Search

Bu makalede, özgün bir İslam felsefe geleneğinin oluşumunda öncü role sahip bir Müslüman Arap filozofu olan El-Kindi’nin felsefi görüşleri incelenmiştir. Meşşai felsefe geleneğinin öncüsü olan ve Abbasi hilafetindeki üç halife döneminde (Me’mun, Mu’tasım ve Vasık) gelişim gösteren Mu’tezile akımı ile paralellik arz eden görüşlere sahip olan El-Kindi’nin, bilgi, varlık, akıl, ahlak, siyaset ve kişisel erdem ile toplumsal erdemi birleştiren akıl ve mutluluk ilişkisine dair görüşleri analiz edilmiştir.

Kur’an’da, inananlara tavsiye edilen veya emredilen, ağyârını mani, etrafını cami bir siyasi rejim, siyasi yöneticinin seçilmesine dair teferruatlı bir usul, devlet-toplum-birey ilişkilerinin mahiyetini ilgilendiren detaylı kurallar yoktur. Bu gibi ayrıntılandırılmış sofistike kuralları Peygamber’in eylemlerinde bulmak da mümkün değildir. Öyle ki Hz. Muhammed, kendisinden sonra gelecek siyasi lideri dahi belirlememiştir. Kur’an ve Peygamber’in hayatına bakıldığında, İslam’ın, müminlere, siyasi ilişkilerini akıl, ilim ve toplumsal zorunluluklar çerçevesininde belirlemek üzere geniş serbestiyet verdiği/bıraktığı görülmektedir. Bununla birlikte Kur’an ve Peygamber’in hayatında, muayyen temel ve ahlaki ilkelerin bulunduğu görülmektedir. Bu makalede bu temel ilkeler tahlil edilecektir.

Bu makalede İslam siyasi aklı ve düşüncesinin teşekkülü Cabirî’nin teorik perspektifi çerçevesinde analiz edilmiştir. Akide, kabile, ganimet ve iktidarın, İslam siyasal aklının oluşumundaki rolleri incelenmiş; bu itibarla İslam öncesi Arapların siyasi, iktisadi ve içtimaî yapısı, ardından Peygamber ve Dört Halife dönemindeki somut hadiseler üzerinden İslam siyasi akıl ve düşüncesinin Emevî ve Abbasî saltanatına dönüşme süreci tahlil edilmiştir. İslam-öncesi Arap toplumlarının sosyo-politik ve iktisadi yapılarının, Peygamberve sonrası dönemde İslam siyasi düşüncesinin teşekkülünde belirleyici bir rol oynadığı vurgulanmıştır.

Türkiye’de imparatorluktan ulus‐devlete geçiş sürecinde geleneksel değerlerin kaldırılması toplumun/bireylerin değerler dünyasında boşluklar yaratmıştır. Bu boşluğu doldurmak üzere icat edilmiş olan “modern” değerler boşluğu doldurmak yerine daha da derinleştirmiştir. Bu makalenin amacı, Osmanlıdan Cumhuriyet’e geçişte bireylerin anlam dünyalarında oluşan boşluğu doldurmak için yardıma çağrılan tarih, din ve milliyetçilik anlayışının eleştirel analizini yapmaktır.Osmanlı imparatorluğundan cumhuriyet Türkiye’sine geçişte, asıl dönüşüm çok etnikli ve çok dinli bir imparatorluktan “laik” ve tekçi ulus‐devlete geçiş alanında yaşanmıştır. İmparatorluktan ulus‐devlete geçiş, ulus‐devletin öznesi olan ulusun, kimlerden oluşacağı, hangi araçlar vasıtasıyla inşa edileceği, dinin ulus inşasında yerinin olup/olmayacağı sorularını beraberinde getirmiştir. Modernist bir proje olarak ulus‐devletler, belli bir etnik kor üzerine inşa edilir ve geçmişin yeniden yorumlanması, kahramanlıklar, semboller ve mitler üretilmesi üzerine kurulur.1 Milliyetçi entelijensiyanın söylediğinin aksine, milletler milli bir uyanışın sonucu değildir, ya da Gellner’in deyimiyle, “milliyetçilik, milletlerin kendi öz‐bilinçlerine uyanma süreci değildir; ulusların var olmadığı yerde onları icat eder.”2 Milleti milliyetçilerin inşası olarak gören modernist kuramcıların tamamı toplumsal, iktisadi ve teknolojik dönüşümlerin ulus‐devlet ve ulusu tarih sahnesine çıkardığını, tarihin her döneminde millet ve milliyetler‐den söz edilemeyeceğini savunurlar. Millet, “Belirli bir toprak parçası ya da yurtta yaşayan, ayrı bir ortak dili ve kültürü olan az ya da çok kurumsal olarak olgunlaşmış, tarihsel bir cemaat”3 olarak tanımlanırsa, milletlerden söz edebilmek için gerekli olan homojen bir kültür, tek bir dil ve kurumsal olgunlaşmanın sağlanabilmesi gereklidir. Ülkenin tamamındaki insanlara ortak bir eğitim, standart haberler verilmesi ve ortak bilinç yaratılması için gerekli olan teknolojik olanakların ancak modern çağda elverişli hale geldiğini görülür. Diğer bir deyiş‐le, millet verili, ezel/ebed bir kavram olmadığından, milliyetçilerin bir inşası olduğundan, milletin oluşturulması için teknolojik olanakların varlığı merkezi önemdedir. Çünkü millet yukarıdaki tanımlamada da belirtildiği gibi, ortak dil, kültür ve bilincin olduğu tarihsel cemaattir. Bu bağlamıyla, modernist kuramcılar milletlerin, inşası, icadı, muhayyelliği üzerinde dururlar.

Devletin bekasını merkeze alan cumhuriyet modernleşmesi, Osmanlıdan cumhuriyete geçiş sürecinde biçimsel dönüşümler yaşanmış olmasına rağmen, Türk‐İslam imparatorluklarının nizamı âlem, kadim devlet anlayışın özsel olarak devamıdır. Devlet‐toplum‐birey denkleminde Osmanlı’da olduğu gibi cumhuriyette de devlet, birey ve toplum karşısında her zaman önemli bir konumda olmuştur. Çalışmanın amacı Türk‐İslam imparatorlukları geleneği ile biçimsel anlamda örtüşen Batı etkisiyle oluşan Osmanlı modernleşmesi ile Cumhuriyet Türkiye’si arasındaki süreklilikleri açığa çıkarmaktır.