Search

Problem Durumu: Sosyal bilimler alanyazininda son yillarda is doyumu ve tukenmislik arasindaki iliskileri inceleyen calismalarda onemli bir artis yasanmaktadir. Bu arastirmalarin bulgulari incelendiginde, arastirma sonuclarinin birbirinden farklilasmasi dikkat cekicidir. Birbirinden bagimsiz olarak yurutulen bu calismalarin bulgularinin birlestirilmesi, gecerli ve guvenilir bilgilerin uretilmesi bakimindan onemlidir. Tukenmislik ile is doyumu arasindaki iliskilerin ogretmenler ozelinde incelenmesi ise egitim orgutleri baglaminda genellenebilir bilgilerin olusmasina katki saglayacaktir. Alanyazinda ogretmenlerin tukenmislik ve is doyumu duzeylerini brans, cinsiyet, medeni durum, kidem, okul turu ve ogrenim durumu gibi demografik degiskenler acisindan inceleyen meta analiz calismalari yer almaktadir. Ogretmenlerde tukenmislik ve is doyumunun algilanan stres, orgutsel destek, sinif yonetimi becerileri, istenmeyen ogrenci davranislari, yildirma ve orgutsel baglilik gibi cesitli kisisel ve orgutsel degiskenler acisindan incelendigi meta analiz calismalari da bulunmaktadir. Ancak tukenmislik ve is doyumu arasindaki iliskileri ogretmenler ozelinde inceleyen bir meta analiz ya da meta degerlendirme calismasina ulasilamamistir. Bu nedenle, ogretmenlerin is doyumlari ile tukenmislikleri arasindaki iliskilerin belirlenmesine yonelik bir meta analiz calismasina gereksinim oldugu dusunulmektedir. Arastirmanin Amaci: Bu arastirma ile Turkiye’de gorev yapan ogretmenlerin tukenmislikleri ve is doyumlari arasindaki iliskilerin belirlenmesi amaclanmistir. Bu amac dogrultusunda, ogretmenlerin is doyumlari ile tukenmisligin boyutlari olan; duygusal tukenmislik, duyarsizlasma ve kisisel basarisizlik algilari arasindaki iliskilerin buyuklugu ve yonu belirlenmistir. Arastirmada ayrica, is doyumu ile tukenmislik arasindaki iliskiler uzerinde etkili oldugu dusunulen calisma turu (makale, lisansustu tez) ve okul turu (okul oncesi, ilkokul, ortaokul, lise) degiskenlerinin ara degisken (moderator) etkisinin incelenmesi amaclanmistir. Yontem: Arastirma meta analiz yontemi ile desenlenmistir. Calismada yer alan arastirmalar icin Web of Science, ERIC, ULAKBIM, EBSCOhost, Google Akademik ve YOK Ulusal Tez Merkezi veri tabanlari kullanilmistir. Bu cercevede, 58 makale ve 40 lisansustu tez olmak uzere 98 calismaya ulasilmistir. Elde edilen calismalar incelendikten sonra, calismalarin meta analize dâhil edilmesine iliskin bazi olcutler belirlenmistir. Bu olcutler: 1) Arastirmalarin 2005-2016 yillari arasinda tamamlanmis lisansustu tezler ile hakemli dergilerde yayinlanmis makaleler olmasi, 2) Turkiye’de gorev yapan okul oncesi, 192 Yilmaz Ilker YORULMAZ - Ibrahim COLAK - Yahya ALTINKURT Eurasian Journal of Educational Research 71 (2017) 175-192 ilkokul, ortaokul ya da lise ogretmenlerinin tukenmislikleri ile is doyumlari arasindaki iliskileri belirlemeye yonelik olmasi, 3) Arastirma bulgularinda orneklem buyuklugu ve korelasyon katsayisinin yer almasi veya hesaplanabilmesi icin gerekli degerlerin verilmis olmasi, 4) Lisansustu tezlerden uretilen makaleler olmasi durumunda, daha fazla veri iceren calismanin analize dâhil edilmesi ile 5) Verilerin “Maslach Tukenmislik Olcegi” ile toplanmis olmasi ve olcegin boyutlarina iliskin bulgularin yer almasi seklindedir. Bu baglamda meta analiz calismasina, dâhil edilme olcutlerine uygun, duygusal tukenmislik ve duyarsizlasma acisindan 15, kisisel basarisizlik acisindan 14 calisma dâhil edilmistir. Meta analize dâhil edilen calismalarin toplam orneklem buyuklukleri duygusal tukenmislik ve duyarsizlasma acisindan 3778, kisisel basarisizlik acisindan 3455’tir. Arastirmada yayin yanliliginin durumu Huni Sacilim Grafikleri, Orwin’in Guvenli N analizi, Duval ve Tweedie’nin Kirpma ve Doldurmasi ve Egger’in Dogrusal Regresyon Testi ile incenmis ve arastirmada yayin yanliligi bulunmadigi sonucuna ulasilmistir. Meta analize dâhil edilen calismalarin yuksek duzeyde heterojen yapida oldugu belirlenmistir. Arastirmada etki degerleri rastgele etkiler modeline gore hesaplanmistir. Etki degeri hesaplamalarinda korelasyon katsayilari Fisher’in “ɀ” katsayisina donusturulmus ve analizler donusturulmus katsayilar ile gerceklestirilmistir. Ancak, genel etki buyuklugune ve guven araliklarina iliskin degerler raporlanirken, tekrar korelasyon katsayisina (r) donusturulmustur. Bulgular: Arastirmada is doyumu ile duygusal tukenmislik ve kisisel basarisizlik arasindaki iliskilerin orta duzeyde ve negatif yonde oldugu belirlenmistir. Buna karsin, is doyumu ile duyarsizlasma arasindaki iliskinin ise dusuk duzeyde negatif yonlu oldugu sonucuna ulasilmistir. Ogretmenlerin is doyumlari ile tukenmislikleri arasindaki iliskiler uzerinde etkili olabilecek yayin turu (lisansustu tez ve makale) ve ogretim kademesi (okul oncesi, ilkokul, ortaokul, lise) ara degiskenleri icin calismalar arasi varyans istatistiksel olarak farklilasmamaktadir. Ancak, duygusal tukenmislik ve duyarsizlasma acisindan okul oncesi ogretmenlerinin, kisisel basarisizlik acisindan ise ilkokul ogretmenlerinin tukenmislikleri ile is doyumlari arasindaki iliskilerin gorece yuksek oldugu belirlenmistir. Sonuclar ve Oneriler: Ogretmenlerin duygusal tukenmislikleri, duyarsizlasmalari ve kisisel basarisizliklarinin artmasi is doyumlarini gorece azaltmaktadir. Bununla birlikte, okul oncesi ve ilkokul ogretmenlerinin tukenmislikleri ile is doyumlari arasindaki iliskilerin buyuklugu gorece yuksektir. Bu durum, bu kademelerde gorev yapan ogretmenlerin gorece sicak ve samimi bir ortamda calismalarindan kaynaklaniyor olabilir. Tukenmislik ve is doyumu Turkiye’de son yillarda fazla sayida arastirma yapilan konular olarak dikkat cekmektedir. Ancak, arastirmacilarin yaptiklari calismalarin ileride yapilabilecek meta analiz calismalarina dâhil edilebilmesi icin, gerekli istatistikleri raporlama konusunda daha titiz davranmalari gerektigi soylenebilir. Bu tip arastirmalar, belirli bir kulturde genellemelere gidebilmek ve alanyazindaki tutarli olmayan arastirma sonuclarini birlestirmesi bakimindan yararli olabilir. Ayrica, fakli ulkelerde gorev yapan ogretmenler ile ilgili benzer meta analiz calismalari desenlenerek arastirma sonuclarinin genellenebilirligine katki saglanabilir.