące nią motywy. Dokonano również analizy tego, jak na jej działania wpłynęły zmiany na frontach drugiej wojny światowej.

The author describes sixteen examples of works of medal-making, painting, graphic and sculptural art related to the title medals. As the author shows, the aim of the medals described in the article was to justify the rights of the former Saxon elector to the Polish throne. The recipient, after even a cursory glance With the presented medal material, he could prove himself convinced of the excellent origin of August II and his ancestors (e.g. the medal, dated 1697 and signed on the obverse: C. W. [Christian Wermuth?]), the numerous qualities of the reigning Hercules (e.g. the medal by Georg Hautsch from 1697) or the heraldic connections between the Wettyn coat of arms and official emblems of the Crown and Lithuania (e.g. an unsigned medal from 1697). The author also distinguished and analysed in detail medals of heraldic, mythological-alegoric, emblematic and genealogical character. He also explained the reasons why in the preserved medallic legacy of Augustus II the medals on which the Saxon ruler was perpetuated prevailed in Western European costume, and not – as in the case of medal-making works carried out at the order of the Sobieski royal court – in the dress modelled on antiquity. Autor opisuje 16 przykładów dzieł sztuki medalierskiej, malarskiej, graficznej i rzeźbiarskiej mających związek z tytułowymi medalami. Jak wykazuje autor, podstawowym celem przekazu propagandowego wszystkich przedstawionych w artykule medali było uzasadnienie praw dotychczasowego elektora saskiego do tronu polskiego. Odbiorca po nawet pobieżnym zapoznaniu się z przedstawionym materiałem medalierskim mógł utwierdzić się w przekonaniu co do znakomitego pochodzenia Augusta II i jego antenatów (np. medal, datowany na 1697 rok i sygnowany na awersie: C. W. [Christian Wermuth?]), licznych przymiotów panującego utożsamianego z Herkulesem (np. medal autorstwa Georga Hautscha z 1697 r.) czy heraldycznych związków między herbem Wettynów a oficjalnymi emblematami Korony i Litwy (np. niesygnowany medal z 1697 r.). Autor ponadto wyodrębnił i szczegółowo przeanalizował medale o charakterze: heraldycznym, mitologiczno-alegorycznym, emblematycznym i genealogicznym. Wyjaśnił również powody, dla których w zachowanej spuściźnie medalierskiej po Auguście II przeważają medale, na których władca saski został utrwalony w stroju zachodnioeuropejskim, nie zaś – jak w przypadku prac medalierskich wykonywanych na rozkaz dworu królewskiego Sobieskich – w ubiorze wzorowanym na antycznym.

The paper studies the activities of the All-Union Association “Torgsin” in Ukraine between 1931 and 1935. It proves that the Soviet state needed to mobilize financial resources for implementing the industrialization programme and, therefore, sought additional sources of income. The Soviet authorities elaborated complex measures for this purpose. The grain procurement policy caused mass famine in Ukraine. The establishment of the Torgsin system demonstrated a pseudo-concern of Soviet authorities about the starving population. The Torgsin trade network, founded in the years of mass famine in the early 1930s, extended to the territory of Ukraine and strengthened its organizational structure due to exporting food and industrial goods of high quality. It enabled the state to swindle gold, family values and antiques from the starving population in exchange for foodstuffs and trade currency with foreigners and Soviet citizens through the Torgsin network. W artykule przeprowadzono analizę działalności Wszechzwiązkowego Stowarzyszenia „Torgsin” na Ukrainie w latach 1931–1935. Jego utworzenie było to spowodowane tym, że państwo radzieckie musiało zmobilizować ogromne środki na realizację programu industrializacji i w związku z tym poszukiwało dodatkowych źródeł dochodu. Władze radzieckie opracowały skomplikowany system ich pozyskania. Państwowa polityka skupu zboża doprowadziła do wielkiego głodu na Ukrainie. Utworzenie systemu „Torgsin” było przejawem rzekomej troski władz sowieckich o głodującą ludność. Sieć handlowa „Torgsin” została utworzona w czasie wielkiego głodu, na początku lat trzydziestych XX w. Zorganizowanie sieci sklepów „Torgsin” na terytorium Ukrainy wzmocniło strukturę organizacyjną Stowarzyszenia dzięki pozyskiwaniu wysokiej jakości artykułów spożywczych i przemysłowych. W sklepach sieci realizowano politykę „eksportu wewnętrznego”, sprzedając towary za złoto oraz dewizy. Nabywcami sprzedawanych tam towarów mogli być cudzoziemcy oraz obywatele radzieccy. Umożliwiło to państwu sowieckiemu pozyskanie niemal za bezcen złota, dewiz, pamiątek rodzinnych i antyków od głodującej ludności Ukrainy w zamian za żywność sprzedawaną w sklepach sieci „Torgsin”.

Polish secular Catholics in their press in the first post-war years often dealt with the assessment of Polish national uprisings and the conclusions that could be drawn from them for the present and future. However, these narratives were not only depreciating for anti-Russian uprisings, but tried to understand the motivations of their participants. It has often been written about the need for political realists to consider “realism in relation to the feelings of the nation” but also to shape attitudes towards the rational assessment of political phenomena. Texts that were extremely romantic but also extremely realistic and pacifist were published. The discussions and polemics presented resulted from both disappointment with the results of the war and the failure of their own ideas. Awareness of losses recently suffered by the Polish nation as a result of the implementation of insurgent policy and the conviction that the next uprising could bring disastrous effects for the community had a great impact on their formulation. The most characteristic of the dispute between realists and romantics about the very definition of these concepts, the discussion of “Monte Cassino” in the pages of “Tygodnik Powszechny” proved a certain ideological confusion of journalists, desperate to find themselves in a new reality. Polscy katolicy świeccy w swej prasie w pierwszych latach powojennych częstokroć zajmowali się oceną polskich zrywów narodowych i wnioskami, jakie z nich można było wyciągnąć dla teraźniejszości i przyszłości. Narracje te nie były jednak tylko deprecjonujące antyrosyjskie powstania, ale starały się zrozumieć motywacje ich uczestników. Podnoszono często konieczność uwzględnienia przez politycznych realistów „realizmu względem uczuć narodu”, ale i kształtowania postaw w kierunku racjonalnej oceny zjawisk politycznych. Zdarzały się teksty pozostające w nurcie skrajnie romantycznym, ale i skrajnie realistycznym oraz pacyfistycznym. Prezentowane dyskusje i polemiki wynikały zarówno z rozczarowania wynikami wojny, jak i niepowodzenia własnych koncepcji. Duży wpływ na ich formułowanie miała też świadomość strat, jakie naród polski poniósł w ostatnim czasie na skutek realizowania powstańczej polityki oraz przekonania o tym, że kolejny zryw może przynieść katastrofalne już dla zbiorowości skutki. Najbardziej charakterystyczna dla prowadzonego między realistami a romantykami sporu o samą definicję tych pojęć, dyskusja „o Monte Cassino” na łamach „Tygodnika Powszechnego”, dowiodła pewnego ideowego zagubienia publicystów, rozpaczliwie niejako chcących odnaleźć się w nowej rzeczywistości.

This article is an attempt to meet Franciszek Sikora’s demand for research into the careers of former confederates of Spytek of Melsztyn in 1439. The title hero belonged to Spytek’s fraction, then he took part in the Hungarian expedition of Wladislaus of Varna, and during the reign of Casimirus Jagiellonian his political career accelerated. Thanks to the favor of the rulers, he received endowments of royal property, took over the Łęczyca starosty, reached for land offices and finally got to the royal court. As the court marshal, he joined the group of the political elite of the Kingdom. Artykuł jest próbą wyjścia naprzeciw sformułowanemu przez Franciszka Sikorę postulatowi w sprawie badań karier byłych konfederatów Spytka z Melsztyna z 1439 r. Tytułowy bohater należał do obozu Melsztyńskiego, następnie brał udział w wyprawie węgierskiej Władysława Warneńczyka, a w czasach Kazimierza Jagiellończyka jego kariera polityczna nabrała przyspieszenia. Dzięki przychylności władców otrzymywał zapisy na dobrach monarszych, objął starostwo łęczyckie, sięgnął po urzędy ziemskie, by ostatecznie dostać się na dwór królewski. Będąc marszałkiem nadwornym, wszedł do grona elity politycznej Królestwa.

Rzymskokatolicka parafia w Rembieszycach (woj. świętokrzyskie) powstała w 1438 r. z inicjatywy rodu Odrowążów – właścicieli Rembieszyc i pobliskich wiosek. Źródła historyczne poświadczają w okresie staropolskim obecność dwóch kościołów parafialnych: najstarszy, wzniesiony przed 1438 r., uległ zniszczeniu w wyniku starości; drugi, wystawiony w 1751 r. staraniem miejscowego proboszcza Ludwika Sakiewicza, spłonął w latach dziewięćdziesiątych XVIII stulecia w bliżej nieznanych okolicznościach. W latach 1798–1799 ówczesny kolator Franciszek Saryusz Wolski ufundował trzecią świątynię, która przetrwała do dziś w niemal niezmienionej formie, stanowiąc cenny zabytek drewnianej architektury sakralnej na ziemiach polskich. Publikowany dokument przedstawia wygląd i stan tego obiektu sakralnego w drugiej połowie XIX w., opisuje jego wystrój i wyposażenie, pomniki nagrobne, wyszczególnia kolejnych księży pracujących w parafii. Źródło to w istotny sposób wzbogaca naszą wiedzę na temat miejscowej świątyni i samej parafii.

W artykule przedstawiono wpływ prac Jerzego Maternickiego na rozwój współczesnej historiografii ukraińskiej. Autorka dokonała analizy szeregu prac historyków ukraińskich, którzy powołują się w swoich badaniach na jego opracowania. Wykazała istotny wpływ Jerzego Maternickiego na umacnianie polsko-ukraińskich kontaktów naukowych.

Krytyczna edycja źródłowa dotyczy odnalezionego w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach opisu kościoła parafialnego pw. św. Andrzeja Apostoła w Węgleszynie (woj. świętokrzyskie). Dokument ten został sporządzony na polecenie konsystorza kieleckiego, najpewniej w latach dziewięćdziesiątych XIX w., przez miejscowego proboszcza, księdza Pawła Jędrychowskiego. Jest on o tyle cenny, że zawiera wiele istotnych informacji na temat świątyni parafialnej, pomijanych dotychczas w opracowaniach, jak również nieistniejących dziś zabytków, utraconych bezpowrotnie na początku ubiegłego stulecia (gotycki dzwon, ambona o rzadkiej formie jabłka, dekoracje ścienne). Edycja tekstu źródłowego poprzedzona została częścią wstępną, w której przedstawiono pokrótce dzieje parafii i wsi Węgleszyn, omówiono wygląd zewnętrzny i wewnętrzny świątyni, jej wystrój i wyposażenie.

Prezentowany artykuł opisuje zasoby materialne, źródłowe pod nazwą Ost-Dokumentation (Dokumentacja Wschodnia). W świetle zdeponowanych w tym zespole relacji autor przedstawia warunki życia ludności żydowskiej w getcie łódzkim podczas drugiej wojny światowej w świetle zachowanego sprawozdania jednego z niemieckich urzędników. Relacja ta została spisana po zakończeniu wojny i umieszczona w zespole archiwalnym przechowywanym w niemieckim mieście Bayreuth. Od nazwy tego miasta autor wprowadził określenie "Bayreuthiana" dla zespołów archiwalnych znajdujących się w tamtejszym Bundesarchiv - Archiwum Federalnym w Bayreuth, w Bawarii, w Republice Federalnej Niemiec. "Bayreuthiana" to pojęcie niefunkcjonujące wcześniej w historiografii polskiej i niemieckiej. Zespoły archiwalne tam zdeponowane stanowią bogate źródło informacji o historii społecznej, stosunkach międzyludzkich, relacjach polsko-niemieckich w okresie międzywojennym, także w czasie drugiej wojny światowej i po 1945 r. Niewątpliwie "Bayreuthiana" w formie relacji pisemnych osób mają charakter bardzo subiektywny. Są jednak pewnym, specyficznym źródłem informacji. Jedna z takich relacji, sprawozdań liczy trzy strony i dotyczy getta łódzkiego. Autorem jest Friedrich Prager, który był urzędnikiem wyższego szczebla podczas wojny. Po wojnie osiadł w Garmisch-Partenkirchen i w 1955 r. sporządził swoją relację. W relacji przedstawia getto łódzkie, warunki w nim panujące, życie codzienne, zachowania ludności żydowskiej. Próbuje przedstawić warunki życia Żydów w getcie jako w miarę normalne, pokazując funkcjonowanie różnych instytucji, takich jak sklepy, apteki, szpitale. Presented article describes material, source resources as Eastern Dokumentation (Ost-Dokumentation). In the light of relations deposited in the team, author presents the living conditions of Jewish community in the Litzmannstadt Ghetto during the Second World War which was reported by the one of German clerk. This report was written after the end of the war and was placed in archival collection storaged in German city named Bayreuth. From the name of this city, author has implemented a term "Bayreuthian" for archival collections which were placed in Bundesarchiv - Federal Archive in Bayreuth in Bavaria in Federal Republic of Germany. "Bayreuthiana" is the term which had been not functioning in previous times in a Polish and German historiography. Archival collections which are there located, they are rich source of information about social history, interpersonal relations, German-Polish relations during interwar period, also Second World War, and after 1945. Undoubtedly the "Bayreuthiana" in the form of written reports, they are subjective. However, they are a still specific source of information. One of this kind of report has three pages and is about ghetto in Łódź. Friedrich Prager is the author and what is more, he was a clerk of higher administrative level during war. After war he was living in Garmisch-Partenkirchen and in 1955 his report was made. In his report, he shows Litzmannstadt Ghetto, daily conditions there, daily life, and behaviors of Jewish community. He has tried to present normal living conditions of Jews and also to show functioning of different institutions such as grocery stores, pharmacies or hospitals.

The villages of Charłupia Wielka, Rowy and Drzązny constituted the Charłupia Wielka estate, which lay in the Sieradz Voivodeship in the Polish-Lithuanian Commonwealth. Until the 17th century it belonged to the house of Świnkowie, Malscy of the Nałęcz coat of arms and Zapolscy of the Pobóg coat of arms. As a result of marital contracts and legal lawsuits the lands came into the hands of Jan Franciszek Walewski, the pantler of Sieradz and his wife Bogumiła Konstancja of the Zapolscy family. In the 18th century the consecutive members of the Walewscy family of the Column coat of arms were the owners, namely Jan and Franciszek, the castellans of Rosprza as well as Jan Nepomucen, the Grand Standard Bearer of Sieradz. On the basis of the surviving inventories from the end of the 17th and from the 18th centuries one can follow the fortunes of Charłupia Wielka, Rowy and Drzązny. These domains, which thrived in the time of the Sieradz pantler, deteriorated at the beginning of the 18th century due to problems with creditors. The subsequent owners acquired the goods and undertook the repayment of liabilities. Throughout the century they invested in the properties, hence raising their value. Descriptions of the manor and land buildings show how much changed over the years. The manor became the seat of this Walewscy family line, and the variety of buildings showed that apart from farm work income, the owners drew financial gains from sheep farming and horse breeding. An important matter was also populating the goods, which underwent changes. Having overcome the crisis at the beginning of the 18th century, the number of dependent population increased, and so did the income from agricultural production. The fortunes of the Charłupia Wielka estate show how noble properties of the Sieradz Voivodeship tried to rise after the period of destruction of the Northern War as well as how the problem of debts and management was handled in different periods of economic situation. Wsie Charłupia Wielka, Rowy i Drzązny tworzyły majętność charłupską, która położona w województwie sieradzkim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów należała do XVII w. do rodu Świnków, Malskich herbu Nałęcz i Zapolskich herbu Pobóg. Na skutek umów małżeńskich i procesów sądowych dobra te trafiły w ręce Jana Franciszka Walewskiego, stolnika sieradzkiego, i jego żony Konstancji Bogumiły z Zapolskich. W XVIII w. właścicielami dóbr byli kolejni przedstawiciele rodu Walewskich herbu Kolumna: kasztelanowie rozpierscy Jan i Franciszek oraz Jan Nepomucen, chorąży większy sieradzki. Na podstawie zachowanych inwentarzy z końca XVII i XVIII w. można śledzić losy Charłupi Wielkiej, Rowów i Drzązny. Dobra te, które przeżywały okres rozwoju za czasów stolnika sieradzkiego, podupadły na początku XVIII w. z powodu problemów z wierzycielami. Następni właściciele przejęli owe dobra w swoje ręce i podjęli się spłaty zobowiązań. Jednocześnie przez całe stulecie inwestowali w nie, podnosząc ich wartość. Opisy dworu i budynków towarzyszących wskazują, jak wiele zmieniało się na przestrzeni lat. Dwór stał się siedzibą tej gałęzi Walewskich, a różnorodność zabudowań świadczyła o tym, że właściciele oprócz dochodu z pracy na roli czerpali korzyści finansowe z hodowli owiec czy koni. Ważną kwestią było również zmienne zaludnienie dóbr. Od momentu przezwyciężenia kryzysu z początku XVIII w. liczba ludności zależnej wzrastała, a co za tym szło – rósł również dochód z produkcji rolnej. Losy majętności charłupskiej pokazują, w jaki sposób szlacheckie majątki położone na terenie województwa sieradzkiego starały się podnieść z okresu zniszczeń z czasów wojny północnej oraz jak radzono sobie z problemem ich zadłużenia i zarządzania w różnych okresach koniunktury gospodarczej.

Krytyczna edycja źródłowa poświęcona została powinnościom ludności zamieszkującej podlaskie miasto Tykocin. Jest to fragment inwentarza z 1772 r., spisanego po śmierci właściciela Tykocina – Jana Klemensa Branickiego. Podstawą źródłową edycji jest kopia sporządzona na podstawie aktu wpisanego do akt grodzkich brańskich. Dziś znajduje się ona w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie w zespole Archiwum Roskie w dziale Akta Majątkowo-Prawne pod sygnaturą 122. Wzmiankowane powinności dotyczą zarówno chrześcijan, jak i Żydów zamieszkujących miasto. W tym fragmencie inwentarza opisano również opłaty, daniny i robocizny czynione przez różne grupy zawodowe. Ustęp ten zawiera też dodatkowe informacje, m.in. o miarach, przepisach porządkowych, targach i jarmarkach w Tykocinie.

In 1808 was compiled inventories of economic, with which you can approximately assess the situation of material in the basilian monastery in Werchrata. The monastery belonged to the then diocese of Przemysl. Cause the work on the inventory was scheduled confiscation of property Basilian in Werchrata. It turned out, however, that due to the negligence of confiscation was rendered in modes available today regestry was not the first attempt of carrying out of inventory of goods belonging to the Basilian monks during this difficult period. The confiscation of the movable and immovable property of the monastery in Werchrata solved in 1804, so two years later the monks moved to Krechów. Documents related to confiscation real estate bazilian with Werchrata are proof that the Austrian authorities did not seek a forfeiture. The reason for this could be the anticipation of a slight advantage confiscation poor monastery. In addition, benefactors monastery sought to the retardation of confiscation. Surviving inventories of the monastery in Werchrata solve her financial problems. At the time a small community of monks in Werchrata was already associated with the community of monks of the monastery in Jamnica. Threatening with their bad management of Basilian who are unable to properly use the provided privileges and wages. The explanation for this state of affairs would require, however, a deeper scientific analysis is possible only after finding economic documentation with respect to the period before and after partition of the state. W roku 1808 zostały sporządzone inwentarze, m.in. „Realności klasztoru bazyliańskiego werchrackiego”, dzięki którym można w przybliżeniu ocenić jego sytuację materialną. Dokumenty te są obecnie częścią zasobu Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie. Klasztor należał wówczas do diecezji przemyskiej, dekanatu potylickiego i cyrkułu żółkiewskiego. Przyczyną podjęcia pracy nad inwentarzem była planowana konfiskata mienia werchrackich bazylianów. Okazało się jednak, że z powodu zaniedbania kasata została odsunięta w czasie, a dostępne dzisiaj regestry nie były pierwszą próbą dokonania spisu dóbr należących do bazylianów w tym trudnym okresie. Konfiskatę dóbr ruchomych i nieruchomości monasteru w Werchracie zarządzono już w 1804 r., więc dwa lata później mnisi przenieśli się już do Krechowa. W rzeczywistości jednak aż do 1808 r. nie było mowy o faktycznym przejęciu dóbr klasztornych przez państwo. Dokumenty związane z kasatą nieruchomości bazylianów z Werchraty wydają się jednak dowodzić, że władze austriackie nie naciskały zbyt mocno na szybkie przeprowadzenie konfiskaty. Powodem tego mogło być przewidywanie niewielkiej korzyści z kasaty monasteru. Można sformułować hipotezę, że dobrodzieje monasteru byli zainteresowani odsuwaniem konfiskaty w czasie, a sformalizowane działania austriackiej biurokracji mogły im to skutecznie umożliwić. Zachowane inwentarze kasatowe monasteru w Werchracie ujawniają jego problemy materialne. U progu konfiskaty klasztornego majątku nieliczna społeczność werchrackich mnichów była już połączona ze społecznością zakonników monasteru w Jamnicy, co dowodzi niewielkiej liczebności obu monasterów. Niepokojąca była przy tym niegospodarność bazylianów, którzy nie potrafili należy­cie wykorzystać nadanych sobie przywilejów i uposażeń. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy wymagałoby jednak głębszej naukowej analizy, możliwej dopiero po odszukaniu dokumentacji gospodarczej powstałej w okresie przed- i porozbiorowym.

W tekście podjęto próbę zaprezentowania form legitymizacji władzy, a także środków i narzędzi, jakie wykorzystywał w tym celu uzurpujący sobie władzę nad Mediolanem Ludovico Sforza. Ważnym i ciekawym zagadnieniem są podejmowane przez renesansowych i wczesnonowożytnych władców próby zalegitymizowania nieprawnie zobytej władzy nie tylko środkami politycznymi, lecz także poprzez mecenat kulturalny i artystyczny. Pierwsza część tekstu poświęcona została drodze Ludovica do przejęcia władzy nad księstwem, druga zaś podejmowanym przez niego zabiegom, które miały mu pozwolić ją uprawomocnić.

The aim of the article is to analyze the organizational forms and personnel composition of the Lublin Voivodeship Order Committee, which was the institution of territorial administration of the insurrection authorities in 1794. It indicates the circumstances of Lublin’s accession to the act of rising, the prevailing social and political moods, differences in attitudes, which is particularly important in the context of involvement of burghers representatives in the work of the commission. An important element was to determine how the changes taking place in the insurgent central administration affected the functioning of the local institution. The conducted research allowed to determine the solutions used by the commissioners in the face of several times occupied by Lublin by the Russian and Austrian armies. Celem artykułu jest analiza form organizacyjnych oraz składu personalnego Komisji Porządkowej Województwa Lubelskiego, która stanowiła instytucję administracji terytorialnej władz insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. Wskazuje na okoliczności przystąpienia Lubelskiego do aktu powstania, panujące wówczas nastroje społeczne i polityczne, różnice postaw, co jest szczególnie istotne w kontekście zaangażowania w prace komisji porządkowej przedstawicieli stanu trzeciego. Ważnym elementem było ustalenie, w jaki sposób zmiany zachodzące w powstańczej administracji centralnej rzutowały na funkcjonowanie instytucji lokalnej. Przeprowadzone badania pozwoliły na określenie rozwiązań stosowanych przez komisarzy w obliczu kilkukrotnego zajmowania Lublina przez wojska rosyjskie i austriackie.

In different periods, Christian wall paintings have visualised various attitudes towards programmes, images and iconographies that were closely linked with the religious identities of communities. Following the emergence of nationalism in Georgia in the mid-19th century, wall paintings of this period also began to respond to national identity. The chronological limits of this article are determined by crucial events in the history of the country, such as the conquest of East Georgia by the Russian Empire in 1801 and the proclamation of the independence of the Democratic Republic of Georgia in 1918. Between these two events, a number of church paintings was created throughout Georgia. Some of them fully intended to promote the Russian imperial identity and served to consolidate the power of the Empire over the conquered country. While others, reflected the ideas and aspirations of Georgian nationalism. They are very different from the medieval examples displaying a growing interest in national saints and the events of Christian Georgian history. This paper is focused on the most significant examples.

A breakthrough in the unleashing of mass terror in the USSR was the February– March Plenum of the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union (b) (1937), which initiated the activities of the NKVD to liquidate “counter-revolutionary elements”. Parallel to these activities, from July 1937 to November 1938, operations were carried out against “hostile nationalities” – a potential “fifth column”, “insurgent base” in case of war. They included all layers of the population. More than 335,000 people were convicted at that time, almost 74% of whom were shot. The main goal was to destroy the remains of “nationalist elements” – a base for foreign intelligence services. On the example of this operation in Kyrgyzstan were presented its stages (preparation, arrest, investigation, sentence) and “technology” of repression. Referring to the “Polish operation” of the NKVD, more detailed archival information about Ludwik Krynicki’s case was provided. An analysis of the national origin of 137 victims was carried out, the remains of which were excavated in Czon-Tasz, as well as the national composition of almost 21 thousand people repressed in Kyrgyzstan in 1918–1953 (including 180 Poles). Przełomem w rozpętaniu masowego terroru w ZSRR stało się lutowo-marcowe plenum KC WKP(b) (1937), które zainicjowało działania NKWD na rzecz likwidacji „kontrrewolucyjnych elementów”. Równolegle do tych działań prowadzone były od lipca 1937 r. do listopada 1938 r. operacje przeciwko „wrogim narodowościom” – potencjalną „piątą kolumną”, „bazą powstańczą” na wypadek wojny. Obejmowały one wszystkie warstwy ludności. Skazano wtedy ponad 335 tys. osób, spośród których rozstrzelano prawie 74%. Głównym celem było zniszczenie resztek „nacjonalistycznych elementów” – bazy dla zagranicznych wywiadów. Na przykładzie tej operacji w Kirgizji zostały przedstawione jej etapy (przygotowania, aresztowanie, śledztwo, wyrok) oraz „technologia” represji. Nawiązując do „operacji polskiej” NKWD, przytoczono bliższe informacje archiwalne o sprawie Ludwika Krynickiego. Dokonano analizy pochodzenia narodowościowego 137 ofiar, których szczątki wydobyto w Czon-Tasz, a także składu narodowego prawie 21 tys. represjonowanych w Kirgizji w latach 1918–1953 (m.in. 180 Polaków).

Historical Institute (IH) of University of Lodz was established on 24 June 1948. The first years of its activity took place during the Stalinism period. The stuff and students were subjected to propaganda and were engaged in different political actions. Researches and didactics were imposed into methodology of Marxism-Leninism. The students of IH articulated their objection towards such practices in 1956 and therefore in next years, took place many positive changes. One of them was the possibility of making trips to archives and libraries in western countries. Unfortunately, in 1968 the Institute experienced many political upheavals. The consequences of anti-Semitic campaign, which were then set off, was dismissal from work and emigrating from Poland of four employees of IH. During next years, functioning of the Institute and life of the students were subjected to strong political pressure again. Its expression were e.g. working- -class practices of first year students. The situation in the Institute changed only when in 1980 Independent Self-governing Trade Union “Solidarity” was created. The students and employees started to fight for their issues. The former ones took part in nearly month-long sit-down strike (January–February 1981). After the introduction of martial law two students were interned, besides the stuff and students were forbidden to conduct any independent activities. Some of them however got engaged in underground activity. The legal activity started again only in May 1988. In this time the students government on the IH was created. The students and employees joined into the transitions which took place in 1989. One of adjuncts became even the Member of Parliament (so-called contractual Parliament). Instytut Historyczny (IH) Uniwersytetu Łódzkiego został utworzony 24 czerwca 1948 r. Pierwsze lata jego działalności przypadły na okres stalinizmu. Kadra i studenci zostali wtedy poddani propagandzie i byli angażowani w różne akcje polityczne, a badaniom i dydaktyce narzucono metodologię marksistowsko-leninowską. Swój sprzeciw wobec tych praktyk studenci IH wyrazili w 1956 r. i dlatego w kolejnych latach nastąpiło wiele korzystnych zmian. Jedną z nich była możliwość wyjazdów pracowników do archiwów i bibliotek w krajach zachodnich. Niestety w 1968 r. Instytut doświadczył wielu politycznych wstrząsów. Następstwem uruchomionej wtedy kampanii antysemickiej było zwolnienie z pracy i wyjazd z Polski czterech pracowników IH. W kolejnych latach funkcjonowanie Instytutu i życie studentów ponownie poddano silnej presji politycznej. Jej wyrazem były np. obowiązkowe praktyki robotnicze dla studentów I roku. Dopiero gdy w 1980 r. powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” w Instytucie sytuacja się zmieniła. Studenci i pracownicy zaczęli walczyć o swoje interesy. Ci pierwsi uczestniczyli nawet w trwającym blisko miesiąc strajku okupacyjnym (styczeń–luty 1981 r.). Po wprowadzeniu stanu wojennego dwóch studentów zostało internowanych, poza tym pracownikom i studentom zabroniono prowadzenia wszelkiej niezależnej działalności. Niektórzy z nich podjęli jednak aktywność w podziemiu. Jawna działalność niezależna została na nowo podjęta dopiero w maju 1988 r. Powstał wtedy w IH samorząd studencki. Studenci i pracownicy włączyli się też w przemiany, które nastąpiły w 1989 r. Jeden z adiunktów został nawet posłem na Sejm (tzw. Sejm kontraktowy).

The article presents a selected campaign of the Russo-Turkish War, which Turkey fought with Russia and its ally, Austria, in 1787–1792. The Author used the reports of „Gazeta Warszawska” – a leading information magazine, published in 1774–1793 under the editorial supervision of an ex-Jesuit, Father Stefan Łuskina, as the principal source of information. Throughout the entire conflict, Łuskin’s newspaper reported regularly (almost in every issue) on activities on the eastern front. The editor-in-chief was an advocate of pro-Russian position, which did affect the information provided by the publication. The news from the Eastern War published in „Gazeta Warszawska” was selected in such a way as to show the superiority of the Russian army over the Ottoman fleet and army and to prove that the opponents of the Tsaritsa opponents would be inevitably defeated. Artykuł przybliża wybraną kampanię wielkiej wojny wschodniej, która toczyła się w latach 1787–1792 między Turcją a Rosją i sprzymierzoną z nią Austrią. Źródłem informacji wykorzystanych przez Autorkę są doniesienia „Gazety Warszawskiej” – czołowego pisma o charakterze informacyjnym, ukazującego się w latach 1774–1793 pod redakcją eks-jezuity, księdza Stefana Łuskiny. Przez cały okres trwania konfliktu łuskinowska gazeta regularnie (niemal w każdym numerze) relacjonowała działania na froncie wschodnim. Ksiądz redaktor był zwolennikiem orientacji prorosyjskiej, co nie pozostało bez wpływu na treść przekazywanych informacji. Publikowane w „Gazecie Warszawskiej” wiadomości z wojny wschodniej dobierał w taki sposób, aby wykazać wyższość oręża rosyjskiego nad flotą i armią osmańską oraz dowodzić nieuchronności klęski przeciwników carycy.

Research interest in the Łaski family of Korab coat of arms resulted in an array of interesting works and several times more postulates and research queries. Studies from the turn of the 19th and 20th century need to be updated and completed. This concerns both the factual issues and interpretational ones. In his article the author undertakes to accomplish these postulates in relation to the period of education and peregrinations of three representatives of the family from Łask: Hieronim, Jan and Stanisław, sons of Jarosław and Zuzanna of Bąkowa Góra and nephews of chancellor and primate Jan Łaski. Apart from reconstructing some events, the author reinterpreted the preserved source material and juxtaposed the results with the previous state of research. This resulted in identifying some inaccuracies reproduced for decades or statements unconfirmed by any sources which are deep rooted in the historiography. Zainteresowanie badawcze rodziną Łaskich herbu Korab przyniosło szereg interesujących prac oraz wielokrotnie więcej postulatów i pytań badawczych. Powstałe na przełomie XIX i XX w. opracowania wymagają dziś aktualizacji i uzupełnienia. Dotyczy to tak kwestii faktograficznych, jak i interpretacyj­nych. W artykule autor podejmuje próbę realizacji tych postulatów w odniesieniu do czasu edukacji i peregrynacji trzech przedstawicieli rodziny z Łaska: Hieronima, Jana i Stanisława, synów Jarosława i Zuzanny z Bąkowej Góry, bratanków zaś kanclerza i prymasa Jana Łaskiego. Obok rekonstrukcji wydarzeń dokonano ponownej interpretacji zachowanego materiału źródłowego i zestawiono otrzymane wyniki z dotychczasowym stanem badań. Efektem tego zabiegu jest wskazanie powtarzanych przed dekady nieścisłości lub niemających ugruntowania źródłowego twierdzeń, które utrwaliły się w dotychczasowej historiografii.

In the initial period of the World War I, there were two committees in Lodz with the status of social aid institutions: Główny Komitet Obywatelski miasta Łodzi – GKO (Main Citizens’ Committee of the City of Lodz) and Komitet Obywatelski Niesienia Pomocy Biednym – KONPB (Citizens’ Committee for Providing Aid to the Poor). Both of those organizations were formed virtually at the same time, i.e. on the first days of August 1914, and their activities complemented each other. The first of them took over the function of the city government with a number of competences in administration after Władysław Pieńkowski had left the city; the other one focused its efforts on typical social care for residents, who had suddenly found themselves in a situation of hazard to their safety, life, and health, at the risk of losing the source of income. The main goal of KONPB in the initial phase of the war was to provide material aid to the poorest residents of Lodz; the most important form of support used by the greatest number of people was provision of food. It was used by people of all religions and nationalities. They included, most of all, factory workers with families, people who lost their source of income, families of enlisted reservists, immigrants, homeless people, and those using services of many Lodz philanthropic and social organizations and institutions. This work presents several aspects of KONPB activities, such as the origins, structure, tasks, and financial resources as well as the cooperation and communication with GKO. Lodz citizens’ committees were liquidated by German occupation authorities on 30 June 1915, after almost a year of operations. W początkowym okresie pierwszej wojny światowej istniały w Łodzi dwa komitety o statusie instytucji pomocy społecznej: Główny Komitet Obywatelski miasta Łodzi (GKO) i Komitet Obywatelski Niesienia Pomocy Biednego (KONPB). Obie te organizacje powstały praktycznie w tym samym czasie, tj. w pierwszych dniach sierpnia 1914 r., a ich działania wzajemnie się uzupełniały. Pierwszy z nich przejął funkcję miejskiego rządu z szeregiem kompetencji w administracji po opuszczeniu miasta przez prezydenta Władysława Pieńkowskiego; drugi skupił się na typowej opiece społecznej dla mieszkańców, którzy nagle znaleźli się w sytuacji zagrożenia dla ich bezpieczeństwa, życia i zdrowia, ryzykując utratę źródła dochodu. Głównym celem KONPB w początkowej fazie wojny było zapewnienie pomocy materialnej najbiedniejszym mieszkańcom Łodzi; najważniejszą formą wsparcia stosowaną przez największą liczbę osób było dostarczanie żywności. Korzystali z tego ludzie wszystkich religii i narodowości. Wśród nich byli przede wszystkim robotnicy fabryczni z rodzinami, ludzie, którzy stracili źródło dochodu, rodziny rezerwistów, imigrantów, bezdomnych i tych korzystających z usług wielu łódzkich organizacji filantropijnych i społecznych. W artykule przedstawiono kilka aspektów działań KONPB, takich jak geneza KONPB, struktura, zadania i zaplecze finansowe, a także współpracę i komunikację z GKO. Łódzkie komitety obywatelskie zostały zlikwidowane przez niemieckie władze okupacyjne 30 czerwca 1915 r., po prawie roku działalności.

A new opening in Polish-Italian economic relations took place at the turn of the fifties and sixties. As a result of this opening, there are contracts signed in 1958 and 1960 and a gradual increase in trade turnover. The next stages of this cooperation were: the agreement of 14 July 1965 (on economic, industrial and technical cooperation) and 18 February 1970 (on trade and economic relations). Trade turnover with Italy in 1969 represented nearly 3% of total turnover of Polish foreign trade with developed capitalist countries. In 1966, Italy took the fourth place (after Great Britain, Germany and the USA) in Polish exports to capitalist developed countries and second place in imports from this group of states. Poland exported mainly to agri-food and raw materials (coal, sulfur) and imported machinery and equipment as well as metallurgical and chemical blanks. In the 1960s, the Polish authorities decided to invest heavily in Italy. In 1965, the Polish authorities signed an agreement with Fiat for the production of a mid-range car (Fiat 125p) in Poland, which resulted in a large loan. Cooperation with the Turin concern was the most recognizable element of Polish-Italian industrial cooperation during this period. Nowe otwarcie w polsko-włoskich stosunkach gospodarczych nastąpiło na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w.. Efektem tego otwarcia były umowy podpisane w 1958 i w 1960 r. oraz stopniowe zwiększenie obrotów handlowych. Kolejne etapy tej współpracy wyznaczają umowy: z 14 lipca 1965 r. (o współpracy gospodarczej, przemysłowej i technicznej) i z 18 lutego 1970 r. (o stosunkach handlowych i gospodarczych). Obroty handlowe z Włochami w 1969 r. stanowiły blisko 3% całości obrotów polskiego handlu zagranicznego z rozwiniętymi krajami kapitalistycznymi. W 1966 r. Włochy zajmowali czwarte miejsce (po Wielkiej Brytanii, RFN i USA) w polskim eksporcie do rozwiniętych krajów kapitalistycznych i drugie miejsce w imporcie z tej grupy państw. Polska eksportowała do Włoch głównie towary rolno-spożywcze oraz surowce (węgiel, siarka) a importowała maszyny i urządzenia oraz półfabrykaty hutnicze i chemiczne. W latach sześćdziesiątych władze PRL zdecydowały się na duże zakupy inwestycyjne we Włoszech. W 1965 r. władze polskie podpisały porozumienie z Fiatem na produkcję w Polsce samochodu średniolitrażowego (Fiat 125p), na co uzyskały duży kredyt. Współpraca z turyńskim koncernem była najbardziej rozpoznawalnym elementem polsko-włoskiej kooperacji przemysłowej w tym okresie.

In the resources of the Central State Historical Archives of Ukraine in Lviv, sources about the Jesuits concerns various parts of Galicia, and, in some cases, lands beyond its borders. Most archival units containing documents from the period of kasat are not widely known, and some of them are probably not used at all. The documents archived here may be of interest to art historians, as well as historians of material culture or medical historians. Part of them may prove useful also in research on pre- and fortune-possession of Jesuits in the Austrian Partition and outside its borders. The wide chronological range and the abundance of this material lead to the conclusion that it well reflects the subsequent stages in Jesuit history after the dissolution of the order in 1773. Many documents relate to just this and the period before and after the restoration of the Order in 1814. His delegalization in 1848 and the way of the Jesuits to abolition in 1853 are well documented. Preserved inventories don’t have to be fully reliable, of course. They may also not reflect the actual possession of the order in the period before the dissolution. The important thing is, that they allow at least a partial reconstruction of the equipment of churches, colleges, pharmacies or convents. These documents also contain lists of monks and a discussion on providing them with means of subsistence. Thanks to them, we also get a spatial picture of the development of post-Jesuit plots, gradually merging into the urban organism modernized in the 19th century. W zasobach Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie źródła odnoszące się do jezuitów dotyczą różnych części Galicji, a w niektórych przypadkach także terenów poza jej granicami. Większość jednostek archiwalnych zawierających dokumenty z okresu kasat zakonu nie jest powszechnie znana, a niektóre z nich prawdopodobnie nigdy nie były wykorzystywane. Zaprezentowane w artykule dokumenty mogą zainteresować historyków sztuki, a także historyków kultury materialnej lub historyków medycyny. Część z nich może okazać się przydatna także w badaniach nad przed- i pokasatowym stanem posiadania jezuitów w zaborze austriackim i poza jego granicami. Szeroki zakres chronologiczny i bogactwo tego materiału prowadzą do wniosku, że dobrze odzwierciedla on kolejne etapy historii jezuickiej po rozwiązaniu zakonu w 1773 r. Wiele dokumentów dotyczy też okresu po jego przywróceniu w 1814 r. Jego delegalizacja w 1848 r. i droga do zniesienia jezuitów w 1853 r. są dobrze udokumentowane. Zachowane zasoby nie muszą być oczywiście w pełni niezawodne. Mogą również nie odzwierciedlać faktycznego stanu posiadania w okresie przed rozwiązaniem. Ważne jest to, że pozwalają przynajmniej na częściową rekonstrukcję wyposażenia kościołów, kolegiów, aptek lub klasztorów. Dokumenty te zawierają również listy mnichów i dyskusję na temat zapewnienia im środków utrzymania. Dzięki nim otrzymujemy także przestrzenny obraz ewolucji działek pojezuickich, stopniowo łączących się z modernizowanym w XIX w. organizmem miejskim.

The cognitive value of the regional press remains high level by coverage and commenting on causes close to the society. The article is an attempt to reconstruct the cultural life of the citizens of Tarnów. This perspective was sketched on the basis of the assessment of the society’s activity during cultural events. The key to explaining this phenomenon were materials in the State Archives in Krakow, a branch in Tarnów and also available in the Federation of Digital Libraries. The most valuable information’s was obtained from “Nasz Głos”, “Głos Ziemi Tarnowskiej” and from the weekly “Nowiny-Smok”. The lecture consists of three parts. The first one aims to outline the history of regional press in Tarnów and also to present the situation of local cinemas and theaters. The next part is the analysis of issues related to cinema, theater or other cultural events. It is necessary to look here from the point of view of the reader who, based on newspaper articles, shapes his opinion regarding the interest in culture developing in Tarnów. The last part is an attempt to summarize the press influence to the development of cultural events in the city. Wartość poznawcza prasy regionalnej pozostaje na wysokim poziomie dzięki relacjonowaniu i komentowaniu spraw bliskich danemu społeczeństwu. Artykuł jest próbą rekonstrukcji życia kulturalnego mieszkańców Tarnowa. Perspektywa ta została sformułowana na podstawie oceny aktywności społeczeństwa podczas wydarzeń kulturalnych. Kluczem do wyjaśnienia tego zjawiska stały się materiały z Archiwum Państwowego w Krakowie, oddział w Tarnowie, a także dostępne w Federacji Bibliotek Cyfrowych. Najwięcej cennych informacji udało się pozyskać z „Naszego Głosu”, „Głosu Ziemi Tarnowskiej” i z tygodnika „Nowiny-Smok”. Praca składa się z trzech części. Pierwsza ma na celu zarysowanie historii prasy regionalnej Tarnowa a także przedstawienie sytuacji tamtejszych kin i teatrów. Kolejna cześć to analiza zagadnień związanych z kinem, teatrem czy innymi wydarzeniami kulturalnymi. Należy spojrzeć tutaj z punktu widzenia czytelnika, który na podstawie artykułów prasowych kształtuje swoje zdanie dotyczące rozwijającego się w Tarnowie zainteresowania kulturą. Ostatnia cześć staje się próbą podsumowania wpływu prasy na rozwój wydarzeń kulturalnych miasta.

Bronia (Brejndl) Baum (1896–1947) was an orthodox writer, activist and publicist. She was born in a Hasidic family in Tomaszow Mazowiecki. She published poems and articles in Yiddish in “Der Jud”, “Dos Jidisze Togblat”, “Bejs Jakow” and in Hebrew in “Bat Izrael”, “Baderech”. In the family archive among the manuscripts of Bronia Baum from 1912–1921, a diary written in Russian has been preserved. Considering the content and form of records, it can be most accurately described as an intimate diary. The notes of Bronia Baum are a valuable source for research in the field of local Jewish history, especially during the First World War, but also for issues related to Jewish orthodoxy, Zionism and religious feminism.

The forming social group – the intelligentsia of Lithuanian-Belarussian lands came from impoverished nobility. The article discusses the legal, social and political conditions, in which the official intelligentsia constituted itself. It shows the determinants of its development and the motives for choosing careers in the Russian administration. He analyzes the social composition of individual administrative officials before the outbreak of the January Uprising. He also cites an example of an official biography of the impoverished nobleman Stanisław Doliński. Formująca się grupa społeczna – inteligencja ziem litewsko-białoruskich wywodziła się ze zubożałej szlachty. Artykuł dotyczy warunków prawnych, społecznych i politycznych, w jakich inteligencja urzędnicza się konstytuowała. Ukazuje uwarunkowania jej rozwoju oraz motywy wyboru karier w administracji rosyjskiej. Analizuje skład społeczny poszczególnych urzędów administracyjnych przed wybuchem powstania styczniowego. Przytacza też przykład urzędniczej biografii zubożałego szlachcica Stanisława Dolińskiego.

Siberia, exile, wandering, captivity – there are an experiences accompanying the another gen­erations of Poles, who were affected by the oppressive policy of the eastern neighbor of our country – Russia (USSR). Independently from the historical forms of power that had been gov­erned over the Neva or the Kremlin, the Polish fates in the East bring to mind most often these martyrological pages of the history of the native. In fact, the repressions suffered by many Poles from the Russian (and Soviet) state were so severe that it is difficult to make other associations. The first generation of Polish exiles in Siberia was found themselves there in the XVIIIth century after defeat of the Bar Confederation. The next, significant in terms of numbers the deportations, became a consequence of further lost XIXth century national uprisings, and in the last decades of the annexation era, they were the result of underground and revolutionary activity undertaken by later generations of Poles. Twentieth century history is an another chapter – mass repressions against Poles-citizens of the USSR in the 1930s, exiles and deportations of the inhabitants of the Second Polish Republic dur­ing World War II, or imprisonment in the camps of the „GULAG archipelago” in the post-war Stalinist period is an era of brutal dissent of the totalitarian regime with Poles. A tsar’s deporta­tions, or even a captivity, is something completely different from the Stalinist gulags, prisons and exile. They are connected only by the geographical direction – East.

In the Russian-Japanese war in 1904–1905 about 50,000 Polish soldiers took part in the ranks of the Russian army. During the journey to the front of the Trans-Siberian Railway they had the opportunity to see Siberia for the first time. In letters to relatives and loved ones, they described their impressions of this trip. Unfortunately, very few of them have been preserved in the original, but fortunately many of them were reprinted by the Polish press during the war. Thanks to this, we can see what Polish soldiers remembered about this journey. The soldiers, mostly peasants, described the Siberian nature – mountains, forests, rivers, climate, Siberian cities and villages, the appearance and customs of their inhabitants. Separate fragments were also devoted to local food and prices of food products that increased significantly during the war. A lot of space is also occupied by descriptions of the Trans-Siberian Railway itself, especially bridges and tunnels that made a great impression on the soldiers. A separate place in the letters is occupied by fragments concerning the attitude of the soldiers themselves, religious life and meetings with the Poles living in Russia.

The article shows the questions of repatriation and citizenship in Polish-Soviet relations. Not all of Polish migrations from the USSR in 20th century could be recognized as repatriation. That is why author categorizes different migrations as „repatriation” or „resettlement” according to legal and historical issues. The article explains the relation between the terms „repatriation” and „Polish citizen” in different periods of contemporary Polish history.