Search

The objective of this study is to identify the primary determinants that shape agricultural development within the broader context of the regional economy. Using data from 157 online questionnaires collected from managers of food and processing companies in North Macedonia, a principal component analysis is conducted to evaluate the factors of influence. The findings reveal that the factors such as “Regional economy general”, “Regional economy – evaluation of the status” and “Governmental support” have relatively lower impact, while “COVID-19” and “Russia-Ukraine crisis” have a moderate impact. On the other hand, “Regional development – expectations” is perceived as the most influential factor. These results may provide valuable insights for policymakers in devising effective strategies to address regional challenges and foster sustainable agricultural development in the country.

The chapter offers a deep understanding of factors that are operative within tourism development in North Macedonia with regard to the economic regional environment. It develops a thorough understanding of tourism in North Macedonia by involving the collection of multiple sources of evidence and using a range of quantitative analyses. An attempt is made to explain the role of tourism in regional development and growth and its empirical application. New insights are provided as a comparison to selected countries of South and Mediterranean Europe, with an accent on the neighboring countries. Two major research questions are addressed: (1) The nature of tourism in the broader regional economic growth, and (2) The role of tourism in the economic development of North Macedonia. Finally, the discussion focused on stronger integration between the neighbouring countries in the region.

Туризмот од филозофски, но и од практичен аспект, е вредност на природните и материјалните добра. Токму поради тоа, авторите на учебникот по туристичка валоризација и развој прават обид, на студентите од втор и трет циклус студии на Факултет за туризам и бизнис логистика, при Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип, односно на студентите од студиските програми по туризам и угостителство, да им ги презентираат главните методолошки прашања на планирањето, вреднувањето и одржливиот развој на туризмот. Исто така, учебникот е наменет и за поширока употреба, односно за сите студенит и за лица кои сакаат да добијат повеќе сознанија за туристичкото планирање, вреднување и одржлив развој на туризмот. Во учебникот се поместени повеќе избрани теми кои се изучуваат во наставните предмети: Просторно и регионално планирање, Туристичко планирање, Туристичка валоризација, Методи и техники за валоризација и Туристички вредности и одржлив развој. Текстот што е презентиран е конципиран во три дела, шест поглавја и четириесет и четири теми.

The paper discusses the prospects of the Open Balkan initiative for the tourism development of North Macedonia. It presents an overview of this political initiative established to improve regional economic collaboration in the Western Balkans. In 2022, North Macedonia, Serbia, and Albania signed a Memorandum of understanding on cooperation in the field of tourism in the Western Balkans to expand the tourism potential of a common tourism market. This study investigates the level of seasonality in terms of overnights of tourists from Serbia, and Albania between 2011-2019. Data for 2020 and 2021 are omitted due to COVID-19 pandemic break. By calculating standard indicators, the research revealed low seasonality and favorable precondition for creating sustainable regional tourism product based on cultural heritage, tradition, gastronomy, and other cultural similarities. The study further outlines the importance of establishing a single tourism market that will contribute to creating a new concept of integrated regional tourism.

Студијата „Туризмот како перспектива за ретконаселените рурални простори во Република Северна Македонија и во регионот на Јужна и Источна Србија“ е резултат на проектното истражување „Процена на предусловите за туристички активности во руралните напуштени простори – Компаративна студија меѓу Македонија и Србија“ (2018-2020). Проектот беше дел од програмата за меѓуакадемиска соработка на Македонската академијата на науките и уметностите – МАНУ и Српската академија на науките и уметностите – САНУ. Во оваа глава даден е краток опис на секоја од предложените потенцијални туристички дестинации во однос на природните мотиви, антропогените и етноамбиенталните мотиви, и на комуникациско-рецептивните мотиви. Воедно, прикажана е кратка туристичка валоризација на секоја предлог-дестинација врз основа на оценувањето на пет индикатори за руралниот капитал, кои се однесуваат на: природниот капитал, културниот капитал, инфраструктурниот (физичкиот) капитал, општествениот (човечкиот и организациските фактори) капитал и економскиот капитал.

Студијата „Туризмот како перспектива за ретконаселените рурални простори во Република Северна Македонија и во регионот на Јужна и Источна Србија“ е резултат на проектното истражување „Процена на предусловите за туристички активности во руралните напуштени простори – Компаративна студија меѓу Македонија и Србија“ (2018-2020). Проектот беше дел од програмата за меѓуакадемиска соработка на Македонската академијата на науките и уметностите – МАНУ и Српската академија на науките и уметностите – САНУ. Во ова поглавје презентирани се заклучоци и препораки за подобрување на развојните можности на селата, посебно преку планирање и функционална пренамена за туристички развој. Понудените резултати од студијата им овозможуваат на креаторите на развојните политики на двете земји, за локален, регионален и/или за национален туристички, а со тоа економски развој, подобро да ги согледаат сегашната состојба и присутните проблеми од социоекономска и географска природа, и преку соодветни мерки, да понудат нивно надминување со наменско развивање на идентификуваните напуштени рурални простори.

На прв поглед, да се пишува студија за ретко населените рурални простори, проценувајќи ги предусловите за спроведување туристички активности преку споредбена анализа на Република Северна Македонија и Јужна и Источна Србија, изгледа исклучително предизвикувачки. Од една страна, руралните простори во двете земји се соочуваат со исти и/или слични проблеми во функционирањето, како депопулација и екстремни миграциски движења, доведувајќи до деградирање на селата и нивно претворање во ретко населени рурални простори. Од друга страна, поаѓајќи од фактот дека туризмот како мултидимензионална активност нуди сеопфатна ревитализација на просторот, тој се наметна како можност за заживување на руралните простори во кои постои туристички потенцијал. Оттука, преку разгледувањето на оваа проблематика, поаѓајќи од тоа дека постојат исти/или слични трендови во двете земји, се појави идејата за идентификување, селекција и анализирање на ретко населените рурални простори, со можност за туристички развој. Студијата претставува резултат од проектното истражување „Процена на предусловите за туристички активности во руралните напуштени простори – Компаративна студија меѓу Македонија и Србија“, реализирана во периодот 2018 – 2020 година. Проектот го реализираа работни тимови составени од професори на Универзитетот „Гоце Делчев“ – Штип (Република Северна Македонија) и истражувачи од Географскиот институт „Јован Цвијиќ“ – Белград (Србија), низ Програмата за меѓуакадемиска соработка на Македонската академија на науките и уметностите – МАНУ и Српската академија на науките и уметностите – САНУ. Поконкретно, студијата претставува збир од шест поглавја, чии автори се членови на работните тимови на Проектот. Притоа, методолошки, се работи за сознанија добиени со комбинација на теоретски труд и емпириска анализа.

Студијата „Туризмот како перспектива за ретконаселените рурални простори во Република Северна Македонија и во регионот на Јужна и Источна Србија“ е резултат на проектното истражување „Процена на предусловите за туристички активности во руралните напуштени простори – Компаративна студија меѓу Македонија и Србија“ (2018-2020). Проектот беше дел од програмата за меѓуакадемиска соработка на Македонската академијата на науките и уметностите – МАНУ и Српската академија на науките и уметностите – САНУ. Ова е третото поглавје во кое се разработени генералните напомени за туристичката понуда на руралниот туризам во двете анализирани земји, како и можноста за вклучување на ретко населените рурални простори во туристичката понуда на Република Северна Македонија и во Регионот на Јужна и Источна Србија.

Ракописот е наменет првенствено за студентите кои го изучуваат предметот Економика на Факултетот за туризам и бизнис логистика при Универзитетот „Гоце Делчев“ - Штип. Основна цел е да им помогне на студентите во совладување на најважните економски поими и концепти. Нивото и стилот на обработка на материјата се приспособени кон знаењата и потребите на студентите од додипломските студии. Начинот на појаснување на сите обработени прашања е многу пристапен. Оттука и можноста за користење на овој материјал не само од студентите на Факултетот за туризам и бизнис логистика, туку и пошироко. Имајќи предвид дека е ова прво издание, не е исклучена можноста да има одредени недостатоци, па секоја сугестија и забелешка ќе бидат прифатени со посебно задоволство. Учебникот е напишан со јасен и разбирлив јазик, методолошки структуриран во десет глави кои меѓу себе се надополнуваат. Секој дел започнува со кратко информативно појаснување за точките кои ја обработуваат главната тема. Воедно, поставени се целите на учење кои студентите треба да ги постигнат. Во секоја тема се вклучени примери на решени задачи со цел да ја доближат материјата до студентите. По секоја тема се понудени се прашања за дискусија што им овозможува на студентите да проверат дали ја разбрале наставната материја целосно. Истовремено, дадени се задачи за вежбање со понудено решение за самоконтрола како дополнителна подготовка за полагање колоквиуми. На крајот на ракописот се соодветно нотирани библиографските единици. Учебникот се состои од шест глави кои ги покриваат најзначајните теми кои вообичаено се сретнуваат во литературата од оваа област. Во првата глава се обработени најелементарните економски поими и концепти кои се однесуваат на запознавање со поимот, предметот на проучување и методологијата на Економиката како наука, а воедно се појаснети основните поими за понуда и побарувачка, производна функција, потрошувачка, штедење и инвестиции, пари и бруто-домашен производ. Во втората глава се појаснети поимот и карактеристиките на трошоците заедно со начинот за нивно пресметување. Најважните концепти за управување со средствата се презентирани во третата глава. Четвртата глава ги разработува најважните принципи на составување калкулации, додека петтата глава е во целост посветена на управувањето со квалитетот на економијата. Шестата глава ги разработува основните постулати на Економика на туризам што е од посебно значење бидејќи ракописот е наменет и за студенти кои студираат туризам. За подобноста, значењето и оправданоста на овој труд говори позитивниот извештај на рецензентите. Голема благодарност упатувам до проф. д-р Оливер Филипоски и доцент д-р Владимир Китанов од Факултетот за туризам и бизнис логистика при Универзитетот „Гоце Делчев“ - Штип, кои со своите коментари, предлози и забелешки придонесоа за зголемување на квалитетот на ракописот. Искрено се надевам дека оваа книга ќе им биде од помош на сите студенти кои како определба во своето формално образование се одлучиле да ги осознаат основните економски поими. Одговорноста за сите грешки, пропусти и недостатоци што можат да се пронајдат низ текстот, е само моја.

The study measures the level of seasonality among top six inbound countries in tourism market in North Macedonia. The Gini and Theil indexes, as well as the correlation values for each of the selected countries, are computed and compared to show the differences between them. Overnights of tourists from Albania, Bulgaria, Poland, Serbia, the Netherlands, and Turkey from 2011 to 2019 is the primary variable. The research found that the Netherlands has the greatest seasonality, followed by Poland. The seasonality in neighboring countries (Albania, Bulgaria, and Serbia) is significantly lower. Turkey has been added to this group. The study suggests boosting tourism marketing to Turkey, which has low seasonality and accounts significant portion of total foreign overnights, as well as maintaining a smooth campaign to neighboring countries with lower seasonality. Furthermore, a discussion is open on creating new strategies for attracting tourists from the Netherlands and Poland out of the main season.

На прв поглед, да се пишува студија за ретко населените рурални простори, проценувајќи ги предусловите за спроведување туристички активности преку споредбена анализа на Република Северна Македонија и Јужна и Источна Србија, изгледа исклучително предизвикувачки. Од една страна, руралните простори во двете земји се соочуваат со исти и/или слични проблеми во функционирањето, како депопулација и екстремни миграциски движења, доведувајќи до деградирање на селата и нивно претворање во ретко населени рурални простори. Од друга страна, поаѓајќи од фактот дека туризмот како мултидимензионална активност нуди сеопфатна ревитализација на просторот, тој се наметна како можност за заживување на руралните простори во кои постои туристички потенцијал. Оттука, преку разгледувањето на оваа проблематика, поаѓајќи од тоа дека постојат исти/или слични трендови во двете земји, се појави идејата за идентификување, селекција и анализирање на ретко населените рурални простори, со можност за туристички развој. Студијата претставува резултат од проектното истражување „Процена на предусловите за туристички активности во руралните напуштени простори – Компаративна студија меѓу Македонија и Србија“, реализирана во периодот 2018 – 2020 година. Проектот го реализираа работни тимови составени од професори на Универзитетот „Гоце Делчев“ – Штип (Република Северна Македонија) и истражувачи од Географскиот институт „Јован Цвијиќ“ – Белград (Србија), низ Програмата за меѓуакадемиска соработка на Македонската академија на науките и уметностите – МАНУ и Српската академија на науките и уметностите – САНУ. Поконкретно, студијата претставува збир од шест поглавја, чии автори се членови на работните тимови на Проектот. Притоа, методолошки, се работи за сознанија добиени со комбинација на теоретски труд и емпириска анализа. Во првото поглавје, со наслов „Воведни напомени за истражувањето на туристичките перспективи на избраните ретко населени рурални простори во Република Северна Македонија и во Регинот на Јужна и Источна Србија“ (Билјана Петревска и Александра Терзиќ), се презентирани потребата и значењето на проектното истражување, преку подетално појаснување на целите и на истражувачките прашања, како и на применетата методологија. Во второто поглавје, со наслов „Одржлив развој на руралните простори“ (Марија Дробњаковиќ и Александра Терзиќ), појаснети се теоретските основи на концептот на одржлив развој на руралните простори, како и основната концепција на одржлив рурален туризам. Во третото поглавје, кое носи наслов „Туристичката понуда на руралниот туризам во национални рамки: Република Северна Македонија и Регионот на Јужна и Источна Србија“ (Александра Терзиќ, Никола Димитров, Билјана Петревска и Милован Миливојевиќ), разработена се генерални напомени за туристичката понуда на руралниот туризам во двете анализирани земји, како и можноста за вклучување на ретко населените рурални простори во туристичката понуда на Република Северна Македонија и во Регионот на Јужна и Источна Србија. Четвртото поглавје, со наслов „Избрани ретко населени рурални простори со потенцијал за туристички развој“, е носител на резултатите од теренските истражувања во избраните ретко населени рурални простори во двете земји, и тоа во Република Северна Македонија (Билјана Петревска, Никола Димитров и Петар Намичев) и во Регионот на Јужна и Источна Србија (Александра Терзиќ, Марија Дробњаковиќ, Злата Вуксановиќ-Мацура и Милован Миливојевиќ). Притоа, даден е краток опис на секоја од предложените потенцијални туристички дестинации во однос на природните мотиви, антропогените и етноамбиенталните мотиви, и на комуникациско-рецептивните мотиви. Воедно, прикажана е кратка туристичка валоризација на секоја предлог-дестинација врз основа на оценувањето на пет индикатори за руралниот капитал, кои се однесуваат на: природниот капитал, културниот капитал, инфраструктурниот (физичкиот) капитал, општествениот (човечкиот и организациските фактори) капитал и економскиот капитал. Во петтото поглавје, насловено како „Споредбена анализа на туристичките потенцијали на слабо населените рурални простори: Република Северна Македонија и Регионот на Јужна и Источна Србија“ (Александра Терзиќ), сублимирани се заедничките проблеми констатирани при теренското истражување. Воедно, посочени се конкретни можности за туристички активности во анализираните рурални дестинации во двете земји. Студијата е завршена со шестата глава со наслов „Заклучни согледувања од истражувањето на туристичките перспективи на избраните ретко населени рурални простори во Република Северна Македонија и во Регионот на Јужна и Источна Србија“ (Александра Терзиќ и Билјана Петревска). Студијата може да се набљудува како дополнување на научната мисла што ја разработува оваа проблематика, но и како концепт кој нуди објективни, реални и практични погледи и препораки за подобрување на развојните можности на селата, посебно преку планирање и функционална пренамена за туристички развој. Главната новина е во тоа што се анализирани напуштени и ретко населени села во двете земји кои или се слабо туристички афирмирани или воопшто не се афирмирани, а со тоа и соодветно туристички валоризирани. Така, понудените резултати од студијата им овозможуваат на креаторите на развојните политики на двете земји, за локален, регионален и/или за национален туристички, а со тоа економски развој, подобро да ги согледаат сегашната состојба и присутните проблеми од социоекономска и географска природа, и преку соодветни мерки, да понудат нивно надминување со наменско развивање на идентификуваните напуштени рурални простори. Се разбира, студијата не претендира на сеопфатност, така што, несомнено, постојат прашања кои може дополнително да бидат вклучени во следните анализи или, пак, пошироко да бидат разработени, што останува за некое следно истражување. Останува фактот дека студијата има големо апликативно значење како единствена со споредбени анализи на социоекономските, демографските и географските податоци на избрани, атрактивни, туристички простори, во двете соседни земји поттикнувајќи интересна тема за заживување и ревитализирање на ретко населените рурални простори.