Search

Su, yaşamın devamlılığı için en temel ihtiyaç ve en önemli doğal kaynaktır. Canlıların ve toplumun tüm kesimlerinin ihtiyaçları göz önüne alındığında havza bazında suyun etkin ve verimli kullanımı önem taşımaktadır. Suyun sürdürülebilir yönetimine ilişkin yakın zamanda geliştirilen su ayak izi (SA) ve sanal su transferi tatlı su kullanımının en önemli ve kapsamlı göstergesidir. Başka bir deyişle SA ve sanal su transferi insanın su kaynakları üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkilerini göstermektedir. SA ulusal üretim süreçlerinde bireylerin veya sektörlerin tükettiği toplam su hacmini ifade etmektedir. Sanal su transferi ise üretim süreçlerinde tüketilen suyun tamamının ulusal kaynaklı olmadığını gösteren bir parametredir. Ülkemizde havza ölçeğinde su ayak izi ve sanal su transferine yönelik kapsamlı çalışmalar oldukça kısıtlıdır. Bundan dolayı mevcut çalışmada Seyhan, Ceyhan ve Asi havzalarının ilçe bazında tarımsal üretimin (65 tarımsal ürün) su ayak izi detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Yapılan çalışmada iklim, yağış, bitki karakteristikleri, üretim miktarı ve ekilen alan verileri 2008-2018 yılları baz alınarak geniş ölçekte mavi ve yeşil su ayak izi elde edilmiştir. Elde edilen çıktılar sonucunda Seyhan, Ceyhan ve Asi Havzalarının toplam su ayak izi sırasıyla 3.53 milyar m3, 6.58 milyar m3, 2.51 milyar m3 olarak saptanmıştır. Ayrıca Seyhan ve Ceyhan Havzalarında üretilen ürünlerin yeşil suya bağlılığı daha yüksekken Asi Havzasında üretilen ürünlerin mavi suya bağlılığı daha yüksek olduğu görülmüştür. Mevcut havzalardaki tarımsal ürünlerin mavi, yeşil ve toplam sanal su muhtevaları değerlendirilmiştir. Mevcut çalışmanın suyu koruma ve kullanma dengesini sağlayarak tatlı su kaynaklarının miktar ve kalitesinin iyileştirip suya akılcı ve bütüncül bir yaklaşımla havza esaslı yönetime yön vermesi beklenmektedir., Water is the most basic need and the most important natural resource for the continuity of life. Considering the needs of living things and all segments of society, effective and efficient use of water on a basin is important. Water footprint (SA) and virtual water transfer are the most important and comprehensive indicators of freshwater use related to the sustainable management of water in recent years. In other words, WF and virtual water transfer show the direct and indirect effects of people on water resources. WF refers to the total volume of water consumed by individuals or sectors in national production processes. Virtual water transfer is a parameter that shows that not all of the water consumed in production processes from national resources. Comprehensive studies on water footprint and virtual water transfer at basin scale in our country are very limited. Therefore, in the present study, the water footprint of the district-based agricultural production (65 agricultural products) of the Seyhan, Ceyhan and Asi basins has been analyzed in detail. In the study, a large-scale blue and green water footprint has been obtained based on climate, precipitation, plant characteristics, production amount and planted area data for the years 2008-2018. The total water footprint of Seyhan, Ceyhan and Asi Basins was determined as 3.53 billion m3, 6.58 billion m3, 2.51 billion m3, respectively. In addition, it has been observed that the products produced in the Seyhan and Ceyhan Basins have a higher dependence on green water, while the products produced in the Asi Basin have a higher dependence on blue water. Blue, green and total virtual water contents of agricultural products in existing basins were evaluated. It is expected that the current study will improve the quantity and quality of fresh water resources by providing the balance of water conservation and use, and guide watershed-based management with a rational and holistic approach to water.

Su, yeryüzünde yaşayan tüm canlılar için hayati öneme sahiptir. Nüfustaki hızlı artış, kişi başı su tüketiminin artması ve gelişen endüstriye paralel olarak kirletilen yüzey ve yeraltı suyu hacminin artması, sınırlı olan temiz su kaynaklarının daha etkin ve verimli bir şekilde kullanılması gerekliliğini doğurmuştur. Su ayak izi (SA), yakın zamanda ortaya atılan yeni bir kavram olup, sürdürülebilir su yönetimi konusunda daha etkin bir yaklaşım sunmaktadır. SA, tüketilen mal ve hizmetlerin üretimi için tedarik zinciri boyunca ihtiyaç duyulan toplam su miktarını ölçen temel bir göstergedir. Geleneksel su muhtevası hesapları doğrudan kullanılan su hacmini dikkate alınırken, SA kavramı doğrudan ve dolaylı yollardan işleme alınan ve kirletilen toplam su hacmini ifade etmekte olup kullanılan suyun türünü (mavi, yeşil, gri), ne zaman ve nerede kullanıldığını da göstermektedir. Ülke bazında üretimin su ayak izi, bir ülke içerisinde üretilen tüm ürünler için gereken toplam su miktarıdır. Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye'de 2008-2018 yılları arasında tarımsal üretimin su ayak izinin detaylı olarak hesaplanmasıdır. Mevcut çalışmada, uzun yıllar iklim verisi, son 11 yıllık ortalama yağış verisi, alansal evapotranspirasyon tahmini ve bitkisel üretim istatistikleri kullanılmıştır. Bu bağlamda, Türkiye'de üretilen 97 adet bitkisel ürününün il bazında su ayak izi değerleri hesaplanmıştır. Yapılan hesaplamalarda Türkiye'nin tarımsal toplam su ayak izi 106,85 milyar m3, yeşil su ayak izi 47,01 milyar m3 ve mavi su ayak izi ise 59,84 milyar m3 olarak saptanmıştır. Yeşil ve toplam su ayak izi en yüksek Konya ilindeyken en düşük Yalova ilinde tespit edilmiştir. Mevcut çalışmanın ülkemizde temiz su kaynaklarının sürdürülebilirliği, yönetimi ve planlaması hususlarında destek olması ve özellikle tarımsal su tahsisinde verimliliğin artırılması konusunda katkıda bulunması beklenmektedir., Water is vital for all living things on the earth. The rapid increase in population, high per capita water consumption and increase in pollution of both surface and groundwater volume in parallel with the developing industry required to use limited clean water resources more effectively and efficiently. Water footprint (WF) is a new concept that has been introduced recently offering a more effective approach for sustainable water management studies. WF is a key indicator that measures the total amount of water needed throughout the supply chain for the production of consumed goods and services. Although traditional water content calculations consider the amount of water directly, WF of any product reveals additionally the type of employed water (blue, green, and grey), the time and location of the utilization for both direct and indirect ways. Water footprint of production on a country level is the total amount of water required for all products produced within a country. The objective of this study is to assess the water footprint of agricultural production in Turkey between 2008 and 2018. In the current study, long-term climate data, precipitation data of last 11 years average, aerial evapotranspiration estimation data and crop production statistics have been used. In this context, the WF of 97 agricultural products have been calculated at the provincial level. Consequently, according to the calculation results, Turkey's total agricultural water footprint has been found as 106.85 billion m3, total green water footprint is obtain as 47.01 billion m3 and finally blue water is estimated to be 59.84 billion m3. Highest and lowest green and total water footprints have been found to be in Konya and Yalova, respectively. The current study is expected to contribute the sustainability, management and planning of clean water resources in Turkey and to increasing efficiency especially in agricultural water allocation.

Türkiye'de 112 km3 olan kullanılabilir su miktarının, 44 km3'ü tarım, sanayi, içme ve kullanma amaçlı olarak tüketilmektedir. İklim değişikliğine paralel olarak azalan su potansiyelinin en büyük su tüketicisi tarım sektörüdür. Artan nüfusun gıda ihtiyacının karşılanması açısından tarımsal sulama büyük önem taşımaktadır. Bu ihtiyacın sürdürülebilir bir şekilde karşılanması gerekmektedir. Bu çalışmada sürdürülebilir su yönetimi çalışmalarına örnek teşkil etmesi amacıyla Türkiye'de toplam su kullanımının yaklaşık % 74'ünü oluşturan tarım sektörünün su tüketimi, su ayak izi kavramı kullanılarak değerlendirilmiştir. Türkiye ölçeğinde tarımsal üretimin % 65'ini oluşturan 10 tarım ürününün sulama suyu ihtiyacı Dünya, Türkiye ve Antalya ölçeğinde karşılaştırılmış olup, 6 ürünün sulama suyu ihtiyacının Dünya ortalamasının üzerinde olduğu belirlenmiştir. Antalya'da tarımsal üretimin % 91'ini oluşturan 20 tarım ürününün birim su ayak izi değerlerinin farklılıkları Dünya, Türkiye ve Antalya ölçeğinde karşılaştırılmıştır. Seçilen tarım ürünlerinin sulama suyu ihtiyacının genel olarak Antalya ortalamasının, Türkiye ortalamasından daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Tarım sektörünün yanı sıra turizm sektöründe önemli bir yere sahip olan Antalya'da turizmin su tüketimi de, su ayak izi kavramı kullanılarak değerlendirilmiştir. Turizm sektörünün su tüketimin belirlenmesi amacıyla, Antalya'da belirlenen turizm tesislerinde su tüketimi doğrudan ve dolaylı su tüketimi olarak değerlendirilmiştir. Dolaylı su tüketiminin tespiti amacıyla yiyecek, içecek ve elektrik tüketimine bağlı su ayak izi hesaplamaları yapılmıştır. Belirlenen 5 yıldızlı bir konaklama tesisinde, doğrudan ve dolaylı su tüketimi birlikte değerlendirilerek yıl bazında ortalama su ayak izi 11900 l/geceleme olarak hesaplanmıştır. Bu değer uluslararası çalışmalarda bulunan su ayak izi değerlerine göre daha yüksektir. In Turkey, 44 km3 of the amount of exploitable water resources which is 112 km3, is consumed by agriculture, industry and domestic sectors. The agricultural sector in Turkey is the largest consumer of water, which decreases in parallel with the climate change. Agricultural irrigation is vital to meet the increasing food demand of growing population and it should be managed in a sustainable way. In this study, the water consumption of agricultural sector in Turkey, accounting for nearly 74 % of total water consumption, has been evaluated using water footprint concept. Irrigation water requirements of 10 agricultural products, accounting for nearly 65 % of total agricultural production of Turkey, have been compared with World, Turkey and Antalya. According to the evaluation, irrigation water requirements of 6 agricultural products in Turkey are higher than world average. The unit water footprint for 20 agricultural products, accounting for 91% of total agricultural production of Antalya, has been compared with unit water footprints of World and Turkey. Irrigation water requirement for most of those selected agricultural products in Antalya have been determined higher than average agricultural irrigation requirements of Turkey.In addition to the agricultural sector, water consumption of tourism sector, which is equally important for Antalya, has also been evaluated using water footprint concept. Water consumption of tourism facilities selected in Antalya has been directly and indirectly evaluated in order to determine the water consumption of the tourism sector. Water footprints based on food, beverage and electricity consumption were calculated to determine indirect water consumption. Average water footprint was calculated considering direct and indirect water consumption on annual basis in a selected 5 star hotel and average water footprint was found as 11900 l/overnight. This value is relatively high comparing to values calculated in other international studies. 173

Suyun, atmosfer ile yeryüzündeki yolculuğu tüm canlılara hayat vermektedir. Su döngüsü olarak ifade edilen ve yüzyıllardır devam eden bu yolculuk; endüstri devrimi ile başlayan toplumsal ve ekonomik dönüşümler sebebiyle çıkmaz bir sona doğru ilerlemektedir. Su sorunlarının temelinde, birikimli bir ilerlemenin ürünü olarak küresel ısınma ve kuraklık gibi doğal olguların yanı sıra ekonomik büyüme, tüketim alışkanlıklarının değişmesi, fosil yakıt kullanımının artması, nüfus artışı, kirlilik gibi insan faaliyetleri yer almaktadır. Bunun yanı sıra siyasi ve ekonomik kararlar ile plansız su yönetimi politikaları su sorunlarına zemin hazırlamıştır. Ekonomik ve sosyal dönüşümler en fazla sucul ekosistemlerin zarar görmesine sebep olurken, başlangıçta yerel olarak gözlemlenen etkiler, zamanla küresel bir boyut kazanmıştır. Küresel su kıtlığı tehlikesi, su kullanımı ve yönetiminde verimliliği sağlamak için bir takım alternatif yöntemlerin geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Sanal su ticareti kavramı alternatifler arasında en dikkat çeken yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda sanal su ticareti; ülkelerin ticarete konu olan ürünlerin üretiminde, su kullanım yoğunluklarını dikkate alarak, su zengini ülkelerden su fakiri ülkelere doğru bir akış sağladıkları takdirde, su varlıklarını koruyabilecekleri tezine dayanmaktadır.Bu tez çalışmasında, suyun tüm canlılar için taşıdığı önemden hareketle; küresel su sorunlarının sebepleri, suyun ekonomik, stratejik, politik önemi ve su sorunlarına paralel olarak gelişme gösteren su hakkı kavramı ile uluslararası sanal su ticareti incelenecektir. Bununla birlikte Türkiye'nin hidropolitik öneminden bahsedilecek ve belirlenen ürünler üzerinden sanal su ticareti değerlendirilecektir. The journey of the water in the atmosphere and on the ground of the earth vitalizes all creatures living on the planet. This journey, which has been defined as water cycle, has been continuing for ages. But now it is heading through a dead end because of the industrial revolution. As a result of cumulative progression, global warming and drought constitute the base of the water problem. Also human effects damaged the water cycle like economical improvements, alteration of consumption customs, increasing decisions with uncoordinated water management policies formed the basis of the water issue. Economical and social transforms motly damage the aquatic ecosystems.The risk of drought forced the improve alternative methods to provide water usage and management productivity. Virtual water trade is the most marked method among the other alternative ways. In that case virtual water trade rely on the discourse that if the countries, has poor water resources, can conserve water assets properly. In this dissertation water rights and international virtual water trade are going to be examined on causes of global water issues, political, economical and strategic importance of the water, based upon the importanceof the water on living creatures. Also hydro-politic importance of Turkey is going to be mentioned and virtual water trade is going to be evaluated via determinated products. ÖZET--ii ABSTRACT--.iii TEŞEKKÜR--iv İÇİNDEKİLER--…v TABLOLAR DİZİNİ--ix ŞEKİLLER DİZİNİ--xi HARİTALAR DİZİNİ--xii KISALTMALAR--xiii GİRİŞ--1 BİRİNCİ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR VE TEORİK ÇERÇEVE 1.1. SU SORUNU İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR--6 1.1.1. Su Döngüsü--6 1.1.2. Su Kıtlığı--7 1.1.2.1. Su Zengini - Su Fakiri Tanımları--..9 1.1.2.2. Su Kıtlığına Yol Açan Sebepler--.11 1.1.2.2.1. İklim Değişikliği ve Su Kıtlığı İlişkisi--11 1.1.2.2.2. Küresel Isınma ve Su Kıtlığı İlişkisi--12 1.1.2.2.3. Kuraklık ve Su Kıtlığı İlişkisi--..13 1.1.2.2.4. Nüfus Artışı ve Su Kıtlığı İlişkisi--14 1.1.2.2.5. Kirlilik ve Su Kıtlığı İlişkisi--.15 1.1.2.2.6. İleri Teknoloji ve Su Kıtlığı İlişkisi--.15 1.1.2.2.6.1. Barajlar--…15 1.1.2.2.6.2. Derivasyon Kanalları--16 1.1.2.2.6.3. Desalinasyon--17 1.1.3. Su Kirliliği ve Etkileri--18 vi 1.2. SU SORUNU İLE İLGİLİ TEORİK ÇERÇEVE.20 1.2.1. Su Kullanımına İlişkin Farklı Yaklaşımlar--20 1.2.1.1. Piyasacı Yaklaşım--20 1.2.1.2. Kamu Yönetimi Yaklaşımı--21 1.2.1.3. Yerelci Yaklaşım--21 1.2.2. Su Hakkı--22 1.2.2.1. Su Hakkı Kavramının Ortaya Çıkışı--..22 1.2.2.2. Su Hakkı Kavramının Yer Aldığı Uluslararası Belgeler…--23 1.2.2.3. Su Hakkı Kavramının İçeriği--…24 İKİNCİ BÖLÜM DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE SU KAYNAKLARININ DURUMU 2.1. DÜNYADAKİ SU KAYNAKLARININ KÜRESEL VE BÖLGESEL DAĞILIMI --… 27 2.2. DÜNYADAKİ SU KAYNAKLARININ SEKTÖREL KULLANIM ALANLARI -- 30 2.2.1. Tarım Sektöründe Su Kullanımı --32 2.2.2. Endüstri Sektöründe Su Kullanımı -- 35 2.2.3. İçme-Kullanma Sektöründe Su Kullanımı -- 36 2.3. TÜRKİYE'DEKİ SU KAYNAKLARININ DAĞILIMI --37 2.4. TÜRKİYE'DEKİ SU KAYNAKLARININ SEKTÖREL KULLANIM ALANLARI -- 39 2.4.1. Tarım Sektöründe Su Kullanımı --. 40 2.4.2. Endüstri Sektöründe Su Kullanımı -- 41 2.4.3. İçme-Kullanma Sektöründe Su Kullanımı --.42 vii ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SUYUN EKONOMİ POLİTİĞİ 3.1. SUYUN EKONOMİK ÖNEMİ --…… 43 3.2. SUYUN STRATEJİK ÖNEMİ -- 47 3.2.1. Sınıraşan ve Sınır Oluşturan Sular --.… 49 3.2.2. Su Savaşları --… 52 3.3. SU İLE İLGİLİ ULUSLARARASI KURULUŞLAR --54 3.3.1. Birleşmiş Milletler --…… 55 3.3.2. Dünya Su Konseyi ve Dünya Su Forumları -- 59 3.3.2.1. Marakeş Dünya Su Forumu (1997) -- 59 3.3.2.2. Lahey Dünya Su Forumu (2000) --… 59 3.3.2.3. Japonya Dünya Su Forumu (2003) --…… 60 3.3.2.4. Meksika Dünya Su Forumu (2006) -- 61 3.3.2.5. İstanbul Dünya Su Forumu (2009) -- 61 3.3.2.6. Marsilya Dünya Su Forumu (2012) --.. 61 3.3.2.7. Daegu-Gyeongbuk Dünya Su Forumu (2015) 62 3.3.3. Küresel Su Ortaklığı --….. 63 3.3.4. Dünya Bankası -- 63 3.3.5. Dünya Ticaret Örgütü --… 64 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SANAL SU TİCARETİ VE GELECEKTE SU SORUNU 4.1. SANAL SU KAVRAMI -- 67 4.1.1. Sanal Suyun Tanımı --……. 67 4.1.2. Sanal Suyun Hesaplanması --… 69 4.1.3. Su Ayak İzi --…….. 72 4.1.3.1. Küresel Su Ayak İzi --….. 74 4.1.3.2. Türkiye'nin Su Ayak İzi-- 78 viii 4.2. SANAL SU TİCARETİ -- 79 4.2.1. Uluslararası Sanal Su Ticareti --…… 79 4.2.2. Ulusal ve Bölgesel Sanal Su Ticareti Dengeleri --84 4.3. TÜRKİYE'NİN SANAL SU TİCARETİ --. 86 4.3.1. Seçilmiş Bazı Tarım Ürünlerinde Türkiye'nin Sanal Su İhracat ve İthalat Hesaplamaları -- 87 4.3.1.1.Buğday -- 88 4.3.1.2. Arpa --89 4.3.1.3.Pirinç --…….… 91 4.3.1.4.Pamuk ---- 92 4.3.2. Türkiye'nin Sanal Su Ticareti ve Küresel Ölçekte Değerlendirilmesi --.. 93 SONUÇ --.… 99 KAYNAKÇA --102