Search

Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Ticaret Üniversitesi -- Kaynakça var. DR 432/Y37 Şerif Mardin ve Niyazi Berkes’in Türkiye’nin modernleşme sürecine dair görüşlerinin karşılaştırılması üzerine olan bu çalışmada Osmanlı ve Türk modernleşme süreci tarihsel perspektifle ele alınarak, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e modernleşme aşamaları incelenmiştir. Çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet Türkiye’sine uzanan modernleşme sürecini süreklilik ve değişim bağlamında inceleyen Şerif Mardin ve Niyazi Berkes’in görüşleri ele alınmıştır. Bu çalışmanın amacı Türkiye’nin modernleşme sürecine ilişkin olarak Şerif Mardin ve Niyazi Berkes’in bakış açılarının karşılaştırmalı analizidir. Çalışmada Şerif Mardin ve Niyazi Berkes’in Türkiye’nin modernleşme sürecine ilişkin görüşleri karşılaştırmalı analiz çerçevesinde ele alınmıştır. Türkiye’nin modernleşme sürecine farklı perspektiflerden bakan iki önemli sosyal bilimcinin bakış açılarının karşılaştırılmasını içeren bu çalışmada literatür tarama yöntemi kullanılmıştır. Çalışma kapsamında Şerif Mardin ve Niyazi Berkes’in akademik ve entelektüel kimliği ele alınarak eserleri incelenmiştir. Çalışmada, Şerif Mardin’in Türk modernleşme süreci bağlamında kullandığı merkez-çevre ilişkileri, sivil toplum ve büyük kültür-küçük kültür kavramları, Niyazi Berkes’in ise çağdaşlaşma, sekülerleşme ve laiklik kavramları üzerinden modernleşmeye bakış açıları incelemiştir.Anahtar Kelimeler: Modernleşme, Şerif Mardin, Niyazi Berkes, Osmanlı Modernleşmesi, Türk Modernleşmesi In this study, which compares the views of Şerif Mardin and Niyazi Berkes on the modernization process of Turkey, the Ottoman and Turkish modernization processes are discussed from a historical perspective, the stages of modernization from the Ottoman to the Republic are examined. In this study, the views of Şerif Mardin and Niyazi Berkes, who examine the modernization process from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey in the context of continuity and change are discussed.The aim of this study is a comparative analysis of the perspectives of Şerif Mardin and Niyazi Berkes on Turkey's modernization process. In the study, the views of Şerif Mardin and Niyazi Berkes on Turkey's modernization process are discussed within the framework of comparative analysis.The literature review method was used in this study, which includes the comparison of the perspectives of two important social scientists who look at Turkey's modernization process from different perspectives.Within the scope of the study, the academic and intellectual identities of Şerif Mardin and Niyazi Berkes were discussed and their works were examined. In thestudy, Şerif Mardin's perspectives on center-periphery relations, civil society and large culture-small culture concepts used in the context of the Turkish modernization process, and Niyazi Berkes' perspectives on modernization through the concepts of modernization, secularization and secularism are examined.Keywords: Modernization, Şerif Mardin, Niyazi Berkes, Ottoman Modernization, Turkish Modernization

20. asrın ilk çeyreği, sosyal bilimler alanında yeni ve özgün fikirlerin fidelendiği bir dönemdir. Tarih, sosyoloji, iktisat, coğrafya arasındaki keskin sınırlar sorgulanmış ve sosyal bilimler arasında iş birliği başlamıştır. Annales Okulu bu değişimin öncülüğünü yapmış, tarih ve sosyoloji alanında yeni bir paradigma ortaya koyarak tarihsel sosyolojik bir strateji geliştirmiştir. Tarihsel sosyoloji, geçmiş ve şimdinin bilgisini yeniden üretme teşebbüsüdür. Tarihsel sosyolojik perspektif, bugünle dün arasındaki uçurumlara yeni köprüler açar, göz ardı edilen insan gerçeğine entelektüel bir projektör tutar. Şerif Mardin, Türkiye'deki tarihsel sosyolojik çalışmalara örnek teşkil eden bir isimdir. Üç eseri Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Jön Türklerin Siyasî Fikirleri ve Bediüzzaman Said Nursî Olayı, tarihsel sosyolojik perspektifle ele alındığında karakteristik bir yöntemle karşılaşılır. Bu yöntemde dikkat çeken en önemli özellik, sosyolojik değişimin arka plandaki teorik tohumlarına müteveccih kapsamlı arayıştır. İşbu tez, "Tarihsel sosyoloji nedir? Ne zaman ortaya çıkmış ve kimler öncülüğüyle gelişmiştir? Tarih ve sosyoloji ile tarihsel sosyoloji arasındaki fark nedir? Türkiye'de tarihsel sosyoloji ne durumdadır? Tarihsel sosyolojik perspektife giren belli başlı eserler hangileridir? Şerif Mardin'in tarihsel sosyolojik çerçeve içindeki yeri nedir?", gibi soruların cevabını aramaktadır. Ayrıca Şerif Mardin'in üç eserinin, Dennis Smith'in Barrington Moore tetkikine benzer bir stille tarihsel sosyolojik perspektiften içerik yönelimli bir değerlendirmesini yapmaktadır. The first quarter of the 20th century is a significant period which holds new and original ideas seeded in social sciences. The sharp boundaries between history, sociology, economics and geography have been questioned and the collaboration between social sciences has begun in this era. The Annales School has led this change and developed a historical sociological strategy by introducing a new paradigm in the field of history and sociology. Historical sociology is an attempt to reproduce the knowledge of past and present. The historical sociological perspective builds new bridges over today's and yesterday's gaps; holding an intellectual projector to the neglected human reality. Serif Mardin is a name who has become an example in historical sociological studies in Turkey. If his three works, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Jön Türklerin Siyasî Fikirleri and Bediüzzaman Said Nursî Olayı, are reviewed from the historical sociological perspective, these works show a distinctive method. The most striking feature in this method is the comprehensive search for the theoretical seeds of sociological change in the background. This thesis contains certain topics; What is historical sociology? When did it come out and led by whom? What is the difference between sociology and history and historical sociology? What is the current status of historical sociology in Turkey? What are the major works which fall into historical sociological perspective? What is the position of Şerif Mardin in the historical sociological framework? It is also a content-driven assessment of the three works of Şerif Mardin from a historical sociological perspective with a style similar to Dennis Smith's work, Barrington Moore. Tarihsel yaklaşım Sosyolojik yaklaşım Tarihsel sosyolojinin kısa tarihi Tarihsel sosyoloji nedir? Şerif Mardin ve eserleri Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu Jön Türkler Bediüzzaman Said Nursi olayı

Türkiye'de din ve modernleşme konularında Şerif Mardin'in çalışmaları, Türk düşünce tarihine ve Türk toplumuna dair anlamacı ve yorumlamacı bakış açılarının geliştirilmesi için önemlidir. Biz bu çalışmada Türk toplumunun geçirmiş olduğu bu dönüşümleri Şerif Mardin'in düşüncelerinden yola çıkarak analiz ettik. Şerif Mardin, modernleşme olgusunu ele alırken Türk modernleşmesinin özgül karakterini ortaya koymuştur. Modernleşme sürecinin çatışma ve gerilimleri üzerine çalışmış ve modernleşmenin Batı'dan her şeyin direkt alınması şeklinde değil, Türk toplumunun kendi iç dinamikleriyle gerçekleşmesi gerektiğini savunmuştur. Ona göre, modernleşme sürecinin sadece toplum üzerinde etkili olduğu söylenemez. Din kurumu üzerinde de önemli etkileri vardır. Mardin, bu etkinin tek yönlü olmadığını, dinin modernleşmeden etkilendiğini ama kendisi de onun üzerinde doğrudan ya da dolaylı sonuçlara yol açtığını söyler. Din bir taraftan zayıflıyor gibi görünürken diğer taraftan yeni bir ivme kazanmıştır. Şerif Mardin'e göre din de modernleşme de sürekli olarak birbirlerini üretmektedirler. Modernliğin ortaya çıkışında dini etmenlerin söz konusu olduğu gibi toplumdaki dini tezahürler modernliğin şekillenmesinde dolayısıyla modernleşme sürecinde göz ardı edilemeyecek etkiler göstermeye devam etmektedirler. Serif Mardin's works in Turkish intellectual history and Turkish society on the subject of religion and modernity in Turkey is important for the development of interpretive and to apprehended perspectives. We have had transforms the Turkish community in this study and have analyzed based on their thoughts Serif Mardin. In dealing with the phenomenon of modernization Serif Mardin has revealed the specific character of Turkish modernization. He worked on conflict and tension in the modernization process of modernization and not in the form of direct taking of all things from the West, he advocated the realization of Turkish society with its own internal dynamics. According to him, it is effective only on the society modernization process. Also he has a significant impact on religious institutions. Mardin, this effect is not the only way, religious modernization that is affected, but he also says that lead directly or indirectly on its results. Religion seems to be weakening but on the other hand it gained a new momentum.According to Serif Mardin, the religion and modernity are consistently produces each other. The emergence of the modern manifestations of religion in society, such as religious factors in shaping modernity therefore is continuing to show that can not be ignored in the modernization process. 135

Bu çalışmanın amacı, Türkiye'deki yurttaşlık anlayışının gelişim, değişim ve dönüşümünde ortaya çıkan sorunları, Edward Shils tarafından geliştirilen ve Şerif Mardin tarafından Osmanlı-Türk modernleşmesinin analizinde kullandığı merkez-çevre paradigması ile açıklamanın mümkün olup olmayacağı sorusuna cevap aramaktır. Başka bir ifadeyle, merkez-çevre paradigmasının Türkiye'deki içerme-dışlama faktörleri temelli yurttaşlık sorununu/sorunsalını anlamakta ne ölçüde geçerli olduğunu öğrenmektir. Bu nedenle, bu çalışma da teorik/yapısal/kavramsal bir çalışma yöntemi benimsenmiş ve nitel araştırma yaklaşımlarından literatür çözümlemesi kullanılarak veri analizi gerçekleştirilmiştir. Merkez-çevre paradigması varsayımları ile modern yurttaşlık rejiminin değerler noktasında uyuşmadığını, merkez-çevre paradigmasının modern yurttaşlık rejiminin nötr olma ilkesini yok saydığını söyleyebiliriz. Daha doğrusu, merkez-çevre paradigması bağlamında Cumhuriyet Türkiyesi'nde yurttaşlık rejimi verili değildir, genel-geçer ilkelerden oluşmamaktadır. Bu nedenle Cumhuriyet Türkiyesi'nin yurttaşlık rejimi, modern yurttaşlık rejiminin sahip olduğu ilke ve değerleri, değiştirilebilir, ele geçirilebilir olarak görmektedir. Çünkü merkez-çevre paradigması toplumu ikilikler üzerine inşa ettiğinden mutlaka karşıt bir değer üretmektedir. Bu nedenle, merkez-çevre paradigmasının Türkiye'nin yurttaşlık anlayışının değişimini açıklama noktasında sınırlılığının ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Merkez-çevre paradigması, Osmanlı-Türk toplumsal, siyasal, kültürel ve ekonomik yapısından kaynaklı sorunların analizinde kolaylık sağlamaktadır. Öte yandan bu kolaylık, sorunların kendi mecralarında, kendi metodolojileriyle çözümlenmesinin önüne geçmektedir. Bu durum ise, merkez-çevre paradigmasının diğer paradigmalara göre hegemonik bir nitelik kazanmasını sağlamaktadır. Bu nedenle, bu çalışmada Osmanlı-Türk siyasal ve toplumsal modernleşmesini merkez-çevre paradigmasından farklı okuyan paradigmalara yer verilerek eleştirel bir bakış açısı kazanılmaya çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Merkez-Çevre paradigması, Yurttaşlık, Şerif Mardin,Osmanlı-Türk modernleşmesi The aim of this study is seeking answer to the question if it is possible to explain the problems arising during the development, and transformation of the sense of citizenship in Turkey by centre – periphery paradigm developed by Edward Shils and used by Şerif Mardin in Ottoman-Turkish modernisation. In other words, it is about to know the extent of validity for comprehension of inclusion/exclusion factors based citizenship problem/problematic in Turkey. For this reason, a theoretical/structural/conceptual studying procedure is adopted and data analysis is conducted using literature analysis among research treatments.One can say that the assumptions of centre-periphery paradigm and modern citizenship regime don't come to agreement with at the point of values and centre – periphery paradigm ignores neutrality principle of citizenship regime. More precisely, within the context of centre-periphery paradigm citizenship regime of Republican Turkey sees the principles and the values of modern citizenship regime as exchangeable and seizable. Because centre-periphery paradigm produces an absolute opposite value since it builds the society on dualities. Therefore, we can say that limits of centre – periphery paradigm on explanation of evolution of Turkey's citizenship mentality arises. Centre – periphery paradigm provide convenience for analysis of Ottoman – Turkish's social, cultural and economic structure based problems. On the other hand, this convenience precludes the analysis of the problems in their neighbourhood by their methodologies. Therefore, it is attempted to gain a different critical point of view by giving a place to paradigms reading political and social Ottoman-Turkish modernization different than centre – periphery paradigm.Keywords: Centre – Periphery Paradigm, Citizenship, Şerif Mardin, Ottoman – Turkish Modernisation 125

ÖZET

Modernleşme, geleneksel toplumların değişim ve dönüşüm süreçlerini ifade eden bir kavramdır. Modernleşme sürecine tüm geleneksel toplumlar gibi Osmanlı-Türk toplumu da katılmıştır. Yaklaşık iki asır süren Osmanlı modernleşme sürecini, Şerif Mardin'in nasıl analiz ettiği bu çalışmamızın temel konusunu oluşturmaktadır.Mardin Osmanlı modernleşme sürecini, merkez-çevre, sivil toplum sorunu ve din-devlet-toplum ekseninde yaptığı sosyolojik analizlerle açıklamaktadır. Biz bu çalışmamızda Mardin'in, Osmanlı modernleşme sürecini nasıl algıladığı, nasıl analiz ettiği ve nasıl yorumladığını araştırdık. Modernization is the process through which fundamental transformations and changes take places in the traditional societies. Ottoman-Turkish society has practiced modernization as well all other traditional societies. The basic subject in this study is Şerif Mardin?s conception of Ottoman modernization which has continued about two centuries.Mardin elucidates Ottoman-Turkish modernization process particularly focusing on the problem of civil society, the dichotomy of center and periphery, and the relations among religion, society and state. In this study it is essentially questioned that how Şerif Mardin accepted, analyzed and discussed Ottoman modernization process.

Tezde, altı Türk sosyoloğunun aydınlar üzerine görüşlerinin sistemli biçimde, analiz edilerek netleştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç çerçevesinde ülkemizde yürütülen aydınlar sosyolojisi çalışmalarına ışık tutulmuştur. Aydınlar üzerine görüşleri analiz edilen Türk sosyologları şunlardır: Ziya Gökalp, Mümtaz Turhan, Sabri Ülgener, Erol Güngör, Cemil Meriç ve Şerif Mardin. Bu tez, betimsel bir araştırma türü olup araştırmada belgesel gözlem tekniği kullanılmıştır. Bu çerçevede aydın ve entelektüel kavramları ile ilişkili bazı kavramlar, Batılı bazı düşünürlerin entelektüel üzerine görüşleri ve bu kavramların somutlaştığı kesimin tarihi süreç içinde yaşadıkları serüven ele alınarak genel bir çerçeve çizilmiştir.Ziya Gökalp, Mümtaz Turhan, Sabri Ülgener, Erol Güngör, Cemil Meriç ve Şerif Mardin, aydınlar sosyolojisi disiplininin doğasına uygun biçimde, aydınları toplumla ilişkileri çerçevesinde ele almışlardır. Belirtilen sosyologlar ağırlıklı olarak aydınları, halk ile bütünleşme, halka yabancılaşma, toplumu güçlendirme gibi konularla ilişkilendirmişlerdir. Altı sosyolog, aydınlar üzerine eleştirel biçimde yaklaşmışlardır. Türk sosyologlarının aydınlar üzerine ortaya attığı görüşler ile Batı'da entelektüel üzerine ortaya atılan görüşler arsında farklılıklar göze çarpmaktadır. Toplumların birbirinden farklı organizasyonlar olmasına paralel biçimde, kavrama yüklenilen anlamlar ve kavramın somutlaştığı tipler farklılık göstermektedir.Anahtar SözcüklerAydın, Entelektüel, Literati, Ulema, Ziya Gökalp, Mümtaz Turhan, Sabri Ülgener, Erol Güngör, Cemil Meriç, Şerif Mardin This thesis six Turkish Intellectual?s views which are on intellectual purposed as analyse. Thanks to this aim to ligth the way for intellectuals sociology which is managemented in our country. Turkish Sociologists whose views are analysed on intellectuals: Ziya Gokalp, Mumtaz Turhan, Sabri Ulgener, Erol Gungor, Cemil Meric and Serif Mardin. This thesis is a type of descriptive research. Documentary observation technique was used in this thesis. In this context some concepts are about `aydin? and `intellectual?, some westerner thinkers? views on intellectual and anventure of these concepts taken in hand in stream of history. General framework has been drawn in this direction.Ziya Gokalp, Mumtaz Turhan, Sabri Ulgener, Erol Gungor, Cemil Meric and Serif Mardin took in hand intellectual relation with society in the proper form discipline of intellectuals sociology. Declared sociologists generally associated intellectuals with in society or out of society and to invigorate society like that topics. Six Sociologist came up to on intellectuals as critical. Difference between Turksih Sociologist?s views on `aydin? and Westerner?s views on intellectual is greet. As societies are different from ech other as organization structure, denotation is loaded in concepts and types who are materialized in concept shown differences.Key Words`Aydin?, Intellectual, Ulema, Literati, Ziya Gokalp, Mumtaz Turhan, Sabri Ulgener, Erol Gungor, Cemil Meric, Serif Mardin. 220

Elinizdeki eserin yazarı Bedri Gencer ile nispeten geç bir tarihte, yanlış hatırlamıyorsam 1999 yılında bir toplantıda tanışmıştık. Daha sonra sürekli görüştük. Gerek yaptığımız sohbetler, gerekse çalışmaları sayesinde onun istisnaî entelektüel kişiliğini fark ettim. Karşımda olağanüstü bir tecessüs ile öğrenme ve öğretmeye kendisini adamış, önemli eserler verme potansiyeline sahip bir kişi vardı. Bu beklentileri boşa çıkarmayan Bedri, sonunda kendi-sinden beklenen ilk büyük eseri verdi.İslam’da Modernleşme, 1839-1939, hem keyfiyet, hem kemiyet itibariyle büyük bir eser. Eserin büyüklüğü, yazarın konuyu “evrensel” bir perspektiften incelemesinden kaynaklanıyor. Bundan kasıt, Doğu ve Batı’yı kuşatan, bütüncül, çok-katlı bir mukayeseli perspektiftir. İslam dünyasının modernleşmesi, temelde Batı’nın kültürel etkisinden kaynaklandığı için akültürasyon kaynağı Batıdaki dönüşüm kavranmaksızın Doğu dünyasının zorlandığı modernleşmenin de kavranamayacağı tabiidir. Bu yüzden Gencer, önce bizzat Batı’nın yaşadığı modernleşme tecrübesinin mukadderatını tespit ediyor. Onun tespitine göre “sekülerleşme” de denen Batılı modernleşme, bir “evrensel adil düzen” kurma fikrinden kaynaklanıyor.

İbn Haldûn sosyolojisiyle ilgili konuşmanın belki de en kolay yolu tanık olduğu bitmez tükenmez rejim değişikliklerinin şahsî hayat örüntüsüne getirdiği düzeysizliklere bakmak ve şahsiyetinde bıraktığı izleri değerlendirmektir.

ÖZET Sosyolojinin, bir bilim olarak, dünya hakkındaki fikrimizin bir bilinç rejimi olarak yoğunlaşıp ve genişlemesindeki rolü çok önemlidir. Bu bilinç yoğunlaşmasının niteliğini ise, Pierre Bourdieu'nun ifadesiyle sosyolojinin kendi üzerine düşünebilmesine de olanak sağlayan 'özdüşünüm' ilkesine ve bu ilkenin düşünce araçlarına borçluyuz. Türk sosyal bilim dünyasının önemli ve kurucu isimlerinden Şerif Mardin'in görüşlerini konu alan bu çalışmanın temel ekseni, Mardin'in oryantalist ve oksidentalist söylem ekonomileriyle olabilecek muhtemel ilişkisini belirlemektir. 19. yüzyılın Avrupa-merkezci düşüncesinin belirlediği sosyal bilimler pratiği aynı zamanda oryantalizmin de derin etkisi altında kalmıştır. Bu nedenle de, sosyal bilimin evrenselliği düşüncesinden hareketle yapılan oryantal toplum incelemeleri de, oryantalist bir algılayış içinde yapılmıştır. Batı hegemonyasına direnmeye çalışan oksidentalist söylemi ise üçüncü dünya milliyetçileri belirlemiştir. Oryantalizmin ürettiği söyleme karşı yeni bir söylem geliştirmeye çalışan oksidentalist söylem ise, tamamen oryantalist söylem diline bağımlı bir söylem haline gelmiştir. Kısır bir tartışmadan öteye geçmeyen bu sözde karşıtlık, analitik çalışmaların önünde de ciddi engeller oluşturmaya başlamıştır. Türk sosyal bilimcileri de uzun bir süre oryantalizmin etkisinden kurtulamamışlardır. Bu çerçevede, Şerif Mardin'in çalışmaları, hem oryantalist ve hem de oksidentalist söylemleri aşma yönünde önemli bir açılım getirmiştir. Bu ise, Şerif Mardin'in ontolojik/epistemolojik tutumuyla ilişkili bir konudur. 172 SUMMARY The role of sociology as a science is so important to intensify and broaden our view about world as a conscious regime. We are indebted the characteristic of this conscious regime, as Pierre Bourdieu stated, to the `self-consciousness`' principle of sociology and its thought tools that also enables sociology to think about itself. The main axis of the present study that deals with the opinions of Şerif Mardin who is one of the leading and promoter figures in the Turkish social sciences world is designated by the probable relation of Mardin with orientalist and occidentalist discourse formations. The social science practice that is determined by 19th euro-centric thought system of the 19th century has also been under deep influence of orientalism. In this respect, the studies on oriental society made by the thought of universalism of social sciences are realized under the influence of orientalist comprehension. The occidentalist discourse trying to resist the hegemony of Occident has been determined by the third-world nationalists. The Occidentalist discourse trying to produce a new discourse has been completely dependent upon orientalist discourse. So-called contradiction as a vicious circle debate has begun to form serious obstacles for analytical studies. Turkish social scientists have not also been rescued from the influence of orientalism for a long time. From this point of view, the works of Şerif Mardin paved the way for the expansion of surpassing both orientalist and occidentalist discourses in an important manner. This is an issue related to Şerif Mardin 's ontologic/epistemologic attitude. 173 186

108

234

80

ÖZET Bu çalışma, Osmanlı-Türk toplumunda ortaya çıkan `yöneten-yönetilen` ilişkisini, birbirinden farklı argümanlara sahip bir takım yaklaşımlar çerçevesinde incelemeyi amaç edinmektedir. Osmanlı'nın toplumsal yapışım tahlil eden söz konusu yaklaşımlar, Doğu despotizmi, Asya üretim tarzı, patrimonyal bürokrasi ve dünya- sistem yaklaşımlarıdır. Bu yaklaşımların bazısı, kimi özellikleri bakımından oryantalist paradigmanın etkisi allında kalarak, Osmanlı toplumunda `yöneten-yönetilen` (askeri-reâyâ) ilişkisini, Doğu-Batı karşıtlığı ya da `ben` ve `öteki` dikotomisi bağlamında ele almaktadır. Ancak çalışmanın esas ağırlık noktası, topluma ve toplumsal yapıya kendi iç gerçekliğini veren özerk kültürel öğelerle (din gibi) yaklaşmayı öneren Şerif Mardin'in, `merkez-çevre` (centre-periphery) ve `sivil toplum` gibi analitik araçlarla Osmanlı-Türk toplumunu inceleyen çalışmaları ekseninde odaklanmaktadır. Mardin, söz konusu analitik araçları kullanarak, Osmanlı-Türk toplumunda ortaya çıkan `yöneten-yönetilen` ikiliğini, toplumun ayrıntılarına inerek çözümlemektedir. Öte yandan çalışma boyunca Mardin'in yaklaşımı esas alınarak, Osmanlı'da modernleşme/batılılaşma süreci ile birlikte ortaya çıkan `yöneten-yönetilen` ilişkisinin gelişme evreleri de ele alınmaktadır. Gerek Osmanlı-Türk toplumunu tahlil eden ve birinci paragrafta sözü edilen yaklaşımlar, gerekse Mardin'in bu bağlamda özgün katkısını içeren yaklaşımı, çalışmada analitik bir biçimde incelenmektedir. Sonuç olarak Türkiye'de, kökleri Osmanlı'da saklı, `yöneten-yönetilen` toplumsal kopukluğunun, bugün bile toplumsal yapımızın derinlerinde yatan bir unsur olarak varlığını koruduğu görülmüştür. Türkiye'de `yöneten` kesim ile `yönetilen` kesim arasında temel karşı karşıya gelmenin, yönetenlerin `devlet menfaati`ni her şeyin üstünde tutan özellikleri göz önüne getirildiğinde uzlaşmanın yerini çatışmanın aldığım söylemek mümkündür. ABSTRACT This dissertation intents to examine the relationship between `the ruler` and `the ruled` in the Ottoman-Turkish society with the framework of certain approaches with different arguments. These approaches, which analyse the Ottoman social structure, consist of Asian despotism, the Asian production mode, patrimonial bureaucracy, and world-system approaches. Some of these approaches, under the influence of the orientalist paradigm in certain respects, analyse the relationship between `the ruler` and `the ruled` (the army versus the peasant tax payers) in the context of East- West confrontation or of `I` and the `other` dichotomy. The essence of this study, however, consists of an investigation of the writings of Şerif Mardin with regard to the Ottoman-Turkish society which he studies with, analytical tools such as `centre-periphery` and `civil society`, which according to the suggests approaching the society and social structure through autonomous cultural elements (such as religion) that lie behind their inner reality. Mardin, through the use of these analytical tools, examines the duality of `the ruler` and `the ruled` in the Ottoman- Tukish society by focusing on the particularities of that society. Throughout this study, the phases of evalution regarding the relationship between `the ruler` and `the ruled` which emerged with the process of westernisation/ modernisation in the Ottoman Empire are examined on the basis of Mardin' s approach. Certain approaches, mentioned in the first paragraph, which analyse the Ottoman-Turkish society, as well as Mardin's approach which has made original contributions to this subject are dealt with analytically. In conclusion, it has been observed that in Turkey, the gulf that exists between `the ruler` and `the ruled` which has its roots in the Ottoman times remains as a deep element of Turkish social structure today. It is possible to say that the confrontation between `the ruler` and `the ruled` in Turkey, when considering that the rulers prioritise the `interest of the state` beyond everything else, has resulted in the triumph of conflict over conciliation. II 211