Search

Kroz ovaj rad autorka će pokušati da kroz pregled dostupne literature čitaoce podseti na neke prednosti i nedostatke građanske participa cije i principe urbanističkog planiranja Beograda u vreme izrade „zlat nog GUP-a“ u periodu 1968-1972. Podsetićemo se mesnih zajednica u doba SFRJ i njihove uloge u građanskoj paricipaciji. Takođe, osvrnu ćemo se na „radionicu za popravku grada“ koja je postojala za vreme mandata (1982.-1986.) tadašnjeg gradonačelnika Beograda, arhitekte Bogdana Bogdanovića, i na njegove knjige Mali urbanizam (1958) i Glib i krv (2001) koje bez obzira što su napisane pre više od 64 odno sno 20 godina, i dalje u velikoj meri svojim sadržajem odgovaraju ak tuelnim izazovima sa kojima se suočava urbanistička praksa. Nakon kratkog osvrta u prošlost, vraćamo se u sadašnjost, gde ćemo se pozabaviti postojećim stanjem, nedostacima i ograničenji ma sadašnjeg nivoa participacije, ali i izazovima koje je nametnula pandemija virusa kovid-19. Takođe, predstavljeni su primeri (ne)mo gućnosti učešća građana u procesu izrade nekoliko planskih doku menata vezanih za teritoriju grada Beograda, a koji su izazvali poseb no interesovanje javnosti tokom poslednje dve godine. Na kraju dati su neki od predloga na osnovu kojih bi se mogla unaprediti participa cija, sa ciljem aktivnijeg, ravnopravnijeg i transparentnijeg učešća građana i građanki u budućem razvoju Beograda. Through this paper, the author will try to remind the readers of some advantages, but also disadvantages of civic participation and the principles of urban planning in Bel grade during the preparation of the “golden GUP” in the period 1968-1972. We will recall the local communities in the SFRY era and their role in civic participation. We will look back on the “workshop for city repair” that existed during the mandate (1982-1986) of the then Belgrade’s Mayor, architect Bogdan Bogdanović, but also to his books Mali urbanizam 1958 (engl. Small urbanism) and Glib i krv 2001 (engl. Mud and blood), which, regardless of the fact that they were written more than 20 and 64 years ago, still correspond to a large extent in their content to the current challenges faced by the urban planning profession. After a brief look into the past, we return to the present, where we will address the current state, shortcomings, and limitations of the current level of civic participation, as well as the challenges imposed by the Covid 19 virus pandemic. Also, examples of the (im)possibility of citizens’ participation in the process of drafting several planning documents related to the territory of the city of Belgrade, which have aroused special public interest during the last two years, were presented. At the end, some proposals were given on the basis of which civic participation could be improved, with the aim of more active, equal and transparent participation in the future development of Belgrade.

Kroz ovaj rad autorka će pokušati da kroz pregled dostupne literature čitaoce podseti na neke prednosti i nedostatke građanske participacije i principe urbanističkog planiranja Beograda u vreme izrade „zlatnog GUP-a“ u periodu 1968-1972. Podsetićemo se mesnih zajednica u doba SFRJ i njihove uloge u građanskoj paricipaciji. Takođe, osvrnućemo se na „radionicu za popravku grada“ koja je postojala za vreme mandata (1982.-1986.) tadašnjeg gradonačelnika Beograda, arhitekte Bogdana Bogdanovića, i na njegove knjige Mali urbanizam (1958) i Glib i krv (2001) koje bez obzira što su napisane pre više od 64 odnosno 20 godina, i dalje u velikoj meri svojim sadržajem odgovaraju aktuelnim izazovima sa kojima se suočava urbanistička praksa. Nakon kratkog osvrta u prošlost, vraćamo se u sadašnjost, gde ćemo se pozabaviti postojećim stanjem, nedostacima i ograničenji- ma sadašnjeg nivoa participacije, ali i izazovima koje je nametnula pandemija virusa kovid-19. Takođe, predstavljeni su primeri (ne)mogućnosti učešća građana u procesu izrade nekoliko planskih dokumenata vezanih za teritoriju grada Beograda, a koji su izazvali posebno interesovanje javnosti tokom poslednje dve godine. Na kraju dati su neki od predloga na osnovu kojih bi se mogla unaprediti participacija, sa ciljem aktivnijeg, ravnopravnijeg i transparentnijeg učešća građana i građanki u budućem razvoju Beograda.

Izgradnja u Beogradu značajno je intenzivirana poslednjih godina: od 2016. do 2020. godine broj godišnje izgrađenih stanova porastao je za 70%, godišnja vrednost izvedenih građevinskih radova porasla je 105%, a broj godišnje izgrađenih metara kvadratnih visokogradnje porastao je za čak 350%. Najintenzivnije se gradi u teritorijalno najmanjim, centralnim gradskim opštinama: na Vračaru, Savskom vencu i Starom gradu, gde je postojeća gusina izgradnje velika, a gde su zelene površine nedovoljno zastupljene i neravnomerno raspoređene, te je ranjivost na posledice klimatskih promena značajna. Kao odgovor na ovaj izazov predlaže se razmatranje ekološkog indeksa - složenog urbanističkog pokazatelja, čija se zadata vrednost postiže kombinacijom različitih ekoloških urbanističkih parametara (kao što su površine zelenila u direktnom kontaktu sa tlom, poluporozne površine, raznolikost vegetacije, broj i kvalitet posađenog drveća, površine ozelenjenog krova ili ozelenjenog zida...), od kojih svaki ima svoju “vrednost” (utvrđen težinski faktor). Planiranjem, projektovanjem i izvođenjem ovakvih površina, odnosno elemenata zelene infrastrukture na nivou parcele, značajno se doprinosi ekološkom i termalnom komforu pri svakoj novoj izgradnji. Zato je važno razmotriti kojim mehanizmima se ekološki indeks može uvesti u proces planiranja, odnosno kako bi se mogao bliže odrediti i upotrebiti u Generalnom Urbanističkom Planu Beograda do 2041. godine, te u Planu Generalne Regulacije građevinskog područja Beograda.

У раду је приказан процес израде плана детаљне регулације неформалног ромског насеља Мала Губа у Прокупљу. Описани су и дискутованo je o кључним корацима процеса кроз које се прошло, како би на крају план прихватили Роми и усвојила Скупштина општине Прокупље. Процес и његови кораци који су овде изложени, нису дефинисани Законом о планирању и изградњи – али њиме нису ни искључени; они су сугерирани Водичем за легализацију неформалних ромских насеља који је приредила Мисија ОЕБС-а у Србији у сарадњи са Министарством животне средине и просторног планирања Републике Србије. Суштина спроведеног процеса била је да су се три релевантна актера – општина Прокупље са својим службама, ромска заједница Мале Губе са Друштвом Рома Прокупље и урбанистички тим Југословенског института за урбанизам и становање (ЈУГИНУС) са Друштвом за унапређивање ромских насеља (ДУРН) – повезали, усагласили сва кључна питања и на тој основи израдили одговарајући урбанистички план. При том се пошло од два става. Први, да је партиципација, односно учешће становника Мале Губе, и заједнице у целини и породица и појединаца, у доношењу одлука у свим фазама израде урбанистичког плана, основно право и кључни предуслов за реализацију плана која ће се током времена обављати. Друго полазиште јесте да план треба да буде на линији стандарда којима ће бити обезбеђена одрживост насеља и његовог даљег развоја у циљу стварања животног амбијента који ће бити једнак другим насељима Прокупља. The paper presents the process of formulation of a detailed regulation plan for the informal Roma settlement of Mala Guba in Prokuplje. It describes and discusses the key steps undertaken in the process in order to ensure the plan’s acceptance by the Roma population and adoption by the Municipal Assembly of Prokuplje. The process and the steps outlined in the paper are not defined by the Law on Planning and Construction. Nevertheless, they are not precluded by the law and they are suggested by the document Guidelines for Legalization of Informal Roma Settlements, prepared by the OSCE Mission to Serbia in cooperation with the Ministry of Environment and Spatial Planning of the Republic of Serbia. The implemented process essentially involved the three relevant parties – the Municipality of Prokuplje with its services, the Roma community of Mala Guba with the Roma Association of Prokuplje, and the urban planning team of the Yugoslav Institute for Urban Planning and Housing (JUGINUS) with the Society for the Improvement of Roma Communities (DURN) – reaching agreement on all the key issues, and developing, based on this, an appropriate urban plan. Two positions were used as the starting point. One was that participation, i.e. the involvement of the inhabitants of Mala Guba, individuals, families and community in general, in all stages of the elaboration of the urban plan was their fundamental right and the key precondition for the plan’s implementation that would subsequently take place. According to the other position, the urban plan should be elaborated along the line of standards that would ensure the sustainability of the settlement and its further development towards creating a living environment equal to other neighbourhoods of Prokuplje.

Prоblеm еnеrgеtskоg sirоmаštvа јеdаn је оd klјučnih pоkаzаtеlја smаnjеnjа pristupаčnоsti stаnоvаnjа u uslоvimа klimаtskih prоmеnа i rаstućih cеnа еnеrgiје. U оdrеđivаnju pristupаčnоsti sоciјаlnоg stаnоvаnjа, pоrеd zаkupninе, vаžаn fаktоr prеdstаvlјајu trоškоvi еnеrgiје u dоmаćinstvu kao i troškovi za prеvоz, te је njihоvо smаnjеnjе neophodno u cilju оbezbeđivanja dugоrоčnе оdrživоsti оvоg stambenog sеktоrа. Pоrеd smаnjеnjа еnеrgеtskе pоtrоšnjе, klјučnе dоbrоbiti uvоđеnjа mеrа еnеrgеtskе еfikаsnоsti u sоciјаlnu stаnоgradnju su: smаnjеnjе еmisiја gаsоvа stаklеnе bаštе, dоprinоs sоciјаlnој оdrživоsti, unаprеđеnjе stаmbеnоg kоmfоrа i zdrаvlја, uvеćаnjе vrеdnоsti stаmbеnоg fоndа i prоmоciја inоvаtivnih tеhnоlоgiја. Enеrgеtska еfikаsnоst je neizostavan element aktuelnih stambenih politika i prakse obnove i nove izgradnje socijalnog stanovanja u mnogim razvijenim zemljama, a pо uglеdu nа mеđunаrоdna iskustvа i prеpоrukе njen značaj prеpоznаt је i u Srbiјi. Ipak, pоstојеći tеhnički prоpisi zа plаnirаnjе, prојеktоvаnjе i grаđenje sоciјаlnоg stаnоvаnjа kod nas nеdovoljno razmatraju spеcifičnе smеrnicе u оblаsti еnеrgеtskе оptimizаciје kоје bi bilе upоtrеblјivе prilikоm izrаdе plаnskih rеšеnjа, štо prеdstаvlја znаčајnо оgrаničеnjе zа unаprеđеnjе budućе prаksе. Mere enеrgеtske еfikаsnоsti mоrаju sе sprovoditi intеgrаlnо krоz svе nivое rеаlizаciје prојеktа, а uslоvi zа uštеdu еnеrgiје krоz prојеktоvаnjе i grаđеnjе оstvаruјu sе vеć u fаzi urbаnističkоg plаnirаnjа. Nа оsnоvu prеglеdа rеfеrеntnе nаučnе i stručnе litеrаturе, u оvоm rаdu sе dеfinišu rеlеvаntni prоstоrnо-fizički kritеriјumi еnеrgеtskе еfikаsnоsti u urbаnističkоm plаnirаnju sоciјаlnоg stаnоvаnjа. Imајući u vidu rаskоrаk izmеđu prеpоrukа оdrživоsti u plаnirаnоm rаzvојu sоciјаlnоg stаmbеnоg sеktоrа u Srbiјi i njihоvе prаktičnе primеnе, cilј istrаživаnjа је dа dоprinеsе krеirаnju mеtоdоlоškоg оkvirа zа unаprеđеnjе dоmаćе urbаnističkе i аrhitеktоnskе prаksе u оvој оblаsti. The problem of fuel poverty is one of the key indicators of the decrease in housing affordability under conditions of climate change and rising energy prices. Besides rents, an important factor in determining the affordability of social housing is expenditure on energy in home and transport, and its reduction is necessary in order to ensure a long-term sustainability of this housing sector. In addition to reducing energy consumption, the key benefits of the introduction of energy efficiency measures in social housing include: reducing greenhouse gas emissions, promotion of social sustainability, improving living comfort and health of tenants, increasing the value of housing stock and promotion of innovative technologies. Energy efficiency is an essential element of the current housing policies and practice of social housing renewal and new construction in many developed countries, and based on the international experiences and recommendations, its importance has been recognized in Serbia. However, the existing technical requirements for planning, design and construction of social housing in Serbia fail to address specific guidelines for energy optimization which could be used when making planning decisions, and this is a significant constraint on improving future practice. Energy efficiency measures should be integrally implemented on all levels of the realization of the project, and the conditions for saving energy through the design and construction need to be set already in the phase of urban planning. Based on a review of related scientific and professional literature, in this paper the relevant spatial and physical criteria of energy efficiency in urban planning of social housing are defined. Taking into account the gap between the sustainability promotion in the planned future development of the social housing sector in Serbia and its practical application, the aim of the research is to contribute to creating a methodological framework for the improvement of local urban and architectural practice in this area. Posebna izdanja br.78 Urednici: Mila Pucar, Marina Nenković-Riznić

U radu su analizirana pitanja mogućnosti primene studija društveno-ekonomske opravdanosti u urbanističkom i prostornom planiranju. U planovima i programima urbanog razvoja predviđaju se značajni investicioni zahvati dugoročnog karaktera (izgradnja stambenih, poslovnih, servisnih sadsržaja, infrastrukturnih i socijalnih sadržaja, idr.), najčešće bez ikakve provere ekonomske i društvene opravdanosti ulaganja. Razvojni procesi, rast gradskih i komunalnih fondova i izgrađenih struktura često ima za posledicu slabu efikasnost, probleme u funkcionisanju, nerentabilno finansiranje kapitalnih objekata i kompleksa. U radu je prikazan osnovni koncept i metodološki pristup za ocenu opravdanosti investicionih ulaganja u projekte/ zahvaere, uz ukazivanje na mogućnosti njegove primene i otvorena pitanja. Istraživanje opravdanosti investicija u Jugoslaviji definisano je tzv. zajedničkom metodologijom za ocenjivanje društvene i ekonomske opravdanosti investicija i efikasnosti investiranja u SFRJ (1987), koja je usklađena sa metodologijom Svetske banke, UNIDO, Inštituta za ekonomiko investicij (Ljubljana, 1981), Ekonomskog instituta (Zagreb, 1989) i različitim priručnicima udruženja banaka. Zaključuje se da je potrebno donošenje i usklađivanje zakonske regulative kao osnove za primenu studija opravdanosti u investicionom i planerskom ciklusu. Redakcioni odbor: N. Borovnica, N. Milašin, Z. Manević, D. Marušić, I. Marić, I. Urošević, M. Perović, K. Petovar, B. Stojkov; Rad prezentovan na naučnom skupu "Perspektive planiranja i uređenja prostora u Srbiji", 15-16. decembar 1994, Beograd. Posebna izdanja 23