Search

Ders kitapları, sahip oldukları özelliklerle genelde eğitimde, özelde din eğitiminde konu alanı ve öğretim programının amaçlarını ayrıntılı gerçekleştiren materyaller olarak öne çıkmaktadır. Fakat ders kitaplarının eğitimde istenilen etkililiği sağlayabilmeleri, bazı nitelikleri taşımalarını gerekli kılmaktadır. Bunlar arasında yazılı materyallerin okunabilirlik ve tasarımla birlikte üç temel değişkeninden olan içerik, amaç ve kazanımların eğitsel yapılarını somut olarak ortaya koymaları, işlenişi düzenli ve hızlı sunmaları nedeniyle diğer ders kitabı özellikleri arasında ayrı bir yere sahiptir. Materyale etkileri ders kitaplarında içeriği önemli kılmaktadır. Diğer alanlara temel teşkil etmesi, bireyler ya da toplumların dinle ilgili temel problemlerinin başında gelmesi de inanç konularını din kültürü ve ahlak bilgisi öğretimi ile öğretim programlarında farklı bir konuma taşımaktadır. Bu ve inanç alanının kendine has diğer özellikleri, öğretime konu edilirken temel kaynaklardan hareket etme, hedef kitleye uygun içeriği düzenleme, soyut anlamları doğru şekilde somut öğrenme öğretme ortamına aktarma gibi alan bilgisi ve alan eğitimi ile ilgili hususların daha çok dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır. Belirtilenler ve hedef kitlenin inanç konularındaki öğrenmelerinin kararlı hale gelerek şekillenmeye başladığı gelişim döneminde bulunmaları dikkate alınarak ortaokul din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarının inançla ilgili üniteleri çalışmaya örneklem olarak seçilmiş, bu üniteler bağlamında içerik özelliklerinin bilimsel ilkelere ve öğretim programına uygunluk düzeyi incelenmiştir. Nitel araştırma olarak planlanan çalışmanın verileri, içerik analizi yöntemi ve bu amaçla hazırlanan ders kitabı içerik değerlendirme aracı yardımıyla elde edilmiştir. Ulaşılan veriler, ders kitabı içerik değerlendirme aracı maddelerinden alabilecek en yüksek toplam puan ile alınan toplam puanın karşılaştırıldığı ve 0-10 arası yeterlik oranı esas alınarak düzenlenen uygunluk ölçeği ile değerlendirilmiştir. Çalışma sonunda, incelenen tüm ders kitaplarının inançla ilgili üniteler örnekleminde içerik özellikleri itibariyle değerlendirme aracından aldıkları toplam puanların yüksek ve uygunluk derecelerinin de ‘oldukça uygun’ düzeyinde olduğu görülmüştür. Ancak maddeler bazındaki değerlendirmelerde aynı olumlu sonuçlar devam etmemiş, amaç ve kazanımlar ile ders kitabı hazırlama ilkelerine riayet konusunda öğretim programında belirtilen yeterliğe ulaşılamadığı tespit edilmiştir. Bu, çalışmanın temel problemiyle ilgili olarak ortaokul din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarında, inanç üniteleri örnekleminde, öğretim programı ders kitabı uyumunun istenilen düzeyde gerçekleştirilemediğini ortaya koymuştur. Aynı durum bilimsel ilkelere riayet etmede de yaşanmıştır. Genel olarak istenilen özellikleri taşımakla birlikte metinlerde cümle, paragraf, başlık ve ünite bağlamında mantıki tutarlığı sağlama, tüm ders kitaplarında ortak sorun olarak belirlenmiştir. Benzer şekilde konularla ilgili yeter sayıda ayet hadis mealine yer verilerken öğrenciyi bunlar üzerinde düşünme ve araştırmaya yönlendirmede eksiklilerin bulunduğu görülmüştür. Sonuçlar, ders kitaplarında son yıllarda görülen olumlu değişimin devam ettirilebilmesi ve bir materyal olarak istenen nitelikleri en üst düzeyde gerçekleştirebilmeleri için içerik oluşturma ve düzenleme çalışmalarının alan uzmanı ve alan eğitimcilerinin birlikte gerçekleştireceği farklı araştırmalarla desteklenmesi gerektiği kanaatine götürmüştür. Nitekim problemler çerçevesinde ilgili ünitelerin içerik özelliklerinde sınıf ve kitaplar bazında yapılan karşılaştırmalar, melek ve ahiret inancı ile kader inancı başta olmak üzere soyut ve ilahiyat alanında tartışmalı konuların somut olarak işlenişe konu edilmelerinin mutlaka disiplinler arası çalışmalarla gerçekleştirilmesinin gereklilik arz ettiğini ortaya koymuştur. Ayrıca incelenen ders kitabı ünite içeriklerinin bazı maddelerdeki sorunlara rağmen oldukça uygun yeterlik düzeyinde bulunduklarının ve istenilen özellikleri büyük ölçüde taşıdıklarının belirlenmesi, bu içerikleri öğrenme öğretme sürecine aktaran ve ders kitaplarının materyal olarak kullanımına rehberlik eden öğretmenler ile onların yeterliklerinin konu bağlamında ele alınması gerektiği sonucuna ulaştırmıştır. Öğretmen ve yeterlikleri de öncelikle din öğretiminde ilgili personelin yetiştirildiği hizmet öncesi programlarını dolayısıyla yüksek din öğretimi kurumlarını ve sonra program geliştirme süreçleri ile onun bir parçası ders kitaplarını anlayarak öğrenme öğretmede etkin kullanımda öğretmenlere rehberlik eden hizmet içi eğitim çalışmalarını tartışmaya açmanın ihtiyaç olduğunu düşündürmüştür.

ittifak halinde olsalar da inanç esaslarının temelini oluşturan teslis doktrininin monoteizme uygunluğu hususunda ihtilaf etmişlerdir. Özellikle anti-trinitarian olarak nitelendirilen tevhidci Hıristiyanlar, Hz. İsa’nın gerçek öğretisinin tektanrıcılığı esas aldığını, daha sonraki dönemlerde bu öğretinin dejenerasyona uğradığını iddia etmektedirler. Evrendeki ahenk ve düzenin Tanrının birliğine bağlı olduğunu söyleyerek tevhide vurgu yapan Üniteryanlar, dinî ve ahlâkî bir lider olarak kabul ettikleri İsa Mesih’in tanrılaştırılmasına karşı çıkarlar. Üniteryanlara göre, Eski Ahit’te de Yeni Ahit’te de Tanrı’nın mutlak anlamda bir olduğu vurgulanmaktadır. Dolayısıyla teslis öğretisinin kaynağı Hıristiyan kutsal metinleri değildir. Onlara göre, insanların kendilerini, içindeki yaşadıkları evreni ve Tanrılarını anlama konusunda uzun bir mücadelenin kaydı olarak gördükleri İncil, insan yazarlar tarafından kaleme alınmış en iyi rehberdir. Ancak İncil, tartışılmaz bir otorite değildir. Bu yüzden içeriği akıl ve vicdan ışığında yorumlanmalıdır. Zira İsa’nın kendisi de Kutsal Kitap’ın yanılmazlığından bahsetmemiştir.Bu makale teslis karşıtı görüşleriyle bilinen teolojik bir akım olan Üniteryanizm’in teslis eleştirisini konu edinmektedir. Bizzat Hıristiyan dinî atmosferi içinde doğup gelişen, ancak Hıristiyan iman esaslarının temelini oluşturan teslis doktrinine muhalif fikirleriyle öne çıkan bu teolojik akımın teslisin tutarsızlıklarını ortaya koyan görüşleriyle tanıtılması hem Dinler Tarihi hem de Kelam araştırmaları açısından önemlidir. Üniteryanizm’in doğuşu ve gelişim süreçlerini ele alan akademik çalışmalar, az da olsa mevcuttur. Ancak teslise yönelik eleştirileriyle Üniteryanizm ele alınmış değildir. Dolayısıyla bu çalışmada teslise yönelik eleştirileri bağlamında Üniteryanizm ele alınmıştır. Üniteryanizm’in teslis eleştirisinde dikkat çeken ilk husus teslis doktrinin kaynağının Hıristiyan kutsal metinleri olmadığı yönündeki tespitleridir. İkinci olarak Üniteryanlar, teslis doktrininin akıl ve mantık ilkeleriyle de bağdaşmadığını iddia etmişler ve bu görüşlerini çeşitli yöntemlerle ispatlamaya gayret etmişlerdir. Özelde Üniteryanların genelde de tevhidci Hıristiyanların teslis eleştirilerinin İsa’nın saf ve katışıksız öğretilerini yeniden hâkim kılma gayesiyle şekillendiği söylenebilir.

insanlık arasındaki aşılmaz farkı ortaya koymaktır3 . Bundan dolayı Kur- ’an’da Hz. Muhammed’in insan olduğu ısrarla vurgulanmış4 , tebliğ va- zifesinin ise Allah’ın bildirdikleriylâ sınırlı olduğu belirtilmiştir. Dolayı- sıyla Kur’an’da Hz. Muhammed’in, tarn bir insan ve peygamber olmak üzere iki görünümü olduğu ortaya çıkmaktadır5 .Bu anlamda Hz. Mu- hammed’i diğer insanlardan farklı kılan şey onun “Allah’tan vahiy alıyor olmasıdır

Mevlânâ’nın etkisi, bugün de hem Doğuda hem de Batıda, düşünce, sanat ve edebiyat gibi çeşitli alanlarda daha sık hissedilmektedir. İkbal’in eserlerinde de Mevlânâ’nın etkisi açık bir şekilde görülmektedir. Yaşadıkları şartların ve beslendik-leri kaynakların benzerliği iki düşünürün fikri yakınlıklarının en önemli sebebidir. Hem Mevlânâ hem de İkbal, Müslümanların, İslam’ın hayat felsefesini kavramaktan aciz oldukları, kadercilik ile uyuşturuldukları, mücadele gücünü kaybettikleri ortam-larda yaşamışlar, buhrandan kurtuluşun yolunun tekrar Kur’an’a dönmek olduğunu söylemişlerdir. Yine her iki düşünür de topluma dinamizm kazandırma gibi önemli bir görev icra etmişlerdir. Mevlânâ’nın İkbal üzerindeki etkisi özellikle şu iki konuda oldukça belirgindir: Kaynağı Kur’an olan dinamik bir hayat felsefesi ve akıl gönül birlikteliği. Mevlânâ, Kur’an’ın bize dinamik ve gerçekçi bir dünya görüşü verdiğini savunurken, İkbal de aynı paralelde faaliyetçi bir dünya görüşünü benimser ve pa-sifliği reddeder. Diyebiliriz ki; Mevlânâ’nın, yaşamı sürekli bir eylemlilik olarak gören felsefesini ciddi şekilde benimseyen ilk düşünür, belki de İkbal idi.

lqbal's thinking system is founded upon the Tawhced belief. In his opinion, God is single, and a unique personality, an absolute Ego. According to lqbal, Koran's view of divinity, universe, man and society has entirely a dynamic structure. In his interpretation of the Tawheed, Iqbal puts emphasis upon God's attributes such as knowledge, will and creation, and the n he discusses these attributes in the context of man' s actions in connection with man's freedom and destiny. In his philosophy, God's existence, his uniqueness, perfectness; and dynamism keeps an irnportanr conceptua! place. God's attribiıtes in his philosophy take on a shape around his idea of a dynamic universe, a dynamic understanding of divinity, and the idea of God's indivi.duality. In order to eliminate the misconceptions wi.th regard to the Ta\vheed understandi.ng and to make society acquire a dynamic world view agai.n, Iqbal seems to have reformulated the understandi.ng of di.vinity mostly ina loyal attitude to Koran.

Bu çalışma Kazakistan Cumhuriyetindeki eğitim sisteminin başlangıçtan günümüze kadarki tarihî seyrinin incelenmesi için hazırlanmıştır. Kazakistan, uzun yıllar Rus hâkimiyeti altında yaşamış -Çarlık Rusya ve Sovyet Rusya- ve Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra 16 Aralık 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiş bir ülkedir. Yaşanan Rus hâkimiyetleri neticesinde de doğrudan veya dolaylı olarak pek çok yönde değişimlere, baskılara ve asimilasyonlara maruz kalmıştır. Özellikle Sovyet Rusya döneminde daha sistemli bir şekilde yürütülmeye başlayan bu politikalar çeşitli yöntem ve stratejilerle Kazak eğitim sisteminde de yerini almış ve tüm halk Sovyetleştirilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışmayla Türklerle dil-kültür ilişkisi bakımından köklü bir geçmişe sahip olan Kazakistan Cumhuriyetindeki eğitim sisteminin temelleri, tarihî gelişimi ve günümüzdeki yapısı ele alınmıştır. Makalenin, bu alanla ilgili yapılacak daha kapsamlı ve farklı araştırmalara katkı sağlayacağı ve Türk Dünyası arasındaki eğitim çalışmalarını daha da ileri götüreceği kanaatindeyiz.