Search

Nesh konusu tefsir, kelâm ve fıkhı ilgilendiren temel meselelerden biridir. Nesh, mahiyet itibarı ile Kur’ân tarihi ile yakından ilgilidir. Hz. Peygamber, sahabe ve nüzûl süreci neshte belirleyici etken olarak görünmektedir. İlk asırlarda neshin varlığından ziyade, kapsam ve niteliği inceleme konusu yapılmıştır. Şüphesiz bu durum, mütekaddim dönemde neshin varlığını kabul etmeyen herhangi bir görüşün belirgin bir şekilde ortaya çıkmamasıyla yakından ilgiliydi. Müteahhir dönemde Kur’ân’da neshin gerçekleşmediği sesleri yükselmeye başlamış, modern dönemde bu düşüncenin taraftarları azımsanmayacak kadar artmıştır. Nehs konusunda fikir beyân eden erken dönem âlimlerinden biri de Ebû Abdillâh el-Hâris el-Muhâsibî’dir (ö. 243/857). Zühd yaşantısıyla tanınan Muhâsibî, İtikâdî ve fıkhî mezheplerin ortaya çıkıp şekillendiği bir dönemde yaşamıştır. Muhasibî, farklı alanlarda birçok eser telif etmiştir. Bu eserlerde üzerinde durulan temel konulardan biri de neshtir. Bu çalışmada genel olarak nesh problemi ve Muhâsibî’nin nesh anlayışı çeşitli yönleri ile araştırma konusu yapılacaktır.

Hindistanlı velûd bir âlim olan Şah Veliyyullah ed-Dehlevî’nin (ö. 1176/1762) pek çok alanda tam sayısı tespit edilemeyen birçok eseri vardır. Bunlardan biri tefsir usulü alanında telif etmiş olduğu el-Fevżu’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsîr adlı aslı Farsça olan eseridir. Söz konusu eserin bir bölümünde müellif, Suyûtî’nin (ö. 911/1506) el-İtkân’ında yirmi bir adetle sınırlandırdığı mensûh âyetleri tekrar gözden geçirerek bu sayıyı beşe indirmektedir. Bu meyanda değinilen âyetlerden biri Bakara sûresinin 185. âyetiyle neshedildiği kebul edilen 184. âyetidir. Tefsir literatüründe, önce bu âyetin nâzil olduğu ve Müslümanlara oruç tutmakla her güne karşılık bir miskine fidye vermek arasında muhayyerlik hakkı tanındığı belirtilmektedir. Daha sonra sûrenin 185. âyetiyle bu hüküm kaldırılarak orucun tutulması kesin bir şekilde emredilmiştir. Dehlevî söz konusu âyetin mensûh olmadığı görüşündedir çünkü ona göre bu âyette fıtır sadakasından bahsedilmektedir. Bu makale bahis mevzuu meseleye dair bir tahlili içermektedir. Gördüğümüz kadarıyla müfessirler arasında böyle sıra dışı bir fikir ve yaklaşım tarzına sahip kimse yoktur. Müellifin bütün rivâyet külliyatını ve ulemanın görüşlerini göz ardı eden bu yorumu son derece dikkat çekicidir. Bunun ilmî kriterler açısından sağlıklı bir yorum metodolojisine dayandığı ise söylenemez. Bu çerçevede mensûh âyetleri mümkün mertebe azaltma çabasının onu böyle bir yaklaşım tarzına sevk ettiği düşünülebilir. Ayrıca onun bu yaklaşım tarzında tasavvufî yöneliminin ve işârî tefsir geleneğinin dolaylı da olsa etkili olmuş olabileceği ihtimali gözden kaçırılmamalıdır.