Search

گروتسک مقوله ای کم و بیش خیالی است که از دیرباز در هنر و ادبیات مطرح بوده و به دلیل درهم آمیختن ناهنجاری، شگفتی، خنده، وحشت و بیش از همه خیال در آن به عنوان یکی از موثرترین مقولات نظری برای نهیب زدن و جوابگویی به مسائل دنیایی مطرح می شود. کایزر با پژوهش در حیطه گروتسک ویژگی های آن را برشمرده‌ و بیشتر به جنبة ترسناک گروتسک می‌پردازد که با تصویر کهن الگوهای شر در نگاره‌های ایرانی همخوانی زیادی دارد. کتاب البلهان ابومعشر بلخی محفوظ درکتابخانه بادلیان آکسفورد نوعی فالنامه و حاوی نگاره‌هایی با موضوع موجودات شر مانند انواع جن و ابلیس است و نمونة قابل قبولی برای تطبیق مفهوم گروتسک از دیدگاه کایزر با تصویر کهن الگوهای شر می‌باشد. این پژوهش به هدف شناسایی گروتسک ها در کتاب البلهان ابومعشر بلخی با رویکرد کیفی و به شیوة توصیفی- تحلیلی در پاسخ به این پرسش-هاست که ارتباط تصویر موجودات شر در نگاره‌های البلهان با مفهوم گروتسک چیست و محورهای تئوری کایزر را چگونه می‌توان در نسبت دادن گروتسک به تصویر موجودات شر در نگاره‌های البلهان به‌کار گرفت؟ انجام شده است. به این منظور تعداد 10 نگاره از این کتاب بصورت هدفمند انتخاب و با مفهوم گروتسک بر مبنای دیدگاه ولفگانگ کایزر بررسی شده‌اند. نتایج نشان می دهد کایزر در مورد گروتسک ویژگی هایی برشمرده ‌است که پیشتر مورد توجه هنرمندان نگارگری ایرانی بوده است. او بکارگیری گروتسک را در ارتباط با مفاهیم مذهبی نا آشنا با چشم انسان، ناگزیر می‌داند و به ویژگی ترس آور گروتسک بیشتر تأکید می‌کند.

یکی از ارکان اصلی شناخت هویت هر بنا، دست­یابی به تاریخ بناست. تاریخ یک بنا به معنای شناخت بنا در بستر تاریخی آن است، به­گونه­ای که بتواند در ارتباط با زمینۀ شکل­گیری­اش به طور کامل فهم شود. مرور آنچه در ارتباط با نحوۀ شناخت مبدأ تاریخی بناهای مذهبی ایران به ویژه در دورۀ مغول (سدۀ هفتم و هشتم هجری قمری) نگاشته شده است نشان می­دهد، محققین و به­ویژه شرق­شناسانی که در باب معماری این دوره پژوهش و اظهارنظر کرده­اند، به­­رغم تلاش­های ارزنده­شان، به دلیل نداشتن آشنایی عمیق با بستر جغرافیایی ـ طبیعی ایران از یک سو، و رخدادهای سیاسی ـ مذهبی از سوی دیگر و همچنین در دسترس نبودن بسیاری از متون و منابعی که امروزه می­تواند در اختیار محققان قرار گیرد، نتایج مطالعاتشان با خطاهایی همراه بوده است. به همین دلیل، موارد مبهم زیادی در پژوهش­های انجام شده بر ابنیه این دوره دیده می­شود که گاه نتایج مطالعات قبلی را زیر سوال برده است.به­همین­منظور مقاله حاضر در پی شناخت دلایل ایجاد ابهام در تاریخ­گذاری بناهای این دوره است. این­که چه بر بناهای این دوره گذشته است و چه تاثیری برآنها داشته است که تا بدین حد محققان را با خطا مواجه ساخته، موضوع پژوهش است و در این راستا مصادیق متعددی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. پژوهش مورد نظر پژوهشی کیفی است؛ که در برخورد با داده­های پژوهش از شیوه توصیفی و تحلیلی بهره می­برد. بر­این­اساس نگارندگان، نخست به بررسی و مطالعه کالبد بناهای منتسب به دورۀ ایلخانی پرداخته و سپس با مراجعه به متون و منابع تاریخی تلاش کرده‌اند به شناخت دقیق­تری از دلایل ایجاد ابهام در کار پژوهشگران پیشین برسند. از این رو به منظور پرهیزدادن دیگر پژوهندگان تاریخ معماری، بر آن بوده است تا با دسته­بندی عمدۀ خطاهای صورت گرفته به الگویی برای تاریخ­گذاری دست یابد. نتایج پژوهش نشان می­دهد عمده خطاهای صورت گرفته تحت تأثیر تغییرات ابنیه این دوران، چه در سازماندهی فضایی بنا، چه در الحاق تزئینات در ادوار بعدی و چه در استفاده از کتیبه­های مختلف به کار رفته در این­گونه بنا بوده است، که عمدتاً می­توان گفت با انگیزه­های سیاسی ـ مذهبی انجام می­پذیرفته است.