Search

TEZ11206 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2018. Kaynakça (s. 101-113) var. xviii, 115 s. : res. (bzs. rnk.), tablo ; 29 cm. Aşırı Parlak X-ışın Kaynakları (Ultraluminous X-ray Sources, ULXs), X-ışın ışıtmaları yıldız kütleli karadelikler için Eddington limitini aşan (LX > 1039 erg s-1) ve galaksi merkezi dışında bulunan ayrık kaynaklardır. Chandra ve/veya XMM-Newton X-ışın teleskop gözlemlerinden belirlenen ULX’in, bir çift yıldız sistemi olduğu bilinmekle beraber, sistemi oluşturan bileşen yıldızlar ve ışıma mekanizmaları henüz iyi anlaşılamamıştır. Bu konuda ULX’lerin optik karşılıklarının belirlenmesi önemli bir katkı sağlamaktadır. Bu tez kapsamında yakın (d < 10 Mpc) galaksilerden NGC 5474, NGC 3627, NGC 4258 ile çarpışan galaksi NGC 4490/4485’de bulunan ULX’lerin optik bölgede belirlenen olası karşılıkları ilk kez tanımlanarak ayrıntılı incelendi. Araştırmalarımızda Hubble Uzay Teleskobu (HST) arşiv verileri ve SAO BTA-6 m ile TUG RTT-150cm teleskopları ile alınan tayf verileri kullanıldı. ULX’lerin olası optik karşılıklarının farklı filtrelerde fotometrik verileri yardımıyla sistemdeki ikincil bileşenin kütle, yaş ve tayfsal sınıfı belirlendi. Ayrıca kaynakların çevrelerinde bulunan yıldız kümeleri ya da yıldız gruplarıyla olası bağlantıları tartışıldı. Ultraluminous X-ray Sources (ULXs) are extragalactic off-nuclear point-like sources with luminosities exceeding the Eddington limit for a stellar mass black hole (LX > 1039 erg s-1). Altough it is known that ULX, which is determined from Chandra and/or XMM-Newton X-ray telescope observations is a binary star system, its component stars and their emission mechanism are not yet well understood. Studying the optical counterparts of ULXs are important to understand emission mechanisms. In this thesis, the optical counterparts of ULXs in the nearby (d < 10 Mpc) NGC 5474, NGC 3627, NGC 4258 and interacting NGC 4490/4485 galaxies were detected for the first time and studied in detail. Hubble Space Telescope (HST) archival data, SAO BTA-6 m and TUG RTT-150cm telescopes were used for photometric and spectroscopic analyses. The mass, age and spectral type of the secondary stars were calculated by using the HST mutli-band magnitutes of the possible optical counterparts. Also possible associations between ULXs and star cluster or star groups in their environments were discussed. Bu çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje No: FDK-2014-1998.

TEZ10380 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2016. Kaynakça (s. 93-102) var. xv, 103 s. : res. (bzs. rnk.), tablo ; 29 cm. Aşırı parlak X-ışın kaynakları (Ultraluminous X-ray Sources, ULXs), X-ışın ışıma güçleri bir yıldız kütleli karadelik için Eddington limitini aşan (LX > 1039 erg s-1) galaksi merkezi dışındaki noktasal kaynaklardır. ULX’lerin, sıkı (compact) cismi karadelik ya da nötron yıldızı olan ve kütle aktarımı yapan X-ışın çiftleri oldukları önerilmektedir. Bu tez kapsamında seçilen iki yakın (d < 10 Mpc) galaksi NGC 4736 ve NGC 4258’de belirlenen iki ULX’in ayrıntılı tayfsal ve zamansal özellikleri incelendi. Analiz için Chandra, XMM-Newton ve Swift X-ışın uydularının verileri kullanıldı. NGC 4736’daki kaynağın (X-2) ışımasında mHz mertebesinde yarı periyodik salınım (Quasi-Periodic Oscillation, QPO) belirlendi. NGC 4258’deki kaynağın (X-6) ise farklı zamanlarda alınan gözlem verilerinden yararlanılarak kaynağın X-ışın tayfsal evrimi incelendi ve tayfsal değişim gösterdiği belirlendi. Tayfsal model parametreleri kullanılarak yapılan hesaplamalar sonucu her iki kaynaktaki sıkı cismin yıldız kütleli karadelik olabileceği önerildi. Ultraluminous X-ray sources (ULXs) are extragalactic off-nuclear point-like sources with luminosities exceeding the Eddington limit for a stellar mass black hole (LX > 1039 erg s-1). ULXs are considered as a subclass of X-ray binaries undergoing mass accretion and hosting neutron star or black hole as primary star. In this thesis, detailed X-ray spectral and timing analysis of two ULXs in the nearby (d < 10 Mpc) galaxies NGC 4736 and NGC 4258 were studied. The X-ray data of Chandra, XMM-Newton and Swift satellites were used for these analysis. Timing analysis of the ULX (X-2) in NGC 4736 revealed a mHz quasi-periodic oscillation (QPO). Also, the X-ray spectral evolution of the ULX (X-6) in NGC 4258 were examined by using multiple observations in the archives. The analysis revealed that the source exhibits spectral variation. The calculations that were done by considering the spectral model parameters suggest that the compact objects in both sources are probably stellar mass black holes. Bu çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje No: FEF2013D38.

Bu çalışmada bir takım seçilmiş kataklizmik değişkenlerin (CV) XMM-Newton uydusuile alınmış verileri incelenmiştir. Kaynaklardan ilki bir Orta Kutuplu (IP) olanEX Hya olup bu kaynağın yörünge ve dönme çözünürlüklü tayf analizleri detaylıolarak incelenmiştir. Kaynaktan gelen X-ışınlarının açıklanabilmesi adına bileşke birmodel tayf üzerinde uydurulmuştur. Kaynağın soğurma, salma ve madde aktarımıdavranışının yörünge ve dönme periyotu üzerindeki değişiminin yanında farklı yıllardakideğişimi de ortaya konulmuştur.İkinci kaynak, yine bir IP olan FO Aqr'dir. Burada yörünge hareketi üzerinden sistemindönme atım profilinin değişimi incelenmiştir. Sistemdeki farklı soğurma kaynaklarıbirbirinden ayrıştırılabilmiştir. Ve en önemli bulgu olarak da sistemde LMXBlerdekigibi bir ılık soğurganın varlığı bir ilk olarak tespit edilmiştir.Bunların dışında yumuşak X-ışın bileşenlerine sahip iki orta kutupsal sistem olanPQ Gem ve V2069 Cyg de yörünge üzerinden incelenmiştir. Her iki sistemde deX-ışınları yörünge periyotunda disk üzerindeki kitlenin soğurmasından kaynaklanandeğişimler gözlenmiştir. PQ Gem sisteminde diskten kaynaklanan bu soğurma etkisifaz çözünürlüklü tayf analizi neticesinde açık olarak tespit edilebilmiştir.Son olarak iki klasik nova olan V2491 Cyg ve V4743 Sgr novalarının patlama verileriincelenmiştir. Novalarda daha önceden izlenilen yol olan atmosfer modelleriyerine X-ışın tayfını açıklayabilmek adına iyonize eden bir sürem modeli ile birlikteçarpışmalı iyonize ve fotoiyonize olmuş soğurganlar kullanılmıştır. Verilere uydurulanmodeller, novalardaki beyaz cüce sıcaklıkları ve atılan maddedeki elementlerdengelen soğurma çizgilerinin belirlenmesi yolunda umut vaadeden sonuçlar ortaya koymuştur. In this study, XMM-Newton data of selected cataclysmic variables are examined.One of the sources is an Intermediate Polar (IP) EX Hya where the orbital and spinphase resolved spectra are analyzed in depth. A composite model is successfully fitto the spectra in order to explain the X-ray emission from the source. Changes in theemission, absorption and accretion behaviour of the system over the orbital and spinperiod of the system, as well as the changes in the system over two different epochare determined for the first time with detailed phase resolution.The second source is another IP, FO Aqr. The behaviour of the spin pulse of theWhite Dwarf in the system was examined against the orbital modulation. Differentabsorption components in the system are able to be distinguished from each other.And most importantly, the presence of a warm absorber in the system was detectedsimilar to that of LMXBs for the first time.We also study the orbital behaviour of X-rays for PQ Gem and V2069 Cyg which areIPs with soft emission components. Both systems show modulation in X-rays over theorbital period most possibly due to absorption from bulge on the disc. In PQ Gem, theabsorption component from the disc is clearly separated with phase resolved spectralanalysis.Lastly the classical novae V2491 Cyg and V4743 Sgr outburst data are investigated.As opposed to hot white dwarf stellar atmosphere models (expanding or stationary)previously suggested for modelling the X-ray outburst data, an ionizing emissioncontinuum in tandem with collisionally ionized and photoionized absorber is utilized.The fits yield promising results explaining the temperatures of the underlying WDsurface and absorption lines resulting from elements in the ejecta. 128

Bu çalışmada eski bir klasik nova olan RR Pic'in (1925) CHANDRA ACIS-S3 verilerinin analizi sunulmaktadır. Kaynak 0.3-0.5 keV enerji aralığında 0.067±0.002 c/s sayma oranıyla gözlenmiştir. Çift yıldız sisteminin yörünge periyodu X-ışmı dalgaboylarmda bulunmuştur. RR Pic'in X-ışım tayfı bremsstrahlung, fotoelektrik soğurma, 1.1-1.4 keV aralığında iki soğurma çizgisi ve 0.3-1.1 keV aralığında 5 Gaussian salma çizgisi ile ifade edilebilmektedir. Modele en uygun bremsstrahlung sıcaklığı 0.99-1.60 keV aralığında olup, kaynağın soğurul-mamış akısı 0.3-0.5 keV enerji aralığında 2.5ll(1);21 erg cm-2 s-1 olarak bulunmuştur. Soğurma çizgileri Fe, Ne ve Na elementlerinin çeşitli geçişlerine tekabül etmektedir. Salma çizgileri ise S, N, O, C, Ne ve Fe elementlerinin çeşitli geçişlerine tekabül etmektedir. Kesin geçişleri belirlemek için daha iyi tayf çözünürlüklü gözlemlere ihtiyaç vardır. Kaynak tayfı soğuyan akış modelinden ziyade fotoiyonize plazma modeli ile daha iyi açıklanabilmektedir. Nötr hidrojen kolon yoğunluğu faz çözünürlüklü tayf çalışmasında, minimum ve maksimum akıya denk gelen tayflar için 3a güvenilirlik aralığında sırasıyla 0.25İq;1×1022atom/cm2 and 0.64İo;İ4X1022 atom/cm2 olarak değişim göstermektedir. Nötr hidrojen kolon yoğunluğunda görülen bu fark diskin üzerinde kesişme bölgesinde sıcak bir soğurma bölgesinin bulunduğuna işaret etmektedir.Anahtar Kelimeler: Kataklismik Değişkenler, Novalar, X-Işmları, Tayf Analizi, RRPic in this work, the CHANDRA ACIS-S3 data of the old classical nova RR Pic (1925) is presented. The source is detected with a count rate of 0.067±0.002 c/s in the 0.3-5.0 keV energy range. The orbital period of the binary system in X-ray wavelengths is detected. X-ray spectrum of RR Pic can be represented by a composite model of bremsstrahlung with a photoelectric absorption, two absorption lines centered around 1.1-1.4 keV and 5 Gaussian emission lines cen-tered at around 0.3-1.1 keV . The best fit bremsstrahlung temperature derived from the model ranges from 0.99 to 1.60 keV and the unabsorbed X-ray flux is found to be 2.5ll(1);21 erg cm-2 s-1 in the 0.3-5.0 keV range.The absorption lines correspond to several transitions of Fe, Ne and Na. The emission lines correspond to various transitions of S, N, O, C, Ne and Fe ; and observations with better spectral resolution are needed to determine the exact transitions. The source spectrum is better explained with photoionized plasma model rather than the cooling fiow model, it has also been found that the neutral Hydrogen column density differs for orbital minimum and orbital maximum spectra with values 0.25İaılx1022 atoms/cm2 and 0.64İq;İ4X1022 atoms/cm2 respectively at 3

üOZËş şË Ëş Ë Ë ğ ËşGENIS FREKANS BANDINDA SECILMIS KATAKLISMIK DEGISKEN,ANORMAL X-ISINI ATARCALARI VE YUMUSAK GAMA ISINIş ş şËË üü ü ËËOBJELERININ GURULTU ANALIZIü ËKULEBI, BaybarsYüksek Lisans , Fizik Bülümüu ou uTez Yüneticisi: Prof. Dr. Sülen Balmano şoAralık 2006, 62 sayfa.Bu calışmada Kataklismik Değişkenler'in (CVler) Sıradışı X-ışını Pulsar'ı (AXP)şs gs s sve bir Yumuşak Gama Yineleyici'nin (SGR) 2-60 keV aralığındaki güc tayfı geniş bants g uş sgürültü karakteristikleri incelenmektedir. Rossi X-ray Timing Explorer (RXTE) uy-uu udusunun arşivinden alınmış 27 CV'nin, 4 AXP'nin ve 1 SGR'ın Proportional Counters sArray (PCA) verisi analiz edilmiştir. Genel olarak değişik türlerden CVlerde genişs gs u sbantta güc kanunu, eksponansiyel kesilme ve Lorentzian modelleri ile aşıklanabilenuş cgürültü güzlenmektedir. Aynı üzellikteki gürültüler X-ışını cift yıldız sistemlerinde deuu u o o uu u sşgürülmektedir. Sonuşta güc tayï¬arı(-) 1.2-2 eğime sahip olmakla beraber, manyetik ol-ou c uş gmayan sistemlerde cok düşuk frekanslarda eğimlerinde düzleşme güzlenmektedir. Ayrıcaş us ü g us obu kaynakların yüksek/patlama ve düşuk parlaklık evrelerinde gürültü, yüksek frekanslaru us ü uu u uve düşuk frekanslar arasında yer değiştirmektedir ve düşuk frekanslarda gürültüye sahipus ü gs us ü uu uolan bu CVler, tayï¬arında kuasi-periyodik salınımlar da güstermektedirler. Salınımomekanizmaları manyetik bozunma ya da madde aktarımı olduğu düşunülen AXP veg us ü uviSGRların ise geniş bant aralığında gürültüye sahip oldukları ortaya cıkmıştır. 1Es g uu u ş s2259+586, 1E 1048.1-5937 AXPleri işin eşit dünemlerde incelenen bu gürültülerin pat-c s o uu ulama zamanlarına bağlı olarak değiştikleri de güzlemlenmiştir.g gs o sAnahtar Kelimeler: Kataklismik Değişkenler, nütron yıldızları, geniş bant gürültü,gs o s uu ukuasi periyodik salınımvii ABSTRACTTHE BROAD-BAND NOISE CHARACTERISTICS OF SELECTEDCATACLYSMIC VARIABLES (CVS), ANOMALOUS X-RAY PULSARS(AXPS) AND SOFT GAMMA REPEATERS (SGRS)ü ËKULEBI, BaybarsM.S., Department of PhysicsSupervisor: Prof. Dr. Sülen BalmanşoDecember 2006, 62 pages.In this work present the broad-band noise structure in the 2-60 keV data of CataclysmicVariables (CVs) with Anomalous X-Ray Pulsars (AXPs) and Soft Gamma Repeaters(SGRs). We analyzed Rossi X-ray Timing Explorer (RXTE) PCA data and derivedtime series from 27 CVs, 4 AXPs and 1 SGR using the RXTE archive. In general,CVs of diï¬erent types all show broad band noise which can be ï¬tted with power laws,using exponentional cut-oï¬s, and Lorentzians in a similar way to power spectral (noise)characteristics of X-ray Binaries (XRBs). In general terms the power spectra show apower law index of (-)1.2-2. A rather large scale ï¬attening of the power spectra ex-its in nonmagnetic systems in the low to very low frequency range. We observe thatin low and high states/outbursts the noise in the high frequency range and low fre-quency range is changed. CVs show considerably low frequency noise. In addition,we recovered several possible QPOs in the X-ray wavelengths from CVs mainly fromIntermediate Polar systems. AXP and SGR sources which are thought to be poweredivby either magnetic decay or accretion show band limited noise in their low frequencies.We also correlated their equal time interval noise characteristic with their burst statesand discovered that in the two AXPs (1E 2259+586, 1E 1048.1-5937) noise correlateswith their bursts.Keywords: Cataclysmic variables, neutron stars, broad-band noise, quasi periodicoscillationv 78

öz CHANDRA X-ISINI GÖZLEM UYDUSUNUN ÖDÜL KAZANILMIŞ VE ARŞİV VERİLERİNİ KULLANARAK 16 YENİ X-ISINI KAYNAĞI BULUNMASI VE NOVA V382 VELORUM 1999'UN X-ISINI IŞIK EĞRİSİNİN İZLENMESİ KÜPCÜ YOLDAŞ, Aybüke Yüksek Lisans, Fizik Bölümü Tez Yöneticisi: Assist. Prof. Dr. Şölen Balman Haziran 2002, 50 sayfa. Bu tezde Chandra X-ışnı Gözlem Uydusundan (NASA ve Harvard ortak yapımı) ödüllü zamanda alınmış verileri kullanarak 16 yeni X- ışını kaynağı bulundu. Bu kaynakların X-ışını tayfı dört farklı X-ışını emisyon modeli kullanılarak analiz edildi ve bu 16 yeni kaynağın tayfsal özellikleri kullanılarak sınıflandırılmaları tartışıldı. Kaynakların çoğu tayfsal özelliklerine ve parlaklıklarına bakılarak Katak- lizmik Değişken, Düşük Kütleli X-ışını İkili Sistemi veya tek yıldız olarak sınıflandırıldı. CHANDRA arşiv verileri kullanılarak Nova V382 Velorum 1999'un X-ışınlarında tayfsal analizi yapıldı. CHANDRA verileri ile BeppoSAX, RXTE ve ASÇA uy dularından alınan diğer yayımlanmış veriler kullanılarak Nova V382 Velorum'un ->patlama X-ışını karakteristikleri incelendi ve tartışıldı. Nova V382 Velorum, düşük ve yüksek enerji X-ışını tayf bileşenlerinin kaynağnın çalışılmasına yete cek kadar uzun gözlemlenmiş ikinci nova olması nedeniyle çok önemlidir. V382 Velorum'un düşük enerji tayf akısının zaman içinde azalması beyaz cüce yıldızının soğumaya başladığını göstermektedir. Yüksek enerji tayf bileşenine bakıldığında, nötr hidrojen kolon yoğunluğunun, plazma sıcaklıklarının ve şok hızlarının düştüğü gözlemlenmektedir. Aynı zamanda, X-ışını akısı da 31. günde tepe değerine ulaşıp daha sonra düşüşe geçmiştir. Bu veriler yüksek enerjili X-ışınlarının kaynağının novadan gelen hızlı bir rüzgar ile yavaş bir rüzgarın (çarpışan rüzgarlar modeli) etkileşimi olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: X-Işını İkili Sistemleri, Nötron Yıldızları, Galaksiler, Katak- lizmik Değişkenler, Klasik Novalar, Uzamsal Analiz, Tayf Analizi, Nova V382 Velorum 1999 vı ABSTRACT DISCOVERY OF 16 NEW X-RAY SOURCES AND MONITORING THE X-RAY LIGHT CURVE OF NOVA V382 VELORUM 1999, USING AWARDED AND ARCHIVAL DATA FROM CHANDRA X-RAY OBSERVATORY KÜPCÜ YOLDAŞ, Aybüke M.S., Department of Physics Supervisor: Assist. Prof. Dr. Şölen Balman June 2002, 50 pages. In this thesis, 16 new X-ray sources are detected using awarded time from Chan dra X-Ray Observatory. The X-ray spectra of the sources were analysed using four models and classification of these 16 new sources are discussed in the light of their spectral characteristics. Most of the sources can be classified as Cataclysmic Variable, Low Mass X-ray Binary or single star candidates due to their spectral characteristics and luminosities. Spectral analysis on Nova V382 Velorum 1999 are done using CHANDRA archival data sets. Outburst X-ray characterics of Nova V382 Velorum were analyzed and discussed using CHANDRA data and other published observations of the nova with BeppoSAX, RXTE and ASCA. iiiNova V382 Velorum is very important in that it is the second nova observed long enough to study the origin and characteristics of the soft and the hard component of nova X-ray spectrum. The decreasing soft X-ray flux of V382 Velorum shows that the white dwarf has started cooling. For the hard X-ray component, neutral hydrogen column density, plasma temperatures, and shock velocities are found to decrease in time. In the mean time, X-ray flux increases up to a peak value at day 31 and decreases thereafter. According to these evolutionary structures, it can be said that the hard X-rays originate from an interaction of a fast wind and a slow wind (colliding- winds model). Keywords: X-Ray Binaries, Neutron Stars, Galaxies, Cataclysmic Variables, Classical Novae, Spatial Analysis, Spectral Analysis, Nova V382 Velorum 1999 IV 50

oz ORTA ŞİDDETLİ MANYETİK ALANLI KATAKLİZMİK DEĞİŞKENLERİN YENİDEN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ VE YY DRACONIS ÜSTÜNE AYRINTILI VERİ ARAŞTIRMASI YAZGAN, Efe Yüksek Lisans, Fizik Bölümü Tez Yöneticisi: Assist. Prof. Dr. Şölen Balman Ocak 2002, 77 sayfa. Bu tezde, Orta Dereceli Manyetik Alanlı Kataklizmik Değişkenlerin (ODMKD) genel X-ışını verileri zamansal özelliklere önem verilerek güncelleştirilmiş ve temel zamansal araştırma yöntemleri tartışılmıştır. ODMKD AE Aquarii'nin zamansal analizi ROSAT ile alınmış üç arşiv veri kümesi kullanılarak yapılmıştır. Bir diğer ODMKD olan YY Draconis için ayrıntılı zaman ve tayf analizi yapılmıştır. Atım özyapılarının enerji bağımlılıkları incelenmiştir ve atım genliğinin enerji arttıkça arttığı bulunmuştur. YY Draconis'in X-ışını tayfı tek ve çok sıcaklıklı bremsstrahlung ve VMEKAL modelleriyle uyumlu olduğ gösterilmiştir. Bulunan sonuçların önemi ve getirdikleri günümüzün gözlemsel ve teorik çerçevelerinde tartışılmış ve açıklanmaya çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Kataklizmik Değişkenler, Orta Dereceli Manyetik Alanlı Katak- lizmik Değişkenler, Zamanlama Yöntemleri, Atım Özyapıları, Tayf Analizi, AE Aquarii, YY Draconis vı ABSTRACT TIMING CHARACTERISTICS OF INTERMEDIATE POLAR TYPE CATACLYSMIC VARIABLES AND DETAILED DATA ANALYSIS ON YY DRACONIS YAZGAN, Efe M.S., Department of Physics Supervisor: Assist. Prof. Dr. Şölen Balman January 2002, 77 pages. In this thesis, an up-to-date review of intermediate type cataclysmic variables are made emphasizing timing characteristics. Fundamental timing analysis methods are introduced. Timing analysis on the intermediate polar AE Aquarii is per formed using three sets of ROSAT archival data. We have done timing and spec tral analysis on the intermediate polar YY Draconis using ASCA and ROSAT archival data sets. We have investigated the energetics of the pulse profiles. It is found that X-ray pulse profiles of YY Dra decreases with increasing energy. It is also found that the X-ray spectrum of YY Draconis can be represented by single or multitemperature bremsstrahlung and/or VMEKAL models. Lastly, the implication of our analysis is discussed in the light of current theory and observations. iiiKeywords: Cataclysmic Variables, Intermediate Polars, Timing Methods, Pulse Profiles, Spectral Analysis, AE Aquarii, YY Draconis IV 77