Search

YÖK Tez ID: 520637 Bir "Hareket Algılayıcı Sensör" olan Kinect sensör eğlence dünyasının yeniliklerinden bir tanesidir. Yapılan bu çalışma Kinect sensörden elde edilen verilerin yapay zekâ teknikleri ile işlenerek kullanıcı kontrolünün iyileştirilmesini hedeflemektedir. Bu amaçla örnek bir üç boyutlu oyun tasarlanmıştır. Oyun içerisindeki uçak modeli geçtiği yerlere feromon maddesi bırakmaktadır. Feromon maddesi bulanık kontrol üyelik fonksiyonlarının dinamikleştirilmesinde kullanılmaktadır. Bu sayede uçak modelinin izlediği zor manevralara tepki verebilirliği araştırılmıştır. A "Motion Sensor" Kinect is one of the popular innovations in the entertainment world. In this study, the improvement of users control is aimed by applying artificial intelligence techniques to data obtained from Kinect sensor. For this purpose, a sample 3D game is designed. Aircraft model leaves the pheromone substance to where it passes in the game. The pheromone is used to dynamization of the fuzzy control membership function. Thus, in difficult situations, An aircraft control model has been studied on to obtain a better control response.

Bu çalışmada sinirsel bulanık mantık yöntemi önerilerek pilot olarak seçilen üç kanser tipi için kişilerin bu kanser tiplerine yakalanma risklerini ortaya çıkarma ve riski ortadan kaldırmak için kişi hakkında ön-tanı verme imkânı sunulmuştur. Çalışmada sinirsel bulanık mantık modelinin seçilmesinin sebebi bulanık karar kullanılan sistemlerin insan mantığının yapabildiği gibi, kesin olmayan dilsel bilgilere bağlı olarak etkin sonuç çıkarabilmesi ve öğrenme kabiliyetine sahip olmasıdır. Başarılı sonuç alan sistemimiz yaşam standartları veya çalışma şartları nedeniyle ileride kanser riski taşıyan kişilerde ön-tanı yapılabilmesine olanak tanımış ve bu kişilerin kanser riskine karşın önlem alması sağlanmıştır. Bunun yanında çalışmada yapay zeka konularından sinirsel bulanık mantık modelinin sağlık alanında verebileceği katkılar incelenmiştir. Kişilerin akciğer, kolon ve meme kanserlerine olan risk durumları Uyarlamalı Sinirsel Bulanık Çıkarım Sistemi (ANFIS), Einstein Çarpımı Tabanlı ANFIS (E*ANFIS) ve önerilen sinirsel bulanık mantık yöntemi kullanılarak kurulan modeller ile test edilmiş ve kıyaslaması yapılmıştır. Ayrıca risk durumu analizi için kullanılan girişlerin modele katkısı ve bu kanser tiplerine stresin etkileri de esas alınarak değerlendirilmiştir. Başarılı bir risk analizinde önemli olan unsur, mümkün olabilecek az sayıda giriş ve en az karmaşık model ile en iyi sonucun elde edilebilmesidir. ANFIS, E*ANFIS ve önerilen Değiştirilmiş Einstein Çarpımı Tabanlı (DE*ANFIS) yöntemleri tüm problemlere uygulanmış, hepsi için tutarlı sonuçlar elde edilmiştir. Tüm yöntemlere ait sonuçların performans farkları ve ROC analizi çalışmada gösterilmiştir. Elde edilen deneysel sonuçlar, karmaşık bir modele gereksinim duyulmadan kanser gibi yüksek risk taşıyan bir problem için risk analizinin yapılabilir olduğunu göstermiştir. Uygulamalar masaüstü ve mobil olarak iki farklı ortam için geliştirilmiştir. Yazılım yapısı, masaüstü uygulaması için C# programlama dili aracılığıyla, nesneye yönelik programlama tekniklerinin avantajları bir araya getirilerek oluşturulmuştur. Mobil ortam için Android işletim sistemine sahip olan tüm akıllı telefonlarda ve tabletlerde çalışabilecek bir risk analizi uygulaması Java programlama dili ile yazılmıştır. Ayrıca bu yazılımlar, ilgili alanda gerçekleştirilmiş olan, Türkçe ara yüzlü, ender çalışmalardan birisidir. Bu tez çalışmasında, diğer sektör çalışmalarına da kolayca adapte edilebilecek sinirsel bulanık mantık yöntemi sağlık sektöründe uygulanıp, etkili uygulama yazılımları geliştirilmiştir. In this study neuro-fuzzy method is suggested. This method suggest risk factors of three different types of cancer and gives pre-diagnostic opportunity for preventing cancer risks. In the study fuzzy logic model is chosen for the efficient results which fuzzy logic systems can obtain on uncertain linguistic information and for the learning ability of fuzzy logic systems. Our system that obtained successful results, provides opportunity to pre-diagnose and provide the prevention against cancer risks by reasoning the life standards and work standards. On the other hand, one of the artificial intelligence subjects: fuzzy logic model is searched for the contribution to the health area.Individual's lung, colon and breast cancer risk factors are tested and compared by using the models which are based on Adaptive Neuro Fuzzy Inference System (ANFIS), Einstein Product Based ANFIS (E*ANFIS) and the suggested neuro-fuzzy logic system. Besides, the contribution of the inputs which are used for risk analysis and the effects on these cancer types are mainly examined. Considering a successful risk analysis, the main factor is to obtain the best result by using minimum inputs and least complex model. ANFIS, E*ANFIS and the suggested Modified Einstein Product Based ANFIS (DE*ANFIS) methods are applied to all problems and accessed consistent outcomes. The all performance differences from all methods and ROC analysis are presented in the study. Obtained experimental results show that risk analysis can be determined by using a complex model for a high risk carrying problem like cancer.Applications are designed for two different platforms as desktop and mobile. Software structure for desktop application is developed by using C# programming language which is constituted by using the advantages of object oriented programming. Considering mobile platform, a risk analysis application is developed with Java programming language which can be executed on all smart phones and tablets including Android operation system. Besides, these software systems are the rare ones which have Turkish interface and are developed on the related area. In this thesis study; neuro-fuzzy method which can easily be adapted to the other areas are applied on the health area and efficient application software systems developed. 257

YÖK Tez ID: 418443 Bütün sanayi dallarında olduğu gibi savunma sanayisinde de imalatın sürekli olması ve malzemelerin en etkin biçimde kullanılması önem arz etmektedir. Bu sebeple kullanılan sistemlerin gelişen teknolojiye göre yeniden tasarlanması kaçınılmazdır. Bu çalışmada MKE Mühimmat Fabrikası bünyesinde kullanılmakta olan hidrolik preslerin daha etkin kullanılması amacıyla bir hidrolik pres prototip sistemi kurulmuştur. Bu prototip sistem üzerinde bulunan pistonun konum kontrolü, hidrolik presin PLC programına yazılan bulanık mantık algoritmasıyla kontrol edilmiştir. Bu tez çalışmasında, önce günümüz endüstriyel kontrol tekniklerinin yeri ve önemi vurgulanmış, literatür taramaları yapılarak bulanık mantık ile yapılmış olan çalışmalar incelenmiştir. Daha sonra hidrolik pres sistemlerinde kullanılan temel parçalar tanıtılmış, Programlanabilir Lojik Kontrolör (PLC), insan makine ara birimi (HMI) kontrol sistemi ve programlama teknikleri açıklanarak çalışma sonlandırılmıştır. Kurulan prototip sistemdeki pistonun konum kontrolü bulanık mantık algoritması ile yapılmış ve sistem için bulanık mantık kural tabanı geliştirilmiştir. Geliştirilen kural tabanı sözel ifadelerden oluşturulmuştur. Bulanık mantık algoritmasının üyelik fonksiyonları, PLC programının matematiksel komutlarından yararlanılarak yazılmıştır. Prototip sistem üzerinde farklı giriş değerleri uygulanarak çıkışın kararlılığı gözlemlenmiştir. Deneyler sonucunda pistonun konum kontrolünün bulanık mantık yöntemi ile kontrol edilmesi sonucunda istenilen konuma daha az hata ile ulaşıldığı gözlemlenmiştir. Continuity of manufacturing and using materials efficiently is very important in defence industry like all other industry branches. Therefore it is inevitable to redesign manufacturing systems with respect to developing technologies. In this study, a prototype system was designed with the aim of using current hydraulic presses at MKE Ammunition Factory more efficiently. Position of the piston on said prototype system is controlled via a fuzzy logic algorithm embedded in the hydraulic press' PLC. In the first part of this thesis, importance of current industrial control techniques is emphasized and studies done with fuzzy logic are examined via literature survey. Then, main equipments of hydraulic pres are introduced, and explanation of PLC, HMI control systems and programming techniques conclude this work. Position control of piston on the prepared prototype system was done with fuzzy logic algorithm, and a fuzzy logic rule-base was developed. The developed rule-base was formed by verbal expressions. Membership function of fuzzy logic algorithm were written using the mathematical commands of PLC. Output stability was observed by applying various different sets of input values on the prototype system. As a result of the experiment, it was observed that, by controlling the position of the piston via fuzzy logic method the desired position was attained with less error.

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Kapalı ortam hava kalitesi genel olarak insan sağlığını, rahatlığını ve performansını etkileyebilecek, bina içindeki çevresel özellikleri ifade eder. İç ortam havası dış ortam havasından farklı olarak sürekli geri dönüştürülür ve bu durum içinde kirleticilerin toplanmasına ve tutulmasına neden olur. Kötü iç ortam hava kalitesi kısa ve uzun vadede insan sağlığı üzerinde kötü etkilere sahiptir. İnsanların kapalı ortamlarda geçirdiği uzun vakit düşünüldüğünde ise ortamın hava kalitesinin sürekli olarak izlenmesiyle farkında olunmayan kirlilik konusunda bilgilendirilmelerin yapılması gerekir. Böylece sağlıklı yaşam için gereken temiz havanın geliştirilmesi ve korunması için doğru stratejiler sunulabilir. Bu nedenle hem akademik hem de ticari çevrelerde bir akıllı şehir uygulaması (green building) olan kapalı ortam hava kalitesi izleme sistemleri üzerine birçok çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada, önerilen kapalı ortam hava kalitesi izleme sistemi ile bir ortamdaki bütün konfor parametrelerinin birlikte değerlendirilmesi ve ortamdaki insanlar için en iyi hava kalitesinin sağlanması amaçlanmıştır. Bu kapsamda literatürdeki çalışmalardan farklı olarak, tek bir ölçüm ortamına bağlı kalmayarak çoklu parametre ölçümüne imkân veren, web tabanlı, dağıtık mimariye sahip, esnek ve ölçeklenebilir bir kapalı ortam hava kalitesi izleme sistemi önerilmiştir. Ayrıca çalışmada, kapalı ortamlardan elde edilen birbirinden bağımsız ölçüm ve ortam parametrelerinin (CO2 seviyesi, termal konfor değeri) birlikte analiz edilebilmesini ve sonuç olarak ortamın çevresel hava kalite bilgisinin elde edilebilmesini sağlayan bir bulanık model önerilmiştir. Çalışmada geliştirilen web tabanlı gerçek zamanlı izleme sistemi ile Sakarya Üniversitesi Bilgisayar ve Bilişim Bilimleri Fakültesi'nin birinci katında bulunan dersliklerin çeşitli senaryolar altında kapalı ortam hava kaliteleri ve termal konforları izlenmiştir. Sistemde bulunan ölçüm cihazları ile çevresel faktörler (sıcaklık, nem, hava akış hızı, CO2 konsantrasyonu) algılanmaktadır. Elde edilen ham bilgi metabolizma hızı, giyim gibi sübjektif faktörlerle birlikte değerlendirilerek anlamlı hale getirilmektedir. Son olarak, elde edilen ortam hava kalitesi ve termal konfor bilgileri bulanık mantık yöntemiyle analiz edilip, son kullanıcıya sınıf ortamının genel çevresel kalitesi bilgisi sunulmaktadır. Her ölçüm senaryosunun ardından ortamdaki kişilere uygulanan değerlendirme ölçeği tipinde anketlerle önerilen sistemin ortamın hava kalitesi hakkında ne kadar başarılı sonuçlar ürettiği gözlemlenmiştir. Indoor air quality generally refers to the environmental characteristics within the building that can affect human health, comfort and performance. Unlike the outside air, the indoor air is recycled continuously which causes the pollutants to be collected and stored. Poor indoor air quality has bad effects on human health in short and long-term. Considering the long hours people spend in indoor environments, it is necessary to be informed about the pollution which is not aware of by continuously monitoring indoor air quality. Thus, the right strategies for the development and protection of clean air required for healthy living can be offered. Therefore, many studies are being carried out on indoor air quality monitoring systems which are a smart city application (green building) in both academic and commercial environments. In this study, the proposed indoor air quality monitoring system aims to evaluate all comfort parameters in an environment together and to provide the best air quality for the people in the environment. In this context, unlike studies in the literature, a flexible and scalable indoor air quality monitoring system with web-based, distributed architecture that allows multi-parameter measurement independent of the measurement environment has been proposed. In addition, a fuzzy model was proposed to enable the analysis of independent measurement parameters (CO2 level and thermal comfort value) from indoor environments and to obtain indoor environmental quality information. In the study, indoor air quality and thermal comfort of the classrooms in the first floor of the Faculty of Computer and Information Sciences of Sakarya University has been monitored by web based real-time monitoring system under various scenarios. Environmental factors (temperature, humidity, airflow rate, CO2 concentration) are detected by measuring devices in the system. Then, the raw information obtained is evaluated together with subjective factors such as metabolic rate and clothing level. Thus, thermal comfort value and indoor air quality information of the environment are obtained. Finally, the acquired indoor air quality and thermal comfort information are analyzed by fuzzy logic method and then the end user is informed about the general environmental quality of the classes.

Nowadays, there are many different artificial intelligence techniques that aim to solve real-world problems with the human reasoning structure. Genetic algorithms, fuzzy logic and artificial neural networks are some popular artificial intelligence techniques, which have wide usage ranges. With the support of the computer technology, these techniques can be used easily to solve problems in different fields. In this thesis study, an effective application, which can be used in education of fuzzy logic and artificial neural networks techniques and related research studies, has been developed. With the study, it is aimed to provide a strong “education software”, which can be used for teaching the related techniques and performing sample works about them. The software structure has been developed by combining advantages of object oriented programming techniques via C# programming language. Additionally, this software is one of the uncommon works, which provide Turkish interface. Günümüzde, fiziksel dünyayla özdeşleşmiş problemlerin, insan düşünce yapısıyla çözülmesini amaçlayan, birçok farklı yapay zekâ tekniği bulunmaktadır. Genetik algoritmalar, bulanık mantık ve yapay sinir ağları, yaygın kullanım alanlarına sahip, popüler yapay zekâ tekniklerinden bazılarıdır. Bu teknikler, bilgisayar teknolojisinin de yardımıyla, farklı alanlardaki problemlerin çözümünde kolayca kullanılabilmektedir. Bu tez çalışmasında, bulanık mantık ve yapay sinir ağları tekniklerinin eğitiminde ve bu tekniklerle ilgili araştırma çalışmalarında kullanılabilen, etkili bir uygulama yazılımı geliştirilmiştir. Çalışma sayesinde, ilgili tekniklerin öğretiminde kullanılabilen, örnek çalışmaların yürütülebildiği, güçlü bir “eğitim yazılımı” sunulması amaçlanmaktadır. Yazılım yapısı, C# programlama dili aracılığıyla, nesneye yönelik programlama tekniklerinin avantajları bir araya getirilerek oluşturulmuştur. Ayrıca bu yazılım, ilgili alanda gerçekleştirilmiş olan, Türkçe arayüzlü, ender çalışmalardan birisidir.

ÖZETMİKRO ÖĞRETİMDE PERFORMANSIN BULANIK MANTIK YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRİLMESİBu tez çalışmasında, bulanık mantık yaklaşımının performans değerlendirilmesinde kullanımı incelenmiş, bulanık mantık yaklaşımı kullanılarak eğitim fakültelerinde öğrenim gören öğretmen adaylarının mikro öğretim uygulamalarındaki performanslarının değerlendirilmesine yönelik model oluşturulmuş, yazılım geliştirilmiş ve örnek uygulamalara yer verilmiştir. Giriş bölümünde, öğretmenin eğitim ve öğretimdeki yeri ve önemi üzerinde durulmuş, performans değerlendirmede bulanık mantık yaklaşımı kullanımının sebepleri, gereksinim ve nedenleri ortaya konularak çalışmanın amacı açık bir şekilde ifade edilmiştir.İkinci bölümde, bilgi tabanlı sistemler olan uzman sistemler ve bulanık mantık yaklaşımı incelenmiş, bulanık mantık yaklaşımı ve mikro öğretim ile ilgili yurt içi ve yurt dışında yapılan çalışmalara yer verilmiştir.Üçüncü bölümde, mikro öğretim uygulaması ve performans değerlendirme modeli anlatılmıştır. Performans değerlendirmenin önemi ve aday öğretmenlerin değerlendirilmesinde kullanılabilirliği açıklanmıştır. Bulanık mantık yaklaşımının öğretmen adaylarının mikro öğretim uygulamalarındaki performanslarının değerlendirmelerinde kullanılmasına yönelik önerilen yöntem ve geliştirilen bilgisayar yazılımı anlatılmıştır. Bulanık mantık yaklaşımı kullanılarak öğretmen adaylarının mikro öğretim uygulamasındaki performanslarının değerlendirmesine yönelik uygulamalara yer verilmiştir. Dördüncü bölümde, tez çalışmasından elde edilen sonuçlara yer verilmiştir.Beşinci bölümde, tez hakkındaki son değerlendirmeler ve önerilere yer verilmiştir. ABSTRACTTHE ASSESSMENT OF MICRO TEACHING PERFORMANCE BY FUZZY LOGICIn this study, Fuzzy Logic approach has been presented to assess the micro teaching performances of teacher trainees who study at education faculties. A fuzzy logic model has been designed to serve this aim and fuzzy decision algorithms have been developed.The introduction section focuses on the importance of teacher in education and teaching. It also emphasizes the aim of study by presenting the reasons and the need for use of fuzzy logic approach in performance evaluation.Section II displays the analysis of data-based expert systems and fuzzy logic approach. It presents the relevant studies on fuzzy logic and micro teaching.Section III attempts to focus on the micro teaching implementation and assessment model. The significance of performance assessment and its use in the evaluation process of teacher trainees have been noted. The section also explains the proposed method and developed software which have been used in the evaluation process of performances. Moreover, the implementation of this software on performance assessment has been presented.With reference to the results of this study, the advantages of use of fuzzy logic in assessment have been discussed in the fourth chapter.Finally, the fifth chapter deals with pedagogical implications and suggestions for further studies.

İnsanın varoluşsal hazzını tüketerek aldığı bu yüzyılda; üreticiler, ürettikleri nesneyi daha iyi hale getirmek için büyük bir rekabet halindedir. Tükettiğimiz en temel nesne olan gıdada da bu yarış sürmektedir. Gıdanın kalitesini, yani tüketicinin haz duygusuna hitap edip etmeyeceğini tüketiciye sunmadan ölçmek, kesin bir tahminde bulunmak zordur. Duygu gibi karmaşık kavramları barındıran konularda bulanık mantık yaklaşımı, kavramdaki muğlaklığı azaltmak için etkili bir yöntemdir. Bu çalışmada insanlığın en eski gıdalarından biri olan şarabın; tüketiciye sunulmadan, fizikokimyasal özellikleriyle kalitesinin tahmin edilebilirliği, bulanık mantık yöntemleri ve güçlü bir sınıflandırma algoritması olan rastgele orman algoritmasıyla araştırılmış ve alkol, pH, tartarik asit vb. toplam 11 bileşenin tat yani kaliteyle yeterli düzeyde ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışma spesifik olarak kırmızı şarap kalitesi üzerine olmasına rağmen, bu ilişkinin varlığı tüm gıdaların kalitelerinin kontrolünde böyle bir uygulamanın etkili olabileceğine dair fikir uyandırmaktadır. In this century that human's existential pleasure has been taken from the consuming, producers are in a competition of making their production more competitive. This competiton exists also in the food industry which is fundamental. It's difficult to predict the quality of the food or to measure the consumer's tasting. Fuzzy logic is an effective method for complex conncepts like human's emotion and feeling to reduce the complexity. In this thesis, as one of the oldest human product, wine's quality is investigated based on psychochemical ingredients which includes eleven substances like alcohol, pH, tartaric acid etc. by fuzzy logic methods and by random forest algorithm which is a powerful classification algorithm, before consumer taste the wine, the obtained results give a light that the method can be used fort he measurement of the quality of other food productions. 58

ÖZETPARÇACIK SÜRÜ OPTİMİZASYON ALGORİTMASI İLE BULANIK KONTROLÖR TASARIMI Bu çalışmada İstanbul Teknik Üniversitesinde bulunan Triga Mark-II nükleer araştırma reaktörü için bir Yörünge Takipli Bulanık Mantık Kontrolör tasarlanmıştır. Tasarlanan bulanık kontrolörün üyelik fonksiyonlarının sınır değerleri ve kural tabanında bulunan 15 adet kuralın aksiyon ağırlıkları, Parçacık Sürü Optimizasyonu (PSO) algoritması kullanılarak ayarlanmıştır. Tezin amacı, tasarımı gerçekleştirilen Parçacık Sürü Optimizasyon Ayarlamalı Yörünge Takipli bulanık kontrolör (PSO-YTBK) ile İTÜ Triga Mark-II reaktörünü simülasyon üzerinde kontrolünü gerçekleştirmektir. Çalışmada, İTÜ Triga Mark-II reaktörünün doğrusal olmayan davranışını temsilen literatürde “YAVCAN” kodu olarak adlandırılan kodlar kullanılmıştır. Kullanılan PSO algoritmasının parametrelerinin sisteme uygun olarak seçiminin yapılması için bir dizi deney gerçekleştirilmiştir. PSO algoritmasının parametrelerinin sisteme uygun olarak seçilmesinden sonra, algoritma tasarlanan bulanık kontrolörün parametrelerinin optimizasyonu için çalıştırılmış ve birçok kez çalıştırıldıktan sonra kontrolör için uygun olan parametreler belirlenmiştir. Tüm bu parametrelerin belirlenmesinden sonra, reaktörün farklı başlangıç ve istenen güç değerlerinde ve bozucu etki altında çalıştırılarak tasarlanan kontrolörün performansı test edilmiştir. Simülasyon sonuçları göstermektedir ki; Önerilen kontrolör reaktör gücünü iyi bir şekilde kontrol edebilmekte ve reaktörün istenen yörünge gücünü kabul edilebilir bir hata ile takip etmesini sağlamaktadır. Sonuç olarak, PSO algoritmasının bulanık kontrolörün parametre optimizasyonu için uygun bir optimizasyon tekniği ve tasarlanan kontrolörün de bu sistemin kontrolü için performansı yüksek bir kontrolör olduğu görülmüştür.ABSTRACTDESIGNING Of FUZZY LOGIC CONTROLLER WITH PARTICLE SWARM OPTIMIZATION ALGORITHMIn this study, a Trajectory Tracking Fuzzy Logic Controller is designed for the Triga Mark-II nuclear research reactor in Istanbul Technical University. The membership functions’ parameters and the action weights of the fifteen rules in the rule base are optimized by using Particle swarm Optimization algorithm. The objective of the thesis is that to control the ITU Triga Mark-II reactor with the aid of the designed Particle Swarm Optimization tuning Trajectory Tracking Fuzzy Logic Controller on simulator. In this work, the code called as “YAVCAN” simulation code in the literature is employed for the nonlinear behavior of ITU Triga Mark-II research reactor core. To select the best parameters of the PSO algorithm for this system, some serious experiments are carried out. After the selection of the best PSO parameters, the algorithm was started up numbers of times to find the optimal parameters of the designed fuzzy logic controller and the optimal parameters of the controller were determined. After the determinations of the all these parameters, the performance of the designed controller was tested for various initial and desired power levels, as well as under disturbance. The simulation results show that the proposed controller could control the reactor power successfully and it could provide that the reactor tracks the desired trajectory power within the acceptable error tolerance. As a result, the particle swarm optimization algorithm is proper to find the optimal parameters of the fuzzy logic controller. In addition, the designed controller is a controller which has high performance to control this system

Bulanık mantık ve bulanık mantık tabanlı uygulamalar son yıllarda hem üniversite çevrelerinde hem de üretici firmalar tarafından ilgiyle izlenen bir konu haline gelmiştir. Üniversitelerde bu konuya yönelik araştırma grupları oluşturulmuş, firmalar özel çalışma grupları kurmuşlardır. Bulanık mantığın, Mamdani ve arkadaşları tarafından denetim sistemlerinde ilk uygulanmasından sonra, bu alanda oldukça önemli adımlar atılmaya başlanmıştır. Öyle ki denetim sistemlerinde bulanık mantık en fazla uygulanan alanlardan biri olarak günümüze kadar gelmiştir. Bu tez, yine günlük hayatta çok önemli bir konu olan trafik ışıklarının denetimini, bulanık mantık yaklaşımıyla nasıl tasarlanıp uygulanıdığını açıklamaktadır. Modern ülkelerde, her yıl büyük bir nüfus artışı görülmektedir, bu yüzden gün geçtikçe ulaşım araçlarına daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenlerden dolayı arabaların sayıları hızlı bir şekilde artmakta ve bu da trafikte daha fazla yoğunluk anlamına gelmektedir. Şu anda Mevcut olan trafik kontrol sistemleri bu durum karşısında çok yetersiz kalıyor. Böyle bir durumda , trafik durumunu izleyen ve o duruma göre karar veren otomatik bir sistem gereksinimi düşünülerek bu tez hazırlanmıştır. In the last years fuzzy logic and fuzzy logic based application become one of the most interesting area either from university environments side or from producing companies side. Work teams aimed specially to research this concept was build up in the univeristies and companies. After first fuzzy logic based control system was build by Mamdani and his friends in 1975, very important steps begin to appear in this way. Also fuzzy logic become the most used in control systems till this day. One of most important topics in human life which is the control of traffic light in the junctions are discussed in this thesis. Explaining have to design and implement such system by using fuzzy theory. Evrey year there are a big growth in the population size in any place of the world. This cause to increasing the needed for vehicles in the streets, also for this reasons there will be increasing in vehicle numbers which means more traffic densities and more waiting time at the junctions. Nowadays, available control systems are inadequate in the face of these fastest changes. The goal from this thesis is to designing an otomatic control system which have the capability to observe the traffic situation and making decisions based on the changes that happened in the obseravation results. 78

Yapay zeka disiplininin temel amacı rasyonel veya insan gibi düşünen ya da davranan, öğrenebilen ve karar alabilen sisteler gerçekleştirmektir. Klasik mantık bu amacın tam olarak gerçekleşmesine izin vermemektedir. Çünkü klasik mantıkta olay, durum veya süreçler ?var olmak? ve ?yok olmak? ikilemine indirgenmektedir. İnsan ya uzundur ya kısa; hava ya soğuktur ya sıcak. İnsan aklının işleyişi böyle katı kurallara bağlı değildir. Uzun, kısa, soğuk ve sıcak gibi sıfatlar kişiden kişiye değişebilmektedir. Günlük hayatta karşılaştığımız bir önermeye tamamen yanlış ya da tamamen doğru diyememekteyiz. Oysa klasik mantık kullanıldığında bir önerme ya doğru ya da yanlış olmaktadır.Klasik mantık karmaşık dinamik modeller gerektirdiği halde bulanık mantık daha çok deneyime dayalı olan modellerle çalışır. Klasik kontrolörden olan PID modeline kıyasla daha ekonomik ve daha basit görünmesine rağmen, bulanık mantık kontrolörler yüksek denetim hızları ile daha ucuza mal olmakta ve daha basit bir yapı sergilemektedirler.Bu çalışmanın ikinci bölümünde klasik kontrol yöntemlerinden, üçüncü bölümünde bulanık mantık kontrol kavramlarından söz edilmiştir. Dördüncü bölümünde ise sistemin dinamik modelinin elde edilmesinden, PI, PID ve bulanık mantık kontrolörlerin inşasından söz edilerek bu kontrolörlerin sistem üzerindeki çıkışları karşılaştırılmıştır. The main objective of the field of artificial intelligence is to develop systems that can learn, make decisions and think or behave rationally or like human beings. Traditional logic does not allow fort he realization of this objective. The shortcoming of traditional logic dernes from the fact that the difference between various events, states and process is reduced to a dichotomy between ?existence? and ?non-existence? in this tradition. A person may be tall or short, the weather is either cold or hot. The operation of human brain is not dependen on strict rules. The interpretation of adjectives such as long and short or hot and cold varies from person to person. In daily life, one cannot say that a proposition is entirely wrong or entirely correct. However, a proposition must be either true or false according to the classical logic.Fuzzy logic relies on experience based models while classic logic requires complex and dynamic models. A PID model as classical controller appears more economical and simpler. As a matter of fact, a fuzzy logic controller cost much cheaper with high control speed and simple structure.In this work, classical control methods are discussed in Chapter Two and the fuzzy logic control concept is explained in Chapter Three. The configuration of the dynamic model and the development of PI, PID and Fuzzy Logic controllers are given together with a comparative analysis of system outputs in Chapter Four. 86

Kayma kipli kontrol, değişken yapılı sistemler teorisinin bir alt sınıfı olarak değerlendirilen doğrusal ya da doğrusal olmayan sistemlerin kontrolünde kullanılan gürbüz bir kontrol yöntemidir. Literatürde yaygın olarak kullanılmasının ve farklı mühendislik alanlarına uygulanmasının nedeni, dış bozucular ve parametre belirsizlikleriyle başa çıkabilme kabiliyetidir. Bilimsel geçmişi birkaç asır önceye dayanan kesir-mertebeli hesaplama, son yıllarda kullanım alanı artmaya başlayan bir araştırma alanıdır. Bunun sebebi, bilgisayar teknolojilerindeki ilerleme ile birlikte kesir-mertebeli hesaplamaların belirli tanımlar, özellikler ve kısıtlamalar kullanılarak yaklaşık değerler ile yapılabilir ve uygulanabilir hale gelmesidir. Bu çalışmada ilk olarak, literatürden alınan koordinat dönüşümüyle yeni bir eksen takımında tanımlanmış zamanla-değişen kayma yüzeyine sahip kayma kipli kontrolörde zamanla-değişen kayma yüzeyi, kesir-mertebeli türev ifadesi kullanılarak yeni bir biçimde tanımlanmıştır. Önerilen kayma yüzeyi kullanılarak Lyapunov yöntemi ile ulaşma koşulunu sağlayacak şekilde kontrolör parametreleri belirlenerek kontrol kuralı elde edilmiş ve buna bağlı olarak yeni kayma kipli kontrolör tasarımları önerilmiştir. Kayma yüzeyinin eğimi olan parametrenin zamana bağlı bir Sigmoid fonksiyonu kullanılarak ayarlanması ile zamanla-değişen bir kayma yüzeyine sahip kesir-mertebeli kayma kipli kontrolör tasarımı yapılmıştır. Tip-2 bulanık mantık sistemleri de son yılların güncel araştırma alanları arasındadır. Bunun sebebi tip-2 bulanık mantık sistemlerinin belirsizlikler ile mücadelede tip-1 yapıdakilere kıyasla daha başarılı sonuçlar sergilemesidir. Bu nedenle önerilen zamanla-değişen kayma yüzeyine sahip kesir-mertebeli kayma kipli kontrolörün parametre ayarlaması, bir aralık tip-2 bulanık mantık sistemi tarafından da gerçekleştirilmiştir. Literatürden alınan yapısal belirsizliklere ve/veya dış bozuculara sahip kütle-yay-sönümleme, 2-eklemli robot kolu ve tes-sarkaç sistem modelleri üzerinde benzetim çalışmaları yapılmıştır. Kullanılan sistem modellerinde sistem durumlarının gözlenebilir olduğu ve sistem durumlarına ait başlangıç koşullarının bilindiği varsayılmıştır. Önerilen zamanla-değişen kayma yüzeyine sahip kesir-mertebeli kontrolörler, sabit kayma yüzeyine sahip geleneksel kayma kipli kontrolör ve sabit kayma yüzeyine sahip kesir-mertebeli kayma kipli kontrolör ile belirli başarım ölçütleri kullanılarak karşılaştırılmıştır. Önerilen kontrolörlerin başarım ölçütleri ile bozuculara olan gürbüzlük açısından bir iyileştirme sağladığı görülmüştür. Sliding mode control is a robust control method used in the control of linear or nonlinear systems, which is considered a subclass of variable structure systems theory. The reason why it is widely used in the literature and applied to different engineering fields is its ability to deal with external disturbances and parameter uncertainties. Fractional-order calculus, which has a scientific history dating back a few centuries, is a field of research that has started to increase in recent years. This is because, with the advancement in computer technologies, fractional-order calculations have become approximations and feasible using certain definitions, properties and constraints. In this study, firstly, the time-varying sliding surface in sliding mode controller with a time-varying sliding surface defined in a new axis set by coordinate transformation taken from the literature is defined in a new way by using the fractional-order derivative expression. By using the proposed sliding surface, the control rule was determined by determining the controller parameters to ensure the reach conditions with the Lyapunov method, and new sliding mode controller designs are proposed accordingly. A fractional-order sliding mode controller with a time-varying sliding surface was designed by adjusting the parameter, which is the slope of the sliding surface, using a time dependent Sigmoid function. Type-2 fuzzy logic systems are also among the current research areas of recent years. The reason for this is that type-2 fuzzy logic systems exhibit more successful results in combating uncertainties compared to the type-1 structures. Therefore, the parameter adjustment of the proposed fractional-order sliding mode controller with a time-varying sliding surface was also performed by an interval type-2 fuzzy logic system. Simulation studies have been carried out on mass-spring-damper, 2-joint robot arm and inverse-pendulum system models with structural uncertainties and /or external disturbances taken from the literature. In the system models used, it is assumed that the system states are observable and the initial conditions of the system states are known. Fractional-order controllers with the proposed time-varying sliding surface were compared with a conventional sliding mode controller with a constant sliding surface and a fractional-order sliding mode controller with a constant sliding surface using certain performance criteria. It has been observed that the proposed controllers provide an improvement in terms of performance criteria and robustness to the disturbances. 130

Bu çalışmada boğa sperm hücrelerinde bulanık mantık kullanılarak cinsiyet tespitinin yapılması üzerine araştırmalar ve analizler yapılmıştır. Cinsiyet tespiti, hayvan yetiştiriciliğinde, istenilen sonuca odaklanma ve planlama açısından önem teşkil etmektedir. Bulanık mantık ile yapılacak analizler için, sperm hücrelerinin mikroskopaltında incelenmesi ve elde edilen verilerle birlikte bilgisayar destekli ayrıştırma işleminin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Çalışmanın konusu olarak bu analizler Mamdani bulanık mantık tercih edilerek yapılmıştır. Elde edilen çıktılar sayısal sonuçlarla karşılaştırılmış ve sonuçların yeterli hassasiyette olduğu görülmüştür. Bulanıksisteminin giriş değişkenleri olarak sperma hızı, büyüklüğü ve yoğunluğu ele alınmıştır. Çıktı değişkeni olarak dişi sperm ve erkek sperm hücrelerinin elde edilmesi ve kullanılması tartışılmıştır. Çıktı sonuç verilerinin analizinden sonra, laboratuvardan elde edilen veriler ve gerçekleşmeleri ile çalışmanın başarılı olduğu görülmüştür. In this study, researches and analyzes were performed on the determination of gender by using fuzzy logic in bull semen cells. Gender identification is important for animal husbandry, focusing on the desired outcome and planning. For analysis with fuzzy logic, it is necessary to examine the sperm cells under a microscope and to perform thecomputer-aided decomposition with the data obtained. As the subject of the study, these analyzes were made by choosing Mamdani fuzzy logic. The results were compared with the numerical results and the results were found to be sufficiently sensitive. Sperm velocity, size, and density of the fuzzy system as input variables are discussed. Malesperm and male sperm cells are used as the output variable and discussed. After the analysis of the output result data, it was seen that the study was successful with the data obtained from the laboratory and their realization. 64

Günümüzde, küresel iklim değişimleri, canlıların yaşam ortamlarını önemli ölçüde etkilemektedir. Yağış miktarlarındaki değişimler, beraberinde sorunlar getirmektedir. Doğal afetlerin büyük bölümünün, meteorolojik kaynaklı olduğu bilinmektedir. Meteorolojik kaynaklı doğal afetler, su baskınları gibi büyük zararlara yol açan sonuçlar doğurabilmektedir. Bunun yanı sıra, yağış miktarlarındaki azalmalar da, kuraklık meydana getirerek canlı yaşamını tehdit etmektedir. Yağış miktarlarındaki değişim, insanlar için büyük önem taşımaktadır. Tarım ve hayvan yetiştiriciliği gibi alanları da benzer oranda etkilemektedir. Yağış miktarlarının, canlı yaşamları üzerindeki, bu etkilerinden ötürü, bilim insanlarının bu alanda yapacağı çalışmalar önem taşımaktadır. Bu alanda gerçekleştirilen çalışma ve analizlerin arttırılması, geleceğe yönelik, öngörü tahminlerinde bulunulabilmesi için gerekli hale gelmiştir.Meteoroloji istasyonları, sistematik ve düzenli bir şekilde, farklı yöntemlerle, yağış miktarı verilerini, uzun yıllardır arşivlemektedir. Bu düzenli arşivlemeler, geçmiş yıllarda etkin olarak kullanılmasa da, günümüzdeki analiz yöntemleri sayesinde değer kazanmıştır.Bu çalışmada, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünün, Kandilli Bölgesine ait Ocak 1918 ile Aralık 2018 yılları arasındaki 100 yıllık veri arşivi kullanılarak, önceki yıllara dayalı olarak, son yılların ortalama yağış değerlerinin tahmini yapılmıştır. Aylık ortalama yağış meteoroloji verileri, çalışmamızda zaman serisi verisi analizi için uygun kaynak sağlamaktadır. Ortalama yağış tahmininde; Yapay Sinir Ağı (YSA; Artificial Neural Network, ANN) yöntemlerinden ANFIS (Adaptive Neuro-Fuzzy Interface System, Uyarlamalı Bulanık Ağ Çıkarım Sistemi) modeli kullanılmıştır. Veriler analize hazırlanmış ve MATLAB aracılığıyla ANFIS klasik küme teorisi ve bulanık mantık yöntemi uygulanmıştır. Analize hazırlanan veriler kümelenerek, hedef bir değerin, hangi kümeye ait olduğu belirlenmiş ve bunun için ANFIS üyelik fonksiyonlarının hata toleransları karşılaştırılmıştır. En iyi sonucu veren üyelik fonksiyonuyla, yağış tahmini gerçekleştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Küresel İklim Değişimi, ANFIS, ANN, Bulanık Mantık, Zaman Serisi Analizi Nowadays, the impact of global climate change excessively affects habitat of all living creatures. Changes in amount of rainfall creates huge problems. Most of the natural disasters are meteorological. Meteorological disasters result in major damages such as floods. Besides, decrease in amount of rainfall also threats living conditions of humanity and creates aridity. The change in the amount of rainfall has a great importance for society. It has effects on many areas such as agriculture and stock farming. For such reasons, the efforts of scientists on the research area has great importance. It has become necessary to increase the efforts in research field for the future predictions.Meteorological stations have been archiving data on a regular basis using different ways in the amount of rainfall for years. Although regular archiving is not important during past years, it has great importance through current analysis methods.In this study, the average rainfall values of the previous years were estimated by using the data archive of Kandilli Observatory and Earthquake Research Institute at Kandilli Region between January 1918 and December 2018. The monthly average rainfall data of the meteorological data provides the appropriate resource for time series data analysis. ANFIS (Adaptive Neuro-Fuzzy Interface System) model, method of ANN (Artificial Neural Network, Artificial Neural Network) have been used to estimate average rainfall. The data was prepared for analysis and ANFIS classical cluster theory and fuzzy logic method were applied using MATLAB. The data prepared for the analysis was clustered and a target value was determined to which group it belongs to, and the error tolerances of ANFIS membership functions were compared. Precipitation estimation was performed with the membership function, which gives the best result. Keywords: Global Climate Change, ANFIS, ANN, Fuzzy Logic, Time Series Analysis 84

Bu çalışmada gıda sektöründe yaygın bir şekilde kullanılan Saccharomyces cerevisiae maya hücresinin üreme eğrisinin yapay sinir ağları (YSA), uyarlamalı ağ tabanlı bulanık çıkarım (ANFİS) ve bulanık mantık kullanılarak modellenmesi amaçlanmıştır. YSA modelinin tasarımı aşamasında üreme zamanı giriş değişkeni olarak belirlenirken, saatlik hücre sayıları çıkış değişkeni olarak belirlenmiştir. Deneysel verilerin 144 tanesi modelin eğimi için kullanılırken, 48 tanesi eğitilmiş modelin test edilmesi için kullanılmıştır. ANFIS modelinin tasarımı için üreme zamanı ve hücre sayıları birlikte giriş değişkeni olarak belirlenmiştir. Tüm öğrenme algoritmaları denenerek ortaya çıkan en iyi korelasyonun 300 epoch olarak eğitilmiştir. Deneysel verilerin 168 tanesi modelin eğimi için kullanılırken, 24 tanesi eğitilmiş modelin test edilmesi için kullanılmıştır. Bulanık Mantık (Fuzzy Logic) modelinde, giriş üyelik fonksiyonları zaman, çıkış üyelik fonksiyonları için hücre sayıları kullanılmıştır. Zaman aralıkları ve hücre sayılarından oluşan üyelik fonksiyonlarını, sezgisel olarak en iyi sonuc vereceği düşünülen aralıklara yerleştirilmiştir. Deneysel verilerileride gözönünde bulundurarak, modelin kuralları belirlenmiştir. Belirlenen kurallar çerçevesinde tüm üyelik fonksiyonlarından çıkış verileri elde edilmiş olup kayıt altına alınmıştır. Geliştirilen modeller için hem eğitim hem de test verilerinde yüksek uyum göstermiştir (R2=0,996-0,999 RMS=0,32-0,87 MAPE=1,80-6,13). Ayrıca YSA modellerinden elde edilen matematiksel model parametreleri yazılmıştır., In this study, it is aimed to model the growth curve of Saccharomyces cerevisiae yeast cell, which is widely used in food industry, using artificial neural networks (ANN), adaptive network based fuzzy inference (ANFIS) and fuzzy logic. At the design stage of ANN model, the growth time was determined as an input variable, while the cell numbers per hour were determined as an output variable. 144 experimental data were used for the training of the model while 48 were used for testing the trained model. For designed ANFIS model, growth time and cell numbers were determined as an input variable. All the training algorithms are tested and the best correlation is found for 300 epoch. While 168 of the experimental data were used for the training of the model, the 24 trained model were used for testing. The same input and output parameters were used for the fuzzy logic model. The membership functions, which consist of the growth time and cell numbers per hour, are intuitively placed at intervals considered to be the best result. Considering the experimental data, the rules of the model were determined. Output data from all membership functions have been obtained within the framework of the determined rules and recorded. It is found that a high level corelation for training and testing data in the developed models (R2=0,996-0,999 RMS=0,32-0,87 MAPE=1,80-6,13). In addition, mathematical model parameters obtained from ANN models were written. Keywords: Anfis, fuzzy logic, Saccharomyces cerevisiae, Adaptive network-based fuzzy inference, growth curve, Artificial neural networks.

HVAC (Isıtma, Havalandırma ve İklimlendirme) uygulamaları, uygun termal konfor koşullarını sağlıklı bir şekilde yerine getirmeyi hedefler. Uygulamalarda hedeflenen hava kalitesi; insan sağlığı ve konforunu en üst seviyede tutmaya doğrudan etki eder. Bu nedenle, HVAC uygulamaları sağlık ve konfor koşullarını yerine getirme konusunda çok önemli bir yere sahiptir. Son yapılan araştırmalarda HVAC sistem yönetiminde Bulanık Mantık uygulaması ile olumlu sonuçlar alındığı belirtilmiştir. HVAC sistemlerinde doğrusal olmayan denklemler içeren matematiksel formüller ile çoklu değişkenler ve klasik hesaplama yöntemi kullanımının zor olduğu durumlarda bulanık mantık kullanmak, çok daha elverişlidir. Bulanık mantık yaklaşımı, sistem değişkenlerinin analizi ile bulanık mantık elemanlarının ilişkilendirilmesini içerir. Klasik algoritmalardan farklı olarak bulanık mantık algoritması, insan mantığına benzer bir sezgisel yaklaşım içerir. Bulanık kümelerle girdilerin kesin değerlere kıyasla kesin sonuçlar vermesi yerine kesinliğe daha yakın sonuçlar vermesi sağlanabilir.Matlab yazılım programı ile yapılan bu çalışmanın amacı, bir ofiste çalışan kişilerin, bulanık mantık tabanlı HVAC sistemi ile termal konfor koşullarına uygun ve sağlıklı bir şekilde çalışabilmelerini sağlamaktır. Ayrıca klasik sistemlerin çalışma prensiplerinden farklı olması sebebiyle enerji verimliliği de sağlanacaktır.Çalışmada öncelikle bulanık mantık kavramı çeşitli örneklerle açıklanmış ve bulanık mantığın kontrol sistemlerinde ne gibi farklılıklar yaratabileceği konusuna değinilmiştir. Daha sonra problemin sağlıklı şekilde ortaya konması adına klasik kontrol sistemlerinin dezavantajları ortaya konulmuştur. Diğer yandan Bulanık Mantık tabanlı bir HVAC kontrol sistemlerinin muhtemel avantajları ve dezavantajları belirlenmiştir.Bulanık mantığın bir HVAC kontrol sistemine adapte edilmesi için gerekli olan parametreler belirlenmiş, bununla ilgili veri setleri elde edilerek MATLAB programı üzerinden bu veriler işlenmiştir, Sistem değişkenlerinin birbiri ile etkileşimi sonucu verdiği tepkiler bulanık sisteme entegre edilmiştir. Veri setleri üzerinden oluşturulan kural tabloları ile üyelik fonksiyonları hazırlanarak bir model oluşturulmuştur. Daha sonra, oluşturulan bulanık mantık modeli çalıştırılmış, tutarlı sonuçlar verdiği gözlemlenmiştir. Yapılan simülasyon sonucunda elde edilen çıktılar ışığında tartışmalar yapılarak ''Bulanık Mantık Tabanlı İklimlendirme Kontrolü'' konusunun uygulanabilirliği gözlenmiştir. HVAC (Heating, Ventilating and Air Conditioning) applications aim to fulfill the appropriate thermal conditions in a healthy manner. Targeted air quality in applications, directly affects human health and comfort at the top level. For this reason, HVAC systems have a significant role in implementing health and comfort conditionsRecent researches have shown that positive feedback is obtained by using fuzzy logic method in the management of these systems. In HVAC systems; the use of fuzzy fogic applications is more convenient when it is very difficult to use conventional calculation methods such as mathematical texts with nonlinear equations and areas with multiple management variables. The fuzzy logic approach involves analysis of system variables, the combination and transformation of fuzzy logic elements and variable units. Contrary to standard algorithms, fuzzy logic solutions involve a heuristic approach similar to that of human perception. Instead of giving certain results with certain ideas, fuzzy sets can give susceptible results. The aim of this study which is created by Matlab programme, is to create a fuzzy logic based HVAC system allows people who are in the same office area to work in suitable and healthy way with thermal comfort conditions. In addition, energy efficiency will be provided because classical systems are different from the working principles. In the study, first of all, the concept of fuzzy logic is explained with various examples and it is mentioned how differences can be created in fuzzy logic control systems. The disadvantages of conventional control systems have been demonstrated in order to put the problem in a healthy state. On the other hand, the possible advantages and disadvantages of a ''Fuzzy Logic Based HVAC Control System'' have been identified.The parameters required for adapting the Fuzzy logic to a HVAC control system are determined, the data sets related to this are obtained and the data is processed through the MATLAB program. The responses of the system variables are integrated into the fuzzy system. A model has been created by preparing membership tables and rule tables created through data sets. Later, it is observed that the generated Fuzzy Logic model is executed, giving consistent results. The feasibility of `Fuzzy Logic Based Air Conditioning Control` has been observed by discussing the output light obtained as a result of the simulation. 65

Öğrenciler öğrenim hayatları boyunca her dönem belirli konulardan sınavolurlar. Fakat öğrencilerin yoğun çalışma sonucunda elde ettikleri kazanımları, hâkimoldukları konuları, edindikleri bilgi ve becerileri yıllar geçtikçe kaybettikleri, tekrarhatırlamak için zaman ve emek harcadıkları görülmektedir. Eğer üzerinde sürekliçalışılmıyorsa hemen hemen hiçbir konuda yeterli düzeye erişmek mümkün olmaz.Oysa edinilecek bilgiler planlı aralıklarla sorularak öğrenciye hatırlatılırsa, bu bilgilerbellekte kalıcı olarak yerleşebilir ve kısa süreli yoğun çaba ile her seferinde kaybediptekrar hatırlamak için çaba gösterilmesi gerekecek öğrenme süreci, zamana yayılmışdaha az çaba ile daha kalıcı bir biçime dönüştürülebilir. Bu öğrenme kavramı araverme etkisi olarak adlandırılmaktadır. Bu tez çalışmasında, doğru zamanlı soruçekimi yapay zekâ kullanılarak yapılmaya çalışılmıştır. Basit bir uygulama ile sorugirişi, soru silme, kullanıcı seçimi, cevap seçimi ve hatırlama miktarı bilgilerikullanılarak kullanıcıya hatırlatma işlemi gerçekleştirilmiştir. Bulanık bilgidenyararlanmak için iki parametre üzerinde durulmuştur. Bunlardan birincisi kullanıcınınkendisinin belirlediği bir hatırlama oranı, diğeri ise doğruluk oranıdır. Doğruluk oranıkullanıcının girdiği kelime ile doğru kelime arasındaki Levenshtein uzaklık metriğisıfır ile bir arasına normalize edilerek üretilmektedir. Geliştirilen bu uygulamayaunutulmaması gereken bilgileri korumasından yola çıkılarak Koruyucu ismiverilmiştir.Performans analizi için Finceden 20 adet kelime ile denemeler yapılmıştır.Yapılan deney çalışmaları sonucunda ilk başta yoğun bir şekilde getirilen sorular için,cevaplar doğru verildikçe tekrar süresinin aylarca sonrasına giderek uzayarakertelenebildiği, cevabı yanlış verilen sorular için ise beş dakikaya kadar tekrarlamasüresinin düştüğü gözlemlenmiştir. Kelimeler belirli bir anda öğrenildiğinde bellektetutabilmek için yalnızca aylık sürelerle tekrar yeterli olmaktadır. Tez çalışmasındageliştirilen bulanık mantığa dayalı ara verme etkisi kullanan Koruyucu uygulamasısonuçları, Süper Memo isimli ticari uygulama ile karşılaştırılmıştır. Yapılan deneyselkarşılaştırmalar ile bulanık mantığa dayalı ara verme etkisinin öğrenme kalıcılığınıarttırmada fayda sağlayabileceği görülmüştür.ANAHTAR KELİMELER: Öğrenmede Ara Verme Etkisi, Öğrenme Kalıcılığı, Soruçekme, Yapay Zekâ, Bulanık Mantık. During their education, students take exams on certain subjects each semester.However, it is seen that the students lose their gains, knowledge and skills gained as aresult of hard work, and they spend time and effort to recall. If it is not continuouslystudied, it is not possible to reach a sufficient level in almost any subject. However, ifthe student is reminded by asking the information that is planned to be acquired, theinformation can be permanently placed in memory, which will have to be endeavoredto lose and recall each time with short time intensive effort, can be turned into a morepermanent form with less effort spread over time. This concept of learning is calledthe spacing effect. In this thesis, artificial intelligence is tried to be taken in a timelymanner. To be able to test result an application has been created. Users can createquestions; different users can be selected and there is a textbox for the answer and asliding bar used to collect data about how much the user remembers. Two parametersare emphasized in order to benefit from fuzzy information. The first is a recall rate thatthe user determines himself, and the other is the accuracy rate. The accuracy rate isgenerated by normalizing between zero and one using the Levenshtein distance metricbetween the user-entered word and the correct word. The developed application iscalled Protector. It is set out to protect what should not be forgotten.For performance analysis, experiments were conducted with 20 words fromFinnish. As a result of the experimental studies, it was observed that for the questionsthat were brought intensively at first, the repetition time could be delayed by goingback to months after the answers were given correctly, and the repetition timedecreased for up to five minutes for the answers given incorrectly. When words arelearned at a given moment, they are sufficient to keep them in memory only formonthly periods. The results of the Protective application, which uses fuzzy logicbased spacing effect developed in the thesis study, are compared with the commercialapplication called Super Memo. Experimental comparisons have shown that fuzzylogic-based spacing effect may be beneficial in increasing the learning retention.KEYWORDS: Spacing Effect in Learning, Learning Retention, Question Pulling,Artificial Intelligence, Fuzzy Logic. 64

Düzenli katı atık depoları, toplanan atıkların kontrollü olarak biriktirildiği ve sürekli kontrollerinin yapıldığı alanlardır. Düzenli depolama ile atıkların çevreye yaydığı kötü kokuların ve hastalık taşıyan hayvanların barınma ve çoğalmasının, atıkların zamanla toprak altına yapacağı sızıntılar ile yer altı sularının kirlenmesinin önüne geçilmesi hedeflenir. Düzenli depolama tesisi kurulumunda uygun yer seçimi halk sağlığı ve çevre bakımından kritik bir öneme sahiptir. Nüfusun ve üretimin artışı ile katı atık miktarı artmıştır ve kentleşmenin büyümesi ile katı atıkların uygun bir ortamda depolanması için mekân arayışları zorlaşmıştır. En iyi depolama alanını belirlemek için toprak kullanımı, deprem, ulaşım, yerleşim yerlerine uzaklık ve iklim gibi çevre faktörlerini tanımlamak gerekir fakat yer seçim problemlerinde kriterler her zaman kesin ve sayısal verilerle ifade edilmeyebilir. Günümüzde konum verilerine ulaşabilme ve kullanılma oranlarının artmasıyla coğrafik veriler üzerinde mekânsal analizler yardımıyla yer seçim problemleri de kolaylaşmıştır. Bu tezin amacı; gelişen coğrafi bilgi sistemlerinin sağladığı mekânsal analiz tekniklerini bulanık mantık ile kullanarak birden fazla kriterle en uygun katı atık depolama tesis konumlarını belirlemektir. Ayrıca bulanık mantık ve klasik ölçeklendirme yöntemi kullanarak geliştirilen iki modelin sonuçlarını karşılaştırıp elde edilen bulguları değerlendirmektir. Landfill site locations are the areas where collected wastes are accumulated in a controlled manner. It's aimed to prevent the unpleasant smell that the wastes give off the environment, living and reproducing of disease-bearing animals and pollution of underground waters due to the leaks of wastes into the soil. Optimum landfill site selection for a regular solid waste storage has a critical importance for public health and environment with the increase in population and production. The amount of solid waste has increased and the seeking for places to store solid wastes in a suitable environment has become more difficult with the growth of urbanization. Environmental factors such as transportation and distance to settlement areas are needed to be defined to determine the optimum locations, but in some cases the criterias may not always be expressed as exact and numerical data. The purpose of this thesis is to determine the most suitable landfill site locations with more than one criterion using the spatial analysis techniques provided by developing geographic information systems with fuzzy logic. It is also to evaluate the findings obtained comparing the results of two models developed using fuzzy logic and classical scaling method. 61

Son yıllarda görüntü işleme ve bilgisayar görmesi alanlarında yapay zeka temelli mobil uygulamaların sayısında bir artış görülmektedir. Mobil uygulamalar aracılığıyla yapılan e-alışveriş uygulamalarında görüntü işleme algoritmaları ve yapay zeka teknikleri, kullanıcıların ihtiyaçlarını internet üzerindeki mevcut kıyafetlerle eşleştirme gibi bir dizi kullanım alanı bulmuştur. Bu çalışmada, e-alışveriş platformu kullanıcılarına ve moda tasarımcılarına desen ve renk özelliklerinin değerlendirilerek ilgili kıyafet önerilerini görüntülemelerinde yardımcı olacak mobil bir uygulama geliştirilmiştir. Geliştirilen uygulamada, desen analizi için Hough Dönüşüm Algoritması ve renk sınıflandırması için Bulanık Mantık Sistemi kullanılmıştır. Uygulama şirket ve kullanıcı modülü olmak üzere iki modülden oluşmaktadır. Şirket modülünde yüklenen gerçek kıyafet görüntülerinin renk ve desen analizi gerçekleştirilir ve elde edilen özellikler veri tabanına kaydedilir. Kullanıcı modülünde, kullanıcıların arama yapmak istedikleri desenleri çizmeleri ve renkleri seçmeleri sağlanır ve bu talebe uygun kıyafet resimleri sunucudan sorgulanarak kullanıcıya gösterilir. Şirket modülü ve kullanıcı modülünde yapılan analizlerin tamamı mobil cihaz üzerinde gerçekleştirilmektedir. Sunucu sadece verilerin saklanması ve sorgulanması amacıyla kullanılır. Geliştirilen mobil uygulama Android işletim sistemi üzerinde çalışmaktadır. Desen analizi sonucunda ilgili doku, yatay çizgili, dikey çizgili, kareli, puantiyeli, düz desenli (veya desensiz) ve diğer desen olarak etiketlenmektedir. Renk sınıflandırma işleminde ise 9 ana renk açık, orta, koyu tonlarında olmak üzere siyah, beyaz ve gri ile toplam 30 renk tonu değerlendirilmektedir. In the recent years, the use of Artificial Intelligence techniques in mobile applications has increased especially in the field of image processing and computer vision. Image processing algorithms in the e-shopping field through mobile applications have found a wide range of usage such as matching user's requirements with clothes that are available on the internet. In this study, the developed mobile application is trying to help e-shopping platform users and fashion designers to view cloth suggestions that are related to texture and color features. The developed mobile application in this study is using Hough Transform algorithm for texture classification and the Fuzzy Logic System for color classification. The developed mobile application presents two modules; company and user module. The company module performs color and pattern analysis of the uploaded actual cloth images and saves the extracted properties in database. The user module allows users to draw the desired patterns and selected colors then analyzed it to get all desired result from database. The database on server responds with search results containing the corresponding actual cloth images. All processes; drawing, analysis and submission of the actual images are performed using the developed mobile application. The developed mobile application is working on Android operating system and it can perform pattern analysis and detect several types of patterns namely; horizontal stripe, vertical stripe, plaid, pointed, solid pattern (or pattern-less) and other patterns are classified as `Other Patterns`. In color classification, application can detect 9 primary colors with different levels; light, medium and dark besides of black, white and grey colors so as a total it can detect 30 different levels from main colors. 102

Günlük hayatta zamanı ve enerjiyi verimli kullanmak çok büyük önem kazanmıştır. Küçük veya büyük çaplı her türlü çalışmada bu parametrelerin kullanılması yapılan seçimleri doğrudan etkilemektedir. Şifreleme algoritmaları seçilmesi için de, kaynakları verimli kullanmak için dosya türlerine göre hangi algoritmayı kullanmak gerektiği başlı başına bir sorun olabilmektedir. Bu tezde, şifreleme algoritmaları arasında karşılaştırma yapabilmek ve çeşitli performans parametrelerini ölçmek için C# tabanlı bir program geliştirilmiştir. Buna göre metin, ses ve video dosyalarının şifrelenmesinde en verimli şifreleme algoritmasının seçilmesini sağlayan akıllı bir seçim sistemi oluşturulmuştur. Bu sistemde kullanıcıya `Hızlı`, `Performanslı` ve `Güvenli` olmak üzere 3 adet profil sunulmaktadır. Bu profiller sayesinde kullanıcı istediği profili seçerek beklentisine cevap bulmaktadır. Programdan elde edilen veriler bulanık mantık kullanılarak bulanık değerlere dönüştürülmüştür. Oluşturulan bulanık değerler, çok kriterli karar verme yöntemleri olan BAHS, TOPSIS ve PROMETHEE kullanılarak ayrı ayrı değerlendirilmiş ve uzman tarafından oluşturulan sıralamaya en yakın sonucu veren sıralama yöntemi seçilmiş ve sonuçlar tartışılmıştır. In daily life, it has become very important to use time and energy efficiently. The selections made in any small or large scale study are directly influenced by these parameters. Also, for selection of encryption algorithms, it can constitute a problem in itself that for using resources efficiently which algorithm should be chosen according to file types. In this thesis, to make comparison along encryption algorithms and to measure various performance parameters, a C# language based program has been developed. According to this, an intelligent selection system providing the most efficient encryption algorithm selection in encryption of text, audio and video files has been developed. In this system, three different profiles have been offered to the users including `Fast`, `Performance` and `Secure`. Thanks to these profiles user expectation is satisfied. Data achieved via written program have been converted to fuzzy values by using fuzzy logic. These fuzzy values have been evaluated under three different multi-criteria decision making methods: FAHP, TOPSIS and PROMETHEE independently and the method producing most relevant result with respect to the ranking created by expert has been selected as sorting method and results have been discussed. 126

Risk değerlendirme, işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları ifade eder. Risk değerlendirmede birçok yöntem bulunmaktadır. Hata Türü ve Etkileri Analizi (FMEA), risk faktörlerinin tespit edilip bilinen ve potansiyel risklerin değerlendirilerek önlenmesi amacıyla kullanılan en yaygın risk analizi yöntemlerinden birisidir. Risk seviyeleri belirlenirken genellikle geçmiş deneyimlerden ve mühendislik yöntemlerinden yararlanılmaktadır ve değerlendirmeler Risk Öncelik Sayılarına (RÖS) göre yapılmaktadır. RÖS değerlerinin hesaplanmasında olasılık, şiddet, tespit edilebilirlik girdileri kullanılmaktadır.Bulanık mantık işlemleri, problemin analiz edilmesi ve tanımlanması, kümelerin ve mantıksal ilişkilerin oluşturulması, mevcut bilgilerin bulanık kümelere dönüştürülmesi ve modelin yorumlanması aşamalarından oluşmaktadır. Klasik kümelerin aksine bulanık kümelerde elemanların üyelik dereceleri [0, 1] aralığında sonsuz sayıda değişebilir. Bunlar üyeliğin derecelerinin devamlı ve aralıksız olduğu bir kümedir. Keskin kümelerdeki soğuk-sıcak, hızlı-yavaş, aydınlık-karanlık gibi ikili değişkenler, bulanık mantıkta biraz soğuk, biraz sıcak, biraz karanlık gibi esnek niteleyicilerle yumuşatılarak gerçek dünyaya benzetilir. Bulanık mantık yaklaşımının kullanıldığı sistemler klasik sistemlere göre daha etkin ısı ve hız denetimi yapabilmektedir. Ayrıca, enerji tasarrufu sağlamakta ve aygıt ömrünü uzamaktadır.Bu çalışmada, Bulanık Hata Türü ve Etkileri Analizi(Fuzzy FMEA) yöntemiyle; demir çelik şekillendirme(haddeleme) süreçlerinde can, mal ve zaman kaybına sebebiyet veren birçok risklerin önlenmesi için örnek bir haddehanede çalışma yapılmıştır. Risk Değerlendirme Yöntemlerinden FMEA yöntemiyle elde edilen girişler, klasik FMEA yöntemindeki kesin değerlerden farklı olarak, Bulanık Mantık yöntemiyle işlenip mevcut ve potansiyel risklerin tespiti kararlı bir şekilde ortaya çıkartılmıştır. Ayrıca iki yöntem birbiri ile karşılaştırılarak Fuzzy FMEA yönteminin kazanımları ortaya konulmuştur. Risk assessment states the necessary study to determine the hazards which exists in the workplace or the hazards which might come from outside and deciding about control measures. It also states studying the factors which causing hazards turn into risk and also grading and analizing the risk caused by hazards. There are many methods in risk assessment. Failure Modes and Effects Analysis is one of the most common risk analysis methods used to determine risk factors and to protect risks or potential risks. While determining risk levels, previous experiments and engineering methods are used, and the assessment is done according to the risk priority number. The data for probability, severity and detectability are used for assessing risk priority number. Fuzzy logic process is consist of analyzing and defining the problem, making sets and logical relations, converting the present data into fuzzy sets and iterpretation of the model. Unlike classical sets, membership degree of elements in fuzzy sets can vary in [0, 1] range in infinite number. They are sets of continuum whole with the degree of membership. Binary variables in sharp sets such as cold-hot, fast-slow, light-dark are likened to the real world softening with flexible determiners such as bit cold, a little hot and a little dark. Systems where fuzzy logic approach is used can effectively control heat and speed than conventional systems. Morever it saves energy, and device life is prolonged.In this study, using FMEA method; A new study was performed in a sample Rolling plant to prevent many risks causing loss of life, property and time in the process of Rolling. The input obtained from the Risk Assessment Methodology using FMEA method, unlike the exact value in the classical FMEA method, was processed by Fuzzy Logic method, and identfying existing and potential risks was demonstrated in a stable manner. In addition two methods were compared to each other, and the achievements of FMEA was put forward. 115

Bu tez çalışmasında, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi'nde uzaktan eğitim sistemi üzerinden ortak zorunlu dersleri alan öğrencilerin dönem sonu akademik performans notunun belirlenmesinde kullanılabilecek bir zeki karar destek sistemi geliştirilmiştir. Geliştirilen zeki karar destek sistemi, öğrencilerin dönem sonu performans notlarının belirlenmesinde bulanık kümeler yöntemini temel alan ve bulanık küme sınır değerlerinin belirlenmesinde ise Bulanık C-Ortalamalar algoritmasını kullanan bir yöntem sunmaktadır. Tez çalışması sırasında, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi'nde uzaktan eğitim yoluyla verilen Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini son üç yıl içerisinde alan 6659 öğrencinin ders etkinlik verileri örneklem olarak kullanılmıştır. Moodle öğrenme yönetim sistemindeki öğrenci aktivitelerinin kaydedildiği günlük dosyalarından elde edilen veriler, veri kümesini oluşturmuştur. Bu veriler, öğrencilerin ders sayfasını hangi sıklıkla ziyaret ettikleri, ders materyallerini hangi sıklıkla inceledikleri, ders videolarını izleme süreleri ve çevrimiçi derslere katılım süreleri bilgileridir. Çalışmada giriş verisi olarak seçilen 4 farklı değişkenin uzaktan eğitim öğrenci performans ders notunun ortaya çıkmasındaki etkileri birbirinden farklıdır ve bu farklılık uzman görüşüne dayanmaktadır. Ham veri kümesinden gürültülü veriler çıkartıldıktan sonra KNIME veri madenciliği platformunda analiz yapılarak gürültüsüz veriler, `kötü`, `orta` ve `iyi` kümeleri içerisinde farklı üyelik dereceleri ile otomatik olarak ayrılmışlardır. Elde edilen bu Bulanık-C Ortalamalar kümeleme algoritması verileri, geliştirilen Zeki Karar Destek Sistemi altyapısında kullanılan eclipse platformunda web tabanlı bir uygulama içinde JFuzzyLogic kütüphanesi kullanılarak uygulamada kullanılan bulanık kümelere dönüştürülmüştür. Çalışmanın sonucunda, dönem içerisinde belirlenen tarihe kadar olan süreçteki ders-öğrenci aktiviteleri ele alınarak öğrencilerin ders performans puanları hesaplanabilecek ve durumu kritik olan öğrencilere akademik danışmanlar, ders öğretim elemanları ya da bu konuda görevlendirilebilecek uzman kişiler tarafından yönlendirmeler yapılabilecektir. In this thesis study, an intelligent decision support system has been developed in Muğla Sıtkı Koçman University which can be used at the end of the semester academic performance note of the students who take courses through distance education system. The developed intelligent decision support system provides a method based on the fuzzy set method in determining the end-of-term performance grades of the students and using the Fuzzy C-Average algorithms in determining the fuzzy set boundary values. In the thesis study, the course activity data of 6659 students who took the course of Information and Communication Technologies given by distance education at Muğla Sıtkı Koçman University within the last three years were used as the sample. The data obtained from the diary files in which the student activities in the Moodle learning management system are recorded constitute the data set. These data are information about how often students visit the course page, how often they review the course materials, how long they watch the course videos, and how long they attend the online classes. The effect of the 4 variables that are determined as input data in the study is different from that of determining the distance education student performance note, and this difference is based on expert opinion. After extracting the noisy data from the raw data set, they are analyzed in the KNIME data mining platform and sorted out automatically with different membership grades within `bad`, `medium` and `good` clusters. These obtained Fuzzy-C Average clustering algorithm data has been converted to fuzzy clusters used in the application along with the JFuzzyLogic library on the Eclipse platform which is used in the developed Intelligent Decision Support System infrastructure. As a result of the study, students' course performance scores can be calculated by taking into account the course-student activities up to the specified level during the semester, and the students whose status is critical according to the results can be directed by academic advisors, course instructors or experts assigned to this topic. 73

İnsanoğlu günlük hayatta karşısına çıkan bir problemi çözmek için sözel anlama ve belirsizlikle mücadele becerilerini kullanmak zorundadır. Bulanık mantık ve karar destek teknolojilerinin gelişmesiyle günümüzde bilgisayar sistemleri de belirsiz ve sözel verilerle işlem yapma kabiliyetine sahip olmuşlardır. Bu sayede bulanık mantık temelli pek çok uygulama ve yaklaşım ortaya konulmuştur. Bulanık mantık özellikle kontrol sistemlerinde, sınıflandırıcı sistemlerde ve karar destek sistemlerinde oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Bulanık mantığın sınıflandırıcı sistemlerde kullanılan modelleri bulanık kural tabanlı sınıflandırıcılar olarak adlandırılmaktadır. Bulanık sınıflandırıcı sistemlerde çıkarım mekanizması önceden tanımlanmış kural kümesini kullanarak örnek verileri sınıflandırmaktadır. Sınıflandırıcının doğru olarak sınıflandırdığı örnek sayısı sınıflandırma başarısını göstermektedir. Bu sınıflandırıcılarda sınıflandırma başarısının yüksek olmasının yanında sistemin yorumlanabilirliğinin de yüksek olması gerekmektedir. Bulanık kural tabanlı sınıflandırıcılarda yorumlanabilirlik bulanık kural kümesindeki kural sayısı ve bu kuralların uzunluğu ile ifade edilmektedir. Kural sayısının ve kural uzunluğunun minimum olması sistemin yorumlanabililiğini artırmaktadır. Bir bulanık kural tabanlı sınıflandırıcı için en ideal bulanık kural kümesi, sınıflandırma başarısını maksimize eden en az sayıdaki ve en kısa uzunluktaki kural kümesidir. Bu tez çalışmasında, ideal bulanık kural kümesinin oluşturulması için 3 yeni yaklaşıma sahip bir genetik algoritma tasarlanmıştır. Bu yeni yaklaşımlarla verimliliği artırılan genetik algoritma, bulanık sınıflandırıcı için ideal bulanık kural kümesini etkin bir şekilde oluşturmaktadır. Bu yaklaşımlardan ilkinde, Pittsburgh ve Michigan yaklaşımlarının avantajlarını barındıran yeni bir genetik birey kodlama yöntemi sunulmuştur. İkinci yeni yaklaşım ise uygunluk fonksiyonunda gerçekleştirilmiştir. Uygunluk fonksiyonu sadece sınıflandırma başarısına bağlı olarak değil kural sayısı ve kural uzunluğuna bağlı olarakta hesaplanmaktadır. Böylece ideal bulanık kural kümesinin özelliklerine sahip bir arama gerçekleştirilmektedir. Üçüncü yeni yaklaşım ise genetik algoritmanın mutasyon operatöründe yapılmıştır. Klasik genetik algoritmalarda tek bir mutasyon oranı kullanılmakta ve bu orana göre mutasyon işlemi gerçekleştirilmektedir. Üç farklı mutasyon oranı kullanılarak, arama sırasında kural çeşitliliği sağlanırken daha kısa uzunlukta kuralların oluşmasına yardımcı olmaktadır. Tez çalışmasında ortaya konulan yöntem ile literatürde başarı göstermiş 5 farklı yöntem kıyaslamıştır. Kıyaslama işlemi Toronto Üniversitesi ve Irvine California Üniversitesine ait veri ambarlarından elde edilen 18 farklı veri kümesi üzerinde yapılmıştır. Kıyaslama işleminin tutarlılığı için 10-kez çapraz doğrulama yöntemi 3 defa tekrarlanarak kullanılmıştır. Elde dilen sonuçlar sınıflandırma başarısı, kural sayısı ve kural uzunluğu açısından karşılaştırılmış ve analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar istatistiksel olarak incelenmiş ve önerilen yöntemin diğer yöntemler karşısındaki başarısı ortaya konulmuştur., The human beings have to use linguistic understanding skills and deal with uncertainties to solve problems that encountered in everyday life. By the technological advancement in fuzzy logic and decision support systems, today computer systems can also process linguistic data and deal with uncertainties. Thus, fuzzy logic is used in control systems, classification systems and decision support systems. Fuzzy logic systems which are used in the classifier model are called fuzzy rule-based classifiers. In fuzzy classification systems, inference mechanism classifies the sample data by using a set of predefined rules. The number of samples of the classifier correctly classified indicates classification performance. In addition to need high classification performance of the system, interpretability of the system should also to be high. Interpretability is described by the number of rules in the rule set and the length of these rules in fuzzy rule-based classification systems. Interpretability described by rarity and shortness of rules in a fuzzy rule based system. Thus the best set of fuzzy rules for fuzzy rule-based classification systems is a set of rules, which maximizes the classification performance and which has minimum number of rules with minimum length. In this study, genetic algorithm that contains three new approaches is designed to create ideal set of fuzzy rules. Genetic algorithm, which increased productivity with these new approaches, effectively creates a set of rules for fuzzy classifier. First of these approaches is a new coding method of genetic individual that contain the advantages of Pittsburgh and Michigan approaches. The second new approach is carried out in the fitness function. Instead of calculating fitness function only from classification performance, number and the length of rules also effected. Thus, a search of the ideal set of fuzzy rules is provided. The third new approach is applied in genetic algorithm mutation operator. In classical genetic algorithms, a single mutation rate is used and mutation operation is performed according to this ratio. Using three different mutation rates, while maintaining the diversity rules, causes shorter length rules appear. Test results of proposed method in this thesis compared to 5 different successful methods in the literature. Benchmarking process was conducted on 18 different data sets obtained from the data repository of University of Toronto and University of California. For consistency of benchmarking process, 10-fold cross validation method is repeated 3 times. The obtained results compared and analyzed in terms of classification success, the number of rules and the length of rules. The obtained results were statistically analyzed and the success of the proposed method versus other methods has been introduced.

Risk yönetimi, projenin başarısını doğrudan etkileyen önemli proje yönetim süreçlerinden biridir. Geçmiş projelerde ortaya çıkan risklerle projelerin sahip olduğu ortak özellikler tespit edilerek akıllı bir risk modeli oluşturularak bir projenin başarısı, proje sürecinin erken aşamalarında tahmin edilebilir. Bu hipoteze dayanarak son yıllarda proje risklerini ve buna bağlı olarak proje başarısını tahmin etme üzerine yapılan çalışmalar artış göstermektedir. Bu tez çalışmasında önce literatür taraması yapılarak yazılım proje yönetiminde risk değerlendirme ve tahminleme modeli üzerine yapılan çalışmalar incelenmiştir.Bu tez çalışmasında oluşturulacak akıllı tahmin modelinde kullanılmak üzere uygulama verisi için bir telekomünikasyon şirketinin 2007-2014 yılları arasında geliştirilen yazılım projelerinin verileri toplanmıştır. Çünkü telekomünikasyon sektöründeki rekabetten ve telekomünikasyon teknolojisinin hızlı gelişmesinden doğan değişimler, yazılım projelerindeki risk yönetimini önemli kılmaktadır.Kümeleme ve sınıflandırma algoritmaları kullanılarak elimizdeki uygulama verisinde bulunan yazılım projelerinin özelliklerinin birbirleriyle ve risklerle arasındaki ilişkiler ortaya konmuştur. Bu ilişkiler dikkate alınarak benzer bir projenin başlaması durumunda projenin nasıl sonuçlanacağını tahmin etmek amacıyla bulanık mantık yöntemiyle yeni bir model oluşturulmuştur. Belirlenen proje faktörleri girdi olarak kullanıldığında oluşturulan tahminleme modelinde proje başarısının ±%20 sapmayla %76 oranında doğru tahmin edebildiği görülmüştür Risk management is one of the most important processes in Project management that directly affects the success of the project. By determining the common characteristics of occurred risks in past projects, and by creating a smart risk model, a project's success can be estimated at the early stages of the project. Due to this objective, in recent years, project success forecasting and risk evaluation studies have a significant increase. Hence, in this thesis study, primarily, risk management in software projects and risk evaluation methods for the past studies are inspected.In this thesis work, the data for evaluating smart forecasting model is used from software projects that were developed in a telecommunication company between 2007 and 2014. Since the changes due to the competition in telecommunication sector and the fast evolution of telecommunication technology, the risk management in software projects is becoming vital.Using clustering and classification algorithms, the relationship between the common characteristics of the given application data in software projects and the risks are defined. Referring to this relationship, a fuzzy logic model is created to forecast just at the beginning how a similar project will end. When predefined project factors are used, the project success is assessed with two different scales such as %76 ratio - %20 deviation. 126

Günümüzde asenkron motorlar (ASM) endüstriyel uygulamalarda geniş bir kullanım alanına sahiptirler. Bu durum ASM' lerin farklı hızlarda çalıştırılması ihtiyacını doğurmuştur. ASM' nin hızı farklı denetleyici türleri ile kontrol edilebilmektedir. Matematiksel modeli iyi tanımlanamamış, doğrusal ve kesin olmayan sistemlerin kontrolünde PI ve PID gibi klasik denetleyicilerin performansı düşüktür. Bulanık mantık (BM), yapay sinir ağı (YSA) veya sinirsel bulanık denetleyiciler ile bu tip sistemlerin kontrolü daha başarılıdır.Bu çalışmada PI, PID, BM, YSA ve sinirsel bulanık denetleyiciler ile evirici temelli asenkron motorun hız kontrolü için, simülatör programı hazırlanmıştır. Hazırlanan simülatör Visual Studio 2010 IDE' sinde WPF alt yapısı kullanılarak, C# programlama dili ile yazılmıştır. Simülatör, esnek bir yapıya ve grafiksel bir ara yüze sahiptir. Hazırlanan simülatör ile ASM' nin, eviricinin ve denetleyicilerin parametreleri değiştirilerek sistemin farklı çalışma durumlarındaki tepkisi grafikler yardımıyla izlenebilmektedir. Induction motors have currently a wide usage in industrial applications. This situation required induction motors to running at different speeds. Speed control of induction motors can be controlled with different types of controller. Performances of conventional control methods such as PI and PID in controlling non-linear and non-precise systems whose mathematical model is not well defined are poorer. Control of such systems by using fuzzy logic, atrifical neural network or neuro fuzzy controller is more successful.In this study, a simulator software for speed control of inverter based induction motors with PI, PID, fuzzy logic, artificial neural network and neuro fuzzy controllers is developed. This simulator was written using the C# programming language based on WPF in Visual Studio 2010 environment. The simulator has a flexible structure and graphical user interface. It is possible to monitor induction motors reactions by graphs under different operation conditions by changing the motor, inverter and controller parameters of the driver easily. 117

Yüksek binaların sayısının artmasıyla yüksek seviyeli asansör kontrol sistemleri önem kazanmıştır. Artan bina nüfusuna cevap vermek ve yüksek taşıma kapasitesine ulaşmak için birden fazla kabine ihtiyaç doğmuştur. Bu kabinlerin verimli bir biçimde çalışması ve kabinler arasında koordinasyonun sağlanması için grup kontrol algoritmaları geliştirilmiştir. Grup asansör kontrol sistemleri bir binadaki yolcuları verimli bir şekilde taşımak için üç veya daha fazla kabini yöneten sistemlerdir. Bu sistemlerin temel amacı, bir çağrı oluştuğunda o çağrıya cevap verecek uygun kabinin seçilmesidir. Bu seçim esnasında sistemin birçok parametreyi göz önüne alması gerekir. Bunlar arasında yolcuların katta bekleme süresini ve bir kattan diğerine gidiş süresini azaltmak, her katta hizmet temin etmek ve taşıma kapasitesini mümkün olduğunca yüksek tutmak sayılabilir. Günümüzde akıllı yöntemlerden pratikte en yaygın olarak kullanılanı bulanık mantıktır. Grup asansör sistemini bulanık mantık denetleyicileri ile tasarlamak bu alanda birçok fayda sağlamaktadır. Bunlardan en önde geleni ise maksimum sayıda insanı minimum bekleme zamanında istedikleri katlara ulaştırılması ve enerji tasarrufunun sağlanmasıdır. Geliştirilen sistem, farklı koşullardaki trafik durumuna göre kendini ayarlayarak istenilen performansa ulaşabilmektedir. Çalışmamız, Bulanık Mantık grup asansör kontrol modeline yeni değişiklikler yaparak performans seviyesini optimal çözüme bir adım daha yaklaştırmaktadır. Uzman kural tabanını esas alan BM denetleyiciler sayesinde, ciddi farklıklar içeren trafik saatleri sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmaya dayanarak daha spesifik BM her sınıf model için gerçekleştirilir. Sistem, kontrol mekanizmasında maksimum kabin hızı buna karşılık minimum güç tüketimini hedeflemektedir, The increasing in the number of the high buildings makes the control system for these buildings also being more important. The need for the group cars in one elevator come from high transportation capacity and the increasing of the passengers numbers. The group control algorithms developed to make those cars work efficiently and with coordinate between themselves. Group elevator control systems is those systems who manage the transportation of the passengers in three or more cars in efficiently way. The basic purpose of the system is when an hall call received try to choose the most suitable car to serve that hall call. There are many parameters must take into account by the system during this choosing. The waiting time for the passengers in a floor, to go from one floor to another, serve every floor and make the transportation capacity as much as possible are some of these parameters. Nowadays fuzzy logic becomes one of the most intelligent method that used in practice. Designing the elevator group control system by using fuzzy logic have many advantages, one of the most important between them is to arrive most passengers to the floors they want in minimum time and achieving energy consumption. The system has been developed can be adapted to different traffic condition to reach the needed performance. In this thesis, by making some different on available fuzzy logic group elevator control system modeling, the level of the performance close one step to the optimal solution. By using expert fuzzy rule base controller, traffic hours that have big differences can be classified. Based on this classification a specific fuzzy logic model builds for each mode. Thus the system control will reach to maximum car speed with minimum energy consumption.

YÖK Tez ID: 389593 Bu çalışmada, ölçme değerlendirme faaliyetlerinin en büyük sınırlılıklarından biri olan bireysel farklılıkların önüne geçmek için C# programında Bulanık Mantık alt yapısı kullanılarak Akıllı Sınav Sistemi yazılımı geliştirilmiştir. Geliştirilen yazılımın çalışması, Kırşehir eğitim bölgesinden, 8. sınıfta okuyan ve 2013 yılında Seviye Belirleme Sınavına (SBS) girecek olan farklı bilgi seviyelerine sahip 10 öğrenci üzerinde test edilmiştir. Sistemin veritabanında ki sorulardan rastgele seçilen 5 üniteden toplam 40 soruluk Seviye Tespit Sınavı (STS) oluşturulmuş ve öğrencilere uygulanmıştır. Her ünitenin ayrı ayrı değerlendirildiği sistemde, değerlendirilen ünitede ki sorulara, öğrencilerin vermiş oldukları doğru cevap sayıları, sınava katılan grubun o ünitede ki doğru cevap sayılarının ortalamaları ve öğrencilerin geçmiş yıllarda ki matematik ders notları, bulanık mantık sistemine sokulmuş, öğrencilerin o ünitede ki öğrenme yüzdeleri belirlenmiştir. Belirlenen öğrenme yüzdelerine göre öğrenci seviyelerine uygun yeni sınavlar oluşturulmuş olup, oluşturulan sistem ile öğrencilerin seviyelerine uygun sorularla karşılaştırılmasıyla sürekli bir gelişim sürecinin sağlanması amaçlanmıştır. Öğrencilerin kendi seviyelerindeki sorularla test edilmesi sonucunda belirgin başarı artışı olduğu ve derse karşı güdülenme düzeylerinin arttığı gözlemlenmiştir. In this study, in order to avoid individual differences one of the biggest limitations of measurement and evaluation activities, C # program using Fuzzy Logic Performance Enhancing Software software has been developed infrastructure. Operation of the developed software, Kırşehir training area, 8 studying in class and this year Placement Examination (SBS) which will be tested on 10 students of different knowledge levels. Questions randomly selected from the database system of a total of 40 questions from unit 5, Level Examination (STS) was created and was applied to students. Each unit is individually assessed system, questions that assessed the unit, students are given the number of correct answers, participated in the examination of the group, the mean number of correct answers is that unit and in the past years the students of mathematics lecture notes , lured to fuzzy logic system that unit was determined that the percentage of students learning. Determined according to the percentage of learning, students created new exams appropriate to their level. Created by the system, by comparing the level of students appropriate questions intended to ensure a continuous improvement process. As a result of questions to test the students' levels of that the increase in the apparent success and observed increase in the level of motivation towards the course.

İnsan düşünce sistemin iki temel özelliği vardır. Bunlardan birincisi belirsiz, kesin olmayan ve eksik bilgilerin bulunduğu ortamlarda sözel düşünme ve muhakeme yeteneği ile makul kararlar verebilmesi, ikincisi de herhangi bir ölçüm veya hesaplama yapmadan edindiği tecrübe ve gözlemleri kullanarak fiziksel ve zihinsel işlemleri yerine getirebilmesidir. İşte bu iki özelliği formülize etmeye odaklanan yöntem Bulanık Mantık olarak adlandırılır. Bulanık mantık kullanılarak modellenmiş sistemlere de Bulanık Sistemler ismi verilir. Bulanık sistemler; esnek yapısı sayesinde kesin olmayan verileri, belirsizlik ve olasılık durumlarını, karmaşık ve doğrusal olmayan fonksiyonları, dilsel değişkenler kullanarak anlaşılması kolay bir biçimde modeller. Ancak, sistemin modellenmesinden önce, bulanık sistemlere ait çeşitli parametrelerin tespit edilmesi gerekir. Bu aşamada konu üzerinde uzmanlaşmış kişilerin fikir ve tecrübelerinden faydalanılması gerekir ama bir uzman görüşüne ulaşmak her zaman mümkün olmayabilir, mümkün olduğunda da uzmandan çok büyük ve dinamik yapıda olan bir veri kümesinden bu parametreleri doğru şekilde tespit etmesini beklemek zordur. Bu yüzden öğrenme yeteneği olan algoritmalar kullanılarak, gerçek dünya verilerinden bulanık sistem parametrelerinin tespit edilmesi araştırmacıların ilgisini çeken bir konu olmuştur. Bu tez çalışmasında, evrimsel algoritmalardan yapay bağışıklık sistemi (YBS) algoritmalarının öğrenme yeteneğinden faydalanılarak sistem parametrelerinin gerçek dünya verilerinden tespit edildiği, verimli ve yorumlanabilirliği yüksek bulanık sistemler tasarlanması üzerinde çalışılmıştır. Bunun için bulanık mantığın çekirdeğinde yer alan derecelendirme ve taneciklendirme (D/T) kavramlarının üzerinde durulmuştur. Tezin ilk bölümünde, bulanık üyelik fonksiyonlarına (ÜF) ait en uygun taban uzunluklarının tespiti yapılmıştır. Üyelik fonksiyonunun taban uzunluğu değiştikçe, bireylerin o kümeye olan aitlik dereceleri de değiştiği için bu süreç derecelendirme işlemine karşılık gelmektedir. Diğer bir deyişle, bir bireyin her hangi bir bulanık kümeye olan aitliğinin en uygun derecesinin tespit edilmesi bir optimizasyon problemi olarak ele alınmış ve çözümü için YBS tabanlı bir algoritma olan CLONALG?nin kullanılması önerilmiştir. Önerilen yöntem, tek girişli/çıkışlı ve çok girişli/çıkışlı iki bulanık sistem örneği üzerine tatbik edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, popüler bir evrimsel algoritma olan genetik algoritma kullanılarak elde edilen sonuçlar ile istatistikî olarak kıyaslanmış ve önerilen yöntemin daha avantajlı olduğu gösterilmiştir. Tezin ikinci aşamasında, ilk olarak her bir niteliğin kaç üyelik fonksiyonuna sahip olması gerektiğinin ve ÜF?larının başlangıç yerleşim yerlerinin bulunması için önerilen Siluet küme Doğrulama indeksi ve k-ortalama tabanlı (SDko) yeni bir ön işlem algoritması tanıtılmıştır. Bu önişlem adımı sayesinde taneciklendirme işlemi için gerekli olan ön bilgiler uzman yardımı olmaksızın eğitim verisi kullanılarak elde edilmiştir. Daha sonra, bulanık tanecikleri derecelendirmesinin yanı sıra dinamik şekilde kural tabanını da optimize edebilen yeni bir algoritma önerilmiştir. GYAopt-aiNet ismi verilen bu algoritma (Geliştirilmiş ve memetic algoritmanın Yerel Arama stratejisiyle birleştirilmiş opt-aiNet), yapay bağışıklık tabanlı opt-aiNet algoritmasının tez çalışması esnasında tespit edilen eksikliklerinin giderilerek elde edilmiş olan versiyonuna, Memetik algoritmanın yerel arama mekanizmasının eklenmesi ile oluşturulmuştur. Böylece, opt-aiNet algoritmasının hiper mutasyon ve baskılama mekanizmalarında yapılan değişiklikler ile iyileştirilen genel arama yeteneği, Memetik algoritmanın yerel arama stratejisi ile tamamlanmış ve bu mekanizmalar sayesinde optimum sonuca daha doğru şekilde ulaşılması sağlanmıştır. Önerilen yöntemler, özel bir bulanık mantık sistem türü olan bulanık sınıflandırıcı tasarlamak için kullanılmıştır. Sunulan yaklaşım, 20 farklı sınıflandırma veri kümesi üzerinde test edilmiş ve sonuçlar 22 farklı sınıflandırma yöntemi ile kıyaslanmıştır. Sonuçlar, üç kez tekrarlanan 10 çapraz doğrulama yönteminden gelen sınıflandırma doğruluklarının ortalaması alınarak elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlar istatistikî olarak kıyaslanmış ve GYAopt-aiNet algoritmasının, bulanık sınıflandırıcı tasarım problemi için diğer algoritmalara göre daha makul, kabul edilebilir ve başarılı sonuçlar ürettiği gösterilmiştir., The human thought system has two main remarkable capabilities. First of these capability is that to make reasonable decisions in an environment of imprecision, uncertainty, incompleteness of information and second, the capability to perform a wide variety of physical and mental tasks without any measurements and any computations. Fuzzy logic is a method that tries to formalize these human capabilities and the systems which are modelled using fuzzy logic are called Fuzzy Systems. The fuzzy systems could model imprecise information, partiality of truth and partiality of possibility situations, complex and nonlinear functions using linguistic variables via their flexible structures. Before the fuzzy systems are designed, some parameters about systems must be determined. Experiences and opinions of an expert could be used in this stage because the fuzzy systems could not be learned its parameters by itself. However, it is not always possible to reach opinion of an expert or an expert couldn?t detect the value of parameters correctly. Because of that, learning of the system parameters from the real world data using evolutionary algorithms becomes a popular research area. In this thesis, we study on detecting the parameters of the fuzzy system from real world data to design efficient and interpretable systems using the learning capability of artificial immune system algorithm. For this, we used the graduation and granulation concepts that are placed in the core of fuzzy logic. In the first part of the thesis, determining the most suitable base lengths of the fuzzy membership functions was made. While the base lengths of the fuzzy membership functions changes, the graduation degree of the individual also changes. In other words, graduation process was realised. This process could be thought as an optimization problem and CLONALG algorithm, one of the most popular artificial immune system algorithms, was used to solve it. The proposed method was applied to two different fuzzy system examples. One of them is single input single output fuzzy system and the other is multi input multi output fuzzy system. This optimization problem also solved using genetic algorithm. The obtained results from these algorithms were compared statistically and it was showed that the proposed method is more advantageous to solve this problem. In the second part of the thesis, firstly a new preprocesses algorithm called SPP (Silhouette cluster validity index aided Pre-Process step via k-means clustering algorithm) was introduced to determine the number of membership functions and their initial boundaries. The prior knowledge needed for granulation process was acquired by the SPP algorithm without the help of an expert person. Then, Mopt-aiNetLS (Modified version of opt-aiNet combined with Local Search strategy of memetic algorithm) algorithm was proposed to graduate the fuzzy granules as well as to optimize the fuzzy rule base dynamically. The Mopt-aiNetLS was the combination of the memetic algorithm and modified version of the opt-aiNet algorithm, in which some changes were made in the suppression and hypermutation mechanisms of the original opt-aiNet algorithm. These two new mechanisms were called as Intelligent Suppression Mechanism and Adaptive Hypermutation Operator. Combining the modified version of opt-aiNet with the local search strategy of memetic algorithms improve the accuracy of the classification rate. An effective search process was realised by the Mopt-aiNetLS, because the global search capability of opt-aiNet was complemented by the local search strategy of the memetic algorithm. The proposed algorithms were used to design a fuzzy classifierier that is a special case of fuzzy systems. In order to test the performance of this new approach, 20 different well-known classification dataset benchmark problems from the UCI dataset were used. The average 3x10 cross-fold validation results obtained from these datasets are presented and compared with the results of 22 different classification algorithms reported in the literature. The Wilcoxon Signed-Rank Test was also used for statistical comparisons. The obtained results demonstrate the effectiveness of the proposed approach.

Bu çalışmada, günümüz teknolojisinde önemli bir yere sahip olan tekerlek içi sabit mıknatıslı fırçasız doğru akım motoru (TİSMFDAM) için tip - 2 bulanık mantık kontrollü bir sürücü sistemi tasarlanmış ve gerçekleştirilmiştir. Bir fırçasız doğru akım motoru olan TİSMFDAM, direk sürüş tekniğini sağlayan jant içine gömülmüş yapısıyla tekerlek içi motor olarak adlandırılmaktadır. TİSMFDAM karakterleri gereği kalkış anında yüksek tork üreterek aşırı akım tüketimine ve sarsıntıya neden olmaktadır. Hem sürücü ve besleyici sistemlerin güvenliği hem de sarsıntısız bir sürüş için bu durumun önlenmesi şarttır. Bu sistem ile TİSMFDAM'nun kalkış anında yüksek akım çekerek sarsıntı ve sürücü sistemler üzerinde zarara neden olmasının önüne geçilmektedir. Batarya ömrü uzatılması ve yük altında aşırı akımdan dolayı motorun bozularak süresinden önce yenilenmesinin önlenmesi sağlanmaktadır. Geliştirilen sürücü PID (Proportional Integral Derivative), bulanık mantık ve tip ? 2 bulanık mantık yöntemleri kullanılarak yüksüz, yarım yük ve tam yük altında üç farklı hızda test edilmiştir. Testler sonucunda geliştirilen sürücü sistemi TİSMFDAM'nun kalkış anındaki akımını sınırlandırılarak yumuşak kalkış ve güvenli sürüş sağlanmaktadır. In this study, a driver system have been designed and implemented for hub motors which have an important role in today's technology. Hub motor, that is actually a brushless direct current motor, is also named as in wheel motor because of its embedded structure into the rim which ensures direct drive technique. Hub motor, because of its characteristic, produces high torque at the start time. High torque causes concussion and high power consumption. This situation has to be prevented for both the security of the driver and supply systems and a smooth drive. With the developed driver system, harms of the hub motor on driver and supply systems and concussion at start time have been prevented. The developed driver system has been tested under various conditions by using PID, fuzzy logic and type ? 2 fuzzy logic methods. As a result of the tests, success of the developed driver system has been proved. A smooth and safe drive ensured by limiting the current at the start time. 96

Asenkron motorlar (ASM) endüstride yaygın olarak kullanılmaktadırlar. ASM'lerin hız denetiminde genellikle dolaylı alan yönlendirmeli kontrol yöntemi tercih edilmektedir. Bu kontrol yönteminde değişkenlerin doğru bir şekilde bilinmesi gerekmektedir. Sisteme ait değişkenler matematiksel modelleme yapılabilecek kesinlikte bilinmeyebilir veya bu değişkenler zaman içinde değişiklik gösterebilir. Sistemlerin denetiminde, oransal-integral (PI) gibi klasik denetleyicinin performansı düşük olduğundan dolayı bulanık mantık (BM) ve genetik algoritma (GA) tasarım yöntemleri kullanılmaktadır. BM denetleyici yönteminde tasarım işlemi uzun zaman almakla beraber, denetleyici performansı uzman bilgisi ile sınırlı kalmaktadır. Bu yüzden BM denetleyici yapısı GA kullanılarak denetleyici performansı için en uygun çözüm sağlanmaktadır.Bu çalışmada, genetik tabanlı bulanık mantık (GABM) denetleyicisi ile bağlaşık indüktörlü üç-seviyeli evirici temelli bir ASM'nin hız denetimi için, simülasyon yazılım programı hazırlanmıştır. Hazırlanan simülasyon yazılım programı Microsoft Visual Studio 2012 IDE'sinde Windows Presentation Foundation (WPF) alt yapısı kullanılarak, C# programlama dili ile yazılmıştır. Simülasyon yazılım programı, esnek bir yapıya ve grafiksel tabanlı bir arayüze sahiptir. Yapılan arayüz ile ASM'nin, eviricinin ve denetleyicinin parametreleri değiştirilerek sistemin farklı çalışma durumlarındaki tepkisi grafikler aracılığıyla izlenebilmektedir.Anahtar Kelimeler: ASM, üç-seviyeli evirici, bağlaşık indüktör, uzay vektör, darbe genişlik modülasyonu(DGM), BM, GABM. The induction motors (IM) are widely used in industry. Indirect field oriented control method is generally preferred at speed control of IM. The variables are necessary to know correctly in control method. Variables of the system, have done Mathematical modeling may not known definitely or these variables may change over time. Fuzzy logic (FL) and genetic algorithms (GA) desing methods are used because of classic controllers performance such proportional-integral (PI) at system controllers. Although design process is taken a long time at the method of FL controller, the performance of controller is limited by the expert knowledge. Therefore, the structure of the FL controller using GA provides the best solution for the performance of the controller.In this study, the simulation software program is prepared for IM speed control with coupled inductors and three-level inverter with genetic based fuzzy logic (GAFL) controller. Have prepared simulation software program is written with C# programming language, using the infrastructure of Windows Presentation Foundation (WPF) at Microsoft Visual Studio 2012 IDE. Simulation software program has a flexible structure and the graphical based interface. By changing the IM interface, inverter and controller parameters with created interface, system response can be monitored by means of graphics at different working situations.Keywords: IM, three-level inverter, coupled inductors, space vector, pulse width modulation (PWM), FL, GAFL. 132

Bu çalışmada, tekerlek içi sabit mıknatıslı fırçasız doğru akım motorlarının (TSMFDAM) kontrolü bulanık mantık denetleyicisi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. TSMFDAM'yi sürmek için 3 fazlı evirici tasarlanmıştır. Evirici devre bulanık mantık denetleyicisi tarafından denetlenmektedir. TSMFDAM'in içerisine yerleştirilmiş olan manyetik sensörlerden rotor konumu ve devir bilgisi okunmaktadır. Rotor konumuna göre TSMFDAM'nin hangi fazının tetikleneceği belirlenmektedir. Devirde oluşan hata ve hatanın değişimi bilgileri bulanık mantık denetleyicinin giriş bilgisi olarak kullanılmaktadır.Tasarlanan bulanık mantık denetimli devre ile motorun hızı istenilen referans değere ayarlanabilmektedir. Hazırlanan test düzeneğinde motor akımı, gerilimi ve gücü ölçülerek, PID (Proportional-Integral-Derivative) ve bulanık mantık denetleyicilerin performansları karşılaştırılmıştır. In this study the control of in-wheel which is a permanent magnet brushless direct current motors with fuzzy logic is conducted. Three phase inverters are designed to permanent magnet brushless direct current motors. The inverter circuit is controlled by a fuzzy logic controller. Rotor position and revolution is read with magnetic sensors located in this motor. Based on rotor position, it is determined that phases of the motor will be triggered. Speed error and change of error data is used as input parameters for fuzzy logic controller.By means of the fuzzy logic controlled circuit, the speed of the motor can be set to reference value. In the realized test setup, the performance of PID and fuzzy logic controller is compared while being measured current, voltage and power of the motor. 92

ÖZETBULANIK KARAR VERME YÖNTEMLERİ İLE DENİZEL ORTAMLAR İÇİN MALZEME SEÇİMİBu tez çalışmasında, bulanık mantık yaklaşımının malzeme seçimi için kullanımı incelenmiş, bulanık ortamlarda karar vermede yararlanılan Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ve Bulanık İdeal Çözüm Benzerliği Tercih Sıralaması Tekniği (TOPSIS) yöntemleri kullanılarak denizel ortamlar için malzeme seçilmesine yönelik bir model oluşturularak, her iki yöntem için ayrı yazılımlar geliştirilmiş ve örnek uygulamalara yer verilmiştir. Uygulama, denizel ortamlarda kullanılacak en ideal malzemeyi seçmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla, bir uzman kişi tarafından, karar kriterleri ve bu karar kriterlerine göre alternatif malzemeler dilsel değişkenler ile değerlendirilmiştir. Değerlendirmelerde elde edilen veriler üçgen bulanık sayılara dönüştürülerek Bulanık AHP ile Bulanık TOPSIS yöntemlerinin algoritmasında kullanılmıştır. Alternatif malzemeler, hesaplanan skorlara göre sıralanmıştır.Çalışmada korozyon direnci, maliyet, mekanik özellik ve işlenebilirlik olmak üzere dört ana kriter ve mekanik özellik ana kriteri altında; akma mukavemeti, çekme mukavemeti, sertlik ve uzama olmak üzere dört alt kriter belirlenmiştir. Çoklu kritere dayalı bu bulanık mantık yaklaşımıyla; denizel ortamlar için malzeme seçimi modeli oluşturulmuştur. Bu amaçla Visual C# programlama dilinde çoklu kritere dayalı bulanık mantık yaklaşımıyla malzeme seçimi yazılımı geliştirilmiş ve yazılım kullanıcıya alanlarla ilgili kriter ağılıklarını belli bir kurala göre değiştirme olanağı sağlamıştır. Yazılımın esnek yapısı sayesinde farklı kriter değerlendirmeleri ile farklı alanlar için seçim yapma olanağı sunulmuştur. Sonuç olarak, dilsel değişkenler yardımıyla değerlemelerin yapıldığı Bulanık AHP ve Bulanık TOPSIS yöntemleri kullanılarak daha doğru ve etkin kararı vermek mümkün olabilmektedir. Çalışma ayrıca Bulanık AHP ve Bulanık TOPSIS yöntemlerinin birbirine alternatif olarak kabul edilebileceğini ve malzeme seçiminde oldukça kullanışlı bir yöntem olduğunu ortaya koymuşturABSTRACTMATERIAL SELECTION FOR MARINE ENVIRONMENTS BY FUZZY DECISION METHODSIn this study, the use of fuzzy logic approach to material selection is examined, decision-making in fuzzy environments utilized by using Fuzzy Analytic Hierarchy Process (AHP) and Fuzzy Technique for Order Performance by Similarity to Ideal Solution (TOPSIS) methods by creating a model for the selection of materials for marine environments and sample applications developed each software are included. The application aims at selecting the best material used in marine environments. For this purpose, decision criteria and alternative materials according to this decision were evaluated by an expert person with the help of linguistic variables. Data gained from these evaluations were transformed to triangular fuzzy numbers and used in Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSIS methods’ algorithm. Alternative materials, were ranked from the best to the worst with respect to the calculated scores.In this study, four main criteria (corrosion resistance, cost, mechanical properties and workability) and under the main criterion of mechanical properties four sub criteria (yield strength, tensile strength, hardness and elongation) were determined. A model of material selection for marine environments was developed by this fuzzy logic approach based on this multi-criteria. For this purpose, material selection programme software was developed by the fuzzy logic based on multi-criteria, in the programming language Visual C # and the software supplies the users the oportunity to change the field related criteria weights according to a definite rule. Owing to the flexible structure of the software, choice facility for different fields is presented with different benchmark reviews.In conclusion, it is possible to give a more accurate and efficient decision by using Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSIS methods that assess linguistic variables. The study also shows that Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSIS methods could be considered as an alternative to each other and could be rather useful method for material selection.

ÖZETBULANIK KARAR VERME SÜREÇLERİNDE GERİ BİLDİRİM VE MİKRO ÖĞRETİM UYGULAMASIBu tez çalışmasında, bulanık mantık ve grup karar destek sistemleri yaklaşımlarının performans değerlendirme ve geribildirim verme işlemlerindeki kullanımı incelenmiştir. Eğitim fakültelerinde öğrenim gören aday öğretmenlerin mikro öğretim uygulamalarına ilişkin performanslarını değerlendiren, zayıf ve güçlü yönlerini raporlayan geribildirim uzman sistemi oluşturulmuştur. Oluşturulan bulanık karar destek sistem modeli web tabanlı, kullanımı kolay, esnek, değiştirilebilir kural tabanına sahip ve çok amaçlı kullanımı destekler şekilde tasarlanmıştır. Tasarlanan yazılım çeşitli örnek değerlendirmeler için kullanılarak test edilmiştir. Giriş bölümünde, öğretmenin eğitim ve öğretimdeki yeri ve önemi üzerinde durulmuş, performans değerlendirmede bulanık mantık ve grup karar destek sistemleri yaklaşımlarının kullanım sebepleri, gereksinimleri ve nedenleri ortaya konularak çalışmanın amacı açık bir şekilde ifade edilmiştir. İkinci bölümde, bilgi tabanlı sistemler olan uzman sistemler, bulanık mantık yaklaşımı ve grup karar destek sistemleri yaklaşımı detaylı olarak incelenmiş, bu yaklaşımlar ve mikro öğretim ile ilgili yurt içi ve yurt dışında yapılan çalışmalara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, mikro öğretim uygulamaları için önerilen bulanık mantık karar destek sistem modeli anlatılmıştır. Performans değerlendirmenin ve performans değerlendirmede geribildirimin önemi ile aday öğretmenlerin değerlendirilmesinde kullanılabilirliği açıklanmıştır. Aday öğretmenlerin mikro öğretim uygulamalarındaki performanslarının değerlendirmesinde kullanılmasına yönelik önerilen yöntem ve geliştirilen web tabanlı yazılım anlatılmıştır. Bulanık mantık yaklaşımından faydalanarak oluşturulan yazılım kullanılarak aday öğretmenlerin mikro öğretim uygulamasındaki performanslarının değerlendirmesine yönelik örnek uygulamalara yer verilmiştir.Dördüncü bölümde, tez çalışmasından elde edilen sonuçlara yer verilmiştir. Beşinci bölümde, tez hakkındaki son değerlendirmeler ve önerilere yer verilmiştir. ABSTRACTFEEDBACK IN FUZZY DECISION-MAKING PROCESSES AND MICRO TEACHING APPLICATIONIn this study, use of fuzzy logic and group decision support systems approaches in performance assessment and feedback process have been explored. Feedback Based Expert System aiming to assess performance of micro teaching practices and reporting weak / strong points of trainee teachers is designed. Fuzzy Decision Support System model is designed in a way to support multi-purpose use with web based, user-friendly, flexible and changing rule base. The software designed was tested with variety of sample evaluations.The introduction section focuses on the importance of teachers’ role in education and teaching. It also emphasizes the aim of study by presenting the reasons and the need for use of fuzzy logic and group decision support system approach in performance evaluation. In second section, expert systems, fuzzy logic and group decision support system approaches, which are data-based systems, are analyzed in detailed. Many foreign and domestic studies about these approaches and micro-teaching are referenced and adressed.In the third section, the fuzzy logic decision support system model proposed for micro teaching practices is described. The importance of performance evaluation, the importance of feedback in performance evaluation and the availability of trainee teachers’ assessment are described. The proposed method and developed web-based software to be used for evaluation of trainee teachers' performance in micro teaching practices are explained. Sample applications using evaluation of trainee teachers' performance in micro teaching practices are also included in this section.With reference to the results of this study, the advantages of use of fuzzy logic in assessment have been discussed in the fourth chapter. Finally, the fifth chapter deals with pedagogical implications and makes suggestions for further studies.

Orman yangınları, ekolojik olduğu kadar ekonomik zararlar da veren, çoğu zaman insan hayatını tehdit eden çevresel sorunlardır. Bu çalışmada, daha önce gerçekleşmiş orman yangını kayıtlarındaki ortamın mevcut coğrafi koşulları, yangının çıktığı gün ve saat ile sıcaklık, nem, rüzgar hızı gibi meteorolojik verileri ve yangın bölgesindeki ağaç türleri ile birim alandaki ağaç sayıları gibi parametreler kullanılarak çıkması muhtemel orman yangınlarında beklenen kayıplar tahmin edilmiştir. Çalışmada elde edilen çıktı ise yangın sonucunda kaybedilen yani yanan alan olmuştur. Buna göre, bir orman yangınının çevreyi nasıl etkileyeceği önceden tahmin edilmeye çalışılmış, ilgili yangınla mücadelede kaynak yönetiminin yapılması konusunda yol gösterici olmaya çalışılmıştır. Kullanılan veri kümesi, Türkiye Cumhuriyeti Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü’nden elde edilmiştir. Veri kümesi, 2000-2009 yılları arasında Türkiye genelinde meydana gelen toplam 10.597 adet orman yangını kaydını içermektedir. Çalışma kapsamında verilerin düzenlenmesi aşamasında, girdi parametreleri için farklı bulanık modeller oluşturulmuş, yapılan testlerde çok katmanlı algılayıcı ağları ve merkezcil tabanlı fonksiyon ağları ile birlikte bulanık mantık kullanılmış, temel bileşenler analizi ile girdi parametreleri yeniden düzenlenerek test sonuçlarındaki iyileşmeler gözlemlenmeye çalışılmıştır. Güvenilir bir tahmin modeli oluşturmak için farklı çıktılar analiz edilmiştir. Ortalama hata karesi 53,68 hektar², ortalama mutlak hata 3,36 hektar, ortalama mutlak oransal hata %51, ortalama hata karesinin kökü RMSE 7,33 hektar, bulanık mantık kullanımında ise en iyi toplam doğru tahmin oranı %99,94 ve grup bazında en iyi ortalama doğruluk değeri %65,63 olarak elde edilmiştir., Forest fires are environmental issues that create economic problems as well as ecological damage. In this study, the loss due to the possible forest fire was estimated by using the records of previously occurred forest fire parameters like geographical conditions of the existing environment, day and hour when the fire broke out, meteorological data like temperature, humidity and wind speed, and type of trees and number of trees in unit area. The estimated output of this study is the lost area due to the fire. With reference to this output, an analysis about how a forest fire affects the environment was studied and a guideline for providing the proper resource management of fire fighting was aimed. The data used in this analysis was obtained from the Department of Forestry, a section of the Ministry of Forestry and Water Affairs in Turkey. This data set consists of 10.597 forest fire records which belong to the years between 2000 and 2009. During the organization of data, different fuzzy models were created for input parameters. The tests were implemented by using Multilayer Perceptron, Radial Basis Function Networks (RBFN), Support Vector Machines (SVM) and fuzzy logic. In order to observe improvements in the test results, input parameters were reorganized by using Principal Component Analysis (PCA). To create a reliable prediction model different outputs were analyzed. As a result, for performance measurement values were obtained as MSE 53,68 hectare², MAE 3,36 hectare, MAPE 51%, RMSE 7,33 hectare. From fuzzy logic experiments, the best total estimate rate was calculated as 99,94% and the best average accuracy value for fuzzy groups was obtained as 65,63%.

Bu çalışmada, bulanık mantık ile ağaç malzeme yanma performansının izlenmesi gerçekleştirilmektedir. Ağaç malzemenin yanma özellikleri konusunda farklı yanma düzenekleriyle birçok çalışma yapılmaktadır. Günümüzde ağaç malzeme yanma düzenekleri gelişen teknoloji ve artan isteklere cevap verememektedir. Bilgisayar destekli yanma düzeneği tasarlanarak geliştirilen kullanıcı arayüzlü yazılım ile yanma performansının izlenmesi sağlanmıştır. Yanma sonucu elde edilen ölçümlerin ve yanma sürecinin en hassas şekilde izlenmesi bilgisayar üzerinde gerçek zamanlı olarak gerçekleştirilmektedir. Ağaç malzeme yanma düzeneğinde ölçme kaynaklı hatalar en aza indirilmektedir. Bu sistem ile yanma sonucu ölçülen parametreler üzerinde daha hızlı işlemler yapılabilmektedir. Yanma işlemi boyunca ölçülen veriler kullanılarak bulanık mantık ile deney performansı tespit edilmekte ve oluşan hatalar kullanıcı arayüzlü yazılımla kullanıcıya belirtilmektedir. Yanma süresince uzman kişinin fark edemediği beklenmeyen durumlar bu sistem sayesinde rahatlıkla tespit edilebilmektedir. Gerçekleştirilen bilgisayar destekli yanma sisteminin veri kayıplarını önlediği, hassas ölçümlerle daha iyi sonuçlar verdiği gözlemlenmektedir. Deney tekrarı azaltıldığı için zaman, iş ve enerji tasarrufu sağlanmaktadır. Sistem bu özellikleri ile ağaç malzeme yanma Ar-Ge merkezlerinde, bu konudaki akademik çalışmalarda ve bu alanda üretim yapan firmalarda rahatlıkla kullanılabilir. In this study, monitoring of wooden material combustion performance with fuzzy logic has been realized. Many studies have been made on the combustion properties of wooden material with different combustion mechanisms. Today, wooden material combustion mechanisms do not meet the needs of developing technology and increasing demands. Computer-aided combustion mechanism was designed and performance of combustion was monitored via user interface software developed by the researcher. The most accurate monitoring of measurements obtained by the combustion and combustion process has been realized in real time on the computer. Errors occurred as a result of manual measurement are minimized in wooden material combustion mechanism. Operations on parameters that obtained from the result of combustion can be made faster using this system. Test performance was determined with fuzzy logic by using data obtained during the combustion process and errors are reported to the user with user interface software. Unexpected situations that experts could not notice can be determined easily by this system during the combustion. It has been observed that the designed computer-aided combustion system prevents the data-loss and gives better results with sensitive measurements. Since the repetitions of the experiment were reduced, time, work and energy savings are obtained. This system with these features can be used easily at wooden material combustion R&D centers, on the academic studies covering this issue and companies working in this area. 85

Sporun dev bir endüstri olduğu günümüzde yetenekli sporcuların küçük yaşlarda belirlenebilmesi çok önemli hale gelmiştir. Yetenekli sporcuların belirlenmesi genelde ailelerin yönlendirmesi veya tesadüfler sonucunda gerçekleşmektedir. Bu durum, iyi bir sporcu olabilecek bazı bireylerin hiç bu şansı yakalayamamasına sebep olmaktadır. Bu çalışmada, bulanık mantık temelli bir uzman sistem yazılımı geliştirilerek, basketbolda yetenek belirlenmesi değerlendirilmiştir. Bunun için spor uzmanlarının tecrübelerinden faydalanılarak modelleme yapılmıştır. Geliştirilen sistemde kullanılan ölçüm ve testler, her ortamda çok rahatlıkla yapılabilecek şekilde seçilmiş, bu sayede genel taramalar yapılarak yetenekli sporcuların zamanında ve doğru bir şekilde belirlenebilmesi hedeflenmiştir. İnsan düşünce yapısına paralellik gösteren bulanık mantık yönteminin, sporda yetenek belirleme alanında kullanılabilir bir yöntem olduğu ortaya konulmuştur., In today?s world that the sport is a giant industry, identifying talented sportsmen at early ages has become very significant. That identification, however, generally actualizes with the results of family guidance or coincidences. Under the circumstances, some individuals are not able to seize that chance although they would be good sportsmen. In this study, with developing a fuzzy-logic based expert system, identification of basketball talents has been evaluated. For that, modelling was performed taking benefits of sport experts? experiences. Measures and tests used in developed system were selected to be performed contentedly in every environment, and it has been aimed to identify talented sportsmen properly and in a timely manner by courtesy of performing general scanning. The fuzzy-logic system that shows parallelism to structure of human thought has been propounded as an applicable system in terms of identification of talents in the sport.

Son yıllarda bulanık mantık kavramı artık birçok teknoloji alanında daha iyi, basit ve hızlı çözümler sunmasıyla tercih edilmeye başlanmıştır. Bulanık mantığın kullanıldığı alanlardan birisi de iletişim ağ teknolojileridir. Ancak araştırmalar bulanık mantık içeren yöntemlerin ağın değişken durumlarına adapte olmada zaman zaman yetersiz kaldığını göstermiştir. Bu tez ATM (Eşzamansız Aktarım Modu) ağları üzerindeki trafik kontrolü için elverişsiz hale gelen bulanık yöntemlere alternatif bir yol aramak amacını gütmektedir. Yapay sinir ağlarının eğitilebilme özelliğini, bulanık mantığın bilgi tabanlı sözel ifade edebilme özelliği ile birleştirerek daha yüksek performansta bir kontrol mekanizması tasarlanmıştır. Uyarlanabilir sinirsel bulanık modellerini kullanarak öncelikle tek anahtarlı (switch) ağlar üzerinde kanallara iletilebilecek en uygun bit oranına erişilmiştir. Daha sonra ise uyguladığımız tekniği çok anahtarlı üzerinde de uygulayarak gerçeğe yakın bir ATM ağı üzerindeki etkisi incelenmiştir. Geleneksel bulanık modellere göre daha iyi sonuçlar elde edilmiştir. In recent years, the concept of fuzzy logic began to be preferred due to provide better, simpler and faster solutions at a lot of technology areas. Communication network technology is one of areas fuzzy logic used in. However, researches show that fuzzy logic methods are inadequate in adapting to variable situation of networks from time to time. This thesis aims to find an alternative way to inadequate fuzzy logic methods for traffic control of the ATM (Asynchronous Transfer Mode) networks. A higher performance control mechanism was designed with joining training property of artificial neural network and property of knowledge-based expressions linguistic of fuzzy logic. Efficiency of data traffic on communication networks can be increase with adaptive neuro fuzzy logic methods. Firstly, we accessed to optimum bit rate to be able to transmitted over single switch. After that, we applied this technique to multiple switches networks so we examined the effects over nearly real ATM network. Results were better than results of traditional fuzzy methods. 74

Bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle, akıllı kontrol sistemlerinin çözümlenmesindeki ve tasarımındaki engeller aşılarak pek çok yenilikçi araştırmalar yapılmıştır. Bulanık mantık teorisi de Lütfi Zadeh'in 1965 yılındaki bir çalışmasıyla bilim dünyasına tanıtıldıktan sonra bir yandan akıllı kontrol sistemlerinin temelini oluşturmuştur.Teknolojideki gelişim sadece akıllı kontrol sistemlerini etkilemekle kalmamış, geleneksel kontrol yapılarının da tasarımını ve uygulanmasını kolaylaştırmıştır. Bugün Dünya'da en yaygın olarak kullanılan kontrolör tipi geleneksel PID tipi kontrolörlerdir. Ancak, tasarımlarının etkin olarak yapılmaması nedeniyle pek çok kapalı çevrim sürecin verimleri oldukça düşüktür.Akıllı kontrol sistemlerini, geleneksel kontrol yapıları ile birleştirmek mümkündür. Bu alandaki çalışmalar gerek teorik olarak gerekse uygulamalı olarak bu birleşimin iki farklı kontrol stratejisinin avantajlarını bir araya getireceğini göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında, son yıllarda bulanık PID kontrolörler üzerine yapılan araştırmalar ve çalışmalar artmıştır. Bulanık PID kontrolörleri iyi bir tasarımla, bulanık mantık sayesinde daha esnek ve daha dayanıklı PID kontrolörleri anlamına gelmektedir. Bu tip kontrolörlerde tasarım bir noktaya göre yapılabileceği gibi birden fazla noktaya göre de yapılarak serbestlik derecesi arttırılabilir.Tasarım aşaması, yapısal ve ayarlama parametreleri olmak üzere iki ana gruba ayrılabilir. Yapısal parametreler giriş/çıkış birimlerini, dilsel değişkenlerle tanımlanmış üyelik fonksiyonlarını, kuralları, bulanık çıkarım ve durulaştırma mekanizmalarını içerir. Ayarlama parametreleri ise giriş/çıkış ölçekleme çarpanlarından ve üyelik fonksiyonu parametrelerinden oluşmaktadır. Tasarım, bu noktalardan biri ile yapılarak diğerleri bir reçeteye göre ayarlanabileceği gibi birden fazla noktaya göre de yapılabilir. Tasarım aşamasına benzer şekilde bulanık kontrolörlerin etkinliklerin arttırılması eniyileme ya da özayarlama gibi yöntemlerle mümkündür. Özayarlama, bulanık kontrolörün serbest bırakılan bir tasarım noktasının kapalı çevrim sistemin çıkışı, hata işareti, kontrol işareti vb. ile bunların türevlerini, integrallerini girdi olarak alabilen doğrusal ya da doğrusal olmayan bir fonksiyona bağlı olmasıdır. Ayarlama parametrelerinde farklı olarak yapısal parametreler üzerinde ayarlama yapmak mümkündür. Bu tez çalışması, tamamen yenilikçi bir fikir olarak bulanık PID kontrolörleri için çıkarım mekanizmasındaki birleştirme operatörünün çevrimiçi biçimde öz-ayarlanmasını içerir. Böylece, yapısal parametrelerin de ayarlama parametreleri gibi kullanılabileceği gösterilerek, kontrolörün verimliliği arttırılması hedeflenmiştir. Bu çalışmada birleştirme operatörü olarak bir serbest parametreye sahip Gama operatörü kullanılmaktadır. Many innovative researches have been done over analysis and design of intelligent control systems with the rise of computer technology. Also, fuzzy logic is base for the intelligent control system after Lotfi A. Zadeh had introduced in 1965.Design and application of classical control structures are also affected positively. However, it seems improvements on the technology only got design of intelligent control systems developed. Currently, PID controllers are the most commonly used controllers all over the world. Nevertheless, many of closed loop systems have poor performance due to inefficient designs.Merging of intelligent control systems with classical control systems is possible and, literature shows that merging of these two types comes with many advantages. In this aspect, there is an enormous increment of number of studies about fuzzy PID controllers in recent years. Fuzzy PID controllers also can be more flexible and more robust than classical ones with well design.Fuzzy controllers can be classified by three types as direct action, fuzzy gain scheduling and hybrid. Direct action means a controller structure in a closed loop replaced by a fuzzy controller (fuzzy PI, fuzzy PD, fuzzy PID etc.). The other type, fuzzy gain scheduling, includes a conventional controller and also fuzzy mechanism. In this type, fuzzy mechanism tunes the parameters of the conventional controller. Fuzzy hybrid controllers consist of a conventional and a fuzzy controller connected each other by parallel. Outputs of these two controllers are hybridized by using a function doing summation, production or another custom operation. Moreover, fuzzy controllers can be also classified by number of inputs as one, two or three. In this study, two-input direct action fuzzy controller is utilized.The general form of a fuzzy controller includes input/output scaling factors, fuzzification unit, inference mechanism, rule base and defuzzification unit. Scaling factors are used to convert inputs or outputs in order to fit universe of discourse. In general, inputs of the fuzzy controllers are normalized to [-1, 1] invterval. Inputs are converted from real world or simulation environment for this interval. Outputs of the fuzzy controller are scaled in similar to scaling of inputs. Output signal multiplied by a coefficient for fitness of it to closed loop control system. Fuzzification unit consists of linguistic variables and membership functions. Shape of membership functions can vary among many forms as triangular, trapeziodal, gauss-bell, s-shaped, z-shaped etc. Each input has a number of membership functions and those are named by linguistic variables. So, scaled inputs are fuzzified in fuzzification section. Inference mechanism calculates firing strengths for each rule in rule base by using fuzzified inputs and aggregation operation. A mathematical operator merges membership grades of all inputs, and this operation is named as aggregation. Some examples of aggregation operator are maximum, probabilistic OR, product, AND, minimum. Rule base mostly includes if-then rules. There are two types of inference mechanism as Mamdani and Takagi-Sugeno. While Mamdani type has consequences formed as membership functions in rule base, Takagi-Sugeno type has singletons or linear functions. In this study, all used fuzzy mechanisms are based on Takagi-Sugeno, and use the gamma operator, a parameterized operator that is main focus of the study. In defuzzification phase, all rules and their firing strengths are pieced together by a procedure that can be center of gravity, weighted average or maximum.In literature, there are two forms of gamma operator: linear and exponential. This study deals with linear gamma operator. Linear gamma operator is a function combining two operators, product (AND) and probabilistic or (OR) linearly. As another aspect, gamma operator is a dual operator including a t-norm and an s-norm (t-conorm). Fuzzy sets have two classes of operations used for union and intersection. Most common t-norms and s-norms are AND and OR respectively. These mean there are some special cases for varying gamma values. If gamma is chosen as 0, operator acts as AND; if gamma is chosen as 1, operator acts as OR; if gamma is chosen between 0 an 1, operator sums weighted outputs of AND and OR. Thus, change of gamma results in change of aggregation output. To analyze how the change of gamma affects what actual parts of the fuzzy controller, there are given great effort for research, simulations and analysis. As the first step, two inputs of the operator changed by the interval of [0, 1] and gamma values are used the range of 0 and 1 by step size 0.1. So, gamma operator outputs are drawn as surfaces in order to see how firing strengths are affacted. As the second step, number of fired rules by varying gamma values are considered. A fuzzy controller including 4 rules, 50/% overlapped membership functions is examined to determine how control surface is transformed under all rules fired case. If a fuzzy controller 50/% overlapped membership functions and 4 rules, each input combination results in all-fired rules. So, change of gamma only rotates control surface. Other configurations including 25 and 49 rules, and 50/% overlapped membership functions are used and analyzed with changing gamma. In these cases, control surfaces are both rotated and smoothened in non-linear way. Except from all-fired case, gamma = 0 (AND) can provide mimimum number of fired rules and, gamma = 1 (OR) can make maximum number of fired rules. Gamma values on the interval of (0, 1) generates the same fired rules with gamma = 1. In this interval, only firing strengths are affected.Design phase of fuzzy PID controllers can be divided into two main groups as structural and tuning parameters. Structural parameters include input/output units, membership functions defined with linguistic variables, rule base, fuzzy inference and defuzzification mechanisms. Also, tuning parameters consist of input/scaling factors and membership function parameters. Design can be done via one or more freed parameters. In similar to design phase, efficiency of the fuzzy PID controllers can be improved remarkably by using of optimization based techniques or self-tuning mechanisms. Self-tuning means that a free parameter of the fuzzy PID controller can be tuned via a mechanism accepting closed loop system response, closed loop error, their derivatives, integrals as input and including linear or non-linear functions. On the other hand, as a different approach structural parameters also can be tuned rather than tuning parameters. In this study, online self-tuning of aggregation operator in the inference mechanism of fuzzy PID controllers is proposed as a completely novel idea. Thus, structural parameters can be used as tuning parameters is aimed. To show effect of the gamma operator on closed loop system response, a simulation environment is prepared on Matlab/Simulink. Closed loop system consists of a fuzzy PID controller with gamma operator in aggregation and a non-linear time delayed system. A typical fuzzy PID controller has two inputs: error and its derivative, an output which is summation of weighted generated output of fuzzy mechanism, and weighted its integral. Utilized fuzzy controller has 49 rules and 7 singleton outputs. Controlled system and scaling factors provides fast system response are taken from a study. With this configuration system responses are collected by changing gamma in the interval of [0, 1]. These responses shows some important results. Lower gamma values generate faster and aggressive response with overshoot. Higher gamma values provide slower and sluggish response with no or small overshoot. In steady state, lower gamma values have oscillated system response; higher gamma values have smooth system response. It is possible to build a gamma self-tuning mechanism that lets to obtain fastest response with no or small overshoot. As a first step, scaling factors should be tuned. Selection of scaling factors can be done in many ways. Use of optimization based techniques gives suitable results. Big Bang-Big Crunch optimization algorithm is utilized to find scaling factors. Configuration of the algorithm as follows: number of iterations is 100, population size is 20, smooth factor is 10 and, cost function is minimization of the rise time. Near an operation point (a step function amplitude of 2), Big Bang-Big Crunch algorithm is run and required scaling factors are found. When the same simulation is done new scaling factors, effects of gamma change is shown much more detailed. As a second step, gamma tuning mechanism should be designed. Tuning mechanism is a fuzzy block that accepts two inputs absolute error and absolute derivative of error and, has three memebership functions per input, 9 rules, 5 singleton output membership functions. Studies done show there is no importance about sign of the error or its derivative and, inputs of the tuning mechanism should be defined in positive space due to gamma be generated in the interval of [0, 1]. Membership functions of the tuning mechanism are selected according to system response analysis. Mechanism generates gamma values shortly as follows: if system response is far away setpoint, decrease gamma; if system response approaches setpoint, increase gamma; if system response is near setpoint, set gamma to higher or highest value. Designed fuzzy mechanism does not perform just these steps, its own rule base provides much more dynamic and flexible actions. Simulation diagram is developed and self-tuning mechanism is added. Simulation is done with a reference signal including varied amplitude of step functions. This signal begins with amplitude of 2 and changes to 3, 5, 2, 4 respectively. Proposed method, including gamma self-tuning by online, is compared with a conventional fuzzy PID controller design (gamma = 0, AND). Actually, single simulation diagram is used for both proposed and conventional methods by letting gamma be self-tuned or setting gamma to 0.Proposed method gives satisfactory results according to these simulations. In transient state, proposed method has both fast response and small or no overshoot; in steady state, proposed method has no steady state error with smooth response. Conventional fuzzy PID controller has much more overshoots, oscillations and even no-settlings in some cases. Moreover, controller performances are compared by some extra criteria as IAE (integral of absolute error), ISE (integral of square error) etc. In addition, input disturbance rejection performance of the proposed method is tested via simulations. As it was expected the proposed online tuning method also improved the disturbance rejection performance. Thus, some improvements are made for a desired criterion via online self-tuning gamma operator by showing structural parameters can also be tuning parameters. 112

Bu çalışmada, elektrolizle hidrojen üretmek için senkron alçaltıcı tip dönüştürücü gerçekleştirilmektedir. Enerji kaynağı olarak, yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektrik enerjisi kullanılmaktadır. Önerilen alçaltıcı tip dönüştürücüde değişken yük ve değişken giriş gerilimlerinde sabit çıkış akımı elde etmek hedeflenmektedir. Matlab Simulink ortamında DA-DA alçaltıcı tip dönüştürücünün bulanık mantık denetleyici ve PI(Proportional Integral) denetleyici için benzetimi yapılmıştır. Benzetim sonuçları doğrultusunda sistemin tasarımı gerçekleştirilmektedir. Sistemde kullanılan anahtarlama elemanlarının denetiminde Darbe Genişlik Modülasyonu (DGM) tekniği kullanılmaktadır. Kıyaslama yapmak için sistem aynı zamanda PI denetleyici ile de denetlenmektedir. Bulanık mantık denetleyicide akım hatası ve hatadaki değişim giriş değişkenleri olarak, görev saykılındaki değişim ise çıkış değişkeni olarak seçilmektedir. Sistem, bulanık mantık denetleyici ve PI denetleyici ile değişken giriş gerilimi, değişken yüklerde ve elektroliz ortamında performansları test edilmektedir. Deneysel çalışma sonuçlarına göre bulanık mantık denetleyicinin cevap verme süresinin hızlı, aşım oranının daha düşük ve kalıcı durum hatasının PI denetleyiciye göre çok daha az miktarda gerçekleştiği görülmüştür. Bulanık mantık denetleyicisinin yenilenebilir enerji kaynaklarında kullanılacak alçaltıcı tip dönüştürücüler için uygun bir denetleyici olduğu görülmektedir. In this study synncronous buck converter design has been realized to produce hydrogen with electrolysis. As energy sources, electrical energy obtained from renewable energy sources is used. On the proposed buck converter, obtaining constant current source is aimed at variable loads and voltages. DC-DC buck converter simulation is done for fuzzy logic converter and PI converter on Matlab Simulink medium. According to the simulation results the design of the system are conducted. PWM technique is used for controlling of switching equipments on the system. To make comparison system has also been controlled using PI controller. Current error and change of current error has been choseen as input variables and variation of duty cycle has been choseen as output variables. System has been tested variable loads and variable supply voltages using both PI controller and fuzzy logic controller. According to experimental study results fuzzy logic controller is faster on responding time and has lower overshot and less steady state error than PI controller. It is shown that fuzzy logic controller is suitable controller for buck converter that will use renewable energy sources. 74

Bulanık mantık kontrol ve kayma kipli kontrolün karalılık ve istenen performans ölçütlerini elde etmek için birleştirilmesi kontrol araştırmalarının etkin bir alanını oluşturmaktadır. Bu çalışmalar temel olarak iki grupta sınıflandırılabilir. Birinci gruptaki çalışmalar geleneksel kayma kipli kontrol stratejilerini kullanırlar. Daha sonra bu şekilde, kontrol mekanizmalarını sınıflandırmak veya geliştirmek için bulanık modellerden yararlanırlar. Bu tür kontrol stratejileri kayma kipli bulanık kontrol olarak bilinmektedir. İkinci gruptaki çalışmalar genellikle tek girişli bir bulanık mantık kontrolör kullanan geleneksel kayma kipli kontrolörün giriş-çıkış ilişkisinin tahmini değerini elde etmekle ilgilenirler. Bu yapıda ise kayma kipli kontrolör prensipleri parametre uyarlaması veya dayanıklı ve kararlı bir tasarım için bulanık mantık kontrolör yapısı içinde kullanılmaktadır. Bu tür kontrolörler bulanık kayma kipli kontrolör olarak bilinmektedir. Bu tez çalışmasında ikinci grupta olan bulanık kayma kipli kontrolör yapıları incelenerek literatürde tanımlanmış olan iki girişli hiyerarşik bulanık kayma kipli kontrolör yapısının daha da iyileştirilirmesi üzerinde durulmuştur. Bu amaçla tek girişli bir hiyerarşik bulanık kayma kipli kontrolör tasarlanarak daha az kural tablosu ile aynı sonuç ya da daha iyi sonuçlar elde edilmiştir. Benzetim çalışmalarında kayma kipli kontrolöre ait kayma yüzeyi değişkeni ve ölçekleme faktörleri genetik algoritma optimizasyon yöntemi ile adil bir şekilde elde edilmiştir. Hiyerarşik yapılar ile klasik PID, bulanık PI ve geleneksel kayma kipli kontrolör yapılarının doğrusal ve doğrusal olmayan sistemler üzerinde performansları karşılaştırılmıştır. Benzetim sonuçlarında hiyerarşik yapıların en iyi sonucu verdiği görülmüş ve ayrıca sonuçlar iki girişli hiyerarşik bulanık kayma kipli kontrolörün performansının tek girişli yapı ile daha az kural kullanılarak elde edildiğini göstermiştir. Integrating fuzzy logic control and sliding mode control to achieve stability and desired performance criteria is an active area of the control researches. These studies can be classified in two groups. The studies in the first group use conventional sliding mode control strategies. Then in some way, they make use of fuzzy models to simplify or to improve the control mechanism. This kind of control strategies are known as sliding mode fuzzy controller. The studies in the second group deal with obtaining an approximate value of the input-output relation of a conventional sliding mode controller generally realized with a single input fuzzy logic controller. In this structure, the sliding mode control principles are used in the fuzzy logic controller architecture for parameter adaptation or for a robust and stable design. This kind of controllers are known as fuzzy sliding mode controllers. In this thesis fuzzy sliding mode control strategies are surveyed and a higher order hierarchical fuzzy sliding mode control with two inputs method which is proposed in the literature is improved. Then a higher order hierarchical fuzzy sliding mode control with one input is designed and obtaining the same or better result with a low rule base. In the simulations the sliding surface parameters and scaling factors are obtained fairy by a genetic algorithms optimization. The performance of hierarchical structures, classical PID, fuzzy PI and conventional sliding mode control are compared in a linear and non-linear systems. From the simulations it is seen that the best result are obtained with hierarchical structures and also the results show that the performance of higher order hierarchical fuzzy sliding mode control with two inputs can be obtained by using less fuzzy rules with a one input rule base. 74

Bu çalışmada, kontrol teorisinin klasik problemlerinden biri olan gerçek zamanlı doğrusal olmayan bir ters sarkaç sisteminin kontrolü gerçekleştirilmiştir. Arabalı ters sarkaç sistemi deney düzeneği oluşturulmuştur. Sistemin enerji tabanlı Lagrangian yöntemi ile dinamik denklemleri elde edilmiştir. Yatay eksen üzerinde 70 cm mesafe içerisinde hareket edebilen arabaya bağlı bulunan sarkacın, aşağı yöndeki başlangıç durumundan ters dikey duruma getirilmesi ve bu pozisyonda durağan tutulması farklı kontrol yöntemleriyle gerçeklenmiştir. Sarkacın ters dikey pozisyona getirilmesi için enerji tabanlı stratejik araba hareketlerini kullanan bir kontrol yöntemi, bu yöntemle aynı kuralları kullanan bulanık mantık denetçisi ve sistemin başlangıç durumundaki enerjisine, üst denge noktasına ulaştırmak için gerekli enerji miktarının eklenmesini sağlayan bir kontrol algoritması kullanılmıştır. Sarkacın üst denge konumunda durağan kalabilmesini sağlamak amacıyla PID, tam durum geri-besleme ve bulanık mantık yöntemleri uygulanmıştır. Bu yöntemler MATLAB/SIMULINK ortamına uygun DS1103 dSPACE DSP kontrolör kartı üzerinde uygulanmıştır. Her üç yöntemde de sarkaç istenen dikey pozisyona 10 sn içerisinde getirilmiştir. Tasarlanan denetleyicilerin gürbüzlüğü test edilmiştir. Doğrusal yöntemlerden PID ve tam durum geri-besleme yöntemleri karşılaştırıldıklarında tam durum geri-besleme yönteminin daha gürbüz olduğu görülmüştür. Tasarlanan bulanık mantık denetçisinin gürbüzlüğünü test etmek içinse, ters sarkaç sistemine dâhili (model parametrelerini değiştirerek) ve harici bozucu etkiler (harici kuvvetler uygulanarak) uygulanmıştır. Ters sarkaç sistemi bozucu etkiler altında gürbüz olarak çalışmaktadır. In this study, a real-time control of the cart-pole inverted pendulum system was developed. Inverted pendulum is very common and interesting nonlinear system in the control applications. Cart-pole inverted pendulum system was designed and tested. System equipments were explained and dynamic equations of the system obtained using Lagrangian method. In the system, pendulum is attached to the cart which can move in the limited horizontal track. Swing-up and stabilization of the inverted pendulum were implemented using different control methods. Swing-up algorithm was obtained using energy based a control method that uses strategic cart movements, a fuzzy logic controller and an energy based control function. For the stabilization of the inverted pendulum, PID, full state feedback and fuzzy logic control methods used. The controllers designed in the MATLAB-SIMULINK environment was embedded in a dSPACE DS1103 DSP controller board. Swing-up algorithms bring the pendulum near to its inverted position in 10 seconds from downward position. The designed controllers were tested for their robustness. If linear methods, PID and full state feedback are compared, full state feedback method was seen more robust than PID. In order to test the robustness of the fuzzy logic controller internal (changing model parameters) and external disturbances (applying external forces) were applied on the inverted pendulum. The inverted pendulum system was shown to be robust to the external and internal disturbances. 104

ÖZETMESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM OKULLARINDA ÖĞRENCİLERİ ALANA YÖNELTMEDE UZMAN SİSTEM YAKLAŞIMIBu çalışmada bulanık mantık yaklaşımının çoklu kritere göre karar verme süreçlerinde kullanımı incelenmiş, bulanık mantık yaklaşımı kullanılarak ortaöğretimde öğrencilerin alana yöneltilmesine yönelik bir model oluşturulmuştur.Türkiye uzun süredir iş gücünün niteliğini yükseltmek ve ekonominin tüm sektörlerinde istihdam imkânlarını artırabilmek için mesleki eğitim sistemini geliştirmeye çalışmaktadır. Bu çaba, Türkiye'nin dünyanın önde gelen ekonomileri arasında rekabet edebilirliği gücünü artırmak amaçlıdır. Bu bağlamda ortaöğretimde alana yöneltme faaliyetlerinde öğrencileri ilgi, istek, yetenek ve kapasitelerini de göz önünde tutarak en uygun alana yönlendirmek gerekir. Rehberlik faaliyetlerinin bu yönde geliştirilmesi gerekmektedir.Bu tez çalışmasında dört ana kriter (yetenekler, ilgiler, değerler ve akademik başarı) ve 35 alt kriter belirlenmiştir. Bu çoklu kritere dayalı bulanık mantık yaklaşımıyla ortaöğretimde alana yöneltme modeli geliştirilmiştir. Bu amaçla MS Visual Basic 6.0 programlama dilinde çoklu kritere dayalı bulanık mantık yaklaşımıyla ortaöğretimde alana yöneltme program yazılımı geliştirilmiştir. Geliştirilen yazılım kullanıcıya alanlarla ilgili kriter ağırlıklarını belli bir kurala göre değiştirme olanağı sağlamıştır. Yazılımımız bir öğrenciyi aynı anda birçok alanda değerlendirme olanağı sunmuştur.Çalışmamız bulanık mantık yaklaşımıyla çoklu kritere dayalı mesleki ortaöğretimde alana yöneltme faaliyetlerinde sonuçları itibariyle önemli bir model oluşturmuştur. ABSTRACTEXPERT SYSTEM APPROACH IN THE GUIDANCE OF STUDENTS FOR PROGRAMS IN VOCATIONAL TECHNICAL SCHOOLS In this study, the use of fuzzy logic approach in the process of decision making according to the multi-criteria is analysed and, a model is developed for the guidance of students in secondary schools to a field by using fuzzy logic approach.Turkey has tried to improve the vocational education system for quite some time in order to raise the quality of labour and the employment opportunities in all areas of economy. This study aims to enhance the competitive force of Turkey among the other leading economies of the world. In this context, the students in secodary schools should be guided to the most appropirate field according to their interests, desires, abilities and capacities. Guiding activities should be improved.In this study four main criteria ( abilities, interests, values and academic achievement ) and thirty five sub criteria are determined. By fuzzy logic approach based on this multi-criteria, a model of guidance to field in vocational technical schools, is developed. A software for guidance to a field programme is developed by fuzzy logic based on multi-criteria, in MS Visual Basic 6.0. This software provides the users the oportunity to change the field related criteria weights according to a definite rule. Also the software offers a student to be assessed for many fields at the same time.The model based on multi criteria by fuzzy logic is valuable in the guidance activities in secondary schools.

Ulaşım ve iletişim araçlarının hızla yayılmasıyla globalleşen dünyada yine en büyük sorunlardan biri ulaşım alanında yaşanmaktadır. Ulaşım, her ne kadar hava yolu, deniz yolu ve demir yoluyla da sağlanabiliyor olsa da en büyük pay yine karayolu ulaşımınındır. Bu sebeple öncelikle üzerinde durulması gereken konu, karayolu ulaşımındaki sorunların çözümüne yönelik olmalıdır. Bu yöndeki çalışmalar, eğitim, sosyal, psiko-teknik ve teknik alanlarda devam etmektedir. Teknik alandaki çalışmalar zamanla -özellikle bulanık mantık ve yapay sinir ağları gibi- yapay zekâ metotlarını da içermiş ve değişik türde ?akıllı? sistemler oluşturulmuştur.Bu çalışmada, sürücü davranışlarına etki eden; eğim, ortalama viraj yarıçapı, kaplama cinsi gibi yolun fiziksel ve geometrik özellikleri ile yoldaki trafik sıkışıklığı ve kamyon, otomobil, otobüs gibi araç tipleri ele alınmış ve Mamdani metotları kullanılarak sürücü hızını tahmin eden bulanık model oluşturulmuştur. Elde edilen sonuçlar, Karayolları Genel Müdürlüğü'nün hassas ölçümlerle elde ettiği araç hızları verileriyle kıyaslanmış, kamyon için % 2.22, otobüs için % 2.22 ve otomobil için % 2.21'lik ortalama hata oranları tespit edilmiştir. Rapidly spreading communication and transportation facilities in the globalized world the most important problems are again experienced in the transportation area. Transportation can be by airline, railway, seaway, however; highway has the biggest portion of all. Because of this the issue that should be considered first is the solution towards the highway transportation problems. The study towards this issue is carried on in education, social, psycho-technical, and technical areas. The studies in the technical field in time consist of especially artificial intelligence methods such as artificial neural network and fuzzy logic and different kind of `intelligent? systems are made.In this study, the physical and geometrical features of the road having effects on the driver speed such as average road gradient, average radius of turn, type of road coating; and traffic jam in the road and vehicle types such as lorry, automobile and bus were analyzed and driver speed estimation model was generated through using Mamdani fuzzy logic methods. Physical and geometrical information about roads which was obtained with accurate measurements by the General Directorate of Highways had been applied to the model and obtained results were compared to the vehicle speeds in those roads. Average error rates were determined as 2.22 % for lorry, 2.22 % for bus and 2.21 % for automobile. 86

Gelişmiş ülke ekonomileri irdelendiğinde, taşınmaz değerlerinin belirlenmesi ve belirlenen değerlerin taşınmazlarla ilgili tüm işlemlere konu olması gelişmişlik göstergelerinden biridir. Ülkemizde taşınmaz değerinin belirlenmesinde kesin modellerden söz etmek olası değildir. Değerin belirlenmesinde, kullanılan yöntemlerin uygulanabilirliklerinin sıkıntılarını ve eksikliklerini giderebilecek yeni bir yaklaşım arayışı geçmişten günümüze devam etmektedir. Bu çalışma, bilgisayar teknolojilerinden faydalanarak bulanık mantık metodolojisinin taşınmaz değer tespiti için kullanılabilirliğini irdelemek üzerine oluşturulmuştur. Taşınmaz değerini belirleme problemini çözmek için değeri etkileyen sayısal ve sayısal olmayan kriterlerin bir arada işlenmesine olanak sağlayacak model geliştirme bu çalışmanın amacını oluşturmaktır. Oluşturulan modelin geniş alanlarda ii kullanımının yanı sıra, alternatif kriterlerle de değerleme olanağı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışma kapsamında, değere etki eden faktörlerin tespiti için birinci etap anket çalışması yapılmıştır. İkinci etap anket çalışması ile Konya bölgesinde yapılaşmanın az olduğu ve yapılaşmanın çok olduğu iki farklı bölgede taşınmazlara ait veri setleri oluşturulmuştur. Çalışmada bulanık mantık metodolojisinde, Mamdani sistemine göre bulanık yapı oluşturularak yapılaşmamış ve yapılaşmış bölgelerde değişik kriterler ile alternatif senaryolar üretilmiştir. Üretilen senaryolar içerisinden en uygun yapı (model) seçilmiştir. Bu seçilen yapı, Sugeno sisteminde veri setleri kullanılarak oluşturulan yapı ile karşılaştırılmıştır. Her iki bölgede ve her iki yapıya göre elde edilen test sonuçları ile ortalama olarak yapılaşmamış alanda %83, yapılaşmış alanda ise %87 yaklaşma oranları elde edilmiştir. Çalışma sonunda Bulanık mantık metodolojisinin taşınmaz değer tespitinde kullanılabilir bir yöntem olduğu ve Mamdani bulanık sistem yapısının model oluşturmak için en uygun araç olacağı sonucuna ulaşılmıştır., The determination of the real-estate values and the utilization of these valuations in all real-estate processes stand out as the sign of being developed when the economies of the developed countries are examined. It is impossible for our country to mention about certain models for the valuation of the real-estates. The research of a new approach which can overcome the problems and the deficiencies during the application of the methods used for the valuation of the real-estates continues from past to present. This study was formed among this research to investigate the usability of fuzzy logic methodology aided with computer technology in determining the valuation of the real-estates. ii The objective of this study is to develop a model that can make an all-together evaluation of the numerical and non-numerical criterions affecting the values of the real-estates. It is expected that the built model will have a comprehensive use and provide a real-estate valuation also by using alternative criterions. In the study, a first stage poll was applied for the determination of the factors affecting the values of the real-estates. The data sets for the real-estates of two different regions in Konya City which have more and less buildings were formed by the second stage poll. Then, building a fuzzy structure according to the Mamdani system in the fuzzy logic methodology, there were produced alternative scenarios with different criterions in the non-constructed and constructed regions. The most appropriate structure (model) was selected among the produced scenarios. This selected structure was compared with the structure formed by using the data sets of the Sugeno system. The average approximation ratios of 83% in the non-constructed region and 87% in the constructed region were obtained with the test results determined in each region by using both of the structures. At the end of the study, it was found that the fuzzy logic methodology is a practicable method for the valuation of the real-estates, and the Mamdani fuzzy system structure is the best tool for the formation of the model.

Bu çalısma tuzlu toprakların yıkanmasında suyun miktarını bulanık mantık yöntemiyle belirleyip toprak tipine göre en uygun miktarda su verip yıkamak amacı ile yapılmıstır. Bu çalısmada tuzlu toprakların ıslahı, yani yıkama suyunun miktarının tahmini daha genis boyutlarda, bulanık mantık yönteminin uygulanması ile incelenmis ve gerekli ıslah tedbirleri detaylı olarak ortaya konmustur. Topraktaki toplam tuzluluk oranı ve tuzun türüne baglı olarak tuzun yıkanması için verilecek su miktarının uzman bilgilerine dayanılarak belirlenmesi problemi geleneksel yöntemlere göre bir çok avantajları olan bulanık kontrol kullanılarak çözüme kavusturulmaya çalısılmıstır. Suyun miktarının belirlenmesi için iki girisli ve bir çıkıslı bulanık uzman sistem tasarlanmıstır. Çalısmanın ana kısmını olusturan bulanık uzman sistem tasarımı için Matlab Fuzzy Logic Toolbox programı kullanılmıstır. Bulanık uzman sistem için giris parametreleri olarak topragın yıkanabilirlik katsayısı ve toplam tuzluluk oranı seçilerek, çıkarım mekanizması olarak ?Mamdani? yöntemi, durulastırma yöntemi olarak ?Centroid? yöntemi kullanılmıs, çıkıs parametresi olarak da topragı yıkamak için gereken suyun miktarı belirlenmıstir. Bir uzman yardımıyla tüm parametrelerin sayısal verileri bulanıklastırılarak dilsel degisken olarak ifadeleri çıkartılmıstır. Bu ifadelere göre bulanık kümeler ve kurallar olusturulmustur. Bu kümelerin ve bulanık kuralların agırlık dereceleri matematiksel olarak ifade edilmistir. Her bir parametrenin üyelik ve agırlık derecelerine göre durulastırması yapılarak kesin sayısal sonuçlar elde edilmistir. Sonuç olarak da bulanık uzman sistem ile elde edilen sonuçlar literatürden alınan deneysel verilerle karsılastırılarak degerlendirmeler yapılmıstır. Bulanık uzman sistem ile elde edilen sonuçların deney verileri ile % 98 oranında dogrulandıgı görülmüstür., This study was conducted to determine the water norm in reclamation of saline soils with fuzzy expert system for giving the appropriate water norm for each type of soils. In this study the prediction of water norm in reclamation of saline soils has been widely investigated with fuzzy expert systems and exposed the required reclamation precautions with details. Determining problem of reclamation water norm, relating with total salinity and salinity type of soils based to expert?s knowledge, tried to be solved with more advantageous method, fuzzy controller than traditional methods. Fuzzy expert system which has two inputs and one output has been designed to determine the water norm of reclamation. To design the fuzzy expert system which is a main part of this study, Matlab Fuzzy Logic Toolbox software has been used. Saltiness coefficient and total salinty ratio of soils has been selected as a input parameters for fuzzy expert system. For output parameter, water norm for reclamation of soils has been selected. Mamdani?s method has been selected as a inference method and ?Centroid? method has been selected as a defuzzification method. All of digital values for input has been fuzzificated with expert of the field and expressed as a linguistic variables. Fuzzy sets and fuzzy rules has been formed for these expressions. Gravity degree of these fuzzy sets and fuzzy rules has been expressed mathematically. Definite digital values has been obtained with defuzzifying each parameters based their membership and gravity degree. As a conclusion, result values concluded with fuzzy expert system has been compared with experimental values. These results have matched approximately 98 % with experimental values.

Bu tezde bir metin madenciliği uygulamasıyapılıştır. Sunulan çalışmadametin sınıflama ve kategorileştirme yöntemleri kullanılarak Internet'te bulunanedebiyat eserlerin sınıflanmasıgerçekleştirilmiştir. Yapılan işlem aslında edebiyateserleri hakkında , Internet arama motorlarısayesinde web siteler tespit etmek vebirbirleriyle ilgili web sitelerde tekrarlanan kelimeler ile edebiyat eserleritanımlamak ve sınıflanmaktır. Edebiyat eserlerinin sınıflanmasıiçin vektör destekmakineleri kullanılmıştır. Deneysel çalışma kapsamında 2 farklı deneysunulmuştur.Madencilik açısından metnin uygun hale getirilmesi için yapılmasıgereken en önemli önişlemlerden biri terim seçme ve ağırlıklandırma işlemidir.Bu çalışmada bulanık mantık sistemine dayanan yeni bir terim seçme şemasıdasunulmuştur.Anahtar Kelimeler: Veri madenciliği, Metin madenciliği, Sınıflama, Terimseçme ve ağırlıklandırma, Bulanık mantı In this thesis one kind of text mining task is solved. In this work, textclassification and categorization techniques are used for classification ofliterature works presented on the Internet. In particular, webpage?s rankedby search engines are retrieved and analyzed to classify the literature worksin term of word occurrenc frequencies on related pages. In order to classifythe literature works the support vector machines are used. As a part ofexperimental work of this thesis 2 experiments are performed.From the many available methods for making a text suitable to textmining tasks, the term selecting and weighting schemas are found as mostimportants. Additionally a new fuzzy logic system based, term selectingscheme is proposed.Key Words: Data mining, Text mining, Term selecting and weighting,Classifying, Fuzzy Logic. 106

ÖZETKARAR VERME SÜREÇLERİNDE BULANIK MANTIK YAKLAŞIMIBu tez çalışmasında, bulanık mantık yaklaşımının karar verme süreçlerinde kullanımı incelenmiş, bulanık mantık yaklaşımı kullanılarak üniversitelerde görev alan öğretim elemanlarının performanslarının değerlendirilmesine yönelik model oluşturulmuştur ve örnek uygulamalara yer verilmiştir.Giriş bölümünde, eğitimin ve nitelikli insan gücü yetiştirmenin önemine değinilerek üniversitelerin bu konuda üzerlerine düşen görevleri anlatılmıştır. Yapılan çalışmanın gereksinim ve nedenleri ortaya konmuş, çalışmanın amacı açık bir şekilde ifade edilmiştir.İkinci bölümde, uzman sistemlerin ve bulanık mantık yaklaşımının temel yapısı incelenmiş, bulanık mantık yaklaşımıyla ilgili örneklere yer verilmiştir.Üçüncü bölümde, bulanık mantık yaklaşımı kullanılarak öğretim elemanı performans değerlendirme modeli anlatılmıştır. Performans değerlendirmenin tanımı yapılarak eğitimde kullanılabilirliği üzerinde durulmuştur. Öğretim elemanı performans değerlendirme modelinin oluşturulması ayrıntılı olarak anlatılmış ve bulanık mantık yaklaşımının öğretim elemanı performans değerlendirmesinde kullanımına yer verilmiştir.Dördüncü bölümde, bulanık mantık yaklaşımı kullanılarak öğretim elemanı performans değerlendirilmesinde kullanılan bilgisayar yazılımı anlatılmıştır.Beşinci bölümde, bulanık mantık yaklaşımı kullanılarak öğretim elemanı performans değerlendirme uygulamasına yer verilmiştir.Altıncı bölümde, tez çalışmasından elde edilen sonuçlara yer verilmiştir.Yedinci bölümde, tez hakkındaki tartışma ve değerlendirmelere yer verilmiştir. VIABSTRACTFUZZY LOGIC APPROACH IN DECISION MAKINGPROCESSESIn this study, the usage of fuzzy logic approach in decision making processes isinvestigated and a simple model of evaluation about the performances of theuniversity lecturers is developed.In the introduction part, the need of such a study is explained by discussing theimportance of the universities in education and the role of the universities in trainingqualified people.As for the second section, the general structure of expert systems and fuzzylogic approach is reviewed and some examples of fuzzy logic applications arepresented.In the third part, the performance evaluation model of lecturers has beenstudied by using fuzzy logic approach. Performance evaluation is described andadvantages of evaluating performance in education are focused on. Configuration ofperformance evaluation model of lecturers and usage of fuzzy logic approach inperformance evaluation of lecturers has been explained in detail.In the fourth part, fuzzy logic software is developed for performance evaluationof the lecturers.In the fifth section, the proposed fuzzy logic approach and its application inperformance evaluation of lecturers is explained.In the sixth part, the results of the proposed application are discussed.At the last section, the discussion and evaluations about this study arepresented.

Bu tezde tornalamada değişik kesme şartlarında elde edilen kesme kuvvetleri ve sıcaklık deney sonuçlarının Bulanık Mantık, Yapay Sinir Ağı ve Bulanık Sinir Ağından oluşan yapay zeka teknikleriyle modellenmesi amaçlanmıştır. Bunun için Bulanık Mantık, Yapay Sinir Ağı, Bulanık Sinir Ağı gibi yapay zeka tekniklerinin çıkarım, öğrenme sistemleri ve yapıları incelenmiştir. Daha sonra eldeki deney sonuçları üç yapay zeka tekniği de kullanılarak modellenmiştir. Test verileri üzerinde yapılan istatistiksel incelemelerle deney verilerini en iyi modelleyebilen yapay zeka tekniği ve diğer modelleme teknikleri arasında ki farklar araştırılmıştır., In this thesis, It?s aimed to model cutting forces obtained from different cutting conditions in turning and heating experiment results by artificial intelligent techniques that consist of Fuzzy Logic, Neural Network and Fuzzy Neural Network. Inference, learning system and structures of the artificial intelligence techniques such as fuzzy logic, neural network and fuzzy neural network were investigated. Later on, existing experiment results were modelled by three artificial intelligence techniques. Which of the artificial intelligence technique can model experiment data as best and the differences between techniques in modelling were investigated by statistical research on test data.

Bu tezde öncelikle bir veri madenciliği uygulaması yapılmıştır. Bu uygulamada, internet üzerinden ulaşılabilen basın-yayın kaynaklarında yer alan görsel ve metinsel verilerin hızlı ve etkin bir şekilde erişimi ve bu kaynaklardan anlamlı ve önemli bilgilerin çıkarılması hedeflenmektedir. Çalışmalar öncelikli olarak istihbarat açısından önem taşıyan kişi ve örgütlerle ilgili haberler üzerinde yoğunlaşmıştır. Sunucu bilgisayarda İnternet üzerinde yer alan haber kaynaklarından toplanmış ve işlenmiş metinsel belgelerden oluşan veri-tabanı ile bu bilgileri işleyen uygulama yazılımları bulunmaktadır. Bir arayüz ile kullanıcının bu bilgileri sorgulaması sağlanmıştır. Çalışma, Birliktelik Kural Madenciliği tekniği ile uygulanmıştır. Bu teknik uygulanırken Apriori Algoritması kullanılmıştır. Yapılan veri madenciliği çalışmasında Bulanık Mantık çalışması, kişi-kişi ilişkilerini bulmakta uygulanmıştır. Bu uygulamadaki amaç kullanıcıların arama yapmak istedikleri kişilerin isimlerini yazarken yapabilecekleri yazım hatalarını elemektir. İsimlerdeki harflerin konumlarının birbirlerine göre uzaklıklarını temel alarak bulanım mantık kurallarının uygulandığı bir algoritma kullanılmıştır., In this thesis firstly a data mining application is done. In this application, it is aimed to reach the visual and text data placed in the pressed-publish sources on internet in a speed and effective way and expose meaningful and important information from these sources. The studies are focused especially on the news about the people and organizations which are important from the intelligence point of view. In the server computer, there are a data base formed by the processed text documents, which are collected from the news sources on internet, and the application software processing this information. It is provided for the user to interrogate the information by the means of an interface. The study is applied with the association rule mining technique. During this technique applied apriori algorithm is used. In data mining study, the fuzzy logic study is applied to find person-person relationship. The aim in this application is to eliminate the writing errors the users may do while they write the names of people they want to search. An algorithm applying the fuzzy logic rules which takes the distances of the letters in the names according to each other as basis is used.

Veritabanları çok büyük boyuttaki veriyi saklamada büyük öneme sahip kaynaklardır. Her yıl üretilen bilgideki artışının katlarla ifade edildiği günümüzde veritabanlarının önemi günden güne artmaktadır. Veri saklama kadar önemli bir diğer nokta ise veritabanlarından doğru veriyi çekmektir. Bu noktada yapılan sorgular önem kazanmaktadır. Klasik SQL sorguları, sadece veritabanında arama kriterlerini birebir sağlayan kayıt olması durumunda sonuç döndürür. Ancak, kullanıcının aranan kritere yakın kayıtları da görebilmesi gerekli olduğundan, esnek SQL sorguları üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Yapay zeka tekniklerinden biri olan bulanık mantık, Aristo mantığının tersine, mutlak doğru ve mutlak yanlışın yanı sıra hayatta kısmen doğru veya kısmen yanlışın da olabileceğini ortaya koyduğu için, bu alanda öne çıkmaktadır. Bu tez çalışmasında, adı geçen probleme çözüm olması açısından, bulanık mantığa ek olarak, genetik algoritma diğer bir esnek veritabanı sorgulama yaklaşımı olarak uygulanmıştır. Örnek bir emlak veritabanı üzerinde her iki yöntem ile sorgulama yapılarak sonuçlar karşılaştırılmış ve yöntemlerin etkinliğine dair değerlendirmeler sunulmuştur. Databases are very important sources for storing huge size of data. Today, yearly produced information is expressed as multiple size of it, which produced before. Retrieving correct data is as important as storing. At this point, querying becomes more important. Classical SQL queries return a record only if the database has a record which satisfies all search criteria. However, the user mostly wants to see similar records when there is no record satisfying all search criteria. For this reason, studies are focused on flexible SQL queries. In this sense, fuzzy logic, which is an artificial intelligent technique, is becoming more important since it maintains the idea that there may be interval values between true and false, contrary to the logic of Aristotle. Genetic algorithm based database querying is another flexible querying approach to the mentioned problem. In this thesis, both approaches are applied on a sample real-estate database and the results are compared while discussing the efficiency of the two methods. 117

Afetler, zamanlaması kestirilemeyen, denetim altına alınamayan, yardım almadan baş edilemeyen, yaşamın bir kısmını veya tamamını durduran, insan can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Afet sonrası ortaya çıkan ilk gereksinim haberleşmedir. Haberleşme gereksinimi, yetkililer arasında gerektiği kadar, insanların birbirlerinden haber alma endişesi nedeniyle vazgeçilmezdir. Mobil ağlar, günümüzde yaygın kullanılan haberleşme araçlarından biridir. 2013 yılı üçüncü çeyrek istatistiklerine göre, dünya genelinde 25.9 milyar, Türkiye'de 75.6 milyon mobil ağ kullanıcısı bulunmaktadır. Bu nedenle, afet sonrası mobil iletişimin kesintisiz sürdürülebilmesine gereksinim duyulmaktadır. Mobil ağlarda kesintisiz iletişimin sürdürülebilmesi için güvenilir hücrelerden hizmet alınmalıdır. Bu tez çalışmasında, mobil ağlarda hücre seçim algoritmasında sağlıklı işleyen hücrenin seçilebilmesi için, yeni bir model geliştirilmiştir. Bu modelde, hücre seçim algoritmalarında yer alan sinyal seviyesi ve sinyal niteliği yanında, enerji ve kapasite değişenlerinin de kullanılması önerilmiştir. Böylece afet sonrası mobil ağlarda hücre seçimi, sadece iyi sinyali olan hücreye göre değil en güvenilir hücreye göre olacaktır. Ayrıca tez kapsamında geliştirilen modelin, bulanık mantık tabanlı afet sonrası mobil iletişimin kesintisiz sürdürülebilir olmasını sağlayan sistem benzetimi gerçekleştirilmiştir. Disasters are unpredictable events, which cannot be controlled, cannot be dealt without help, can stop some or whole life, and can cause loss of human life and property. The first requirement arising after the disaster, is communication. The requirements of communication is indispensable due to concern of people communication and as well as among the authorities. Nowadays, mobile networks are one of the widely used means of communication tools. According to statistics from the third quarter of 2013, there are 5.9 billion mobile network users thought the world and 75.6 million mobile network users in Turkey. Therefore, post-disaster mobile communication is needed to be continuous. In order to maintain uninterrupted communication in mobile networks, services should be taken from reliable cells.In this study, a new model has been developed in order to select reliable cells within cell selection algorithm. In this model, besides the level and quality of signal in the cell selection algorithms, the use of energy and capacity variables are proposed. Thus, the cell selection in post-disaster mobile networks will be based on reliable cell not to the cell with the best signal. Additionally, a fuzzy logic based system simulation for post-disaster mobile communication is achieved as a part of this thesis. 139