Search

In het noordwestelijk deel van het Noorderpark is onderzoek gedaan naar de abiotische geschiktheid voor soortenrijke graslanden. Hierbij is de nutriëntentoestand en de zuurbuffer beoordeeld. Met profielbeschrijvingen is de veraardingsgraad van veenlagen vastgesteld. Er zijn 100 boringen gedaan waarbij twee lagen bemonsterd zijn. Van twintig boringen is een derde laag bemonsterd. De bodemmonsters zijn voor analyse samengevoegd tot 76 mengmonsters waaraan de analyses zijn uitgevoerd. Voor het plannen van de bemonstering en het samenstellen van de mengmonsters is een stratificatie uitgevoerd op basis van de Landschapsleutel. De nutriëntentoestand is beoordeeld op basis van de fosfaattoestand en de kans op het vrijkomen van nutriënten door mineralisatie en interne eutrofiëring. Bij de beoordeling van de fosfaattoestand is ook beoordeeld in hoeverre deze verbeterd kan worden door een verschralingsbeheer of door afgraven van een deel van de bovengrond. Afhankelijk van de realisatiekans voor natuurdoelen bij verschillende maatregelen is per deelperceel een inrichtingsadvies opgesteld

De ex-post evaluatie van de Mestwetgeving 2012 bevat informatie over de bijdrage van verschillende bronnen aan de eutrofiering van het regionale oppervlaktewater. Dit rapport beschrijft de nieuwe methodiek waarmee de bijdragen vanuit landbouwpercelen zijn geschat. De methode vervangt de zgn. uitsluitmethode die in eerdere studies naar de herkomst van stikstof en fosfaat in het oppervlakte-water is toegepast en is gebaseerd op de bepaling van de coëfficiënten van een lineair, statisch metamodel aan de hand van de resultaten van een gevoeligheidsanalyse van het STONE-model. Hoewel de nieuwe methode als een verbetering van voorgaande methoden beschouwd wordt, is ook geconstateerd dat de methode nog niet robuust is voor het bepalen van de bijdrage van mestover-schotten in het verleden. Aanbevolen wordt om in een toekomstige versies van het metamodel voor bronnenanalyses aandacht te besteden aan zowel de diagnose van de huidige herkomst van stikstof en fosfaat in het oppervlaktewater, als de prognose van de maximaal haalbare reductie van de stikstof- en fosforuitspoeling uit landbouwpercelen door vermindering van de mestgiften.

Dit rapport beschrijft het onderzoek dat in 2011 en 2012 is uitgevoerd aan twee pilots met onderwaterdrains in Utrecht, in Demmeriksekade (polder Groot-Wilnis) en De Keulevaart (Lopikerwaard). In het onderzoek is voornamelijk het effect van onderwaterdrains op de waterkwantiteit (debieten) en de waterkwaliteit onderzocht. De meetresultaten zijn uitgewerkt en geëvalueerd met de modellen SWAP en ANIMO. Een overzicht van eerder en lopend onderzoek naar maaivelddaling, waterkwantiteit, waterkwaliteit, bedrijfseconomische aspecten en effect op weidevogels is gegeven en betrokken in de conclusies. In de conclusies zijn ook de resultaten van een pilot in de Krimpenerwaard opgenomen (gerapporteerd in Alterra-rapport 2466). De hoeveelheden in en uit te pompen water blijken in het algemeen toe te nemen. Het effect op de waterkwaliteit is in het algemeen neutraal of gunstig. Melkveehouders zijn in het algemeen positief over de effecten van onderwaterdrains.

Ten behoeve van de vijfde milieuverkenning is de voorgenomen Integrale Aanpak van de Mestproblematiek van de Nederlandse regering doorgerekend met het model STONE naar landsdekkende milieueffecten op bodem, bovenste grondwater en belasting van het regionale oppervlaktewater voor de periode 1986 tot 2030. De resultaten van deze berekeningen moeten als indicatief worden aangemerkt omdat het mestbeleid nog niet definitief is vastgelegd en omdat met een voorlopige versie van het model STONE is gerekend. Met name de volgende elementen van STONE hadden een voorlopig karakter: de ruimtelijke schematisering van Nederland, de gewasafvoer en toetsing aan waarnemingen. De milieu-effecten van het mestbeleid zijn in beeld gebracht via de volgende indicatoren: 1- De Stikstof balans van de Nederlandse bodem en uitsneden hiervan naar gewasgroep en bodemtype. Hierbij wordt met name gekeken naar de uitspoeling naar het grondwater en de afspoeling naar oppervlaktewater. 2- De Fosforbalans van de Nederlandse bodem en uitsneden hiervan naar gewasgroep en bodemtype. Hierbij wordt met name gekeken naar de accumulatie in de bodem en de afspoeling naar oppervlaktewater. 3- De nitraatconcentratie in het bovenste grondwater en ontwikkeling van het areaal waarin deze concentratie voldoet aan de kwaliteitsdoelstelling voor nitraat. 4- De fosfaatverzadiging van de bodem ontwikkeling van areaal zandgronden dat fosfaatverzadigd is volgens het Protocol Fosfaatverzadigde Gronden.

Effecten van verschillende varianten van verliesnormen op aquatische ecosystemen zijn geevalueerd. Verliesnormen voor N van 300 - 40 kg ha-1, afhankelijk van het bodemtype en landgebruik, en voor P van 40 -1 kg P2O5 ha-1 jaar-1 (equivalent aan 17.5 - 0.4 kg P ha-1 jaar-1) werden gebruikt in de berekeningen. Een keten van modellen werd gebruikt om de effecten van de varianten op belasting en concentratie in het oppervlaktewater (rivieren, beken, sloten, meren en kustwateren) te bepalen. Verlaging van N- en P-verliesnormen resulteren in een verlaging van de belasting van het oppervlaktewater en de concentratie daarin. Echter, de gemiddelde vermindering van de concentraties is relatief laag in vergelijking met de vermindering van de verliesnormen. Redenen daarvoor zijn: (i) de verlaging a N-verliesnormen is minder in gebieden waar de belasting van het water hoog is, (ii) P-belasting van het oppervlaktewater word primair bepaald door de P-status van de bodem, en slechts indirect door de P-verliesnormen, en (iii) kwel van N- en P-rijk grondwater uit bodemlagen van marien oorsprong draagt aanzienlijk bij tot de belasting van het oppervlaktewater. Verlagen van de verliesnormen gecombineerd met aanvullende maatregelen (baggeren, doorspoelen en vermindering van de belasting door andere bronnen) zijn nodig om de ecologische toestand van het oppervlaktewater te verbeteren.

Dit rapport beschrijft een modelstudie naar de effecten van onderwaterdrains op de nutriëntenbelasting van het oppervlaktewater in veenweiden in West-Nederland. Met SWAP-ANIMO zijn zeventien representatieve veenweide-eenheden doorgerekend. Veenweideeenheden zijn gedefinieerd voor vijf kenmerken: veensoort, veendikte, voorkomen van een kleidek, onderrand (kwel/wegzijging) en nutriëntenconcentraties in het infiltratiewater. De effecten van onderwaterdrains op de belasting van het slootwater met fosfor, stikstof en sulfaat zijn onderzocht door modelresultaten van varianten met en zonder drains te vergelijken. Hiertoe is de sulfaathuishouding ingebouwd in ANIMO. Onderwaterdrains geven meestal een (aanzienlijke) vermindering van de nutriëntenbelasting van het oppervlaktewater. Dit geldt het sterkst voor fosfor en het minst voor sulfaat. Sulfaat is erg gevoelig voor de drooglegging. Voor elk nutriënt is er voor alle veenweide-eenheden een drooglegging waarbij de belasting niet toeneemt door drains. Voor sulfaat is die drooglegging consequent 40 cm, de kleinste doorgerekende drooglegging.

De Ministeries van LNV, V&W en VROM stellen gezamenlijk beleid op voor het gedeeltelijk dempen van diepe plassen in het kader van het Besluit Bodemkwaliteit.. Punt van zorg is vooral de geïsoleerde plassen (geen uitwisseling met ander water). Hier wil na opvulling van de plassen wel eens een veel te hoog fosfaatgehalte ontstaan waardoor eutrofiëring ontstaat. Bij het ontwikkelen van het beleid dat resulteert in een handreiking komt de volgende vraag naar voren: “Is het mogelijk met een eenvoudige analyse of test van de in de plas te brengen grond of bagger te voorspellen welke invloed de grond of bagger heeft op het oppervlaktewater in de plas?” Landbouwgrond, met name de bouwvoor, bevat meestal dusdanig veel fosfaat dat ontraden wordt om dit materiaal als afdeklaag in een diepe plas te gebruiken

Onderwaterdrains vormen een alternatief voor het verhogen van slootpeilen om maaivelddalingen te beperken, waarbij toch goede omstandigheden voor het boerenbedrijf worden gehandhaafd. Daarbij wordt via drains oppervlaktewater aangevoerd onder het maaiveld. Als bezwaar tegen onderwaterdrains wordt vanuit natuurbeschermingsorganisaties gewezen op het gevaar van interne eutrofiering en veenafbraak. Via een literatuurstudie is onderzocht welke effecten inlaat van ‘Gebiedsvreemd’ sulfaathoudend water heeft op de mobilisatie van met name fosfaat door afbraak van veentypen onder anaerobe condities zoals in het Hollandse Veenweidegebied kunnen voorkomen. Voor het onderzoek zijn zowel peer reviewed .wetenschappelijke artikelen als interne rapporten met resultaten van toegepast onderzoek geraadpleegd. Zowel empirische als experimentele studies zijn in beschouwing genomen. Naast veel overeenkomsten in effecten worden ook verschillen in resultaten gevonden. Deze verschillen zijn waarschijnlijk toe te schrijven aan het toepassen van doorstroomsystemen dan wel stagnante systemen tijdens experimenten waardoor het instellen van chemische evenwichten tussen vaste en opgeloste fase van de bodem worden beïnvloed.

Sleutelfactoren en ecosysteemfunctioneren. Dit rapport beschrijft onderzoek dat gedaan is naar mogelijke sleutelfactoren voor aquatisch ecologische kwaliteit in laagveensloten. Het onderzoek is uitgevoerd in vier deelgebieden in de Wieden, die in een gradiënt van sterke beïnvloeding (eutrofiëring) naar een meer natuurlijke situatie lagen. Gedurende het jaar zijn vier meerdaagse zuurstofmetingen per sloot uitgevoerd. Hieruit bleek dat de zuurstofconcentraties vooral aan de bodem erg laag konden worden, ongeacht de mate van eutrofiëring. Oorzaak hiervan was temperatuurstratificatie, die in de meeste sloten gedurende het grootste deel van het jaar zeer frequent optrad. Vervolgonderzoek naar de precieze invloed van deze stratificatie op de macrofauna in de sloot wordt aanbevolen

De zware metaalconcentraties zijn in veel oppervlaktewateren in Nederland te hoog. Uitspoeling uit bodems is een belangrijke bron van oppervlaktewaterbelasting. Uitspoeling wordt geschat met modelberekeningen. Dit onderzoek toetst de gebruikte modellen aan veldmetingen. Er is gekeken naar: i) de schematisatie van gehaltes in de vaste fase, ii) de overdracht van de vaste fase naar het bodemvocht en iii) de overdracht van het bodemvocht naar het oppervlaktewater. De gehaltes in de vaste fase worden goed voorspeld met uitzondering van de ondergrond en van nikkel. Ook bodemvochtconcentraties kunnen redelijk worden voorspeld, maar dit blijkt sterk afhankelijk van de gebruikte evenwichtsrelatie. Tenslotte, oppervlaktewaterconcentraties komen goed overeen met bodemvochtconcentraties en worden ook goed voorspeld vanuit de vaste fase waarbij de gehele modelketen is gebruikt. Variaties in oppervlaktewaterconcentraties kunnen worden verklaard en voorspeld door variaties in de hydrologie.

Mathematical models predicting nitrogen and phosphorus concentrations in surface waters can be useful tools to evaluate measures combating eutrophication. NUSWALITE is a water quality model to predict the nutrient concentrations in high spatial and temporal detail for catchments and ‘polder areas’. The NUSWALITE model comprises the description of five main processes: i) uptake and release of nutrients by biomass, ii) mineralization of organic phosphorus and nitrogen to their mineral fractions, iii) adsorption and desorption of phosphorus and nitrogen, iv) loss of nitrogen by denitrification, sedimentation and biomass removal, and loss of phosphorus by sedimentation and biomass removal. This report includes the description of the process formulations, solution scheme, parameterization, and calculation of nutrient retention.

Voor het beleidskader fosfaat van de Provincie Limburg zijn kaarten geproduceerd van Noord- en Midden-Limburg met de stroomgebieden, die prioriteit verdienen bij de aanpak van de fosfaatproblematiek op basis van de criteria oppervlaktewaterkwaliteit, natuur en verdroging, en risico van overstroming van daarvoor kwetsbare natuur. Van deze stroomgebieden is vervolgens van alle geregistreerde landbouwpercelen het risico op fosfaatuitspoeling naar het oppervlaktewater op basis van hydrologie in kaart gebracht. Deze kaarten zijn vertaald naar de (kosten)effectiviteit van de maatregelen blokkeren van oppervlakkige afvoer, conventionele drainage, diepe samengestelde peilgestuurde drainage en uitmijnen, op basis van modelberekeningen die rekening houden met de fosfaattoestand van de bodem. Ten slotte is per stroomgebied de verwachte (kosten)effectiviteit van vloeivelden in kaart gebracht. Deze kaarten kunnen worden gebruikt om te beoordelen of maatregelen op landbouwpercelen of in een stroomgebied kosteneffectief zijn voor de oppervlaktewaterkwaliteit

De Kolonievaart is een akkerbouwgebied dat wordt ingericht als natuurgebied. De natuurdoelen die worden nagestreefd zijn natte heide, bos en ven. Er is geen inzicht in de huidige fosfaattoestand en –beschikbaarheid. Het doel van het onderzoek is drieledig en zal leiden tot inzicht in de huidige fosfaattoestand en beschikbaarheid van fosfaat in relatie tot de gewenste natuurdoeltypen, inzicht op de effecten van vernatting op de beschikbaarheid van fosfaat, en een voorstel van inrichtingsmaatregelen die nodig zijn om de gewenste natuurdoeltypen te realiseren. De fosfaattoestand wordt bepaald aan de hand van bodemanalyses, die genomen worden middels een gestratificeerde aselecte steekproef. Uit de interpretatie van de bodemanalyses blijkt dat het gebied Kolonievaart voor het realiseren van de natuurdoeltypen kansrijk is voor uitmijnen en verschralen.

Door middel van literatuurstudie en met behulp van het Case-base model PERPEST, is onderzocht welke directe en indirecte effecten bestrijdingsmiddelen op soorten in het ecosysteem kunnen hebben en of dat een rol speelt of een systeem helder is of troebel. Belasting van watersystemen met bestrijdingsmiddelen boven de kritische drempelwaarden kan leiden tot effecten op de ecosysteem structuur die lijken op eutrofiëring (toename van algen en afname van waterplanten

Een eerste aanzet wordt gegeven voor een monitoringstrategie waarmee de kwaliteit van het oppervlaktewater in de Noordelijke Friese Wouden kan worden getoetst aan normen. De voorgestelde benadering is gebaseerd op een kanssteekproef, waarbij informatie uit bestaande meetnetten en hydrologische systeemkennis wordt gebruikt als hulpinformatie

The fertilization reduction policy intended to pursue environmental objects and regional water management strategies to meet Water Framework Directive objectives justify a thorough evaluation of the effectiveness of measures and reconnaissance of adverse impacts. The model aims at the evaluation and prediction of nutrient leaching to groundwater and surface water systems under the influence of fertilization, land use and land management, water management and soil properties. Since the release of animo version 3.5 some new model formulations have been implemented regarding the influence of soil moisture content on mineralization and denitrification. Also the input of daily nutrient uptake rates as simulation results of external crop models is facilitated. A concise description is presented of the process descriptions as have been implemented in version 4.0 of the animo model

In natte natuurgebieden wordt steeds vaker oppervlakkig pyriet aangetroffen in de bodem. Dit wijst op interne eutrofiering, waarbij sulfaat en ijzer worden gereduceerd en stikstof en fosfaat vrijkomen. Doel van het onderzoek was de ernst en omvang van dit probleem te verkennen. Daartoe werd op 32 standplaatsen in 14 natuurgebieden de pyrietvoorraad in de bodem geanalyseerd. De pyrietvoorraad kan zowel verklaard worden uit de aanvoer van sulfaat via atmosferische depositie sinds 1880 als uit toestroming via lokale kwelsystemen sinds de afgelopen halve eeuw. Micromorfologisch onderzoek toonde aan dat pyrietvorming een actueel proces is, maar kon geen uitsluitsel geven over de herkomst. Via regressieanalyse werden de sleutelfactoren voor pyrietvorming en interne eutrofiering bepaald. Onderzocht werd in welke mate het gevormde pyriet de fosfaatbindingscapaciteit en de fosfaatmobilisatie beïnvloed kan hebben. Uit het onderzoek blijkt dat bij vernatting het sulfaateffect dat door de aanwezigheid van pyriet kan worden verklaard een veelvoud kleiner is dan het vernattingseffect op zich zelf. Lokaal kunnen echter ernstige problemen ontstaan

Dit rapport is het eerste in de reeks: `Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen¿. Het beschrijft de resultaten van een literatuuronderzoek naar de effecten van hydrologische maatregelen op eutrofiëring van aquatische ecosystemen en op aquatische organismen. De doelstelling van deze kennisverzameling is uiteindelijk het bouwen van een expertsysteem waarmee voor een bepaalde situatie de maatregel met het hoogste ecologisch rendement gekozen kan worden.

Dit rapport is het derde in de reeks: `Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen¿. Het beschrijft de resultaten van een inventarisatie en verzameling van projecten binnen Nederland waarbij hydrologische maatregelen genomen zijn. Dit onderzoek is uitgevoerd als vervolg op het literatuuronderzoek naar de effecten van hydrologische maatregelen op eutrofiëring en aquatische ecosystemen. Met behulp van de resultaten van dit onderzoek kan verder inzicht worden verkregen in de relatie maatregel-effect door analyse van de reeds uitgevoerde projecten en door het volgen van projecten in uitvoering of toekomstige projecten. De resultaten van die analyse zullen worden gebruikt in een expertsysteem waarmee voor een situatie de maatregel met het hoogste ecologisch rendement gekozen kan worden. De verzamelde projecten zijn samengevoegd in de database AQUAHERSTEL, die als webapplicatie beschikbaar zal komen.

In areas with intensive livestock farming, soils have been enriched with phosphorus (P), following heavy applications of animal manure. These soils are a risk for nearby surface waters, as the leaching of P from these soils contributes to eutrophication of these surface waters. This study was set up to better understand the speciation and desorption of P in noncalcareous sandy soils, so as to contribute to the development of management guidelines for these soils.

Model STONE wordt gebruikt voor de berekening van de stikstof- en fosforbelasting van het oppervlaktewater. Berekende decadecijfers op plotniveau zijn geconverteerd tot gemiddelde jaar- en seizoencijfers op stroomgebiedsniveau. Bij de ontwikkeling van STONE en in vorige STONE-evaluaties zijn modelresultaten vergeleken met gemeten oppervlaktewaterconcentraties. Het betreft het stroomgebied van de Schuitenbeek (zand), het peilbeheersgebied Bergambacht (laagveen). Voor deze toetsing zijn de twee deelstroomgebieden aangevuld met 2 afwateringseenheden binnen het stroomgebied van de Regge (zand). In de toets zijn voor zover als mogelijk de volgende aspecten beoordeeld: waterbalans, bemesting, N- en P-concentraties oppervlaktewater en vrachten.

Om te onderzoeken welke invloed waterberging heeft op de productiviteit en de soortensamenstelling van de vegetatie is een vergelijkend onderzoek uitgevoerd in een vijftal beekdallocaties die regelmatig overstromen. Analyse van de vegetatie- en bodemgegevens wijst er op dat de productiviteit van de vegetatie vooral wordt bepaald door de aanvoer van nutriènten met sediment. Ondanks de soms slechte waterkwaliteit worden in de onderzochte beekdallocaties goed ontwikkelde grote-zeggenvegetaties en dotterbloemhooilanden aangetroffen, hetgeen erop wijst dat overstroming niet noodzakelijkerwijs leidt tot eutrofiering

Onderzocht is in hoeverre de factoren die de draagkracht van het Waddenzee-ecosysteem voor schelpdieren bepalen onderhevig zijn aan lange-termijnveranderingen. Draagkracht is hierbij gedefinieerd als de maximale biomassa van schelpdieren die in de Waddenzee kan bestaan. Gebruik is gemaakt van het dynamische simulatiemodel EcoWasp; het systeemgedrag is doorgerekend voor de periode 1976-1999. Daarnaast is met behulp van een statistische toetsing de relatie tussen de conditie van schelpdieren en het gehalte aan chlorofyl onderzocht. Het onderzoek heeft zich beperkt tot de westelijke helft van de Nederlandse Waddenzee.

In het kader van het project Monitoring kwaliteit groene ruimte (MKGR) is een methode ontwikkeld om de integrale milieukwaliteit in beeld te brengen door middel van één indicator. Voor de ontwikkeling van de milieu-indicator is uitgegaan van de milieuthema's verzuring, vermesting en verspreiding van bestrijdingsmiddelen. Deze variabelen zijn gerelateerd aan kwantificeerbare beleidsdoelen en/of referentiesituaties. De milieu-indicator was tot nu toe alleen uitgewerkt voor de variabelen verzuring, vermesting, en verspreiding van bestrijdingsmiddelen voor de provincie Noord-Brabant. In 2002 zijn deze variabelen landsdekkend uitgewerkt. Dit is gedaan voor de kwaliteit per milieuthema, maar ook voor de indicator voor de (integrale) milieutoestand van de groene ruimte binnen elke gemeente in Nederland. Tevens zijn de belangrijkste tussenresultaten op het niveau van gridcellen weergegeven. De (tussen)resultaten kunnen worden opgeschaald naar regio, provincie en heel Nederland.

Dit rapport beschrijft de resultaten van een literatuurstudie naar processen en factoren die een rol spelen bij de achteruitgang en het herstel van waterriet. In de literatuur bestaat consensus dat een niet-natuurlijk peilbeheer mede verantwoordelijk is voor het verdwijnen van waterriet. Tevens dragen de indirecte effecten van eutrofiëring hieraan bij. Een niet-natuurlijk peilregime zet een aantal negatieve processen in gang. Deze processen leiden op den duur tot degeneratie van waterriet. Herstel moet in laagveengebieden gezocht worden in het instellen van een meer natuurlijk peilregime in combinatie met het tegengaan van eutrofiëring, het verwijderen van opgehoopt organisch materiaal en eventueel de herintroductie van Riet. In rivierkleigebieden zijn inrichtingsmaatregelen nodig om het voorkomen van waterriet te bevorderen. Aanbevolen wordt om bij de uitvoering van herstelprojecten meer aandacht te geven aan waterriet en tevens maatregelen mee te nemen die hierop een positieve uitwerking hebben.

Om de mogelijkheden van bevloeiing als effectgerichte maatregel tegen verzuring en verdroging te onderzoeken zijn bodemgegevens uit vloeivelden geanalyseerd en verzameld voor experimenteel onderzoek. De onderzoeksvraag was onder welke bodemkundige omstandigheden en bij gebruik van welk watertype de basentoestand van de bodem kan worden verbeterd zonder dat er ongewenste eutrofiëringseffecten optreden. Bodemchemische analyseresultaten werden gebruikt als invoergegevens voor een bodemchemisch model waarmee effecten van bevloeiing op de basen- en nutriëntentoestand konden worden geëvalueerd. Onder gecontroleerde omstandigheden werd een inundatie-experiment uitgevoerd. Tijdens inundatie blijken vooral ijzeroxiden en sulfaten te worden gereduceerd, hetgeen tot oppervlakkige pyrietvorming leidt. De aanwezigheid van pyriet blijkt van groter belang te zijn bij inundatie dan het gebruikte watertype. Globaal kunnen bij inundatie twee fasen worden onderscheiden waarbij aanvankelijk een pH-stijging door denitrificatie en later een pH-daling door pyrietoxidatie optreedt. Ongeacht het watertype wordt aanvankelijk fosfaat gemobiliseerd, gevolgd door fosfaatimmobilisatie bij aanwezigheid van hoge ijzergehalten in de bodem. Het experiment bevestigde dat onder reducerende omstandigheden fosfaatimmobilisatie op kan treden door vivianietvorming. Alleen bij een ijzer- en pyrietarme zandgrond leidt sulfaathoudend water tot een sterkere fosfaatmobilisatie dan bij sulfaatloos water. In de praktijk leiden korte perioden van bevloeiing tot gunstiger effecten dan een lange aaneengesloten periode van bevloeiing.

Dit rapport behandelt de ontwikkelingen in de concentraties van nutriënten (stikstof en fosfor) in kleine, hoofdzakelijk door landbouw beïnvloede oppervlaktewateren van Nederland in de periode 1985-2000. Tevens worden verbanden onderzocht tussen nutriëntenconcentraties en kenmerken van het omliggende gebied

We evaluated seven years of light cattle grazing of dune valleys (Wadden island of Vlieland) as to management objectives and effects on vegetation, flora and fauna. We compared data from 1993 and 2000 in a Before-After/Control-Impact design of 14 grazed and 14 ungrazed plots which were randomly selected from the vegetation strata 'grass encroached moist dune valleys' and 'intact Empetrum vegetation'. To elucidate effects on vegetation and fauna extra data were collected on heavy grazed sites, xerothermobiont fauna species, vertebrate fauna species, raised groundwater tables and historic vegetation descriptions. Development towards shrub- and woodland is tempered, but not stopped, as a consequence of cattle browsing on Prunus avium and Betula pubescens. Cattle forms bare patches and trails in the dense and high field layers of Calamagrostis epigejos and Carex arenaria and mean vegetation height of these layers was stabilised. Due to light grazing a clear gradient in grazing activity was found in the field which shifted between years. Grazing had only light to neutral effects on vegetation and fauna diversity. Changes in plant and fauna species composition and diversity were most related to a general change to moist conditions due to several years with high precipitation.

Door middel van een literatuurstudie aangevuld met kennis van water- en natuurterreinbeheerders betrokken bij lopende onderzoeksprojecten is getracht een beeld te vormen van de bestaande kennis en de kennishiaten. De effecten van inundatie op de redoxpotentiaal, zuurgraad, trofiegraad en de vegetatie worden beschreven. Ook is per fysisch-geografische eenheid (rivierklei-, laagveen en hogere zandgebieden) beschreven wat het effect is van inundatie.De uitkomsten van deze studie zijn ook gebruikt om kennishiaten te identificeren om zo richting te kunnen geven aan het vervolgonderzoek.

Dit rapport geeft een overzicht van de toestand van het Nederlandse ven met betrekking tot vermesting en verzuring. Daartoe is een steekproef van 178 vennen met gegevens over chemie, kiezelwieren en plantengroei uit de periode 1990-2000 onderzocht. Eris een toetsingskader geconstrueerd dat is gebaseerd op de ecologische niveaus van de Europese Kaderrichtlijn Water. De lokale stikstofdepositie is geschat en de verwachte depositie in 2010, 2020 en 2030 is berekend. Deze depositieniveaus zijn getoetst aan kritische depositieniveaus. In de noordelijke provincies is de toestand thans het gunstigst, hoewel ook daar de stikstofdepositie nog boven het kritische niveau ligt. Bij ongewijzigd beleid (Milieuverkenningen 5) zal deze situatie niet veranderen, maar bij extra beleid (Natuur- en Milieubeleidsplan 4) zullen vrijwel alle vennen volledig zijn beschermd. Voor het ecologisch herstel van de thans aangetaste vennen zijn effectgerichte maatregelen noodzakelijk.

Met simulatiemodellen is de diffuse nutriëntenbelasting van het oppervlaktewater vanuit/vanaf de bodem van vier proefgebieden in Laag Nederland berekend. De studie is onderdeel van een project gericht op de berekening van de effecten van diffuse belasting op de oppervlaktewaterkwaliteit en de toesting van een modelinstrumentarium hiervoor. Naast bemesting blijken bodem en kwel belangrijke bronnen van nutriëntenuitspoeling, vooral bij de twee veenweidegebieden die overwegend de grootste nutriëntenbelasting hebben. De bijdrage van mest aan de uitspoeling bedraagt bij deze gebieden slechts 23-32%. Bij de twee andere gebieden met meer minerale bodems is de mestbijdrage meestal groter, tot 74%. Gemiddeld spoelen bij de veenweidegebieden 2,0% en 1,4%, en bij de twee andere gebieden 3,3% en 0,7% van de stikstof- respectievelijk fosformeststoffen uit en af

In opdracht van Staatsbosbeheer is onderzocht of het huidige peilregime in het weidekervelgrasland van de Hengstpolder de oorzaak kan zijn van geconstateerde verruiging. Daartoe zijn veldgegevens over bodem, waterhuishouding en vegetatie verzameld en is experimenteel onderzocht of inundatie met sulfaathoudend oppervlaktewater leidt tot indirecte eutrofiëring. Geconcludeerd wordt dat inundatie leidt tot een geringe verhoging van de fosfaatconcentratie ongeacht het watertype. Inundatie van kalkrijke gronden leidt niet tot alkalisering en indirecte eutrofiëring door het in oplossing komen van ijzer-fosformineralen, maar tot verzuring en het in oplossing komen van calcium-fosformineralen. De geconstateerde verruiging kan niet in verband worden gebracht met verhoogde fosfaatconcentraties omdat de productie van de vegetatie door fosfor wordt beperkt. Geadviseerd wordt een peilregime in te stellen waarbij in de winter hogere en in de zomer lagere grondwaterstanden voorkomen.

Dit rapport is het resultaat van een literatuuronderzoek naar effecten van eutrofiëring op stromende wateren. De belangrijkste ecologische processen met betrekking tot nutriënten in beken en rivieren zijn primaire productie en de afbraak van detritus.Door het stromende water zijn daarnaast retentie, regeneratie en transport van nutriënten van belang. De hoeveelheid nutriënten die door de levensgemeenschap wordt opgenomen, bepaalt uiteindelijk de mate van de effecten op verschillende ecologische niveaus. Deze opname is sterk afhankelijk van de karakteristieken van de beek of rivier, zoals breedte, diepte en beschaduwing. In modellering en normering moet daarom enerzijds rekening gehouden worden met de hoeveelheid nutriënten die in het systeem terechtkomt, en anderzijds met de karakteristieken van de beek. Beide typen gegevens kunnen een beeld geven van de te verwachten effecten en de mate van het effect op de levensgemeenschap.

In deze studie is onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om een kennissysteem te ontwikkelen waarmee de kansrijkdom van effectgerichte maatregelen in bos kan worden beoordeeld. Door literatuurstudie en gesprekken met deskundigen is achterhaald of voldoende kennis bestaat over de omstandigheden waaronder maatregelen kansrijk kunnen worden uitgevoerd. Van de benodigde informatie is nagegaan of hiervan digitale gegevensbestanden aanwezig zijn, en of deze gebruikt kunnen worden. Voor het systeemontwerp zijn eisen ten aanzien van gebruik, techniek en architectuur in beeld gebracht met een aantal schermvoorbeelden.

A nationwide assessment of the chemical composition of the soil solid phase and the soil solution in the humus layer and two mineral layers (0-10 cm and 10-30 cm) was made for 200 forest stands in the year 1995. The stands were part of the national forest inventory on vitality, included seven tree species and were all located on non-calcareous sandy soils. The soils are nearly all characterized by high nitrogen and metal contents in the humus layer ans low pH and base saturation values in the minerallayer, indicating the occurrence of eutrophication, acidification and heavy metal pollution. Of those stands, 124 were also sampled and analysed in 1990. Compared with 1990, results for the humus layer show a decrease (release) in nitrogen and metal contents and pools, and a decrease in total and exchangeable pools of base cations, combined with increase in hydrogen saturation. This indicates a decrease in eutrophication but an ongoing acidification. The soil solution, however, shows a decrease in Al/Caand NH4/K ratios, implying a slight recovery from acidification. For the mineral soil, the changes in element pools are too unreliable to draw any distinct conclusion.

A nationwide assessment of the chemical composition of the humus layer, mineral topsoil (0-30 cm) and soil solution in both topsoil and subsoil (60-100 cm) was made for 150 forest stands in the year 1990. The stands, which were part of the national forest inventory on vitality, included seven tree species and were all located on non-calcareous sandy soils. Results show increased levels of nitrogen, aluminium, lead and cadmium in at least one of the various soil compartments, indicating the occurrenceof eutrophication, acidification and heavy-metal pollution. Tree species and stand characteristics, such as tree height and canopy coverage, appear to have the largest effect on the concentration level of the various chemical parameters by influencing the input by atmospheric deposition. The various assessments allowed the calculation of various parameters related to aluminium dissolution, cation exchange and phosphate adsorption, to be used in simulation models.

Ten behoeve van de inhoudelijk ondersteuning voor het kwantificeren van effecten milieu op natuur is de onderzoeksvraag in drie delen gesplitst: 1) Wat zijn de huidige effecten van verzuring, verdroging, vermesting, verspreiding, geluidsverstoring en klimaatfactoren op terrestrische en aquatische soorten? Deze vraag heeft betrekking op de soortgroepen en thema's welke het RIVM niet modelleert. 2) Wat zijn de relatieve aandelen van bovenstaande thema's in de effecten? 3) Hoe veranderen de effecten en hun relatieve aandelen tussen nu en 2030?