Search

Ulaşım ihtiyaçları dolayısıyla yükselen araç sayıları ve fosil yakıt kullanımları otomotiv sektörü için büyük problemler yaratmaktadır. Gerek fosil yakıt rezervlerinin tükenmesi, rezervlerin tükenmeye devam etmesinden kaynaklı olarak fiyatların yükselmesi, gerekse araçların kullanıldığı şehir içi ortamlarda hava kirliliğine sebebiyet vererek yaşam kalitesini düşürmesi otomotiv sektörünü alternatif güç kaynaklarına çalışmalar yapmaya yönlendirdi.Şu anda alternatif çalışmalar arasında en yaygın çalışmalar ise elektrikli araçlar üzerine yapılıyor. Elektrikli araçlar basitçe batarya gibi bir enerji depolayabilen güç kaynağından aldığı enerjiyi elektrik motoru üzerinde hareket enerjisine çevirerek araçların hareket etmesini sağlamaktadır. Ancak batarya teknolojilerinin istenilen seviyede gelişememesi, hızlı şarj desteği olmaması menzilinin düşük olmasına ve kullanım kolaylığı sağlayamamasına sebep oluyor. Bu yüzden elektrikli araçların geliştirilmesi üzerine en çok pil ve enerji verimliliği çalışmaları yapılıyor.Elektrikli araçların enerji verimliliğini arttırabilmek adına kullanılan yöntemlerden biri rejeneratif frenlemedir. Bu yöntemin esas amacı içten yanmalı motora sahip araçlarda sürtünme ile sağlanan frende kaybedilen enerjiyi pile geri depolayabilmektir. Bunun için elektrik motorunun bağlı olduğu tekerlerde frenleme esnasında elektrik motoru tarafından ters tork uygulanır ve elektrik motoru jeneratör olarak çalışmaya başlar. Böylelikle tekerleğin sahip olduğu kinetik enerji elektrik motorunun vasıtasıyla pile kimyasal enerji olarak geri depolanır. Bu olayların sonucunda ise araç yavaşlar.Rejeneratif frenleme yönteminin kullanılması ile menzil sorunu yaşayan araçların menzili aracı fişe takmadan bir miktar daha uzatmayı sağlar ve verimliliği arttırır. Ancak bu bütün fren enerjisinin geri kazanılacağı anlamına gelmez. Arada bulunan komponentlerin verimleri ve düzensizlikler bu geri kazanımın kayıplara uğramasına sebep olur.Bu çalışmada İstanbul Teknik Üniversitesi içerisinde bulunan ring servisinin yol bilgileri toplanarak detaylı güç tüketimi analizi yapılmıştır ve olası bir elektriklileştirme uygulaması sonrasında rejeneratif frenleme ile kazanılabilecek enerji miktarı hesaplanmıştır.Çalışmanın en önemli süreçlerinden biri yol verisinin ve araç sürüş verilerinin toplanması esnasında oluşmuştur. Bu aşamada bir mobil telefon kullanılmıştır. Matlab Mobile uygulaması üzerinden cihazın üzerinden bulunan GPS alıcısından veriler kayıt edilmiştir. GPS üzerinden enlem, boylam, yükseklik ve hız bilgileri toplanabilmiştir. Mobil cihazın kullanılması daha fazla verinin toplanmasına ve daha gerçekçi sonuçlara ulaşılmasında fayda sağlamıştır. Bu cihazdan toplanan verilerl 1Hz frekansında toplanmıştır. Dolayısıyla her saniye için bir kayıt alınmıştır.Veri toplaması esnasında enlem,boylam ve hız verilerinde bir tutarsızlık gözlenmemişken yükseklik verisinde tutarsızlıklar tespit edilmiştir. Bu durum GPS alıcılarının yükseklik ölçümlerinde problem oluşturduğunu göstermektedir. Bu durumu çözümlemek adına Google Elevation API kullanılmıştır. Google Elevation API enlem, boylam bilgilerinin verilmesi karşılığında o enlem ve boylamın bulunduğu noktanın yüksekliğinin edinilebildiği bir internet servisidir. Matlab üzerinden oluşturulan bir kod ile bu bilgiler toplanarak yol için edindiğimiz enlem, boylam noktaları için güvenilir yükseklik noktalarına sahip olunmuştur.Bu çalışma kapsamında yolun coğrafi bilgileri, servisin hız bilgisi ölçüm cihazı ile toplanmış, bunun üzerine Matlab üzerinde yolun ivme haritası, sürtünme direnci haritası, yuvarlanma direnci haritası, yokuş direnci ve atalet kuvvetleri hesaplamaları yapılmıştır. Burada yapılan hesaplamalar sayesinde de aracın bir servis rotası esnasında anlık ve toplam olarak güç hesaplamaları yapılmıştır. Burada elde edilen atalet kuvvetlerinin analizi sayesinde aracın frenleme esnasındaki güç tüketimine ulaşılmıştır. Bu bilgi sayesinde de bazı varsayımlar kabul edilerek rejeneratif frenleme ile geri kazanılabilecek enerji miktarı hesaplanmıştır.Yapılan hesaplamalar doğrultusunda, 12 durağa sahip bu rotada oluşan farklı sürüş karakteristikleri, servisin doluluğu ve trafik durumundaki farklılıklar çalışmanın farklı koşullarda da ölçüm yapmasını sağlamıştır. Böylelikle kampüsün daha yoğun veya daha tenha olduğu zamanlarda ring süreleri arasındaki farklar ve farklı sürüş karakteristiklerini gözlemlemek daha gerçekçi sonuçlar elde edilmesini sağlamıştır.Yapılan ölçüm ve hesaplamaların sonucunda ise servisin yaklaşık olarak bir yöne gittiği zaman toplamda 4.5kWh güç tükettiği ölçülmüştür. Sahadan alınan dizel yakıt tüketimine göre yapılan hesaplamalarda bütün rota boyunca 16kWh güç üreten motorun verimlilikler dolayısıyla yaklaşık ölçülen miktara denk geldiği görülmüştür. Bu durum neredeyse dirençlerin tamamının hesaplandığını ancak kayıpların hesaplanamadığını göstermektedir.Servis aracının rota boyunca en çok atalet ve yokuşa enerji harcadığı görülmüştür. Bu durum aracın çok yüksek bir kütleye sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Binek araçlarda yüksek olarak görülen sürtünme direnci, gerek servisin hızlı gitmemesi gerekse binek araçların daha az kütleye sahip olmasından dolayı çok yüksek değerlere ulaşmamıştır.Atalet kuvvetlerinin çok yüksek olmasından dolayı aracın frenlemeleri esnasında da çok yüksek miktarda güç harcanmaktadır. Bu durum sürtünme ile frenleme yapıldığında tamamen ısı enerjisine dönüşüp kullanılamaz hale geldiği için verimi düşürmektedir. Ancak elektrikli otobüs kullanımında rejeneratif frenleme ile geri kazanılarak menzil arttırılabilir ve bu durum verimliliği yükseltecektir.Bu çalışmada yapılan varsayımlar üzerinde hesaplanan rejeneratif frenleme miktarı aracın toplamda harcadığı gücün en kötü senaryoda %26'sı en iyi senaryoda ise %33'ünün geri kazanılacağını göstermiştir. Burada sürüş esnasında yapılan ani frenlemeler çok yüksek fren kuvvetlerine sahip olduğundan dolayı, durmaya yakın esnadaki frenlemelerde motor üzerinde düzenli bir akım oluşturamadığından dolayı yok sayılarak hesaplanmıştır. Dolayısıyla, sürüş esnasında yapılan hızlıca frenlemeler hem hızlı tepki alabilmek adına hem de motorun bu gücü tamamen sağlayamamasından dolayı rejeneratif frenleme metodunu uygulamaya uygun değildir. Ölçüm farklılıkları da farklı yoğunluk koşullarında ve farklı sürüş karakteristiklerinden dolayı farklılıklar göstermektedir.Bu çalışmanın sonucunda, kısa mesafeli rotaya sahip bir servis aracının elektriklileştirilmesinin uygun olabileceğini göstermiştir. Yapılan hesaplamalar sonucunda çıkan yüksek rejeneratif frenleme oranı da aracın menzilini daha fazla uzatarak tek şarj ile daha fazla yol alabileceğini göstermiştir. Son duraklara koyulabilecek şarj istasyonlarıyla da bütün servisler elektrikli servislere dönüştürülebilir. Servis içi kampüslerin elektriklileştirilmesi kampüs içi hava kirliliğini azaltarak kampüs içinde yaşayan insanların daha rahat nefes almasını ve doğayı korumaya yardımcı olmasını sağlayacaktır. Emission problems and depletion of fossil fuel reserves led the automotive sector to find alternative solutions. Electrification of the vehicles is one of the alternative solution to these problems and it is trying to be implemented by most of the automotive companies.Despite of its performance and emission advantages, electric vehicles also have some some problems that prevent people from using it widely.This problem is the range of the electric vehicle. One of the system that can extend electric vehicle's mileage is regenerative braking systems. This system simply aims to convert braking energy of the vehicle into the chemical energy that can be stored in battery system and can be used as a energy source to be ready when vehicle will be accelerated. Electric vehicle application can be also applied on buses and regenerative braking can be a good opportunity to save brake energy into the batteries.In this study, the road information of the shuttle bus within the Istanbul Technical University was collected and a detailed power consumption analysis was performed and the amount of energy recovered by regenerative braking after a possible electrification application was calculated.As a result of the measurements and calculations, the shuttle consumed 4.5kWh in total when the service went in first direction. In the calculations made according to the diesel fuel consumption, it was seen that the engine which produced 16kWh power along the whole route corresponded to the measured amount due to the efficiency. This situation shows that almost all of the resistances are calculated but the minor losses cannot be calculated.It was observed that the shuttle bus spent most of the energy on inertia and slope along the route. This is because the vehicle has a very high mass. The high drag resistance in passenger cars has not reached very high values due to the fact that the shuttle does not go fast and the passenger cars have lower mass.The amount of regenerative braking calculated on the assumptions made in this study has shown that the power consumed in the total route will be recovered by 26% in the worst case scenario and 33% in the best scenario. Therefore, rapid braking during the driving process is not suitable for the quick response and the regenerative braking method because the motor cannot provide this power completely. The differences in measurement also vary due to different crowd-density conditions and different driving characteristics.As a result of this study, it has been shown that electrification of a service shuttle with a short distance route is appropriate. The high regenerative braking rate resulting from the calculations has shown that the vehicle can reach more distance with a single charge by extending the range further. All shuttles can be converted into electrical services with the charging stations that can be put at the last stops. The electrification of shuttle will help reduce the on-campus air pollution, help people breathe more comfortably and help to preserve nature. 155

Hızlı nüfus artışı ve endüstrileşme, büyük kentlerde ulaşım için büyük sorunlar oluşturmaktadır. Hızla artan nüfusla doğru orantılı olarak, motorlu taşıt kullanımı da aynı oranda artış göstermektedir. Taşıt sayısının artması da gürültü kirliliği ve hava kirliliği gibi sorunlara neden olmaktadır. Bu sorunları çözmek için alternatif ulaşım araçlarının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bisiklet; sürdürülebilir, sağlıklı, güvenli ve ekonomik olmasından dolayı en önemli ulaşım aracıdır. Bu amaçla Alanya'nın en kozmopolit caddelerinden olan Atatürk Caddesi ve Prestij Caddesi karşılaştırma yöntemi kullanılması amacı ile analiz edilmiştir. Caddelerin bisiklet kullanımına elverişli olup olmadığı, elverişli değil ise neden elverişli olmadığı ve nasıl elverişli hale getirilebileceği konularından bahsedilmiş, çeşitli saha taraması yapılmış ve en sonunda elde edilen veriler ile çalışma analiz edilmiştir. Sonuç kısmında ise bisiklet kullanımının öneminden bahsedilmiş, öneri kısmında ise Alanya'nın doğusunda Dimçayı Köprüsü'nden başlayarak batısında tünellere kadar olan, kuzeyinde 35 metrelik olarak nitelendirilen yol ile güneyinde D400'e kadar olan alan içerisinde ve bu güzergâhlara ilave Kestel Mahallesi'nde bulunan Alaaddin Keykubat Üniversitesi, Oba Mahallesi'nde bulunan yeni Alanya Belediye Binası, Bölge Hastanesi, Diş Hastanesi, Metro, stadyum ve Koçtaş Alışveriş Merkezi ile ayrıca bu güzergâhta bulunan Alanyum ve 5M Migros Alışveriş Merkezi, Cikcilli Mahallesinde bulunan Alanya Hamdullah Emin Paşa Üniversitesi ve Damlataş Caddesi üzerinden teleferiğe bağlantı oluşturan bir öneri güzergâhı belirlenmiştir. Belirlenen güzergâhlarda bisiklet yolları için en uygun yerler belirlenmeye çalışılmıştır.Tez çalışması sayesinde, Alanya bölgesinde bisiklet ile ulaşım teşvik edilerek, hem çevresel açıdan sorunların ortadan kaldırılması hem de sürdürülebilir ulaşımın yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. Rapid population growth and industrialization account for the major problems of transportation in large cities. In direct proportion to the rapid population increase, the use of motor vehicles has also increased. Increased number of vehicles causes problems such as noise and air pollution. A necessity of alternative means of transportation to solve these problems is emerging. Bicycle is the most important means of transportation because it is sustainable, healthy, safe and economical.For this purpose, the most cosmopolitan streets of Alanya, namely the Atatürk Street and Prestige Street were analyzed for the purpose of using the comparison method. The article mentions the streets which are suitable for use with bicycles, and if they are not suitable, the issues of why they are not suitable and how to make them convenient are addressed. Accordingly, varied field research had been made and the data obtained from the studies were analyzed at the end of the research. In the conclusion part, the importance of the use of bicycles is given. In the proposal part, the area which starts from Dimçayı Bridge in the eastern Alanya to the western tunnels, and the road 35 meter long in its north as well as the area up to the D400 in the south are suggested along with the locations including Alaaddin Keykubat University in Kestel neighborhood, new Alanya Municipal Building located in Oba Neighborhood, The District Hospital, Dental Hospital, Metro, stadium and Koçtaş Shopping Center, Alanyum and 5M Migros Shopping Centers in the same route, Alanya Hamdullah Emin Pasha University in Cikcilli Neighborhood and Damlataş Street connection to the telpher line. For the determination of routes, the most suitable places for cycling routes were tried to be identified. Finally, the thesis work aims both the elimination of the environmental problems and extension of the sustainable transportation in Alanya region thanks to the promotion of transportation with bicycles. 100

Artan sanayileşme nedeni ile oluşan küresel ısınma sonucu, yeryüzünde bitki örtüsünde değişimler meydana gelmiştir. Vejetasyonun bozulup sekonder vejetasyonun oluşumu esnasında artan ısınma ve kuraklık nedeni ve yine aşırı ve bilinçsiz sulama ile tarım toprakları da dahil pek çok alanda halofit türler görülmüştür.Araban'da (Gaziantep, Türkiye) seçilen üç alanda mevsimlik olarak, toprak numuneleri alınmış olup bu numunelerde, pH, EC, kireç (CaCO3), azot (N), fosfor (P), potasyum (K), sodyum (Na) ve kalsiyum (Ca) analizleri yapılmıştır. Bunun yanısıra bu alanlarda halofit olduğu bilinen taksonların varlığı araştırılmıştır.Yapılan analizler sonucunda mevsimsel bir farklılık olmadığı (p>0,05) fakat lokaliteler arasında kireç (CaCO3), fosfor (P), potasyum (K), kalsiyum (Ca) arasında önemli farklılıklar olduğu tespit edilmiştir (p 0,05), but there were significant differences between lime (CaCO3), phosphorus (P), potassium (K) and calcium (Ca) among the localities (p

Bu tez Aras ve diğerleri (2008) ile Aras ve Aksen (2008) çalışmalarının devamı niteliğinde olup bayilerden kullanılmış ürünlerin geri toplanmasına yönelik bir toplama sisteminin tasarımıyla ilgilenmektedir. Tasarım kararları, kapasite kısıtları olabilen sınırlı sayıda aday yer arasından açılacak toplama merkezlerinin seçimi, her merkez için tek tip ve kapasite kısıtlı araçlardan meydana gelen filonun belirlenmesi, ziyaret edilecek bayilerin seçimi, bayilerden alınacak ürünlerin geri alma fiyatının belirlenmesi ve her aracın rotasının çizilmesi olarak sınıflandırılabilir. Tüm bayilerin ziyaret edilmesi yerine geri toplama şirketinin kâr amacına en uygun bayiler ziyaret edilmelidir. Toplanan kullanılmış ürünlerin mali değeri ciroyu belirlemektedir. Her bayinin elindeki kullanılmış ürünleri satma kararını vereceği özgün bir fiyat mevcuttur ve geri alma fiyatı ürünleri alınan bayilerin satma kararı fiyatının üzerinde olmalıdır. Bir bayinin ürünleri ya hep ya hiç kuralına göre satın alınır. Bayiler arasında yatay bilgi paylaşımı mevcuttur ve ürünleri satın alınan tüm bayilere aynı geri alma fiyatı ödenmelidir. Geri toplama şirketi, önerdiği geri alma fiyatı bir bayinin satma kararı fiyatından yukarıda olsa bilse bu bayiyi ziyaret etmek zorunda değildir. Sonuç olarak kâr amacını etkileyen maliyet kalemleri toplama merkezi açma, kullanılmış ürünleri geri alma, araç satın alma ve seyahat maliyetleridir. Bu problemin çözümü için tabu aramadan ilham alarak üç seviye hafıza uygulaması ile hiyerarşik olmayan komşuluk uygulaması barındıran özgün bir algoritma geliştirilmiş, tesis yer seçimi ve rotalama problemine (LRP) uyarlanmış ve bu problemin referans problemleri üzerinde test edilmiştir. Geri toplama algoritması LRP referans problemlerinden üretilen test problemleri üzerinde matematik programlama formülasyonları ile birlikte test edilmiştir. LRP uyarlaması ve geri toplama algoritması testlerde tatmin edici sonuçlar üretmiştir. This thesis is concerned with collection system design for used products obtained from dealers and is an extension of the works by Aras et al. (2008) and Aras and Aksen (2008). The design decisions involve the locations of the collection centers to be opened out of a finite number of candidates possibly having storage capacity limits, the size of the homogeneous fleet with capacity-limited vehicles to be associated with each collection center, the dealers to be visited, the unit used product acquisition price to be paid and the tour of each vehicle. Not all dealers have to be visited. Instead, the subset that serves the interests of the collecting entity must be identified where the collecting entity is a profit maximizer. The used products have an inherent value which constitutes the revenue. The dealers have a reservation price associated with their used products and will trade if the offered acquisition price is greater than or equal to the reservation price. The collecting entity must either buy all used products of a dealer or none. Furthermore, it is assumed that horizontal information sharing is in place, hence the offered acquisition price must be the same for all dealers. The collecting entity may choose not to visit a dealer even if the offered acquisition price is greater than or equal to that dealer's reservation price. Hence, the associated costs of the design problem are related to opening collection centers, used product acquisition, vehicle acquisition and travelling costs. A novel tabu search inspired algorithm incorporating a three-level memory mechanism and a hierarchy-free implementation of all neighborhoods is developed. It is adapted to the location routing problem (LRP) and tested on benchmark instances. The overall algorithm is tested on instances derived from LRP benchmarks along with the mathematical programming formulations. Both the LRP adaptation and the overall algorithm exhibit satisfactory performance on test instances. 286

Fabaceae familyası içerisinde bulunan Cicer L. cinsi 49 taksona sahiptir ve bu taksonlardan 17'si ülkemizde yayılış göstermektedir. Bu çalışma ile Türkiye'de endemik olarak yetişen çok yıllık nohut türlerinden biri olan Cicer isauricum P.H. Davis'in yayılış alanları ve canlı stres etmenleri belirlenmiştir. Endemik olan bu türün sadece ülkemizin C3 karesinin doğusunda (Akseki/Antalya, Alanya/Antalya, Hadim/Konya ve çevresinde) yayılış gösterdiği bilinmekteydi. Ancak bu çalışma ile Antalya kent merkezini kuzeybatıdan çevreleyen Güllük dağlarında bulunan Geyikbayırı köyünde bu türe ait yeni populasyonlar keşfedilmiştir. Türün C3 karesinin genelinde potansiyel yayılım alanı yaklaşık olarak 7000 km2'dir. Bu verilere göre; IUCN (Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) tehlike kategorisi `EN` (tehlikede) olarak güncellenmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda tür üzerinde etkisi olan canlı stres etmenleri belirlenmiştir. Birincisi nohut bitkisinin en büyük zararlılarından olan yaprak ve taze baklaları tüketerek yaşamını sürdüren yeşil kurt (Helicoverpa armigera Hübner syn. Heliothis armigera Hübner)'tur. Buna ek olarak, çok yaygın olmasa da tür etrafında parazit olarak yaşayan canavar otu (Orobanche sp.) türleri de tespit edilmiştir. Yeşil kurt ve canavar otu türün yeni populasyonlarının keşfedildiği bölgelerde görülmüş ve fenotipik olarak gözlenmiştir. Diğer bir canlı stresi nohutta (Cicer arietinum L.) verim kaybına yol açan en önemli hastalık olan nohut yanıklık hastalığı (antraknoz)'dır. Yanıklığa yol açan hastalık etmeninin tanısı morfolojik olarak ve ribozomal DNA'nın ITS (internal transcribed spacer) bölgesinin dizilenmesi sonucunda moleküler olarak yapılmıştır. Mantar DNA'sına ait ITS bölgesinin dizisi 556 baz çifti uzunluğunda bulunmuştur. Elde edilen diziyle yapılan BLAST analizi sonucunda kültür nohudunda da yanıklığa yol açan mantarın [Ascochyta rabiei (Pass.) Labr.] eşeyli üreme formu Didymella rabiei Kovachevski olduğu belirlenmiştir. Bu tez çalışması ülkemizde Cicer isauricum türünde yapılan ve canlı stres faktörlerini inceleyen ilk çalışmadır. The genus Cicer L. belongs to Fabaceae family has 49 taxa and 17 of these are native to Turkey. Distribution of Cicer isauricum P.H. Davis as an endemic species in Turkey and its biotic stress factors were determined with this study. This species is endemic for Turkey which is only known from the east of C3 grid (around Akseki/Antalya, Alanya/Antalya and Hadim/Konya). With this study, some new population belongs to this species were discovered on Güllük mountains in Antalya. Potential distribution area (extent of occurrence) of Cicer isauricum is about 7000 km2. According to these data; IUCN threat category of this species has been updated as `EN` (endangered). Biotic stresses related to the species were also determined. One of these stresses is pod borer (Helicoverpa armigera Hübner syn. Heliothis armigera Hübner) which maintains its life feeding with leaf and fresh pods. In addition to pod borer, some broomrape species (Orobanche sp.) that is as a parasite to C. isauricum were also identified. Pod borer and broomrape were found in new discovered areas and observed phenotypically. Another biotic stress is ascochyta blight which is the most important disease of chickpea (Cicer arietinum L.). Pathogen caused ascochyta blight was diagnosed with morphologic and molecular level with sequence of ITS region belongs to fungal DNA. Sequence of ITS region of fungi was found 556 bp. As a result of BLAST analysis of the sequence, the pathogen was determined as teleomorph (sexual stage) Didymella rabiei Kovachevski which causes ascochyta blight in cultivated chickpea. To our knowledge, this is the first report of biotic stresses of Cicer isauricum in Turkey. 71

Tez esas olarak beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümünde söz konusu denklemler ile ilgili tarihte yapılan bir takım çalışmalara yer verilmiş olup, bilimsel alanda karşımıza çıkmasından bahsedilmiştir. İkinci bölümünde Diferensiyel Denklem, Lineer Diferensiyel Denklem, Lineer Olmayan Diferensiyel Denklem, İntegral Denklemler gibi kavramları tanıtmaya ve örneklendirmeye yer verilmiştir. Üçüncü bölümünde bu tezin esas konusu olan Lineer olmayan Volterra ve Fredholm İntegro Diferensiyel Denklemlerini tanıtmaya, denklemlerin formunu açıklamaya ve bu denklemler ile ilgili bir takım çözüm metotlarına değinilmiştir. Dördüncü bölümünde üçüncü bölümde değinilen denklemler ile ilgili örnekler incelenmiş ve çözüm metotları kullanılarak çözülmeye çalışılmıştır. Beşinci ve son bölümde ise integral denklemler, Lineer Olmayan Volterra ve Lineer Olmayan Fredholm İntegro Diferensiyel denklemlerin uygulama alanları belirtilmiş ve matematiğin bazı temel konularından faydalanılarak bu çalışmanın ortaya konulduğuna değinilmiştir. This thesis mainly consist of five parts. In the first section is given to a number of studies related to the historical mentioned equations are mentoined appear in the scientific field. The second section is given to Diferential Equations, Linear Diferential Equations, Nonlinear Diferential Equations in which illustrate and introduce concepts such as Integral Equations. In the third part of the main subject of this thesis Nonlinear Volterra and Fredholm Integro Differantial Equations to introduce Differential Equations and explain the form of the equation. We focused on a number of solutions methods related to these equations. In the fourth section is examined with examples in the third part of the equations and solved using solutions methods. In the fifth and last section is stated integral equations and Nonlinear Fredholm and Nonlinear Fredholm integral equations application areas and this thesis has been produced by benefit some mathematical basic topics. 57

Günümüzde inşaat, taşımacılık gibi insanlar için önemli ve en küçük hatanın kabul edilemeyeceği, uzay sanayi gibi stratejik alanlarda mekanik özellikleri çok iyi olmak zorunda olan malzemeler kullanılmalıdır. Yüksek saflıkta çelik olarak adlandırılan bu malzemelerin üretimleri çok zor ve dikkat gerektiren hususlardır. Bu sebeple bu malzemelerin rafinasyonu için bazı uygulamalar geliştirilmiştir.Elektro Curuf Ergitme (ESR) prosesi de bir çeşit rafinasyon metodu olup, metal endüstrisinde süper alaşımlar ve özel çelik döküm ingotları üretiminde kullanılmaktadır. Bu yöntem ile elde edilen malzemelerin kalitesi, saflık derecesi ve mikro yapı özellikleri gelişmiştir.Yapılan çalışmada ESR prosesi tanımlanmış, proses de kullanılan curuf özellikleri belirtilmiş, curufların elektriksel iletkenlikleri ölçülmüş, ayrıca ESR curufların kullanım şartları ve yöntemleri incelenmiştir, çeşitli ESR proseslerine yer verilip, bu prosesler arasındaki farklılıklara değinilmiştir.Projenin deneysel kısmında iletkenliği ölçülmüş curuflarla; curufaltı ergitme işlemi yapılarak, meydana gelen ingotların kimyasal analizleri doğrultusunda curufların etkisi incelenmiştir.Anahtar Kelimeler: Yüksek saflıkta çelik, Elektro Curuf Ergitme (ESR), ESR'de kullanılan curuf özellikleri, Curufların elektrik iletkenliği Nowadays the use of clean steel technology is crucial on construction, air transporting industry and aeropace industry which is have influence on human safety and strategical importance. Production of the clean steel is difficult and need some special rafination treatment. Therefore, special rafination methods were developed.Electro Slag Remelting (ESR) is a type of rafination method, which is metal industry to produce super alloy and special steel cast ingots. Quality, purity and micro structure of materials are advanced which is produced by using this method.In this study ESR process is defined and properties of the slag which is used in the process are determinated. Also application conditions and methods are described.. Differences between varied ESR processes are dealed with.In practical part of the study; electrical conductivity of the slags were measured, then electro slag remelting process applied for investigating effect of slag properties on melting ingot.Key Words: Clean steel, Electroslag remelting (ESR), ESR slag properties, Electrical conductivity of slags 78

Supply chain management covers all of the activities from raw material procurement to final delivery of orders to customers. Since it involves different activities with different nature, planning and scheduling plays an integral part in the operation of the supply chain systems. Traditionally, the supply chain systems were optimized by dividing the planning and scheduling problems into smaller subproblems in order to avoid difficulties in modeling and solution. In addition, the market models and inclusion of logistics related activities also treated separately. The objective in this thesis is to develop advanced planning and scheduling models for the optimal operation of supply chain systems that include market models, production and inventory models and logistics models Marketing decisions that affect the level of demand for a product have a very strong impact on the operation of supply chain systems. One of the most important marketing decisions is the price that has a strong influence in the demand level and consequently determines the level of revenue and profit. Therefore, in our perspective, price is considered as a decision variable to adjust the level of demand and counteract the rapid changes in order levels. However, considering price as a decision variable introduces bilinear terms that are nonconvex into the objective function whenever the objective function includes revenue terms. The logistics decisions and transportation infrastructure imposes some constraints on the operation of a supply chain. The planning and scheduling of operations in production facilities has a profound effect impact on the optimization of supply chains. When all of the activities in a supply chain system are considered in an integrated manner, the resulting model can become intractable due to the fact that these activities occur at different time scales. We also present an advanced modeling approach to effectively integrate these activities. The resulting planning and scheduling model is a bilinear optimization problem with discrete decision variables. A novel global optimization algorithm is developed to solve this class of problems. The developed advanced planning and scheduling models are illustrated with several examples. The efficiency of the proposed global optimization algorithm is verified on benchmark problems and on a supply chain model. Keywords: Supply Chain, market model, logistics and transportation model, production model, bilinear global optimization algorithm IV 135

TIQ TABANLI 8 BİT FOLDING A/D DÖNÜŞTÜRÜCÜ TASARIMI VE SİMÜLASYONU Mehmet Fatih TEKİN Anahtar Kelimeler : Folding ADC, TIQ, Analog Dijital Dönüştürücü. Özet: Bu çalışmada; folding ve TIQ (Threshold Inverter Quantization) tekniği birleştirilerek bir analog dijital dönüştürücü tasarlanmıştır. TIQ A/D dönüştürücü, TIQ katlan, dinamik tutucu, kod çözücü devre ve PLA'den oluşur. Bir TIQ katı, iki evirici hücresi ard arda bağlanarak oluşturulur, analog giriş sinyalinin kuantalama seviyeleri; giriş katındaki transistor boyutlarının değişimi ve bunun sonucunda gerilim transfer eğrilerinin değiştirilmesi ile ayarlanır. Transistorun performansının kontrolünde kanal genişliği `L`, kanal boyu `W` daha etkilidir. Bu nedenle `L` sabit tutulup `W` değiştirilerek kuantalama seviyeleri ayarlanmıştır. İkinci evirici kat, kazancı yükseltmek ve lojik seviye dönüşümünü yapmak için kullanılmıştır. Böylece içten ayarlı bir karşılaştmcı devresi gibi davranan bir devre elde edilerek full-flash A/D dönüştürücülerdeki karşılaştmcı tasarımı ve direnç dizisi problemi halledilmiştir. Fakat TIQ tekniği ile 7 bitten yüksek çözünürlüklere çıkıldığında giriş aralığının seviyelendirilmesi güçleşir. Örneğin 1 ile 3 V arasını 256 seviyeye (8bit) ayırmak istersek; 7 mV'luk adımlarla TIQ katlarını tasarlamamız gerekmektedir. Bu durumu gidermek için full-flash dönüştürücülerde de kullanılan folding tekniği uygulanmıştır. Bu yapı; folding devresi, kaba ve hassas TIQ A/D dönüştürücülerden oluşur. Folding devresi, giriş işaretini istenilen seviyede katlar. Giriş işareti kaba dönüştürücü ve folding devresine uygulanır. Folding devresinin çıkışı hassas A/D dönüştürücünün girişine iletilir. Böylece kaba ve hassas dönüştürücülerin çıkışında eş zamanlı olarak dijital bitler elde edilmiş olur. Folding tekniğinde karşılaşılan güçlükler ise; analog devre olan folding devresinin çalışma frekansı; giriş işaretinin çalışma frekansı ile katlama seviyesinin çarpımı kadar yüksek olmalıdır. Ayrıca yüksek frekanslarda folding devresinin çıkışında kapasitif etkilerden dolayı bant genişliği problemi ile karşılaşılmaktadır. Bu problem de ek devreler ile çözülmeye çalışılmıştır. 8 BIT FOLDING A/D CONVERTER BASED ON TIQ DESIGN AND SIMULATION Mehmet Fatih TEKİN Keywords: Folding ADC, TIQ, Analog-to-Digital Converter. Abstract: This study introduces TIQ and folding techniques for analog-to-digital converter applications. The TIQ is based on a CMOS inverter cell. This method uses two cascaded CMOS inverters. The analog input signal quantization level is set in the first stage by changing the voltage transfer curve by means of transistor sizing. Since the transistor channel length L, is more effective than the channel length width W, L is kept constant and only W is changed during the design process. The second inverter stage is used for increased gain and logic level inversion so that the circuit behaves as an internally set comparator circuit. As a result, problems related to resistor array and traditional comparator design are eliminated. It is difficult to adjust input signal quantization levels with TIQ technique for resolutions larger than 7 bits. This problem is eliminated with folding technique, which contain folding circuit, coarse and fine TIQ A/D converters. Input signal is folded by folding circuit depending on the coarse ADC resolution. The input voltage is applied to the folding circuit and the output of this folding circuit is connected to a fine A/D converter. The input signal is also directly connected to a coarse A/D converter. So that digital bits are generated synchronously. At the high frequencies, folding circuit output were distorted due to capasitive effect during transient anaysis. In this study, these effects have been reduced by additional circuits. m 71

ÖZET Bu çalışmada, motorlu bir aracın seyir çevriminin modellenmesi, ve bilgisayar yardımıyla simülasyonu hedeflenmiştir. Modelleme için gerekli olan motor, aktarma organları, araç ve yol-araç ilişkileri incelenmiş, modellemede kullanılacak teorik ve amprik ifadeler tesbit edilmiştir. Bunun için, motorun özgül yakıt sarfiyatı-devir sayısı-güç karakteristiklerine, aktarma organlarının çevrim ve verimlerine, yol-tekerlek ve yol-palet arasındaki yuvarlanma direnç kat sayısına ihtiyaç vardır. Bu arada yol eğimi, rüzgar direnci, aracın hız-zaman diyagramı da, belirlenmesi gereken karakteristikler arasında bulunmaktadır. Sayılan motor karakteristikleri iki yoldan tesbit edilebilmektedir. Teorik olarak be-ne-Pme eğrilerini çevrim simülasyonu ile tesbit etmek mümkündür. Ancak gerekli hesaplamalar bugünkü bilgisayarlarda bir tek çevrim için dakikalarca sürmektedir. Dolayısıyla, deneysel yol tercih e- dilmiştir. Bu amaçla model araç olarak, yoldışı bir araç olan Leopard tankı seçilmiştir. Bu aracın motoru hidrolik fren dinamometresinde deneye tabi tutularak, simülasyon için gerekli deneysel veriler tesbit edilmiştir. Bu verilerin, simülasyonda kullanılabilmesi için eğri uydurma yöntemleri düşünülmüştür. Elde edilen performans eğrileri, iki boyutlu ve üç boyutlu çizilerek sunulmuştur. Literatürde mevcut seyir çevrimleri incelenmiştir. Model aracın sürüş tarzı bu seyir çevrimlerine uymadığı için, model araç için yeni bir seyir çevrimi geliştirilmiş tir. Yakıt sarfiyatının tesbit edilmesinde, araca ve motoruna ait veriler girildiğinde relanti, ivmelerime, sabit hız ve yavaşlama kombinasyonlarından oluşan bir çevrim boyunca aracın yakıt sarfiyatı hesaplanmaktadır. Böylece aracın değişik seyir şartlarındaki davranışı yakıt sarfiyatı açısından izlenmiştir, özellikle, yol şartlarının yakıt sarfiyatına etkisi, bunu karakterize eden yuvarlanma direnci katsayısının değişimiyle görülmüştür. - vııı- DRIVING CYCLE AND FUEL CONSUMPTION OF VEHICLES BY USING SIMULATION SUMMARY In this study, the modelling of the driving cycle of a motor vehicle and its computer aided simulation have been the main objective. The theoretical and empirical expressions to be used in the modelling have been established by studying the engine, transmission parts and the relationship between the road and the vehicle. In order to be able to do this simulation we need the specific fuel consumption (sfc), revolutions per minute (rpm) and power characteristics of the engine, the cycle and efficiency of transmission organs and the rolling resistance coefficient between road and whell and/or road and caterpillar whell. The road inclination aerodynamics and the time-speed diagram are also among the other characteristics that are to be determined. These engine characteristics can be found in two ways. Theoretically, it is possible to find be-ne-Pme curves by using cycle simulation but the necessary calculations take minutes for even one single cycle with the use of current computers today. That is why experimental techniques have been preferred and the engine of a Leopard Tank, an off-road vehicle has been put in to test with 10 different rpm, under 10 different loads. Rpm has been gradually increased to 2200 rpm with 150 rpm increases at each interval and load to 2699 with an increase of 286 N. each time. At (10*10=100) operation point the specific fuel consumption, test power etc. have been obtained. The curve fitting techniques in the literature have been examined to find ways of using these results in simulation. Since the aim in the modelling of the performance curves is to establish specific fuel consumption, they are modelled to give be= f ( Pjne / ne ' when values for avarage effective pressure of the performance curves and rpm are known. Curve fitting techniques usually have been variable but only the underlying principle was adhered to and a techniques with to variables were used. - IX -The performance curves with two variables were modelled, by using polinom representation technique. The modelled curves have been shown with two and three dimensional drawings. In motor vehicles, both fuel consumption and exhaust emission are directly affected by driving modes or in other words by speed-gear choices. A fuel consumption difference of about % İ 10 was established in test drives of the same vehicles under the same circumstances but by different drivers. Driving cycles are experiments that are thought of to show and compare fuel economy and exhaust emission values according to a definite criterion. It is possible to simulate them with computers with the aid of simulation programs prepared for vehicles. The known driving cycles are not suitable to the mode of drive of the model vehicle. So a driving cycle, called `Tank Driving Cycle` that lasted 405 seconds in which all the gears were used and the real runnig conditions were met was' realized. The fuel consumption was calculated over a cycle, compozed of idling, acceleration, constant speed and slowing down, by using the data about the vehicle and its engine in the computer programme made for this purpose. One of the most important reasons of using simulation in motor vehicles is the fact that road tests of a vehicle are expensive and that every cruising conditions on the road cannot be created in the laboratory. The measuring devices needed to perform some delicate measurements on the vehicle are either too difficult to obtain or maybe too expensive. Simulation is a preferable solution to determine the causes of a problem and to improve the effeciency (Performance) of a vehicle if the performance values are known very well. We need to know all the performance characteristics of a real system for simulation purposes. The vehicle chosen for this study is an off-road vehicle and it performs well on mediums like fields, deserts, deep marshes and snow covered areas that have very different characteristics. The medium they move on is usually called earth. The mechanical characteristics of earth definitely limit their abilitres to move and perform. For this reason it is obligatory to define the characteristics of earth and to understand earth-vehicle relationships in order use off-road vehicles effectively. To develop a suitable vehicle-earth modeli which will enable x -us to calculate the working abilities of an off-road vehicle in terms of its measurements and the mechanical properties of earth is among the objectives of off -road vehicle mechanics. The most important resistance in effects like acceleration resistance, slope resistance and aerodynamic resistance is the rolling resistance produced by vehicle earth relationship. The rolling resistance has a big value in the total resistance and its reduction assumes great importance. To achive this the choice of suitable caterpillar tracks and their size together with the reduction of resistance coefficient has great importance. The power taken from the engine of moving vehicle was calculated by using cruising resistances and in the mean time the engine power, acceleration and the transmissions losses were shown in terms of various parameters. When the curves showing cumulative fuel consumption during the cycle were examined it was observed that the consumption showed sudden increases at times of acceleration and that the increases were smaller at the moments of constant velocity and slowing down. With some addition and alterations, the computer programme which has been prepared can be used in the optimisation of driving conditions. The fuel consumption öf a motor vehicle is governed not only by the movement resistances but also by the mode of driving. In this thesis the obtaining of the performance curves of the targeted motor vehicles and the results of computer aided simulation of fuel consumption have been offered. The subroutines of the programmes that have been prepared are suitable for further development and with some alterations can be changed into software for driving cycle and fuel consumption simulations of varios vehicles. - xi - 93

ÖZET TEZ ADI: Otomotiv Sektöründe Temel Elektrik ve Elektronik Testleri İçin Gerekli Donanım ve Hazırlıklar Bu çalışmada otomotiv, elektrik, elektronik ve bilgisayar alanlarındaki gelişmeler verilmiştir. Bu bağlamda özellikle son yıllardaki hızla değişen teknolojiyle birlikte ortaya çıkan otomotiv alanındaki yeni sistemler tanıtılmıştır. Bu sistemlerdeki elektrik ve elektronik devre elemanları ve bu elemanlarla oluşturulmuş devre şemaları ile çalışma zenginleştirilmeye çalışılmıştır. Otomotiv alanında eğitim veren ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarında kullanılan sistem ve materyaller incelenerek alternatif bir eğitim yöntemi oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu yöntemde bilgisayar yazılım programlan aktif bir şekilde kullanımı söz konusu olmuştur. Elektronik alanındaki mevcut yazılım programlarından bazıları anlatılmıştır. Bu programlar içerisinde özellikle Electronics Workbench programı üzerinde durulmuştur. Bu programda, diğer programlardan farklı olarak uygulama yapabilme imkanının mevcut bulunmasının önemli bir avantaj olarak karşımıza çıkışı vurgulanmıştır. Electronics Workbench programı tanıtılarak, örnek devrelerle elektrik ve elektronik sistemler anlatılmaya çalışılmıştır. Bu program ile bir çok sistem bilgisayar ortamında çizilmiştir. Bu program ile otomotiv alanındaki bazı devre ve sistemlerin daha kolay anlaşılabileceği kanıtlanmaya çalışılmıştır. Son kısımda ise yapılan çalışmanın eksik yönleri irdelenmiştir. Özellikle bilgisayar ortamının eğitim alanında her zaman temin edilememesi eksik bir yön olarak eleştirilmiştir. Ancak otomotiv alanındaki elektrik ve elektronik sistemlerin daha masrafsız ve kolay anlatılabilmesi gibi avantajları vurgulanarak; Electronics Workbench programının eğitim alanında kullanılabileceği anlatılmaya çalışılmıştır. 03.2002 Harun TEKKESİN Teknik Öğretmen IV ABSTRACT THESIS NAME: The Necessary Equipment And Preparations For Basic Electric And Electronic Tests In The Automotive Sector In this thesis developments in the area of automotive, electricity, electronic and computer were given. In this context new systems in the area of automotive emerged with rapidly changing technology especially in the recent years were introduced. The thesis is attempted to be enriched with electric and electronic circuit elements and circuit schemas formed with these elements in those systems. An alternative education method is tried to be formed by examining systems and materials used in secondary and higher education institutions giving education in the area of automotive. In this method it is stated that computer software programmes are used actively. Some of the available software programmes in the area of electronic were stated. Especially Electronics Workbench programme was focused on among these programmes. The possibility of making practice in this programme unlike others and it is being an advantage was focused on. Introducing Electronics Workbench programme, electric and electronic systems were attempted to be stated with sample circuits. By means of this programme many systems were drawn on computer environment. It was attempted to prove that some circuits and systems in the area of automotive could be understood better with this programme. At the last part the incomplete ways of the research were emphasised. It was criticised as a defect that especially computer environment is not available all the time in educational area. However, the advantages of telling electric and electronic systems in the area of automotive more economically and easily are emphasised. Thus it was attempted to state that Electronics Workbench programme can be used in educational area. 03.2002 Harun TEKKESİN Teknik Öğretmen 102

ÖZET TEZ ADI; Motorlu Araçlarda Elektrik ve Elektronik Donanımlar ve Arıza Tespiti Modern ve gelişmiş taşıtları ve motorları denetleyen bilgisayarlara ve sistemlere girmeden önce elektronikle ilgili temel bilgileri bilmekte fayda vardır. Hepimiz biliyoruz ki, otomobiller artık yalnızca mekanik olarak çalışan araçlar değildir. Gelişen teknoloji ile birlikte elektrik ve elektronik donanımlar giderek artan bir hızla ve yoğun bir şekilde otomobillerde uygulanmaktadır. Bu çalışmada; motorlu araçlarda kullanılan enjeksiyon sistemleri, emisyon kontrol ve diagnostik sistemler, kontrol elemanları (aktuatörler) ve çeşitli sensörler incelenmiş ve şekillerle canlandırılmıştır. Taşıtlarda kullanılan elektromanyetik sensörlerin arızalı durumlarını inceleyebilmek için üzerinde volan bulunan bir model hazırlanmıştır. Hazırlanan bu modelde motor hızının etkisini inceleyebilmek için özel hız ayarlı bir donanım oluşturulmuş ve bir elektromanyetik sensör olan krank mili konum sensörü model üzerinde kullanılmıştır. Sensörün çıkış sinyallerini etkileyen parametreler Avometre ve Osilaskopla ölçülmüş ve sonuçlar değerlendirilmiştir: Motor devri arttıkça, sensörün ürettiği gerilimin arttığı görülmektedir. Üretilen gerilimin büyüklüğü, manyetik alanın değişim hızına bağlıdır. Sensörün dişliye olan uzaklığı arttıkça, ürettiği gerilim azalmaktadır. Bu durumda sensör çıkış sinyali etkilenir ve bu motorun çalışmamasına sebep olabilir. Sensörün ürettiği gerilim sıcaklık ve dış etkenlerden (kir, yağ, su vb. gibi) etkilenmemektedir. Bu sebeple sensörün motorun herhangi bir yerine yerleştirilmesinde sakınca yoktur. 02.2002 Kemal BİRİCİK Teknik Öğretmen rv ABSTRACT THESIS NAME: The Electrical And Electronic Hardware And The Diagnosis On The Motor Vehicles Before starting to supervisor computers and systems of the modern and developed engines, there are benefits to know the basic knowledge about electronics. As it is known that automobiles are no more vehicles which are just run by the mechanical means. By the developing technology electrical and electronic hardware have been applied to the automobiles rapidly and densely. In this work, injection systems, emission control and diagnostic systems, control unit (actuators) and various sensors, which are used in motor vehicles are examined and also illustrated. In order to examine defective situations of electromagnetic sensors in the vehicles, a model which carries a steering wheel is prepared. In that model, for investigation of motor speed effect a special speed regulated hardware is formed and it is used on an electromagnetic sensor, that is crankshaft position sensors. The parameters that effect the exit signals of sensor are measured by avometer and oscilloscope at the end the results are evaluated; Lastly, as the motor cycle rises, the voltage that is produced by the sensor rises. The amount of the voltage is related to change speed of magnetic field. As the distance between the sensor and the geared becomes bigger, the voltage decreases. In that condition, exit signal of that sensor is affected and it may hinder the work of engine. The voltage which is produced by sensor is not affected by heat nor external factors (dirt, oil, water etc.). In that sense there is no disadvantage to put the sensor in any place in the motor. 02.2002 Kemal BİRİCİK Teknik Öğretmen 100

ÖZET MOTORLU TAŞITLARDA GURULTU EMİSYONU VE KONTROLÜ İnsanları büyük ölçüde rahatsız eden gürültülerden biri de trafik gürültüsüdür. İnsan sağlığını korumak, gürültü kirliliğini önlemek için, bu gürültünün minimum değerlere indirilmesi çeşitli standart ve yönetmeliklerle zorunlu hale getirilmiştir. Trafik gürültüsü içersinde ana kaynak olarak görünen taşıt gürültüsü kontrol edilerek bu standartların elde edilmesi mümkündür. Taşıt gürültüsüne sebep olan kaynaklar genel olarak motor, aktarma organları ve lastik gürültüsüdür. Motor gürültüsünün ana bileşenleri yanma gürültüsü ve buna bağlı olarak egzoz gürültüsü olurken, lastik gürültüsünün nedenleri yalnız kendisinden değil yol şartlarından da kaynaklanmaktadır. Taşıtlarda meydana gelen gürültü emisyonlarının önlene bilmesi için bunların Avrupa standartlarına uygun metotlarla ölçülmesi ve sorunların tespiti gerekmektedir. Tez çalışmasında uygulanan metotlarda Avrupa standartlarına uygunluk aranmıştır. Ölçümlerde yine bu standartlara uygun ölçüm aleti olan, tip 1 sonometre kullanılmıştır. Motor gürültüsünün ölçümü sırasında devirleri belirlemek için bir devir ölçen cihaz kullanılmıştır. Lastik gürültüsünün belirlene bilmesi için de şasi dinamometresi kullanılmıştır. Uygulamalar sonucunda elde edilen veriler bilgisayar ortamında grafiklere çevrilerek yorumlanmıştır. Motor gürültüsü ölçümü, kapalı mekanda taşıt park halinde iken ve standartlara uygun bir alanda sabit hızlarda geçişler sırasında yapılmıştır. Lastik gürültüsü ölçümü metodunun ismi ise laboratuar tambur metodudur. Egzoz gürültüsünün ölçümü, dış ortamda rölanti esnasında taşıt park halinde iken yapılmıştır. Tüm ölçümlerde hava şartları, çevre gürültüsü, ses yansımaları gibi ölçümleri etkileyecek istenmeyen durumlar dikkate alınmış ve çıkan değerlerin gerçekçi olmasına dikkat edilmiştir. Lastik gürültüsü de yol kaplamasının kalitesinin iyileştirilmesi ve lastik profili üzerindeki kanalların dizaynındaki oynamalarla giderilebilmektedir. Sonuç olarak motor gürültüsünün önlenebilmesi için yanma sonucu oluşan basıncın azaltılarak engellenmesi gerekir. Bu aynı zamanda egzoz ve emme gürültülerini de azaltan bir faktör olacaktır. Bu arada günümüz teknolojisinin susturucular konusundaki gelişmeleri de göz önünde tutulmalıdır. Araç içerisinde yolculuk edenlerin gürültüden en az etkilenmeleri içinde izolasyona önem verilmelidir. Haziran 2002 Mikail BAYSOY V ABSTRACT NOISE EMISSION POLLUTION AND POLLUTION CONTROL FOR ENGINE VEHICLES One of the most annoying noises that adversely effect to human being is the noise generated by the vehicle traffic. Various standards and regulations are established for the purpose of minimizing such noise pollution in order to enhance the human safety and the prevention of the noise pollution. This is only possible to minimize the noise generated by the vehicle, which is regarded one of the main reason of the traffic noise pollution. In general, the sources of the traffic noise are the noise generated from engine, drive chain and the noise generated by the rolling of the tyres. The mam components of the engine noise are the noise generated by exhaust system in connection of the combustion of the fuel, whereas the noise generated by the tyres are mainly due to the road surface conditions, rather due to the condition of the tyres themselves. In order to minimize the noise pollution generated by the vehicles, it is also necessary to implement the appropriate methods compatible to European standards for the measurement and the report the relevant results. Within the scope of this thesis works, the compatibility to European standards for the methods implemented are investigated. Type- 1 sonography-meter is used for the measurements, which is compatible the relevant European standards. The tachometer is employed to measure the engine speed during the measurements of the noise level. A chassis dynamometer is employed for the purpose of the measurement of the noise generated by the tyres. The data compiled during the test operations are interpreted by the graphical representations obtained in the computer media. So-called laboratory drum method is implemented for the purpose of the measurement of the noise generated by the tyres. The noise generated b/ exhaust system is measured on the idling vehicle while parked. The provisions are considered for the ambient conditions, ambient noise intensity and the noise reflections, which might adversely effect on the viability of the measurements and care is observed to the authenticity of the results. The substantial reduction of tyre noises can be achieved by improving the road pavement specifications and using innovative methods on the tyre profile design. As a result, it is concluded that the pressure level of the gases formed during the combustion process should be reduced, should the noise generated during the combustion be reduced. This will also contribute to. minimizing the noise generated in the inlet and exhaust systems. Meanwhile, the improvements in the noise VIsuppression system on the noise generated in the exhaust system should also be taken into consideration. Further enhancement in the reduction of the noise generated in the vehicle systems can be achieved by introducing state of art noise insulation technologies, thus eliminating their adverse effects on the passengers. Haziran 2002 Mikail BAYSOY VII 70

ÖZET BUJİ İLE ATEŞLEMELİ MOTORLARDA ATEŞLEME AVANSININ MOTOR PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİLERİ Buji ile ateşlemeli motorlarda yanma olayım farklı kılan en önemli özellikler karışımın teşkili ve ateşlemenin buji ile dışarıdan sağlanmasıdır. Tutuşma sonrası alevin ilerleme hızı, kendiliğinden tutuşma ve buji harici kaynaklardan tutuşma gibi hususların çok önemli yanma problemleri ortaya çıkardığı görülmüştür. Buji ile ateşlemeli motorlarda yanma olayım etkileyen bir çok parametre vardır. Bunlar; yakıtın özellikleri, yakıt-hava oram, sıkıştırma oram, dönme sayısı, yakıt demeti şekli, ateşleme avansı gibi. Bu parametrelerden ateşleme avansı, motor işletme şartlarıyla çok yalandan ilgisi olması nedeni ile ayrı bir öneme sahiptir. Ancak buji ile ateşlemeli motorlar için ateşleme zamanlaması motorun devir ve yüküne bağlı olarak değişmektedir. Yapılan bu çalışmada Ateşleme Avansı değişiminin değişen motor yükü ve hızına bağlı olarak motor performansını nasıl etkilediği anlatılmıştır, aynı zamanda motorun değişen yük ve hızına uygun olarak ateşleme avansı sağlanmadığında ortaya çıkan olumsuzluklara da yer verilmiştir. Bu çalışmada Ateşleme Avansı değişiminin, motor performansı üzerindeki etkileri taşıt dinamometresi üzerinde yapılan testlerle gösterilmiştir. Test esnasmda motor ilk olarak optimum statik Ateşleme Avansı değerinde motordan alman tork ve güç değeri tespit edilmiştir. Daha sonra ki yapılan ölçümlerde ise motorun optimum avans değerinden küçük ve büyük değerlerde ölçümler yapılmak suretiyle motorun tork ve güç değerlerindeki değişikler incelenmiştir. Yapılan test sonucunda optimum statik Ateşleme Avansı değerinden büyük veya küçük değerlerde yapılan ölçümler sonucunda, motor performansının olumsuz bir şekilde etkilendiği grafikler yardımı ile anlatılmıştır. Temmuz, 2001 Serdar ANKARALI ABSTRACT THE EFFECT OF CHANGED SPARK ADVANCE TO THE ENGINE PERFORMANCE The most important item on spark engine is to prepare the fuel-air mixture outside and to fire with spark-plug on combustion chamber. It's shown mat same serious concerns caused by the firing speed, firing itself without spark-plug. There are many parameters which effect the firing procedure. Such as, spects of fuel (quality), fuel-air ratio, combustion ratio, revolution per minute (RPM), spark advance etc. Spark advance has a unique importance on engine performance. But the timing differs with rpm and engine load. On this study, it's described How the engine performance change with engine load and rpm, How bad effects when not regulated them. The effect of engine performance with changing spark-advance is shown on the test which produced on vehicle dynomometer. While testing, firstly, the torque and load value is described when optimum static advance. Then it's shown, how engine load and torque values effect a little change a spark advance. Latest opinion: It's very important the a little change on the spark advance causes a lot on the engine performance. Temmuz, 20001 Serdar ANKARALI VI 56

IX ÖZET Günümüzde içten yanmalı motorlarda kullanılan fosil kökenli yakıtların hızla tükenmekte olması ve bu yakıtların yanması sonucu oluşan zararlı egzoz gazlarının çevreyi kirletmeleri içten yanmalı motorlarda alternatif yakıt arayışlarını hızlandırmıştır. Bu çalışma da doğal gazın sahip olduğu özellikler ve içten yanmalı motorlarda kullanılabilirliği üzerinde durulmuştur. Doğal gaz içten yanmalı motorlarda doğal gaz motorları, doğal gaz ve çift yakıt (dizel-doğal gaz) sistemine dönüştürülmüş dizel motorları, doğal gaza dönüştürülmüş otto motorları olarak kullanılmaktadır. Ayrıca doğal gazın taşıtlarda depolanması ve depolama esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise diğer alternatif yakıtlar (LPG, Hidrojen, Alkoller) 'in özellikleri ve bu yakıtların içten yanmalı motorlarda kullanımı esnasında gösterdikleri üstünlükler ve dezavantajları belirtilmiştir. Alternatif yakıtların içten yanmalı motorlarda kullanımı durumunda ortaya çıkan zararlı egzoz emisyonları, motor performansı ve yakıt tüketimleri açısından irdelenmiştir. Çalışmanın son bölümlerinde ise çift yakıt (dizel+doğal gaz) ile çalışabilecek şekilde dönüştürülmüş bir dizel motorunun özellikleri incelenmiştir. Genel yanma bilgileri verilerek bu motorun doğal gaz kullanım oranına bağlı olarak yanma ürünlerinin değişimi, hazırlanan bir bilgisayar programında incelenmiştir. Programdan elde edilen sonuçlar grafiklendirilerek yorumlanmıştır. Sonuç olarak alternatif yakıtların hepsi teorik olarak içten yanmalı motorlarda kullanılabilir. Zararlı egzoz emisyonu en düşük olan hidrojenin elde edilmesi ve taşıtta depolanması gibi zorlukları göz önüne alınırsa, günümüzde egzoz emisyonları azlığı açısından ikinci sırada olan doğal gaz ön plana çıkmaktadır. Doğal gazın taşıtta depolanma zorluğu göz ardı edilirse doğal gaz günümüzde en çok tercih edilen alternatif yakıt olarak kabul edilebilir. X ABSTRACT Nowadays fossil rooted fuels used in the internal combustion engines being exhausted and taking form harmful exhaust gases conclusion of burning these fuels soiling environment have cause to increase investigations about alternative fuels used in the internal combustion engines. In this study specifications of natural gas and usefullness in the internal combustion engines are dwelled. Naturel gas engines in the internal combustion engines used naturel gas are used in two sort; diesel engines converted to naturel gas and dual fuels (diesel + natural gas ) system and otto engines converted to natural gas. Furthermore using naturel gas in vehicles and particularities which must payed attention to in the course of storing are examined. In the third section specifications of the other alternative fuels ( LPG, Hydrojen, Alcohol ) and superiorities and disadvantages of these fuels in the course of using in the internal combustion engines are stated. Finally specifications of a diesel engine converted into dual fuels (diesel + natural gas) are examined. Giving essential combustion knowledge, variations of combustion products in propertionate to natural gas consumed by the engine are examined by using a computer. Data recieved from the computer program is presented in form of diagrams and commented. Teorically all the alternative fuels can be used in the internal combustion engines. Being procured of hydrogen which has the lowest harmful exhaust emission and storing in vehicles are very difficult. For this reason nowadays natural gas which is the second order fallen of harmful exhaust emission is prepared. 94