Search

ÖZET Edirne'de sosyal hayatın idame ettirilmesinde, halkın devletin üstünden büyük bir yükü kaldırmış olduğu görülmektedir. Gerçi Osmanlı Devleti'nin hüküm sürdüğü zamanlarda, dünyada devletin sağladığı güvence denilince, sınır güvenliğini sağlama anlaşılmıştır. Halkın, genellikle ulema ve ümeranın kurduğu vakıflar olarak kabul ettiğimiz hastahaneler, imaretler ve hamamlar ile insanların bugün insan hakları denildiğinde ilk akla gelen yaşama hürriyeti ki, buna bağlı olarak beslenme, temizlik ve tedavi ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. Bu müesseseler, devlet sınırlarını koruduğu ve içeride adaleti tecelli ettirdiği müddetçe hizmet verebilmişlerdir. Türk ülkesi işgal edilmeye başlandığı zaman, maalesef Edirne de bundan nasibini almıştır. Bunun sonunda vakıf müesseselerinin özellikle fiziki mekanları tahrip edilmiştir. Bu durum çalışmamızda açıkça görülmektedir. Sağlık ve sosyal yardım kurumları, bütün Osmanlı sosyal hayatında olduğu gibi Edirne'de de önemli yer tutmuştur. Edirne'de cüzzam, Sanayi Kışlası ve Redif Dairesi, Edirne Merkez, Karaağaç Askeri ve Belediye Hastahaneleri ile halkın sağlık ihtiyaçları giderilmeye çalışılmıştır. Kum Kasrı, Sokollu, Mezit Bey, Abdullah, İbrahim Paşa, Beylerbeyi, Yeniçeri, Topkapı, Tahtakale, Gazi Mihal ve Saray Hamamları ile de temizlik ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda koruyucu hekimlik açısından da önemli bir tedbir alınmaya çalışılmıştır. Yıldırım, Gazi Mihal, Muradiye, Mezit Bey, Balaban Paşa, İbrahim Paşa, Kasım Paşa, Fazlullah Paşa İmaretleri ve Sultan E. Bayezid Külliyesi ile düzenli bir şekilde insanların ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır.88 Bugün özellikle imaretlerin bazılarının fiziki mekânları bile kalmamıştır. Sadece Sultan II. Bayezid Külliyesi'nde amacı dışında da olsa kamu hizmeti verilmektedir. Hamamlar ve hastahanelerin bir kısmı kullanılabilmekle beraber, bir kısmı harabe halindedir. SUMMARY By the people in Edirne, as well as the others in different cities, in the Ottoman Period, has been supported the state to sustain the social life to keep on. In that time, it was the concept of security, related to that of the territorial and of the boundaries, all over the earth. And for a long time, the Ottoman Empire secured it for the peoplein Edime. The hospitals, Charity kitchens (Imarets), and public baths, belonging to and set in action by the foundations which have been established by the people and especially, by scholars, commanders, and superiors, tried to receive and to reciprocate and to answer the common people's needs and necessities for a good health and safety of life, as relatedto the humans' rights of life. Those foundations were of great importance in the Ottoman Society in Edirne. Those foundations served for the people in a safety secured by the state on the boundaries. But, with the beginning of the aggressions and occupations, by the hostilities were influenced and interrupted those foundations and their functions. The aggresors destroyed all their physical existences in Edirne. Our study showes it very well. The foundations dedicated to the health and social security were of great importance for the people in Edirne, as well as those of the othe cities. There were a great many of thi hospitals, such as Sanayi Kışlası, Redif Dairesi, Meslek Hastanesi, Karaağaç Askeri (Military) Hastanesi and Belediye Hastanesi, along with that of Leprosy; and also, of the public baths, such as Kum Kasrı, Sokollu, Mezit Bey, Abdullah, İbrahim Paşa, Beylerbeyi, Yeniçeri, Topkapı, Tahtakale, Gazi Mihal, and Saray to make safe of the people's good health. All the hospitals and bath are also, of great importance for the protective medicine. Besides, the imarets (charity kitchens) are interested in making safe of the other needs and necessities of the people in order. The imarets, such as Yıldırım, Gazi Mihal, Muradiye, Mezit Bey, Balaban Paşa, Kasım Paşa, Fazlullah Paşa, and also, Complex of the Sultan Bayezit E were of great importance for the common People and the sociallife in Edirne. The imarets have destroyed and disappeared completely. Today, it is not possible for us to encounter with their physical remains anymore. A public service or utility exists in the Complex of the Sultan Bayezid II. only, but in a different way and aim indeed. And also, the baths and hospitals ar not in a good conditions. 100

ÖZET Bu tez çalışmamızda Osmanlılar döneminde Eczacılık mesleğinin gelişiminin sistemli bir yol izleyip izlemediğini incelemeye çalıştık. Eczacılık mesleği bilimsel nitelik alana kadar geçen sürede insanların hastalıklarla nasıl mücadele ettiklerini araştırdık. Bu dönemlerde ilaç olarak neler kullandıklarını ve ilaçları nasıl ve kimlerden temin ettiklerini incele - dik. Eczacılık okulu açılana kadar eczacıların nasıl yetiştiğini araştırdık. Eczacılık okulu açıldıktan sonra eğitimin daha düzenli yapıldığını ve okuldan mezun olan eczacıların daha bilimsel ve sistemli çalıştıklarını gördük. 45 SUMMARY We have tired to evaluate the development of pharmacology and to find out whether it has prcfressed systematically are not during otoman period. We have studied how the people used to cope with the deseases untill pharmacohopy proved it self as a science. Besides, we have studied what they used as a drog and how and from what sauree they ablained it. We have also studied in which way the education of pharmacology has been held untill the establishment of the school of pharmocology. After the estabishment of the school, the education has improved and those graduated from the school had the chance to study more systemalically and scientifically. 47

71 ÖZET XIV. ve XV. yüzyılda Osmanlı Hekimliği Selçuklu Hekimliğinin bir devamıdır. Hekimler, Selçuklularda olduğu gibi usta-çırak usulüne göre yetişiyorlardı. Yıldırım Beyazıt tarafından /3l)9 yılında Bursa' d a Yıldırım Darüşşifasının kurulmasıyla hekimlikte bir hareketlenme başlamıştır. Ana dolu'nun İbni Sina'sı olarak bilinen Hacı Paşa ve hem şair hem de hekim olan Ahmed i bu dönemin ünlü hekimler indendir. 1402 yılında Yıldırım Beyazit'in Ankara Savaşında Timur'a yenil mesinden sonra taht kavgaları başladığından hekimlikte yeni bir ilerleme görülmez. Daha sonra Sultan II. Murat tarafından Edirne'de bir cüzzamha- ne kurulmuştur. Fatih devrinde Pozitif ilimlerdeki ilerleme hekimlik alanımda etkileyip yeniden bir gelişme görülmeye başlandı. Fatih'in 1453 yılında İstanbul'u almasından sonra burada kurdurmuş olduğu külliye birimleri arasında bir darüşşifa da bulunuyordu. Burası, devrin bilimsel toplantıları nın yapıldığı tıp akademisi durumundaydı. Fatih, bugünkü Sağlık Bakanlığı'nın görev ve yetkilerine sahip olan hekimbaşıhk sistemini kurmuştur. Hekimbaşılar, ülkedeki tüm hekim lerden sorumlu kişilerdir.72 Fatih'den sonra tahta geçen Sultan II. Beyazit'in Edirne'de kur duğu külliye birimleri arasında bir darüşşifa ve tıp medresesi de bulunmak tadır. Burada hastalar musiki ile tedavi edilmektedirler. Devrin ünlü hekimlerinden Ahi Çelebi bu darüşşifada başhekim olarak çalışmıştır. Avrupa'da rönesans hareketleri ile birlikte hekimlikte de geliş meler görüldü. Bu Osmanlı hekimliğini gereğince etkilemedi. XVI. yüzyılda Osmanlılarda hastahane yapımı hızlandı. Fakat t ib da yeterli ilerleme görülmedi. 1555 yılında Kanuni Sultan Süleyman tara fından Süleymaniye Darüşşifası ve tıp medresesi yaptırıldı. XVII. yüzyılda başlayan batılılaşma hareketleri tıbbı da etkiledi. Yabancı ilaç formülleri Osmanlı Hekimleri arasında yayıldı. Bu dönemde yeni sağlık kurumları yapılmamış olmasına rağmen ünlü hekimler yetişmiş tir. Batılılaşma hareketleri XVIII. yüzyılda daha hızlandı. Osmanlı hekimleri batı eserlerini takip etmeye başladılar. Bu yüzyılda Osmanlılar da ilk matbaa kuruldu. Tıp medreselerinde okutulan dersler arasına anato mi dersi kondu. Fakat anatomi öğrenimi şematik olarak yapılmaktaydı. XVIII. yüzyılın batıdaki önemli bir olayı Edward Jenner'in çiçek aşısını bulmasıdır. Çiçek aşısı bulunduktan iki yıl sonra Osmanlılarda uygulanmaya başlandı. Bu da Osmanlı tebabetinin batıyı ve yenilikleri daha yakından izlediğini göstermektedir. XIX. yüzyılda yenilik hareketleri, padişah ve saray çevresinin katılmasıyla yeni bir hız kazandı. 1 1 1. Selim tıbbın modenleşmesi için çalış tı. Sultan II. M a hm ut tarafından 14 Mart 1827 yılında Tıphane ve Cerrha- ne-i Amire adıyla bir tıp okulu açıldı. Okulun açılmasında Hekimbaşı Mus tafa Behçet Efendi'nin büyük rolü vardır. Dersler Fransızca olarak okutul du. 1837 yılında Tıphane Galatasaray'a taşındı. 1839 yılında Viyana'dan Dr. Bernard getirildi ve ilk defa disseksiyon yapılmaya başlandı. Artık hekimlik alanında ilerlemeler hızlanmıştır.73 1865 yılında sivil tıbbiye kuruldu ve dersler türkçe okutulmaya başlandı. 1908 yılında sivil ve askeri tıp fakülteleri birleştirildi. 19. yüzyılda birçok sivil ve askeri hastaneler açılmıştır. Avrupa- daki yenilik hareketleri yakından takip edilmeye çalışılmış. Bu amaçla Avrupa'ya öğrenci gönderilmiştir. Osmanlı hekimliği modernleşme çalışma larına rağmen batı hekimliğinin seviyesine erişememiştir. 74 Resume Au XIV em et aum XV erne siecles, la medicine des Ottomans etait une suite de la medecine des Seldjuckiens. Les medecins s'elevaient com me c'etait aux Seldjuckiens a ['habitude du maître - apprenti. Un progres a commence au sujet de la Medecine avec la cons truction de l'hapital de Yıldırım a bursa en 1399 par Yıldırım Beyazit. Hacı Paşa qui est accepte comme Ibni Sina de I'Anatolie et Ahmedi qui est poete et medecin sont les plus celebres medecins de cette epoque. Des developpements en medecine ne se voient plus a cause des disputes du tröne vues apres la guerre d'Ankara ne 1402. A la tin de cette guerre, Yıldırım beyazit etait vaincu par Timur. Au plustard, un hopital ou Ton soignait des lepreaux est construit a Edirne par Sultan Murat II. A L'epoque de Fatih, les avances dans les Sciences ont influence* la medecine et de nouveau un developpement a commence. AprSs la con- quaete d'İstanbul par Fatin en 1453, un hopital aussi se trouvait dans les unites de Külliye fonda par Fatih. Cet hopital etait I'academie de medeci ne ou Ton ta isa it les assemblies scientifiques de l'epoque. Fatih a etabli le systeme du `chef de PhopitaP. Le chef de 1'hopi- tal ava it les devoirs et les pouvoirs de la Ministere de la Sante d'aujo- urd'hui. Les chefs de l'hapital sont des personnes responsables de de tous75 les medecins du pays. A Edirne, un höpital et un medress6 de medecine se trouvent entre les unites de Külliye etablies par Sultan Beyazit II qui e t a i t passe au trone apres Fatih. Les malades se soignaient ici par la musique. Ahi Çelebi q u i e t a i t un m e d e c i n c e 1 e b r e de cette e p o q u e a v a i t t r a v a i 1 1 e dans cet hopital en etant un chef de P höpital. Des progres en medecine sont vus aussi avec la naissance de la Renaissance en Europe. Ces mouvements n'ont pas beaucoup influence medecine des Ottomans. Au XVI eme siecle, la construction d'höpital est devenue plus importante aux Ottomans. Mais on n'a pas vu un progres suffisant dans la Medecine. En 1555, Süleyman Le Magnifique a etabli L'hopilal de Süley man i y e et un m e d r e s s e de Medecine. Les efforts d'etre un pays d'Occident commences au XVII eme siede ont influence la Medecine aussi. Les medecins des Ottomans ont pris les formules des medicaments d'autre pays. Pendant ces jours, bien que de nouveaux etablissements de sonte ne sont pas batis, des medecins celebres se sont eleves. Le mouvement de se diriger vers I'occidant est devenu plus important au XV 1 1 1 erne sieecle. Les medecins des Ottomans ont commen ce a suivre les oeuvres des pays occidentaux. Pendant cet siecle, la premi ere imprimerie est fondee aux Ottomans. La Leçon d'Anatomie a pris sa place dans les lecons des ecoles de medecine Mais, cette leçon eta it sche ma t i q u e. A POccidant, la decouverte du vaccin de la variole par Edward Jenner 6tait un evenement important du XVI 1 1 erne siecle. Les ottomans ont commence a utiliser ce vaccin apres 2 ans de sa decouverte. Cela montre que la medecine des Ottomans suit de plus les pays occidantaux et les nouvclles decouvertes.75 les medecins du pays. A Edirne, un höpital et un medress6 de medecine se trouvent entre les unites de Külliye etablies par Sultan Beyazit II qui e t a i t passe au trone apres Fatih. Les malades se soignaient ici par la musique. Ahi Çelebi q u i e t a i t un m e d e c i n c e 1 e b r e de cette e p o q u e a v a i t t r a v a i 1 1 e dans cet hopital en etant un chef de P höpital. Des progres en medecine sont vus aussi avec la naissance de la Renaissance en Europe. Ces mouvements n'ont pas beaucoup influence medecine des Ottomans. Au XVI eme siecle, la construction d'höpital est devenue plus importante aux Ottomans. Mais on n'a pas vu un progres suffisant dans la Medecine. En 1555, Süleyman Le Magnifique a etabli L'hopilal de Süley man i y e et un m e d r e s s e de Medecine. Les efforts d'etre un pays d'Occident commences au XVII eme siede ont influence la Medecine aussi. Les medecins des Ottomans ont pris les formules des medicaments d'autre pays. Pendant ces jours, bien que de nouveaux etablissements de sonte ne sont pas batis, des medecins celebres se sont eleves. Le mouvement de se diriger vers I'occidant est devenu plus important au XV 1 1 1 erne sieecle. Les medecins des Ottomans ont commen ce a suivre les oeuvres des pays occidentaux. Pendant cet siecle, la premi ere imprimerie est fondee aux Ottomans. La Leçon d'Anatomie a pris sa place dans les lecons des ecoles de medecine Mais, cette leçon eta it sche ma t i q u e. A POccidant, la decouverte du vaccin de la variole par Edward Jenner 6tait un evenement important du XVI 1 1 erne siecle. Les ottomans ont commence a utiliser ce vaccin apres 2 ans de sa decouverte. Cela montre que la medecine des Ottomans suit de plus les pays occidantaux et les nouvclles decouvertes. 81