Search

Crynodeb: Traddodiadau a defodau sy'n berthnasol i Sipsiwn benywaidd Cymru yw testun ymchwil y thesis yma. Mae'r gwaith yn creu cymhariaeth gyda thraddodiadau a defodau Sipsiwn a Theithwyr benywaidd eraill Prydain a thu hwnt i Brydain er mwyn ystyried pa mor unigryw ydyw'r traddodiadau a defodau a gysylltwyd â Sipsiwn benywaidd yng Nghymru. Bydd y gwaith yn canolbwyntio ar y traddodiadau a defodau eu hunain a'u cyflwr yn y byd modern. Yn ogystal â hyn, mae'r thesis yn ystyried bywydau merched Sipsi yng Nghymru drwy gydol yr ugeinfed ganrif hyd at y presennol ac yn ystyried pa mor debyg neu wahanol oedd eu bywydau o'i gymharu â bywydau'r Cymry frodorol benywaidd. Bydd y gwaith yn dangos sut oedd bywydau'r merched hyn yn plethu. Gwelir bod y thesis yn cynnwys llinach amser eang, sy'n cychwyn ar ddechrau'r ugeinfed ganrif ac yn gorffen yn y presennol. Mae'n bwysig ystyried y cyfnod eang hwn er mwyn gweld newidiadau a diwygio dros amser ym mywydau y merched Sipsi yng Nghymru. Hyd yn hyn, mae Sipsiwn benywaidd Cymru wedi eu hanwybyddu mewn hanesyddiaeth yn gyffredinol. Nid oes gwaith penodol am draddodiadau a defodau Sipsiwn benywaidd Cymru. Yn wir, nid yw hanes y Sipsiwn yn gyffredinol yn y wlad wedi'i astudio yn drylwyr ychwaith. Mae rhai gweithiau sydd yn trafod traddodiadau a defodau Sipsiwn Seisnig a Theithwyr Albanaidd, grwpiau a gysylltwyd gyda Sipsiwn Cymru yn ddiwylliannol oherwydd eu bod wedi cyd-briodi dros y canrifoedd ac felly yn rhannu traddodiadau a defodau. Mae'r gweithiau yma yn bwysig er mwyn creu cymhariaeth yn y gwaith a gosod traddodiadau a defodau Sipsiwn benywaidd Cymru mewn cyd-destun ehangach. Mae'r thesis yma yn bwysig felly i ddiweddaru'r gweithiau hanesyddol am Sipsiwn yng Nghymru a dangos 'lle' Sipsiwn benywaidd yn hanes cymdeithasol Cymru a'u cydberthynas ehangach gyda'r werin yn benodol. Mae'r gwaith yn ffordd o ddangos lle un grŵp lleiafrifol ethnig yn hanes Cymru. Yn olaf, mae'n bwysig ystyried traddodiadau a defodau Sipsiwn benywaidd Cymru er mwyn dangos eu ffordd o fyw, rôl, dylanwad a phŵer oddi fewn i'w cymuned. Bydd y thesis yn defnyddio'r hanesyddiaeth berthnasol i'r testun ac mae llyfryddiaeth lawn ar ddiwedd y gwaith. Defnyddiwyd nifer o ffynonellau cynradd sy'n cynnwys hunangofiannau, adnoddau archifdai fel lluniau ac erthyglau papur newydd Cymreig a ffynonellau mwy diweddar fel rhaglenni teledu. Daw'r data mwyaf unigryw gan gant tri deg a thri o gyfranogwyr i holiadur a luniwyd yn gofyn cwestiynau am draddodiadau a defodau yn gyffredinol yn y gymuned Sipsi.

Cymharol brin yw'r sylw a roddwyd i lenyddiaeth Gymraeg yr ugeinfed ganrif, a'r unfed ganrif ar hugain sy'n lleoli llenyddiaeth Gymraeg o fewn cyd-destun trefedigaethol ac ôl-drefedigaethol. Prin hefyd yw'r sylw hyd yma a roddwyd i lên taith yn benodol. Amcan y traethawd hwn felly yw rhoi dyledus sylw i lên taith yn y Gymraeg gan leoli'r astudiaeth honno o fewn cyd-destun ôl-drefedigaethol, a chan ganolbwyntio ar lên taith sy'n ymwneud ag America Ladin. Mae'r gwaith yn rhan o sgwrs ehangach yn y Gymraeg am y tensiwn y mae Cymru yn ei brofi, rhwng bod yn ddioddefwyr i imperialaeth Brydeinig ac yn weithredwyr trefedigaethol ar yr un pryd. Wrth ymdrin â llên taith am Batagonia yn benodol, mae'r gwaith yn tynnu ar faes theori aneddfeydd gwladfaol. Mae'r ymchwil hwn yn cyfrannu i faes astudiaethau llên taith hefyd trwy ddadlau dros gynnwys barddoniaeth o fewn astudiaethau o lên taith; a chan dynnu ar enghreifftiau o farddoniaeth daith Gymraeg dros gyfnod o ganrif, bydd yr ymchwil hwn yn dangos sut y mae beirdd yn benthyg ac yn arbrofi â chonfensiynau rhyddiaith daith o fewn barddoniaeth daith. Y testunau dan sylw yw 'O ddyddlyfr taith' (1931) gan T. H. Parry-Williams; Sajama (1960) ac Illimani (1964) gan T. Ifor Rees; Dringo'r Andes (1904) gan Eluned Morgan; Crwydro Patagonia (1960) gan R. Bryn Williams; Eldorado (1999) gan Twm Morys ac Iwan Llwyd; a Glaniad (2015) gan Mererid Hopwood a Karen Owen.

Caiff ffyngau anaerobig eu darganfod yn aml drwy gydol llwybr gasto-berfeddaidd mamaliaid llysysol, ble maent yn gyfrifol am ddiraddio deunydd planhigion ffibrig gyda mechanweithiau ensymatig a mecanyddol cryf. Dros y blynyddoedd mae sawl adroddiad o ddarganfod ffyngau anaerobig mewn anifeiliaid llysysol wedi ymddangos, ac erbyn hyn mae ugain genera wedi eu disgrifio o dan yr enw Neocallimastigomycota. Cafodd pob un ond chwech o'r rhain eu henwi a'u disgrifio ers 2015 o ganlyniad i gynnydd mewn astudiaethau ar ffyngau anaerobig dros y degawd diwethaf. Mae hyn yn bennaf oherwydd eu potensial biotechnolegol cryf. Gan gymryd amgylchedd cymharol dan-archwiliedig y rwmen a'i ffyngau ac arddangos eu potensial biotechnolegol enfawr ar gyfer ensymau a chyfansoddion newydd, mae diddordeb wedi cynyddu mewn astudiaethau biofeddygol a therapiwtig o wrthficrobau newydd. Nod y traethawd ymchwil hwn oedd manteisio ar y casgliad helaeth o wybodaeth am ffyngau anaerobig, o'r genomau sydd newydd eu dilyniannu ac o lenyddiaeth blaenorol, ac i ymchwilio potensial cynefinoedd heb eu astudio'n flaenorol ar gyfer darganfod ffyngau anaerobig nofel. Gwyddys bod ffyngau anaerobig i'w cael ledled y byd mewn nifer o westeion llysysol. Hyd yn hyn, mae astudiaethau ynghylch presenoldeb ffyngau anaerobig wedi'u cyfyngu i famaliaid, gydag ychydig iawn o ymchwil wedi'i wneud ar ymlusgiaid llysysol fel crwbanod. Drwy ddewis gwesteion heb eu archwilio o'r blaen a chwilio am ffyngau anaerobig newydd, gellir darganfod mwy o rywogaethau a genera, a dangos bod yr ystod o ffyngau anaerobig yn ôl pob tebyg yn lawer mwy nag a feddyliwyd yn flaenorol, sy'n awgrymu y gallai'r potensial fod yn enfawr ar gyfer nodweddion newydd. Gan ddefnyddio Dilyniannu Cenhedlaeth Nesaf (NGS) i ddilyniannu samplau ysgarthol amryw o grwbanod, datgelodd yr astudiaeth bod cymuned sylweddol o ffyngau anaerobig yn system dreulio'r crwban, yn bennaf mewn rhywogaethau mwy megis A. gigantea. Dangosodd ymchwiliad pellach NGS i mewn i gymunedau gwyllt A. gigantea o ynysoedd Mauritius, bod ffyngau anaerobig yn bennaf yn cynefino crwbanod aeddfed yn hytrach nac ifanc, ac yn fwy niferus mewn samplau o'r tymor gwlyb na sych. Yn ogystal, ynyswyd ffwng anaerobig newydd a elwir dros dro yn /Turtarmyces o sampl ysgarthol A. gigantea, ar dymheredd îs o 30ºC yn hytrach na'r arferol 39ºC. Adnabwyd y ffwng fel clâd ar wahan i'r cladau presennol gyda asesiad ffylogenetig o ranbarth D1- D2 o'r LSU (28S) rDNA, a dangosodd y straen thalysau monocentrig a sŵosborau mono-fflangellog. Roedd dadansoddiad yn awgrymu bod y straen heb ei ddisgrifio yn flaenorol, gyda'r canlyniadau'n awgrymu'n gryf bod llysysyddion gwyllt yn cynrychioli cronfa digyffwrdd o amrywiaeth ffyngau anaerobig. Gyda chanlyniadau mor addawol, mae'n glir bod ffyngau anaerobig yn dod i'r amlwg fel gwesteion biotechnolegol, yn bennaf oherwydd eu ensymau diraddio helaeth. Yma, amlygwyd nodweddion genomig unigryw ffyngau anaerobig, gyda dadansoddiad bioinformategol. Dangosodd dadansoddiad genomig cymharol niferoedd mawr o CAZymau, yn ogystal a sawl genyn sy'n perthyn i fecanwaith atgenhedliad rhywiol, a genomau disbyddiedig mewn GC. Hefyd, archwilwyd potensial y ffyngau i synthesu cynhyrchion naturiol, gan gymharu ffyngau anaerobig cyhoeddiedig a newydd. Cafodd amryw o enynnau sy'n amgodio clystyrau biosynthetig a pheptidau gwrthficrobaidd eu adnabod gydag antiSMASH, sydd yn datgelu eu potensial fel cynhyrchwyr gwrthficrobaidd tybiedig. Mewn ymateb i'r canlyniadau addawol yma, defnyddiwyd technegau cyfrifiadurol (y piblinell AMPLY) a microbiolegol i adnabod a synthesu AMPau posibl o enomau'r ffyngau. Caiff AMPau eu ystyried fel dewis arall o gyffuriau yn erbyn AMR yn hytrach na'r rhai confensiynol, oherwydd eu actifedd eang yn erbyn ystod o facteria gwahanol. Cafodd 12 AMP nofel eu darganfod a'u synthesu, gyda gweithgaredd da (MIC rhwng 2-64 µl/ml) yn erbyn pathogenau clinigol a bacteria anaerobig, sydd yn addawol ar gyfer therapiweg gwrthficrobaidd. Mae'r canlyniadau yn agor y drws ar gyfer astudiaethau yn y dyfodol ar systemau treulio llysysyddion, gan gynnwys ymlusgiaid, ac yn arddangos nodweddion addawol i astudio ymhellach, a all fod â goblygiadau enfawr i gymunedau ymchwil biotechnegol a biofeddygol yn y dyfodol.

Bu cynnydd yn y symudiad rhyngwladol o blanhigion yn dilyn globaleiddio, gyda nifer o rywogaethau'n datblygu'n ymledol yn eu cynefinoedd newydd. Mae Rhododendron ponticum yn enghraifft o blanhigyn ymledol yng Nghymru sy'n achosi difrod ecolegol ac economaidd sylweddol. Hyd yma, canolbwyntia'r mwyafrif o astudiaethau ar ei ddylanwad ar rywogaethau neu gymunedau unigol. Nod y thesis hwn oedd ymchwilio i effaith R. ponticum ar lefel yr ecosystem. Ystyrir yn benodol newidiadau i briddoedd, yn nhermau eu priodweddau cemegol, cyfraddau cylchu maetholion a chymunedau microbaidd, gan drafod goblygiadau unrhyw newidiadau ar dwf rhywogaethau cynhenid ac adferiad safleoedd wedi clirio R. ponticum. Gwelwyd bod R. ponticum yn cyflwyno cyfansoddion ffytotocsig i'r pridd, ond nad oedd y rhain yn cronni mewn cyfansoddion digonol i atal twf rhywogaethau cynhenid ac adferiad safleoedd. Mae'n debyg fod hyn o ganlyniad i gyfansoddion yn cael eu clymu gan fater organig a gronynnau clai, eu diraddio gan ficrobau neu eu trwytholchi o'r pridd. Fodd bynnag, gwelwyd fod ymlediad R. ponticum yn asideiddio pridd, gan ffafrio adferiad llwyni dros rywogaethau eraill fel glaswellt. Yn ogystal, gwelwyd gall R. ponticum ddylanwadu ar gymunedau llystyfiant yn anuniongyrchol. Cynhyrcha R. ponticum hen ddail sydd â chynnwys ffenolig uchel, gan arwain at ddadelfeniad araf ac arafu dadelfeniad hen ddail rhywogaethau cynhenid pan yn gymysg. Yn y maes, arweinia briodweddau cemegol hen ddail R. ponticum at ffurfio pridd cemegol wahanol, yn ogystal â dadelfeniad mater organig a chyfradd resbiradaeth pridd is o dan R. ponticum. Ni chafodd clirio R. ponticum unrhyw effaith hir dymor resbiradaeth y pridd, a barhaodd yn isel dros y tymor tyfu canlynol o ganlyniad i ansawdd y mater organig. Yn y pen draw, gall y newidiadau hyn i gyfradd mwyneiddiad mater organig mewn pridd wedi'i oresgyn arwain at bridd llai ffrwythlon o dan R. ponticum, gan ddylanwadu ar gymunedau llystyfiant ac adferiad safleoedd.

Mae'r gwaith hwn yn ymchwilio i ddewisiadau ieithyddol dysgwyr Addysg Bellach. Er gwaethaf y cynnydd yn nifer y dysgwyr sy'n astudio trwy'r Gymraeg yn y sector statudol ac, yn fwy diweddar, yn y sector Addysg Uwch, nifer fach sy'n gwneud hynny yn y sector Addysg Bellach. Astudio'r rhesymau dros y bwlch hwn a chynnig argymhellion i wella'r sefyllfa yw bwriad y traethawd hwn. Mae astudiaeth o'r fath yn arbennig o bwysig yng nghyd-destun targed Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ac wrth ehangu cylch gwaith y Coleg Cymraeg Cenedlaethol i gynnwys y sector Addysg Bellach. Darpariaeth Gymraeg a dwyieithog mewn pynciau galwedigaethol yw'r ffocws, a'r berthynas rhwng darpariaeth a galw gan ddysgwyr. Cyfraniad gwreiddiol cyntaf y traethawd yw canfod y rhesymau pam y mae dysgwyr galwedigaethol yn astudio trwy'r Gymraeg neu'n ddwyieithog ar lefel Addysg Bellach, neu'n peidio â gwneud hynny. Y cyfraniad gwreiddiol pwysicaf yw'r dehongliad o sut y caiff y dewis o gyfrwng iaith darpariaeth ei gyflwyno i ddysgwyr. Dadansoddir effaith hyn ar eu dewisiadau, yng ngoleuni egwyddorion economeg ymddygiadol. Seilir yr ymchwil ar gyfweliadau lled-strwythuredig â staff mewn ysgolion a cholegau Addysg Bellach mewn pedair ardal wahanol ar draws Cymru. Cynhaliwyd hefyd grwpiau ffocws â disgyblion blwyddyn 11, a oedd yn gwneud penderfyniadau ynghylch eu Haddysg Bellach. Ymhlith y rhesymau allweddol a ganfuwyd yr oedd ffactorau economaidd, megis gwerth economaidd iaith yn y farchnad lafur a gwerth sgiliau dwyieithog. Canfuwyd hefyd ffactorau diwylliannol ac addysgol, megis canfyddiad o ddewis 'naturiol.' Dadleuir bod angen ymwrthod â disgwrs neoryddfrydol 'galw' a 'dewis' wrth gyflwyno cyfrwng iaith cwrs i ddysgwyr, er mwyn esgor ar y newidiadau sydd eu hangen i gynyddu nifer y dysgwyr yn astudio trwy'r Gymraeg ac yn ddwyieithog. Dadleuir dros gymhwyso egwyddorion newid ymddygiad trwy roi sylw i saernïo dewis. Un o'r prif argymhellion yw symud y pwyslais oddi ar roi'r dewis i ddysgwyr i 'optio i mewn' i ddarpariaeth Gymraeg neu ddwyieithog. Argymhellir rhagosod dysgwyr o ysgolion Cymraeg i ddarpariaeth Gymraeg neu ddwyieithog, â'r opsiwn i 'optio allan' os dymunant.

Mae bioamrywiaeth y byd yn wynebu amryw o fygythiadau o achos gweithgareddau anthropogenig megis dinistrio cynefinoedd, gorddefnyddio adnoddau a llygredd. Yn ogystal, bu cyflwyniad rhywogaethau estron i ecosystemau dieithr yn un o brif achosion colled bioamrywiaeth, gan iddynt gystadlu â rhywogaethau cynhenid am adnoddau, lledu heintiau ac achosi niwed strwythurol. Er hyn, nifer bychan o rywogaethau a gyflwynwyd i ecosystem newydd sy'n llwyddo i ymledu. Rhaid iddynt gael eu cludo a'u cyflwyno, ac yna, sefydlu ac ehangu cyn dod yn rywogaethau ymledol llwyddiannus. Effeithia ymddygiad anifeiliaid ar y broses ymledu, yn enwedig wrth iddynt wasgaru, er mae yna diffyg gwybodaeth ar sut all ffactorau biotig ac anfiotig effeithio ar hyn. Yn yr astudiaeth hon, gan ddefnyddio arenâu arbrofol yn y labordy, astudiwyd ymddygiad dau brif grŵp o anifeiliaid ymledol yn nyfroedd croyw Prydain; cimychiaid yr afon a physgod. Darganfuwyd bod rhywogaethau ymledol o gimychiaid yr afon yn fwy tueddol o wasgaru o'u cymharu â rhai cynhenid (Pennod 3). Dangoswyd hefyd bod cimychiaid yr afon beichiog yr un mor dueddol o wasgaru dros y tir â rhai heb wyau; bu potensial uchel i'r unigolion beichiog gyflwyno eu hepil i gynefin newydd, er bod cimychiaid yr afon ifanc yn cyrraedd trothwy maint cyn iddynt wasgaru dros y tir (Pennod 4). Canfyddir bod parasit ymledol yn lleihau tueddiad cimychiaid yr afon ymledol i wasgaru (Pennod 5). Canlyniad nodedig oedd bod tymheredd yn effeithio'n bositif ar allu pysgod ymledol i nofio, ac felly i wasgaru (Pennod 6), er ni chaiff tymheredd effaith sylweddol ar eu rhyngweithiadau â physgod cynhenid (Pennod 7). Fodd bynnag, amlygir defnyddioldeb arsylwadau uniongyrchol rhyngweithiadau rhyng-rywogaethol, a dangoswyd bod maint y corff yn ffactor bwysig i'w ystyried wrth asesu potensial un rhywogaeth i effeithio'n negyddol ar un arall (Pennod 7). Ar y cyfan, caiff y gwaith hwn oblygiadau penodol (gweler Pennod 8) mewn cadwraeth a rheolaeth rhywogaethau ymledol.

Bwriad y traethawd hir hwn yw i ymchwilio i ddatblygiad iaith plant oedran cyn-ysgol sy' n mynychu cylchoedd meithrin Mudiad Ysgolion Meithrin. Mae'r ymchwil yn edrych ar y datblygiad ieithyddol dros gyfnod o flwyddyn ysgol gan ddadansoddi'r datblygiadau Cymraeg mewn tri maes, gwrando a deall, siarad a chyfathrebu a sgiliau llythrennedd cynnar. Mae' r ymchwil yn ceisio dadansoddi i ba raddau y mae rhyw, oedran, cyfnod yn y cylch, nifer y sesiynau a fynychir ac iaith y teulu yn effeithio ar eu datblygiad ieithyddol. Edrychir ar ddatblygiad iaith plant o gartrefi Cymraeg a di-Gymraeg. Datblygwyd Ffurflen Datblygiad Iaith i gasglu'r data ar gyfer yr ymchwil. Mae' r ymchwil hefyd yn rhoi darlun o ba mor rhugl yw' r arweinyddion a' r cynorthwywyr sy' n gweithio yng nghylchoedd meithrin dwyrain Cymru. Edrychir ar eu defnydd o ' r iaith yn y cylch a'u hanghenion ieithyddol. Mae Penodau 1 a 2 yn rhoi darlun o hanes yr iaith Gymraeg o 'r dechreuadau cynnar hyd ar y presennol Edrychir ar statws yr iaith a'i defnydd ac ar y newidiadau a fu yn y ganran sy'n ei siarad. Mae Penodau 3 a 4 yn rhoi cyd-des~ i'r ymchwil o safbwynt datblygiad addysg Gymraeg. Mae Pennod 3 yn edrych ar hanes a datblygiad addysg ddwyieithog yng Nghymru ers dechrau' r ugeinfed ganrif Mae Pennod 4 yn edrych ar sefydlu a thwf Mudiad Ysgolion Meithrin, sef y mudiad sy'n gyfrifol am addysg cyfrwng Cymraeg cyn-ysgol yng Nghymru, gan roi cyd-destun i'r maes ymchwil. Cyflwynir methodoleg a chanlyniadau' r pedwar ymchwiliad ym Mhenodau 5, 6, 7 ac 8. Trafodir llunio'r Ffurflen Datblygiad Iaith a' r Holiadur i Arweinyddion. Gwnaed y darn cyntaf o ymchwil yng nghylchoedd meithrin gogledd-orllewin Cymru. Yn yr ail a' r trydydd ymchwiliad monitrwyd datblygiad iaith sampl cenedlaethol o blant dros gyfnod o flwyddyn ysgol. Yn y pedwerydd ymchwiliad edrychir ar anghenion ieithyddol arweinyddion cylchoedd meithrin dwyrain Cymru. Dangosodd canlyniadau ymchwiliad dau a thri bod sgiliau ieithyddol plant cyn-oedran ysgol yn datblygu wrth fynychu cylch meithrin. Awgrymodd dadansoddiadau ystadegol bod nifer o ffactorau yn effeithio ar eu datblygiad ieithyddol. Y pwysicaf o ' r rhain oedd iaith y teulu. Roedd y nifer o sesiynau a fynychai' r plant a' u rhyw hefyd ymysg y newidynnau pwysicaf oedd yn effeithio ar ddatblygiad iaith y plant. Dangosodd canlyniadau'r pedwerydd ymchwiliad bod anghenion ieithyddol staff y cylchoedd meithrin yn amrywio fesul ardal. Gwelwyd bod y galw mwyaf o safbwynt anghenion iaith am gymorth Swyddogion Iaith, cyrsiau iaith byr neu drwy ohebiaeth. Mae Pennod 9 yn integreiddio canlyniadau'r ymchwil a' r penodau cefndirol gan ganolbwyntio ar gynllunio ieithyddol a chaffael iaith. Yn y bennod hon rhoddir tros olwg o' r traethawd hir, adolygir bwriadau'r ymchwil a trafodir prif ganfyddiadau' r ymchwil. Trafodir hefyd gyfyngiadau' r ymchwil a goblygiadau' r ymchwil o safbwynt addysg drochi cyfrwng Cymraeg cyn-ysgol yng Nghymru. Yn olaf, cynigir awgrymiadau ar gyfer ymchwil pellach yn y maes.

Astudiaeth yw hon o hanes a datblygiad geiriaduron printiedig o 1547, sef blwyddyn cyhoeddi A Dictionary in Englyshe and Welshe gan William Salesbury, hyd ddechrau'r ugeinfed ganrif pan gyhoeddwyd geiriaduron William Spurrell dan olygyddiaeth J. Bodvan Anwyl. Astudir dros ddeg ar hugain o gyfrolau i gyd, cyfrolau a luniwyd i ddiwallu gwahanol anghenion y genedl dros gyfnod o dair canrif a hanner ac sydd, or herwydd, yn amrywio'n fawr o ran maint a chynnwys. Er mwyn gosod terfynau pendant i'r astudiaeth, fe'i cyfyngwyd i eiriaduron Cymraeg-Lladin/Lladin-Cymraeg, Cymraeg-Saesneg, SaesnegCymraeg a Chymraeg-Cymraeg. Nid ymdrinnir ä geiriaduron Beiblaidd, geiriaduron termau, geiriaduron tafodieithol na'r geirfäu Saesneg-Cymraeg a gyhoeddwyd yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg ar gyfer ymwelwyr i Gymru. Trafodir hefyd rai geiriaduron nas cyhoeddwyd am fod iddynt arwyddocäd yng nghyd-destun gweithgarwch geiriadurol diweddarach. Ystyrir y modd y defnyddiwyd hwy fel ffynhonnell gan eiriadurwyr eraill ac i ba raddau y cawsant eu golygu a'u hymgorffori yn eu gweithiau. Gan fod John Walters a William Owen Pughe yn hawlio Ile mor amlwg yn natblygiad geiriaduraeth ar ddiwedd y ddeunawfed ganrif, rhoddir sylw arbennig i dylanwad y ddau ar weithgarwch geiriadurol rhwng 1805 a 1850. Ceisir dangos hefyd sut y newidiodd agwedd pobl tuag syniadau ieithyddol a geirfa Pughe yn raddol erbyn diwedd y cyfnod clan syiw.

This thesis describes the development and applications of single-frequency, continuously tunable, continuous-wave (cw), optical parametric oscillators (OPOs). Two doubly-resonant OPOs (DROs) are presented, one providing tunable light around 1?m, the other specifically designed as a spectroscopic source for methane near 1649nm. Once stabilised, the frequency-selective nature of the DRO ensures operation on a single mode-pair without the need for additional intracavity frequency-selective components. Both DROs are smoothly tunable by smoothly tuning the pump laser. The 1mum DRO is based on a bulk KTP crystal cut for near-degenerate, type-II, critical phase-matching (theta= 90°, ϕ = 37°). Angle tuning the crystal provides coarse tuning of the output frequencies over a range of ~50nm. Small perturbations to the OPO cavity is sufficient to cause a systematic mode-hop and provides a method of tuning across the phase-matching bandwidth (~0.5THz). This DRO is demonstrated as a spectroscopic source by recording the absorption spectrum of cesium molecules near 1050nm. The DRO as a potentially compact source of tunable light is demonstrated by using a frequency-doubled microchip laser as the pump source. The output consists of a single pair of signal and idler modes even when using a multilongitudinal-mode pump laser. Smooth tuning of the output frequencies is achieved by temperature tuning the pump laser. The 1.65mum DRO is based on periodically poled KTiOPO4 (PPKTP). The suitability of PPKTP for cw OPOs was first assessed by a difference frequency generation experiment from which the effective d33 coefficient was estimated to be ~5mum/V. The idler wavelength is coarsely tuned at a rate of 0.73nm/°C by varying the crystal temperature. A combination of computer modelling and experimental observation is used to study the dynamic behaviour of a DRO. The numerical model calculates the time required for the OPO to build-up from the parametric fluorescence and is in excellent agreement with experimental observations.

Yn y traethawd hwn, ffocysir ar y berthynas rhwng darlun, y gair a'r darllenydd mewn pedwar cylchgrawn Cymraeg i blant rhwng 1892 a 1930. Canolbwyntir ar y cylchgronau Cymru'r Plant, Perl y Plant, Trysorfa y Plant a Y Winllan. Eir ati i ateb tri phrif gwestiwn ymchwil sef beth yw'r rheswm dros gynnwys y darluniau yn y cylchgronau, sut y mae'r darluniau'n cael eu defnyddio a sut y mae gair, darlun a darllenydd yn rhyngweithio i greu ystyr? Dadleuir nad unig bwrpas y darluniau yn y cylchgronau yw addurno'r tudalennau a symleiddio'r testun geiriol, ond yn hytrach mae ganddynt swyddogaeth bwysig a llawer mwy cymhleth na hynny. Mae'r berthynas rhwng darlun, gair a darllenydd yn y cylchgronau yn arwyddocaol ac amlhaenog. Yn y bennod gyntaf, cyflwynir y cwestiynau ymchwil, y fethodoleg a'r theorïau sy'n sail i'r ymchwil. Ceir hefyd drosolwg o'r gwaith ymchwil yn y maes a rhywfaint o gefndir y cylchgronau a chefndir llenyddiaeth plant yng Nghymru yn y cyfnod. Ffocws yr ail bennod yw'r darluniau portreadol sy'n ymddangos yn y cylchgronau. Dadansoddir portreadau o arweinwyr crefyddol, ffigurau Prydeinig, menywod, plant, pobl ifanc a phortreadau rhyngwladol. Eir ati yn y drydedd bennod i werthuso'r berthynas rhwng darlun, gair a darllenydd yn yr eitemau storïol, yn cynnwys darluniau sy'n cyd-fynd â straeon byrion, barddoniaeth a straeon darluniadol heb eiriau. Gobeithir y bydd y cysyniadau theoretig a drafodir, y fethodoleg a fabwysiadir a chanfyddiadau'r ymchwil yn cynnig golwg newydd ar ddarluniau a'u perthynas â geiriau a'r darllenydd mewn llenyddiaeth Gymraeg i blant ac yn ysgogi ymchwil pellach yn y maes.

Eir i’r afael yn y thesis hwn â gwaith y bardd a’r llenor T. James Jones, neu Jim Parc Nest (1934–) fel y’i hadwaenir hefyd, gan ganolbwyntio ar un agwedd bwysig ar ei yrfa lenyddol doreithiog, sef ei ymwneud â Dylan Thomas (1914–1953). Yn y bennod gyntaf, byddir yn ystyried dylanwad Thomas ar yrfa gynnar Jones, gan ddangos mai ei ddiddordeb yng ngwaith y bardd hwn a’i hysbrydolodd i ddechrau barddoni, i gystadlu mewn eisteddfodau ac i drosi drama radio enwog Thomas – Under Milk Wood – i’r Gymraeg. Under Milk Wood a Dan y Wenallt yw pwnc yr ail a’r drydedd bennod. Byddir yn yr ail bennod yn trafod yr ymateb beirniadol i Under Milk Wood a Dan y Wenallt, gan roi sylw arbennig i’r drafodaeth hirhoedlog (a checrus ar adegau) a geir yng Nghymru ar Gymreictod Dylan Thomas a dylanwad y Gymru Gymraeg ar ei waith. Trafodir yn y drydedd bennod y broses o drosi Under Milk Wood i’r Gymraeg. Archwilir yn y bennod hon resymau T. James Jones dros gyfieithu’r ddrama, sef ‘adfer’ Cymreictod Llaregyb, a’r dulliau cyfieithu a ddefnyddir ganddo i gyflawni ei nod o Gymreigio’r testun. Byddir yn y bedwaredd bennod yn trafod yr ymateb creadigol i Dan y Wenallt, sy’n cynnwys cyfieithiad ‘gogleddol’, anghyhoeddedig Eigra Lewis Roberts o Under Milk Wood. Ceir yn y bumed bennod astudiaeth destunol drylwyr ar fersiynau Cymraeg T.James Jones o gerddi Dylan Thomas: ‘Fern Hill’, ‘After the funeral’, ‘Do not go gentle into that good night’, ‘And death shall have no dominion’, ‘Once it was the colour of saying’ a ‘The hunchback in the park’. Ystyrir pam y dewisodd Jones drosi’r cerddi hyn, cyn craffu’n fanwl ar y broses o’u cyfieithu. Rhoddir sylw i’w fersiynau Cymraeg o ryddiaith Dylan Thomas yn y chweched bennod: ‘Quite Early One Morning’, ‘A Visit to Grandpa’s’ a ‘Return Journey’. Fel yn y bumed bennod, byddir yn ystyried pam y dewisodd drosi’r union destunau hyn i’r Gymraeg, gan ganolbwyntio’n bennaf ar agweddau thematig a chysyniadol. Ymdrinnir yn y seithfed bennod â phenllanw ymgyrch T. James Jones i ‘adfer’ Cymreictod Dylan Thomas, sef ei ddrama radio anghyhoeddedig a ddarlledwyd ar BBC Radio Cymru yn 2014: Dylan yn Fern Hill. Yn dilyn y drafodaeth ar y ddrama yn y seithfed bennod, dangosir yn y bennod olaf fod yr ymgyrch i adfer Cymreictod Llaregyb yn y 1960au wedi datblygu, yn ystod cwrs gyrfa doreithiog T. James Jones, yn ymgyrch i amlygu ac adfer Cymreictod Dylan Thomas fel bardd a llenor. At hyn, byddir yn cloi’r bennod a’r thesis drwy drafod ffotograff tra diddorol o ‘Dylan Marlais’ – delwedd sy’n crisialu gweledigaeth T. James Jones a’i holl ymwneud â’r bardd hwn.

Ymddengys yn y byd addysg yng Nghymru fod consensws nad yw addysgu na dysgu Cymraeg fel ail iaith yn effeithiol yn gyffredinol (W. G. Lewis, 2010b, para. 1). Mae hyn wedi cael ei gefnogi mewn adroddiadau blynyddol diweddar gan Estyn a ganfu ostyngiad graddol yn safonau Cymraeg Ail Iaith. Mae adolygiad Davies (2013, t. 1) o o Gymraeg Ail Iaith yng Nghyfnodau Allweddol 3 a 4, Un Iaith i Bawb, wedi atgyfnerthu'r consensws hwn, gan nodi mai Cymraeg Ail Iaith yw'r pwnc lle ceir y lefelau cyrhaeddiad isaf. Pwysleisiodd Davies (2013, t. 1) fod angen newid sylfaenol, a hynny ar frys, am ei bod yn "unfed awr ar ddeg ar Gymraeg ail iaith." Er bod nifer o bolisïau iaith ac addysg wedi'u gweithredu gan Lywodraeth Cymru o fewn y pedwar degawd diwethaf, ac er bod achosion unigol o ddysgu Cymraeg yn rhagorol mewn ysgolion uwchradd Saesneg (Estyn, 2014b, t. 44), ymddengys nad yw darpariaeth y gyfundrefn bresennol ar gyfer addysgu Cymraeg fel ail iaith yn ddigonol o hyd i gynhyrchu siaradwyr sydd yn medru defnyddio'r Gymraeg y tu hwnt i'r dosbarth dysgu. O gofio nod uchelgeisiol Llywodraeth Cymru (2017b) i gyrraedd miliwn o siaradwyr erbyn 2050, mae'n amlwg bellach nad yw darpariaeth bresennol Cymraeg Ail Iaith yn ddigonol i gynyddu nifer y bobl sy'n defnyddio'r Gymraeg. Ymddengys felly fod angen ystyried ffyrdd newydd o gefnogi cyflwyno'r Gymraeg fel ail iaith yn llwyddiannus mewn ysgolion cyfrwng Saesneg, os ydym i wireddu gweledigaeth uchelgeisiol Llywodraeth Cymru. Wrth ystyried y gagendor rhwng polisi ac arfer, cyflwynir yr achos dros newid pellgyrhaeddol yng nghyfundrefn Cymraeg Ail Iaith, er mwyn cefnogi'r brif ddadl fod angen canolbwyntio o'r newydd ar ddysgu cynnwys ac iaith mewn ffordd integredig maes o law mewn ysgolion cyfrwng Saesneg yng Nghymru.

Mae’r ddoethuriaeth hon yn cynnwys traethawd sy’n trafod y broses o greu casgliad o waith creadigol a luniwyd dros gyfnod o chwe blynedd, rhwng Medi 2012 a Rhagfyr 2018. Ystyrir yn y gwaith y modd y mae’r awdur yn gweld y broses honno yn ddihangfa o rigolau bywyd bob dydd ond eto i gyd yn gwerthfawrogi mai drych o gymeriadau ei fywyd beunyddiol a’i amgylchfyd yw deunydd crai ei gynnyrch yn aml. Mae hefyd yn ymdrin â’r unigrwydd a’r ansicrwydd a all ddeillio o fentro i lenydda - byd a fu’n eithaf dieithr iddo tan yn ddiweddar - a’r modd y gall yr ofnau a’r ansicrwydd yma gyfoethogi ei straeon a’i gymeriadau. Dilynir hynny gan y casgliad o’r gwaith creadigol: drama lwyfan, stori fer a llythyr, casgliad o gerddi a nofel.

Ffrwyth degawd o ymchwilio, darlledu, ysgrifennu a chyhoeddi yw'r cyfrolau a'r ysgrifau a gyflwynir. Seilir yr ymdriniaeth a ganlyn ar daith bersonol o Lanelli i Lundain a roes gyfle i mi - yn rhinwedd fy ngwaith yng Nghymru a Lloegr dros gyfnod o ddeng mlynedd ar hugain a mwy - i fyfyrio ynghylch twf a chyfraniad rhai achosion Anghydffurfiol Cymraeg yn y ddwy wlad, ac i ymchwilio i'w nodweddion cymharol.

Dadansodda'r traethawd hwn rôl y Wasg Gymreig adeg y Rhyfel Byd Cyntaf, gan ystyried sut ac i ba raddau y gyrrwyd ystyron penodol o'r rhyfel gan ddeallusion Cymru. Drwy wneud hyn, gellir adnabod datblygiad diwylliant rhyfel neilltuol Gymreig, a'i osod yng nghyd-destun y profiad ehangach Ewropeaidd o'r Rhyfel Mawr. Tra cynhwysyd delfrydau penodol megis 'anrhydedd' a 'rhyddid' yn ieithwedd y rhyfel, thema gyffredin a fynegwyd gan ddeallusion Cymru oedd y syniad o fyd newydd yn dyfod, wrth i'r rhyfel gynrychioli rhwyg mawr gan ddisodli hen arferion cymdeithas. Yn ogystal, hanfodolwyd y gelyn i geisio esbonio digwyddiadau'r rhyfel a chyferbynnwyd gwareiddiad y gorllewin gyda Kultur tywyll yr Almaen. Tra roedd y profiadau hyn yn gynrychioliadol o'r cyfnod, ymateb pellach deallusion Cymru oedd ystyried y ffordd orau i Gymru addasu i'r byd newydd. Gwelwyd hyn mewn amryw o ffyrdd; yn grefyddol, yn ddiwylliannol, ac yn wleidyddol. Uwchlaw popeth, dros amser mynegwyd ffydd y gellid 'dyrchafu' Cymru i gyflwr mwy pur ac addas i'r oes newydd a oedd i ddod. Ymhlith sôn am sefydlu Cynghrair y Cenhedloedd wedi'r rhyfel, argyhoeddwyd nifer gan ryngwladoldeb a'r gred y byddai Cymru yn hawlio'i lle ar y llwyfan rhyngwladol. Tra bodolai canfyddiad fod y Rhyfel Byd Cyntaf wedi cryfhau Prydeindod, dengys y traethawd hwn fod diwylliant rhyfel neilltuol Gymreig wedi datblygu ochr yn ochr â gwladgarwch Prydeinig ym mlynyddoedd 1914-18 gan sbarduno ymwybyddiaeth bellach o genedlaetholdeb Cymreig.

Mae’r astudiaeth hon yn mynd i’r afael â gwaith y bardd a’r llenor T. Gwynn Jones (1871-1949) yng nghyd-destun cerddoriaeth. Yn y bennod gyflwyniadol, byddir yn cynnig trosolwg o gefndir cerddorol Gwynn Jones, ei allu cerddorol a’i ddiddordeb yn y gelfyddyd, a hynny er mwyn cyd-destunoli’r drafodaeth ddilynol. Ceir hefyd arolwg o wahanol fethodolegau ym maes cerddo-lenyddiaeth (musico-poetics) a theori cyfieithu geiriau caneuon, ac amlinelliad o’r methodolegau y byddir yn eu mabwysiadu ar gyfer yr astudiaeth hon. Bydd y bennod gyntaf yn mynd i’r afael â chaneuon ac iddynt eiriau gwreiddiol gan T. Gwynn Jones. Wrth ymdrin â’r darnau hyn byddir yn sylwi ar ba agweddau ar y farddoniaeth a bwysleisiwyd gan y cyfansoddwyr a’u gosododd, a byddir yn gofyn sut yr effeithir ar ein dehongliad ni o ddarn o farddoniaeth – sydd weithiau’n destun cyfarwydd ac adnabyddus – gan osodiad cerddorol. Yn y bennod hon hefyd fe amlygir y llinynnau cyswllt rhwng Caniadau (1934) a cherddoriaeth, gan fynd i’r afael â chefndir cerddorol nifer o’r darnau a ymddengys yn y gyfrol, ac fe drafodir y geiriau gwreiddiol a gyfansoddodd Gwynn Jones yn arbennig ar gyfer eu gosod i gerddoriaeth. Yn yr ail bennod ceir astudiaeth ar gyfieithiadau T. Gwynn Jones o eiriau caneuon, ac fe ganolbwyntir ar y cyfrolau Welsh Festival Book (1924), Emynau Mynyw (1938), a Cerddi Canu (1942). Y mae’r olaf yn ddetholiad o rai o’r cannoedd o gyfieithiadau a wnaeth Gwynn Jones ar gyfer W. S. Gwynn Williams (1896-1978) a Chwmni Cyhoeddi Gwynn, Llangollen – prif gyfraniad T. Gwynn Jones, fe ellid dweud, yn nghyswllt cyfieithu geiriau caneuon. At hyn, trafodir y gwaith a wnaeth Gwynn Jones a Gwynn Williams ar y cyd yng nghyd-destun y dechneg a ddatblygwyd ganddynt ar gyfer y broses o gyfieithu. Trafodir gweithiau gan T. Gwynn Jones sy’n gysylltiedig â genre cerddoriaeth draddodiadol yn y bennod nesaf. Dangosir sut y mae gwaith cerddorol T. Gwynn Jones yng nghyd-destun cerddoriaeth draddodiadol yn dwyn perthynas â’i ddiddordeb ehangach yn y diwylliant traddodiadol Cymreig, a sut y mae hyn yn ei dro yn perthyn i gorff o waith ‘canonaidd’ y bardd. Yn ogystal â darnau yn ymwneud â cherddoriaeth draddodiadol, ystyrir yn y bennod hon hefyd y gweithiau sy’n ymwneud â cherddoriaeth a gyfansoddodd Gwynn Jones ar gyfer y llwyfan. Edrychir yn fanwl ar wahanol agweddau ar un o weithiau pwysicaf T. Gwynn Jones, yr awdl ‘Tir na n-Og’, yn nwy bennod olaf yr astudiaeth. Bydd y bennod gyntaf o’r ddwy yn olrhain ei datblygiad dros gyfnod o chwarter canrif, gan dynnu ar ddeunydd llawysgrifol yn ogystal ag ar yr amryw gyhoeddiadau o’r gwaith. Fe osodir yr awdl yn ei chyd-destun cerddorol a llenyddol, gan edrych ar sut y bu cerddoriaeth yn gatalydd pwysig yn natblygiad un o weithiau enwocaf y bardd. Yn yr ail bennod sy’n trafod yr awdl, creffir ar yr unig osodiad cyflawn ohoni, sef opera gan David de Lloyd (1883-1948) a gyhoeddwyd gyntaf ym 1930. Dangosir sut y mae astudio darlleniad y cyfansoddwr hwn o waith y bardd yn taflu goleuni newydd ar awdl adnabyddus. Mewn ail gyfrol, cyflwynir rhestr gyflawn o ganeuon gyda geiriau gan T. Gwynn Jones wedi’u trefnu yn ôl math fel atodiad, ynghyd â rhestr o gyfansoddwyr a osododd waith y bardd. Ceir hefyd atgynhyrchiad o destun y gwaith anghyhoeddedig ‘Gwlad yr Hud’, a rhestr o’r gwahanol fersiynau o’r awdl ‘Tir na n-Og’ sydd ar glawr. At hyn, cynhwysir yn atodiadau III, IV, V ac VIII ddyfyniadau cerddorol sy’n berthnasol i’r penodau hynny sy’n trafod darnau cerddorol.

Amcan y traethawd hwn yw cyflwyno’r ymagwedd ymddygiadol i faes polisi a chynllunio iaith. Mae’r ymagwedd ymddygiadol i bolisi eisoes wedi cael cryn ddylanwad ar ystod o feysydd polisi ledled y byd, ac yn enwedig yn y Deyrnas Gyfunol. I’r perwyl hwn, mae’r traethawd yn defnyddio’r ymdrechion polisi i adfer y Gymraeg fel enghraifft o bolisi a chynllunio iaith, gan ymchwilio i’r defnydd posib o ymagwedd ymddygiadol i bolisi yn yr ymdrechion hyn. Yn unol â ffocws polisi ymarferol y ddau faes dan sylw, defnyddir tair astudiaeth achos fel sail i ymchwil y traethawd hwn. Y tair astudiaeth achos dan sylw yw Twf, y Prosiect Cefnogi Arferion Iaith, a’r defnydd o system gofrestru ddiofyn igofrestru myfyrwyr Cymraeg eu hiaith ar ddarpariaeth addysg uwch cyfrwng Cymraeg. Ymchwiliwr i’r defnydd posib o ymagwedd ymddygiadol i'r tair ymyrraeth trwy ddefnyddio fframwaith archwiliadol sydd wedi’i gyfansoddi o dair prif thema: y model neu’r ddealltwriaeth o ymddygiad; y defnydd o arfau polisi ymddygiadol; a dulliau gwerthuso a ffyddlondeb gweithredu’r ymyraethau. Mae’r astudiaethau achos yn amlygu bod dealltwriaeth ymddygiadol gynhenid gryf yn ymhlyg yng nghynllun a gweithrediad yr ymyraethau dan sylw. Tuedda’r ddealltwriaeth hwn ddeillio o brofiad o weithio yn y maes, neu ddatblygiad yr ymyrraeth dros gyfnod o amser. Mae’r cyfeiriadau eglur i’r ymagwedd ymddygiadol i bolisi yn brin; ond, ymhle ceir cyfeiriad nid yw’r defnydd o ymagwedd ymddygiadol i bolisi yn gydnaws â’r ymagwedd honno. Cynigia’r gwaith hwn arweiniad posib i ymchwil ac ymarfer, yn y ddau faes. Yn benodol, gwelwn yr angen i osod strwythur i’r defnydd o ymagwedd ymddygiadol i bolisi yn ymdrechion i adfer y Gymraeg ac mae’r defnydd a wnaed eisoes yn cynnig gwersi penodol all arwain at fireinio’r ymagwedd ymddygiadol i bolisi.

Amcan yr ymchwil yw cyfrannu at y drafodaeth gyfredol ynglŷn â sefydlu awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân i Gymru. Drwy edrych ar y tribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru, sef y tribiwnlysoedd Cymreig, yn benodol mae modd cydnabod bod awdurdodaeth eisoes yn bodoli a bod rhai grymoedd gan Lywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol Cymru dros weinyddu cyfiawnder. Mae tribiwnlysoedd yn cael eu cydnabod fel rhan bwysig o awdurdodaethau’r Deyrnas Unedig erbyn hyn. Felly, mae’r ffaith bod gan Gymru dribiwnlysoedd sy’n gweinyddu’r gyfraith ar gyfer Cymru’n unig yn arwyddocaol ac yn dangos bod awdurdodaeth Cymru a Lloegr eisoes wedi cychwyn gwahanu mewn rhai ffyrdd. Mae hynny’n gosod sail ar gyfer ystyried y grymoedd sydd gan Gymru yn barod a sut mae modd adeiladu ar y sylfaen hwnnw er mwyn datganoli grymoedd cyfiawnder pellach. Edrychir ar ddatblygiad systemau tribiwnlysoedd datganoledig cyfatebol yn yr Alban a Gogledd Iwerddon er mwyn ystyried beth yw’r anghenion a’r heriau ar gyfer datblygu systemau tebyg. Ystyrir a oes diwygiadau y gellir eu haddasu i Gymru o’r systemau hynny. Yn sgil hynny, gwneir argymhellion am faterion penodol y dylid eu diwygio er mwyn hybu datganoli cyfiawnder ymhellach i Gymru. Mae hynny’n cynnwys datblygu gwasanaethau a strwythurau gweinyddu cyfiawnder Cymreig yn ogystal â datblygiadau mwy ymarferol ynglŷn â gweinyddu cyfiawnder y gellir eu gwneud yn y tymor byr a’r tymor hir. O ganlyniad, mae modd i’r tribiwnlysoedd Cymreig ddarparu’r sylfaen ar gyfer system gyfreithiol ar wahân ehangach i Gymru yn y dyfodol.

Bu teulu Mostyn yn gefuogol i'r traddodiad barddol yn eu pum llys ar draws gogledd Cymru am ganrifoedd, a chlodforir eu nawdd yng nghanu beirdd y cyfnod. Daeth penllanw'r nawdd barddol yn yr 16g, yn arbennig drwy'r cysylltiad agos rh:wug y teulu ac Eisteddfodau Caerwys 1523 a 1567/8. Erbyn cyfuod y Rhyfel Cartref, fodd bynnag, roedd y canu wedi dirwyn i ben ar aelwydydd y teulu. Mae'r rhagymadrodd yn astudiaeth 0 panes teulu Mostyn o'r pum llys hyd at 1847, a cheir dyfyniadau 0 rai o'r cerddi a ganwyd ar eu haelwydydd dros y canrifoedd. Ond ar ddiddordeb Tomas Mostyn (m.1692) mewn casgliadau llenyddol a nawdd barddol yn chwarter olafyr 17g. y mae prif sylw'r traethawd hwn a chyflwynir golygiad o'r cerddi a ganwyd iddo ef a'i deulu fel tystiolaeth o'i waith yn atgyfodi'r traddodiad barddol ar aelwyd y teulu' unwaith eto. Rhoddir sylw hefyd yn y rhagymadrodd i gefudir ei wraig, Bridget Savage, a dylanwad y ffydd Babyddol ar dynged ei theulu. Ceir gwybodaeth hefYd am gysylltiad y teulu a'r drefu farddol hyd at y 199. i gloi'r rhagymadrodd.

Mae'r astudiaeth hon yn ystyried allfudiaeth pobl ifanc o'r broydd Cymraeg o safbwynt sampl o bobl ifanc 15-18 oed a 19-25 oed sydd naill ai wedi eu geni tu allan i'rbroydd neu yn hanu o deuluoedd ymfudol. Sylfaenwyd yr astudiaeth ar waith Hywel M Jones (2010) a'i ganfyddiad o ddadansoddi ystadegau Cyfrifiadau bod pobl ifanc a anwyd tu allan i Gymru oddeutu bedair gwaith yn fwy tebygol o fudo allan o Gymru nag yw pobl ifanc a anwyd yng Nghymru, er yr ymddengys eu bod yn integreiddio' n Hawn i'r cymdeithasau hynny. Ystyriwyd yn ogystal gwaith Williams a Morris (2000) sydd yn trafod cynhyrchu ac atgynhyrchu grwpiau iaith leiafrifol ac effaith newidiadau economaidd ar allu'r grwpiau iaith hyn i atgynhyrchu eu hunain. Edrychir yn fanwl ar fewnfudiaeth ac allfudiaeth o'r broydd, effeithiau mudo ar iaith ac integreiddio, newid economaidd, mudo ac iaith ac yn ogystal, ceir ystyriaeth i raddfeydd integreiddio cymdeithasol pobl ifanc. Defnyddiwyd cyfuniad o ddulliau ansoddol a meintiol mewn gwaith ymchwil gwreiddiol i astudio dyheadau a gobeithion y bobl ifanc hynny ar gyfer y dyfodol, oedd yn caniatau archwiliad manwl o ' r dewisiadau a wnaed a'r rhesymau dros y dewisiadau hynny. Wrth rannu' r sampl i ddwy haen oed, roedd modd ymchwilio i fam ac ystyriaethau' r bobl ifanc hynny oedd ar fin gwneud dewisiadau pwysig ar gyfer eu dyfodol a'r rhai oedd bellach wedi mudo o'r broydd.

Yn y rhagymadrodd ceir cipolwg ar gefndir astudiaethau Indo-Ewropeaidd, gan leoli'r bardd Cymreig yn nhraddodiad ehangach y diwylliannau hynny, a nodi dylanwad Georges Dumezil ar y maes. Ystyrir wedyn natur strwythurol y maes a'r cyfyngiadau sy'n gynhenid i strwythuraeth fel dull yrnholiadol. Gan droi at Ffenomenoleg fel sylfaen athronyddol, ail- ddehonglir natur symbolau a'r modd maent yn weithredol mewn cyd-destunau defodol, gan obeithio negyddu mannau gwan strwythuraeth wrth gadw ei gryfderau. Ym rnhenodau 1, 2, 3 a 4, edrychir ar dwf y traddodiad barddol Canoloesol o'i gychwyn yng ngweithiau'r Cynfeirdd hyd at y Gogynfeirdd. Gan fanylu ar destun Y Gododdin a damcaniaethau diweddar ynglyn a'i natur gyfansawdd fel cynnyrch ysgol farddol yn hytrach na gwaith un bardd, dehonglir perfformiadau barddol canoloesol fel perfformiadau dramatig. Olrheinir dylanwad Y sgol Aneirin ar waith Cynddelw Brydydd Mawr, gan geisio dyfalu dylanwad arddulliau perfformio ar y cyd ag arddulliau llenyddol. Dehonglir agweddau ar bersona defodol y bardd canoloesol fel ffigwr cyhoeddus. Yrnhellach, gwelir yr un dylanwad yng ngwaith Prydydd y Moch. Y styrir dadl Marged Haycock dros uniaethu Prydydd y Moch gydag awdur rhai 0 gerddi Llyfr Taliesin fel tystiolaeth fod beirdd canoloesol yn mabwysiadu cymeriadau dramatig chwedlonol er mwyn ehangu ar eu persona cyhoeddus. Ym rnhenodau 5 a 6 ystyrir traddodiadau brodorol eraill sy'n cynnwys elfen gref 0 ddrama. Er mwyn gochel y posibilrwydd 0 weld tebygrwydd rhwng traddodiadau 0 ganlyniad eu bod yn rhannu'r un gwreiddiau diwylliannol, ystyrir traddodiadau sy'n debyg iawn 0 fod yn annibynnol ar draddodiadau barddoniaeth Ewrop, sef traddodiad dramatig perfformwyr cysegredig llwythi brodorol Gogledd America, a beirdd mawl llwythi Bantu De Affrica. Drwy gyrnharu'r traddodiad barddol canoloesol gyda'r diwylliannau eraill hyn, dadlennir patrymau cymdeithasol sydd efallai'n gyffredin i ddynoliaeth gyfan, sef y defnydd 0 ddefodaeth gyhoeddus fel dull 0 ategu bywyd cymunedol llwyth. Defnyddir model yr anthropolegydd Victor Turner er mwyn awgrymu strwythurau cymdeithasol cyffredinol y traddodiadau hyn.

Bwriad y traethawd hwn yw cynnig dadansoddiad manwl 0 waith un 0 awduron mwyaf cyffrous y cyfnod diweddar ym maes rhyddiaith Gymraeg, Owen Martell. Trafodir ei nofel gyntaf, Cadw dy ffydd, brawd (2000), ei ail nofel, Dyn yr Eiliad (2003) a'i waith diweddaraf, Dolenni Hud (2008), casgliad 0 straeon byrion wedi'u cyfosod a lluniau'r ffotograffydd, a chyfaill yr awdur, Simon Proffitt. Yn ogystal a'r gweithiau hyn, ceir hefyd drafodaethau estynedig ar gynnyrch mwyaf diweddar Owen Martell; o'i gyfieithiad 0 ddrama Martin Crimp, Attempts On Her Life tCeisio 'i Bywyd Hi), a lwyfanwyd gan Theatr Genedlaethol Cymru yn 2008-09, i'w ysgrif fyfyrgar yn nghyfrol Haf2011 cylchgrawn Taliesin. Yn y bennod gyntaf, trafodir nofel gyntaf Owen Martell, Cadw dy ffydd;;brawd (2000), gan gynnig dadansoddiad manwl o'i phlot a'i phrif gymeriadyn ogystal a phennu lle i'r testun yn y cyd-destun lIenyddol ehangach. Yn yr ail bennod, trafodir Dyn yr Eiliad (2003), ail nofel MartelI a'r testun mwyaf estynedig ganddo hyd yma. Neilltuir is-benodau i drafod r61 yr adroddwr yn naratif y nofel yn ogystal a'i chymeriadau hynod, Daniel, Davies ac Anna. Trafodir nofel Christopher Meredith, Shifts (1988) mewn perthynas a'r cysyniad 0 amser yn nofel MartelI. Wrth drafod dylanwad 'y meddylfryd Parisaidd' ar y cymeriadau, caiff nofel y Ffrancwr, Henri-Pierre Roche, Jules et Jim (1953) ei thrafod. Ym mhennod olafyr astudiaeth hon, trafodir cynnyrch mwyaf diweddar Owen Martell, Dolenni Hud (2008). Ceir dadansoddiad manwl o'r chwe stori fer a geir yn y gyfrol. At hynny, trafodir dylanwad T. H. Parry- Williams ar y gyfrol, yn ogystal a'r ddolen gyfrin a chymhleth rhwng Cymru a'r Unol Daleithiau. Y bwriad yw cynnig dadansoddiad cynhwysfawr 0 waith yr awdur, a hynny gan drafod yn fanwl nodweddion eu cynnwys a'u harddull. Trafodir hefyd yr ymateb beimiadol a dderbyniodd pob testun, boed yn feimiadaethau eisteddfodol, yn erthygl bolemaidd mewn cylchgrawn, yn adolygiadau ar y we ac mewn cyfrolau diwylliannol, mewn papur newydd cenedlaethol ac ar flog. Wrth gyfuno'r holl elfennau hyn, gellir cloriannu gwerth - lIenyddol ac yn nhermau eu dylanwad ar ei gilydd - pob un dam 0 waith yng nghyd-destun gyrfa'r awdur hyd yrna; o'r 'nofel goleg', i'r nofel estynedig, i'r gyfrol ddiweddaraf, sydd fel petai'n dychwelyd at faes y nofel gyntaf, sefyr Unol Daleithiau a'i diwylIiant. Gwneir hynny mewn arddulI sydd wedi esblygu a datblygu'n endid byw cwbl ar wahan dros gyfuod 0 ddegawd, yn nhermau llais yr awdur ei hun yn ogystal a'i lais - a'i safle - yn y canon Cymraeg diweddar.

Eir ati yn y traethawd hwn i gynnig dehongliad o waith Menna Elfyn (1951-) gan ddefnyddio dull beirniadaeth epistolaidd. Cyfres o lythyrau ffuglenol at y bardd ac at ohebwraig ddychmygol ifanc o‘r enw Martha a geir yma, sy‘n darlunio sut y mae‘r broses o ddarllen y farddoniaeth yn datblygu dros gyfnod o amser. Bwriad ategol yw herio arferion traethawd academaidd trwy gyfuno llais beirniadol a llais creadigol er mwyn creu beirniadaeth aml-leisiog sy‘n adlewyrchu natur gymhleth ac amlweddog y broses ddarllen. Cychwynnir gyda llythyrau sy‘n cynnig hyfforddiant i Martha mewn theorïau beirniadol, trwy ddadansoddi cerdd benodol o sawl safbwynt. Yn ogystal â thrafodaeth ar gerddi unigol y bardd mewn llythyrau, ceir darnau academaidd mwy confensiynol yn dadansoddi ei gwaith yn thematig, lle y canolbwyntir yn benodol ar ‗lais y fam‘ a ‗phrotest‘. Ceir trafodaeth hefyd ar oblygiadau perfformio a chyfieithu testunau ynghyd â‘r modd y caiff llên ei marchnata yn y Gymru gyfoes.

Mae'r traethawd hwn yn trafod agweddau ar Gymru'r Oesoedd Canol a gwaith Dafydd ap Gwilym yng ngoleuni rhai o brif syniadau theori 61-drefedigaethol. Man cychwyn y drafodaeth yw 61-drefedigaethedd a'i berthynas a Chymru'r Oesoedd Canol. Dadansoddir perthnasedd syniadau'r theori i Gymru oes Dafydd ap Gwilym, cyn eu defhyddio'n ymarferol i gynnig darlleniadau o'r cerddi. Cais y ddwy bennod gyntaf baratoi'r ffordd ar gyfer cynnig atebion i'r problemau sy'n codi gydag 61-drefedigaethedd. Edrych y bennod gyntaf ar ddiffinio'r 61- drefedigaethol yn gyffredinol ac mewn cyd-destun Cymraeg a Chymreig. Trafodir perthynas benodol yr Oesoedd Canol ag 61-drefedigaethedd yn yr ail bennod. Canolbwyntia'r drydedd bennod ar feirniadaeth lenyddol a hanesyddiaeth Gymreig. Cyfeirir at y dadlau a fu ynghylch defhyddio'r theori i drafod llenyddiaeth Gymraeg a Chymreig. Yn y bedwaredd bennod, ceir trafodaeth ar ddulliau ymdriniaethau beirniadol o drafod Dafydd ap Gwilym. Arwain hyn at ail ran y drafodaeth sy'n edrych ar waith Dafydd yn fwy manwl o safbwynt rhai o brif syniadau'r theori. Y Trydydd Gofod a dynwared yw ffocws y burned bennod, a dadansoddir cywydd 'Y Cleddyf (71) yng ngoleuni'r syniadau hyn. Mae'r Trydydd Gofod hefyd yn sail ar gyfer dehongli 41 Ddymuno Lladd y Gwr Eiddig' (116) a 'Trech a gais nag a geidw' (112) yn y chweched bennod. Demyddir hybridedd yn y seithfed bennod i ddehongli Trafferth mewn Tafarn'(73). Edrychir yn benodol ar y deuoliaethau diwylliannol a welir yn y gerdd hon. Yn yr wythfed bennod, manylir ar berthynas y carwr a'r ceiliog bronfraith yng ngoleuni'r hollt. Yn y dehongliad o 'Y Ceiliog Bronfraith' (49), dadansoddir perthynas y ddau o safbwynt awdurdod y naill dros y Hall. Archwilir perthynas Eiddig a'r carwr yn y nawfed bennod a defnyddir model y canol/ymylon i edrych ar ddelweddau unigol o'r cerddi, gan ganolbwyntio yn arbennig ar gymeriad Eiddig. Cyflwynir casgliadau'r ymchwil fel pennod glo.

Amcan y traethawd hwn yw ystyried sut gall egwyddorion rhyddfrydol gyfrannu at oleuo ein dealltwriaeth o foesoldeb y broses o adfer ieithoedd lleiafrifol. Eir ati i ystyried y mater hwn trwy osod dau gwestiwn ymchwil penodol. Yn gyntaf, gofynnir sut dylai rhyddfrydwyr gysyniadoli statws moesol y nod cyffredinol o adfer iaith? Yn ail, ystyrir i ba raddau y mae rhai o’r camau ymarferol a gymerir wrth geisio gwireddu nod o’r fath yn arwain at dramgwyddo egwyddorion rhyddfrydol. Rhennir y traethawd yn ddwy ran, ac fe drafodir y cyntaf o’r cwestiynau hyn yn ystod y rhan gyntaf, a’r ail gwestiwn yn ystod yr ail ran. Yn achos y cwestiwn cyntaf, dangosir nad oes dim byd annerbyniol, o safbwynt rhyddfrydol, ynglŷn ag adferiad iaith. Ond, ar yr un pryd, gwelir na all rhyddfrydwyr gysyniadoli’r dasg fel rhywbeth sy’n hanfodol o safbwynt cyfiawnder, gan y byddai hynny’n arwain at broblemau moesol sylweddol. O ganlyniad, cesglir taw fel gweithred dderbyniol y dylid cysyniadoli adferiad iaith; un o’r amrediad eang o bethau sy’n gwbl briodol i lywodraethau rhyddfrydol-democrataidd geisio’u cyflawni pan fo hynny’n adlewyrchu casgliadau a ddaethpwyd iddynt ar sail trafodaethau democrataidd agored a theg, ond eto nid rhywbeth sy’n hanfodol o safbwynt cyfiawnder. Yn achos yr ail gwestiwn, cydnabyddir fod rhai polisïau adferol yn camu dros drothwy’r hyn a ystyrir yn dderbyniol gan ryddfrydwyr. Fodd bynnag, dadleuir mai eithriadau’n unig yw’r rhain, a bod y mwyafrif helaeth o’r polisïau a weithredwyd wrth geisio adfer sefyllfa gwahanol ieithoedd lleiafrifol yn tueddu i gydorwedd yn gwbl gyfforddus gydag egwyddorion rhyddfrydol.

Astudiaeth yw hon o bapur newydd cenedlaethol Y Cymro, o adeg ei sefydlu ym 1932 hyd ddiwedd yr Ail Ryfel Byd. Yn y bennod gyntaf edrychir ar y modd y sefydlwyd y papur: sut y daeth i fod yn y lle cyntaf a phwy oedd yn bennaf gyfrifol am ei gychwyniad. Ceir brasolwg ar rai o'r teitlau blaenorol a oedd yn dwyn yr enw Y Cymro ynghyd a hanes y cwmni sydd tu 61 i'r papur presennol. Ceir golwg 'tu 61 i'r llenni' hefyd ar yr holl fenter o safbwynt John Eilian, y golygydd cyntaf, yn bennaf, ynghyd ag ambell un arall a oedd yn ymwneud a ' r papur, trwy ddadansoddi llythyrau preifat Percy Ogwen Jones, yr is-olygydd yn ei flynyddoedd cynharaf. Mae'r ail bennod yn astudiaeth o dudalennau blaen y papur, sef dadansoddiad o'r rnodd yr oedd prif adroddiadau'r Cymro yn adlewyrchu cyfnod cyffrous eithriadol yn ein hanes: nid yn unig yn y cyd-destun Cymreig ond hefyd yn y cyd-destun byd-eang yn y blynyddoedd a oedd yn arwain at yr Ail Ryfel Byd ac yn ei gynnwys. Trefnir y dadansoddiad yn thematig a chronolegol, a dyfynnir nifer o'r adroddiadau yn eu cyfanrwydd. Ceir pennod hefyd ar ysgrifau blaen Y Cymro, gan edrych ar y modd yr oedd y papur yn ymateb i brif ddigwyddiadau a datblygiadau'r oes. Edrychir i ba raddau y r oedd safbwynt y papur yn adlewyrchu'r safbwynt cyffredinol yng Nghymru, ac i ba raddau yr oedd ei safbwynt yn newid dros y blynyddoedd: diddoro l iawn yw gweld a yw'n newid gyda thoriad y Rhyfel, er enghraifft. Unwaith eto trefnir y gwaith yn thematig a chronolegol a dyfynnir yn helaeth yn yr un modd. Ceir pennod ar rai o brif golofnau'r Cymro, sef y colofnau a oedd yn ymddangos yn rheolaidd yn y papur, a phennod gyfan ar 'Y Babell Awen' gan Dewi Emrys, y golofn farddol enwocaf a'r un fwyaf llwyddiannus erioed yn hanes y Wasg Gymraeg. Ceir penned yr un ar hysbysebion a lluniau'r Cymro, yn cynnwys dadansoddiad sampl ohonynt. Ary diwedd ceir Casgliad yn dadansoddi'n feirniadol a g wrthrychol gyfraniad Y Cymro i gymdeithas Gymraeg ei ddydd, gan edrych i ba raddau y bu'n llwyddiant neu'n aflwyddiant yn 61 disgwyliadau ei sefydlwyr a disgwyliadau ei oes.