Search

Da se pojava monografske studije posvećene jednom muzičkom stvaraocu može smatrati značajnim datumom u nacionalnoj muzikologiji, naročito novijoj, nije potrebno posebno isticati. Pogotovo ne, ukoliko je reč o ličnosti čije je već zaokruženo delo ugrađeno u minule tokove istorije. Mali je broj domaćih muzičkih stvaralaca, i umetnika, čiji je opus sveobuhvatno istražen i sintetički prikazan u formi monografije. Utoliko se pojava knjige koja je pred čitaocem – Predrag Milošević – portret muzičkog stvaraoca, iz pera dr Jelene Mihajlović Marković, dočekuje s radoznalošću i entuzijazmom, kao svojevrstan individualni muzikološki poduhvat i pažnje vredno izdavačko ostvarenje Muzikološkog instituta SANU i Muzikološkog društva Srbije.

Polazeći od negativnih uticaja klimatskih promena, cilj kvantitativnog istraživanja predstavlja ispitivanje modela za predikciju uticaja demografskih i socio-kulturnih faktora na stavove građana o bezbednosnim rizicima klimatskih promena. Korišćenjem metode slučajnog uzorka, u toku 2019. godine, sprovedeno je anketiranje građana na centralnom gradskom trgu u Beogradu i obuhvaćeno je 438 ispitanika. Rezultati istraživanja pokazuju da je koncipirani predikcioni model statistički značajan, kao i da na stavove ispitanika utiču različiti prediktori od kojih su najznačajniji nivo obrazovanja, godine starosti i pol ispitanika. Polazeći od dobijenih rezultata istraživanja, potrebno je osmisliti i implementirati edukativne programe unapređivanja svesti građana o negativnim implikacijama klimatskih promena.

U obimnom i značajnom opusu Dragotina Cvetka (1911–1993) – osnivača slovenačke i jedne od vodećih figura jugoslovenske muzikologije – istraživanja vezana za život i rad Davorina Jenka (1835–1914) imala su posebno mesto, označavajući svojevrsnu prekretnicu ka polju muzičke istoriografije kao budućem i trajnom opredeljenju autora. Ako je težište Cvetkove ukupne pažnje bilo usmereno pre svega ka doprinosima istoriji slovenačke muzike, tj. muzike na tlu Slovenije, rad na monografiji o Davorinu Jenku, uglednom kompozitoru i dirigentu koji je najplodnije godine svog rada ugradio u tokove srpske muzike romantičarskog doba, podstakao je nove, šire perspektive Cvetkovih pogleda. Oni su, između ostalog, zahtevali i komparativna sagledavanja društveno-istorijskih, političkih, kulturnih i umetničkih tokova slovenačke i srpske muzike na prelazu XIX i XX veka, u decenijama koje su za oba naroda imale smisao epohe konstruisanja nacionalnih identiteta. V zajetnem in pomembnem opusu Dragotina Cvetka (1911–1993) – utemeljitelja slovenske in enega vodilnih figur jugoslovanske muzikologije – preučevanje življenja in dela Davorina Jenka (1835–1914) je imelo smisel svojevrstne prelomnice proti področju glasbenega zgodovinopisja kot bodoči in trajni opredelitvi avtorja. Cvetkovo delo na prvi, in do zdaj edini monografiji posvečeni življenju in delu Davorina Jenka, se je udejanjalo v začetku petdesetih let 20. stoletja, kot del projekta Muzikološkega inštituta Srbske akademije znanosti (ustanovljen l. 1948), na pobudo in ob izjemni, prijateljski podpori Petra Konjovića (1883–1971), tedaj na položaju direktorja Inštituta. Tiskana leta 1952 v cirilicni izdaji (SAN in Muzikološki inštitut) se je Cvetkova monografija pojavila tudi v slovenščini (Ljubljana, 1955; druga izdaja v slovenščini: Maribor 1980). Cvetkova monografija je še od časa izida temelj za preučevanje dela Davorina Jenka v zgodovini slovenske, in še bolj – srbske glasbe, istočasno pa priča o metodoloških izhodiščih domače znanosti o glasbi v začetku petdesetih let. Utemeljeni na pozitivističnih načelih, Cvetkovi pogledi na politične, ideološke in kulturne lastnosti Jenkove dobe, zaznamujejo avtorjev poskus komparativne obravnave razvojnih problemov srbske in slovenske glasbene zgodovine, kot izhodišča za, po avtorjevih besedah „začetek izgradnje jugoslovanske glasbene zgodovine.“ Katero mesto je Dragotin Cvetko podelil Davorinu Jenku v stilni periodizaciji romantičarske dobe na južnoslovanskih prostori, in kateri so Cvetkovi ključni doprinosi k celotnem pogledu na Jenkov opus – je zgolj nekaj vprašanj, ki bodo sprožena v tem prispevku. Posebna pozornost bo posvečena korespondenci med Cvetkom in Konjovićem (Katarina Bedina, Povprečen nisam hotel biti, Ljubljana, 2007) ter viru manj znanih, dragocenih podatkov ne le o fazah in vidikih nastanka monografije o Davorinu Jenku, temveč o tesnem sodelovanju dveh uveljavljenih ustvarjalec v procesih ustvarjanja strategoje razvoja znanosti o glasbi v FNRJ. In the extensive and significant work of Dragotin Cvetko (1911–1993) – the founder of Slovenian and one of the leading figures in Yugoslav musicology – the study of life and work by Davorin Jenko (1835–1914) had the meaning of a turning point toward the field of music historiography as a future and permanent author’s methodological preference. Cvetko’s work on the first, and so far the only monograph dedicated to the life and work of Davorin Jenko, took place at the beginning of the 1950s as part of the project of the Institute of Musicology of the Serbian Academy of Sciences (founded in 1948), on the initiative and with the generous, friendly support of Petar Konjović (1883– 1971), at that time at the position of Institute’s Director. Published in 1952 in the Cyrillic edition (SAS and Institute of Musicology), Cvetko’s monograph appeared later in Slovenian language (Ljubljana, 1955; second edition in Slovenian: Maribor 1980). Presenting from the time of publishing the basis for studying the work of Davorin Jenko in the history of Slovenian and, moreover, Serbian music, Cvetko’s book testifies at the same time about the methodological starting points of Yugoslav music scholarship in the early fifties. Grounded in positivism principles, Cvetko’s views about the political, ideological and cultural features of Jenko’s era indicate the author’s step towards an attempt of comparative consideration of common development problems of Serbian and Slovenian music history as a starting point for, according to the author’s words, “the beginning of creating a Yugoslav music history.” What is the place that Dragotin Cvetko assigned to Davorin Jenko in the stylistic periodization of the romantic epoch in South Slavic areas, as well as which are a key author’s contributions to a comprehensive research of Jenko’s work – these are just few of many questions discussed in this paper. Special attention is devoted to the correspondence between Cvetko and Konjović (Katarina Bedina, Povprečen nisam hotel biti [The average I did not want to be], Ljubljana, 2007), as the source of numerous, very little-known, however precious data not only about the research stages and specific aspects of Cvetko’s work on a book on Davorin Jenko, but also about the close cooperation between two influential authors in the initial processes of forming a strategy for the development of musicology in the FNRY.

Smrt trojice znamenitih ličnosti i stvaralaca – Jovana Skerlića (1877–1914), Stevana Stojanovića Mokranjca (1856–1914) i Davorina Jenka (1835–1914), u toku iste, prelomne 1914. godine, simbolično je označila kraj jedne po mnogo čemu ključne epohe razvoja srpske kulturne istorije. This paper represents a contribution to the marking of the death centenary of two significant composers and conductors – Davorin Jenko (1835–1914) and Stevan St. Mokranjac (1856–1914). Although belonging to different generations, Jenko and Mokranjac acted simultaneously in Serbian culture during almost four decades, in a very dynamic and fruitful period, marked at the same time by historical and political unrests and by the intense processes of searching for national cultural identity. Divided into several fragments, the article identifies the points of intersection in their biographies, examining the delicate nature of their relationship in the context of discourses of nationalism. Special attention is paid to the facts from the history of Belgrade Singing Society and National Theatre, as well as to the manifestations through which a tradition of cultural remembrance of the two artists is maintained in Serbia in the course of 2014.

U tekstu je reč o biblioteci, arhivi i fonoteci Muzikoločkog instituta SANU sa stanovišta potrebe za digitalizacijom i mogućnosti za nju. Tako bi se očuvala neka retka i već oštećena muzička izdanja. The Library, Archive and Phonothèque of the Institute of Musicology of the Serbian Academy of Sciences and Arts (founded in 1948) represent an unique, rich and diverse library collection of the important and precious documents for historical and analytic research of the Serbian music past. Collection of the rare manuscripts, microfilms and old printed books that include recordings of the old Slavonic and Greek medieval music is of the greatest importance. The collection of the Archive and the legacies of composers consist of the original music and text manuscripts by Serbian composers and music-writers (e.g. Stevan Stojanović Mokranjac, Josif Marinković, Petar Konjović, Stevan Hristić, Stana Đurić-Klajn), rare or unique examples of the first printed scores composed by Serbian authors in the second half of the 19th century, examples of the first music journals printed on Serbian language, very rich and important fund of the photographs. Unfortunately, all of these important (and already damaged!) documents still wait for being scanned and saved from their further physical destroying. Still, the first steps in digital preserving of the Institute funds has been done: the part of the valuable collection of the audio-recordings of the Serbian folklore (recorded by dr Radmila Petrović and Milica Ilijin on NAGRA professional magneto phone beginning from 50ties in 20th century) has been already re-recorded and preserved in digitized form on DAT tapes. The importance of the digitization of the music collection at the Institute of Musicology cannot be overestimated. Besides the real need to protect and to conserve the precious national music heritage, the digitization of the Institute funds is of the greatest importance for the further expected, open and vivid scientific and cultural communication in Cyberspace.

Predrag Milošević (1904–1988) was a composer, conductor, pianist, professor, music writer and organizer. A multitalented and versatile creative music figure, he enriched and contributed to the musical life in Serbia in the inter-war and post-war periods in many ways. His compositional oeuvre – although relatively small – represents a valuable milestone in the history of Serbian music, most no-tably with the genres of chamber and symphonic music. The monograph Predrag Milošević – Portrait of the Music Artist, highlights all of his versatile artistic ac-tivities. Milošević was born in Knjaževac, Serbia in 1904. He started piano studies at the Academie der Tonkunst in Munich (with Professor Eduard Bah) from 1922– 24, then continued studies of piano, and also composition and conducting at the State Conservatory in Prague, where he studied with professors Jaroslav Křička (composition) and Pavel Dědeček (conducting). Milošević mastered composi-tion with Josef Suk at the Meister School in Prague, and also attended a master class in conducting with Nikolai Malko. The central position in his professional trajectory was occupied by con-ducting, which lasted for several decades and gave fruitful results. He started as a choir conductor already in his student days in Prague, leading the choir “Hlahol” which was quite famous and internationally recognized at that time. After returning to his homeland, Milošević was engaged as the Opera conductor in the Belgrade National Theater (from 1932 to 1941), conducting over twenty opera and ballet premieres of both international and domestic works. He was the only Serbian conductor of that time who had five of the most important Mozart’s operas on the repertoire (The Magic Flute, Cosi fan tutte, Don Giovanni, The Abduction from the Seraglio , Le nozze di Figaro). At the same time, he also acted as the choir-leader of the Belgrade Singing Society (Beogradsko pevačko društvo), performing well known cantatas, oratorios and church choir music by Dvořák, Handel, Verdi, Mokranjac and others. This important domain of his work is presented in a separate chapter (III. PERIOD OF RISING – VERSATILE CONTRIBUTIONS TO THE MUSIC LIFE OF BELGRADE 1932–1941, III.1, III.2. III.3) and documented with many excerpts from reviews published in daily newspapers and periodicals from the inter-war period. During the Second World War, Milošević was imprisoned in camps in Warburg, Nürnberg and Hamelburg in Germany. In difficult times and condi-tions, he still managed to organize quite a rich music life, establishing a “Music Section” with a choir, chamber orchestra, giving performances, organizing lec-tures in various fields of music theory. A separate chapter of this book is dedicated to this period of hardship in Milošević’s life, based on the memoirs that he published in a joint collection of memories Muzika iza bodljikavih žica / Music behind Barbed Wires. After the war, Milošević continued with his engagement as the opera con-ductor at The National Theater in Belgrade (1945–55), then at the Serbian National Theater in Novi Sad (1955–60), where he acted also as the director for two years. From 1945, Predrag Milošević was employed as the professor of com-position at the Music Academy; from 1948 he also led a class of conducting, and from 1960–67 was the Dean of this institution. Among his versatile activities, the book also gives an insight to Milošević as a pianist, lecturer and music writer. For many years, he published music reviews in periodicals. Being the most long-standing and central area of his artistic career, conduct-ing was perhaps the reason why Milošević did not manage to compose more. Namely, Sonatina for piano, String Quartet and Symphonietta – which he com-posed during his studies, are his only three significant works, but their quality positions Milošević as an important figure in the history of Serbian music. The value and significance of these three compositions are not only historical in the sense of documenting a period in Serbian music history; these works are highly professional, showcasing a skillful compositional technique, individually round-ed, fresh in ideas, expression and sound even today. As such, they rightfully de-serve to be thoroughly analyzed and that is why the sixth chapter is the longest and most important part of this monograph. The encompassing results of precise analytical interpretation of his compositional oeuvre – presented here – are the first of this kind in our musicological-theoretical literature. The interesting point in Milošević’s compositional expression is that he start-ed with impressionism in the Sonatina, and then stylistically turned to neo-ba-roque and neoclassicism in the String Quartet and Symphonietta. Like many of his fellow composers who studied in Prague (known as The “Prague Group”) and brought some of the new, contemporary tendencies from Prague back home – thus enriching Serbian music, Milošević turned to these new tendencies, but they were filtered through his own artistic prism. Thus, the stylistic turn from impressionism to neoclassicism in such a short period (1926–30) and within only a few compositions, was even more compact and strikingly successful. The main characteristics of Milošević’s compositional style are: a distinc-tive linear-melodic flow paired with skillful transformations of motifs, leading to thematic unity; polyphonic textures, also displaying his mastery in counter-point techniques; well-orchestrated rhythmic and harmonic ostinatos, and spe-cific sense for rhythmic movement and metric diversity. Harmonic features in the Sonatina show impressionistic obscuring of tonal functions, which evolve to free tonality in the Quartet and atonality in Symphonietta with dissonant chordblocks built of fourths, bi-chords, and “mini-clusters”. Milošević’s treatment of form, on the one hand, shows a traditional starting point (sonata form, rondo, fugue, ternary forms), but it is enriched with individual interventions on the other hand, which lead to merging of different formal patterns. The sonata cy-cle of the String Quartet introduces baroque forms of each movement: Preludio, Passacaglia, Fugue, merging a compressed sonata form of the first movement with imitative and fugato-like sections; the third movement is a rondo form but in a manner of the fugue. The polyphonic texture as being logical in the neo-baroque Quartet, is linked not only to this composition; it is also present in Symphonietta as the result of various counterpoint techniques which Milošević masterly employs, and can be observed as one of the defining characteristics of his own compositional style. The use of block-type ostinatos and static ostina-tos with a resulting coloristic effect, the emerging of thematic material from the mutual core, the “synthetic” principle in section building, along with the harsh and dissonant harmonic structures, fourth-chord blocks, bi-tonal and poly-tonal plains – all these combined stand as the most significant features of Milošević’s compositional style in Symphonietta. Sonatina, String Quartet and Symphonietta, despite being his student (and graduation) compositions, show all the attributes of a mature author. Characterized by the richness of thematic ideas, original melodic profile, undu-lating metro-rhythmic sculpting and compositional proficiency, these composi-tions stand not only as his personal creative peak, but represent exemplary pieces in the anthology of Serbian music. Kompozitor, dirigent, pijanista, muzički pisac, pedagog, redovni profesor i dekan Fakulteta muzičke umetnosti, prevodilac, organizator muzičkog života, društveno angažovan poslenik, sve su to bila profesionalne okupacije vezane za ime samo jedne ličnosti – Predraga Miloševića, čije je sveukupno stvaralačko zračenje ostavilo dubokog traga u izgrađivanju srpske muzičke kulture i umnogome ga na osoben način obogatilo. Predrag Milošević rođen je 11. februara 1904. godine u Knjaževcu, malom mestu istočne Srbije; preminuo je januara 1988. godine u Beogradu. Autorka ove monografije imala je čast i zadovoljstvo da lično upozna Predraga Miloševića 1986. godine. Susreti sa njim su se odvijali u prijatnoj poslovnoj atmosferi u njegovom domu u Gogoljevoj ulici na Banovom Brdu. Pričao je o svojoj mladosti i dolasku u Beograd, evocirao sećanja sa školovanja, studija, putovanja, o vremenu provedenom u logoru za vreme Drugog svetskog rata. Govorio je o dirigentskoj i pedagoškoj karijeri. Iako sa izuzetno raznolikim i bogatim životnim i profesionalnim iskustvom, pripovedao je skromno ali sa žarom, zanimljivo i živo, sa puno duhovitih dosetki. U to vreme, iako u poodmaklim godinama, Milošević je radio na svojoj knjizi „O drugima – o sebi”. Nažalost, u delu zaostavštine Predraga Miloševića, poklonjenom Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu, nije nađen trag o ovom rukopisu i nije poznato da li ga je završio. U to vreme je i dalje aktivno pisao i prevodio, i sa budnom pažnjom pratio sva značajnija događanja u svim oblastima kulturnog života, često uzimajući i sam učešća u njima. Iako tako mnogostranog umetničkog profila, celokupna delatnost Predraga Miloševića nije do sada bila predmet šireg, sveobuhvatnog sagledavanja, koji po značaju svakako zaslužuje, te ova monografija ima za cilj da osvetli stvaralački doprinos i ostvareni kvalitet u svim domenima njegovog delovanja.

U doktorskoj disertaciji Zvuk iz oblaka i metamorfoze umetničkih/tehnoloških paradigmi u društvenoj recepciji zvuka i muzike, na primeru oblaka, istražene su i analizirane promene umetničkih paradigmi i praksi nastale usled tehnološkog razvoja, procesa digitalizacije i implementacije novih medija. Rad se fokusira na promenljive kontekste kreacije, produkcije, distribucije, konzumacije i recepcije zvuka i muzike, a poseban fokus istraživanja predstavljaju inovativne umetničke prakse koje se razvijaju paralelno sa tehnološkim razvojem, digitalnom konzumacijom i slušalačkim navikama nasuprot umetničkom iskustvu. Ove metamorfoze su uticale na socijalnu i kulturnu percepciju zvuka i muzike sa različitih aspekata – estetskog, istorijskog i činjeničnog. Cilj disertacije je da prikaže načine na koje je digitalna tehnologija uticala na zvuk i muziku, kao i da analizira neka teorijska pitanja provocirana takvim promenama. U radu se, pored diskurzivne analize zvuka i predstavljanja novog diskursa zvuka, komparativnom analizom upoređuju živa/snimljena muzika, tehnike snimanja i reprodukcije zvuka kroz vekove i različite vrste slušanja (samostalno/regresivno/sveprisutno) kroz adekvatan i relevantan heuristički okvir i brojne koncepte – prozumera, zvučne fikcije, zvučne imaginacije, aparatusa, prodjuzera i prodjuzidža – važne za razumevanje i praćenje procesa transformacije. Disertacija se sastoji iz pet poglavlja koja kroz interdisciplinarni pristup i iz različitih uglova tumače ne samo smenu paradigme kreiranja, produkcije, distribucije i recepcije zvuka i muzike, već i smenu socioloških i kulturoloških paradigmi i novonastalu konvergenciju kulture kao rezultat pomenutih metamorfoza. Suštinska priroda današnjih medija i oblak modela – interaktivnost, konvergencija i fenomen umrežavanja bitno su odredili način na koji se zvuk i muzika percipiraju i konzumiraju na početku 21. veka. Predmet rasprave, stoga, obuhvata neke od najsavremenijih teorija i istraživanja iz oblasti medijske kulture, računarstva u oblaku, edukacije i konvergencije kulture i pokrenut je kroz analizu društvenih mreža, muzičkih platformi i savremenih umetničkih praksi. Široki dijapazon uticaja nove tehnologije na stvaranje, sadržaj muzike i slušalačke prakse, između ostalog, bavi se i proučavanjem najnovijeg trenda ‘korisnički vođene kreacije sadržaja’ (user-led content creation), prakse participativne kulture, hibridnih modela i koncepata (produsage, produser), muzičkih i društvenih platformi i mreža (jutjub, Napster, Spotify, Sound Cloud, fejsbuk, idr), etičnosti i pitanjimapiraterije ‒ sa ciljem potvrđivanja jedne od osnovnih hipoteza da je Oblak entitet, živi organizam u stalnoj promeni. Oblak deluje kao medijum za ličnu i socijalnu transformaciju. In doctoral dissertation Sound from the cloud and metamorphoses of artistic/technical paradigms in social reception of sound and music, on the example of the cloud, I intended to research and analyze changes of artistic paradigms and practices occurred due to the technological development, digitalization process and implementation of new media. The paper focuses on the changing contexts for the creation, production, distribution, consumption, and reception of sound and music. More specifically, the aim of this study is to investigate innovative artistic practices that are developing parallel with technological development, digital music consumption, and listening habits in contrast to art experience. These metamorphoses impacted artistic practices and systems of production and distribution of sound and music from many different aspects ‒ esthetical, historical and factual. The aim of this dissertation is to focus on the impact that digital technologies have brought upon the musical landscape, as well as to probe some of the theoretical issues that such changes have given rise to. Sound from the cloud represents a new category of production, distribution, consumption and perception of sound, new sound/cloud discourse. This is the case of sound coming from virtual space, but due to development of new devices and mobile phones it does not require the connection of the consumer to the computer, but it is already connected through web, mobile and omnipresent. Apart from discoursive analyses of sound and representation of new sound doscourse, this paper tends to contrast, through comparative analyses, live/recorded music, techniques of sound recording and reproduction through the history and different listening practices (solitary/regressive/ubiqutous) through adequate and relevant heuristic framework and numerous concepts ‒ prosumer, sound fiction, sound imagination, apparatus, produser, and produsage ‒ important for understanding and tracking of the transformational process. Dissertation consists of five chapters which, through an interdisciplinary approach and from different perspectives, explain not only the shift of the paradigme of creation, production, distribution and reception of sound and music, but also the shift of socio-cultural paradigmes and new developed convergence culture as a result of above mentioned metamorphoses. The essence of todays media and cloud model ‒ interactivity, convergency, and network phenomena have made an enormous impact on the way sound and music are perceived and consumed at the beginning of 21. century. Therefore, framework for discussion includes some of the latest theories and researches in the field of media culture, cloud computing, education and convergence culture studies, implemented through analyses of social networks, music platforms, and contemporary artistic practices. Apart from a vast range of influences and impacts that new technology has on creation, content of music, and listening practices, it also investigates the newest trend of user-led content creation, parcipatory culture practices, hybride models and concepts (produsage, produser), musical and social platforms and networks (YouTube, Napster, Spotify, Sound Cloud, Facebook, etc.), and deals with the ethics and questions of piracy in order to confirm one of my main hypothesis ‒ Cloud is an entity, a living organism in an everlasting change. Cloud acts as a medium for personal and social transformation.

У раду су документарно-уметничка остварења друге половине 19. века, из пера истакнутих српских културних посленика, књижевника, уметника, државника, новинара и политичара, сагледана као драгоцена грађа за упознавање токова и веза између српске културне и музичке историје. Аналитички су обрађене доминантне врсте из наведене области: мемоари, дневници, аутобиографије и путописи, као и одабрани биографски списи о знаменитим појединцима овог периода. Извори потврђују да је музика, у сфери јавног и приватног, била важан сегмент живота свих слојева српског друштва 19. века, у сложеним геополитичким и културноисторијским контекстима. У дијахроној перспективи, истражени материјал одсликава динамику и еволуцију облика и видова присуства музике и музичког живота у свим срединама насељеним српским живљем у овом периоду: у Хабзбуршкој монархији, Кнежевини и Краљевини Србији, као и у српским енклавама у другим националним срединама. Потврђено је да су међу кључним одликама различитих културних модела, карактеристичних за период културног плурализма међу Србима у 19. веку, музичка кретања заузимала посебно место у изградњи друштвене сфере и рецепције целокупне стварности... In this doctoral thesis the documentary prose written in the second half of the 19th century by prominent Serbian cultural workers, artists, statesmen, journalists and politicians is regarded as a valuable material for exploring the links and flows between Serbian cultural and musical histories. I have analysed the dominant types of writings of that time: memoirs, diaries, autobiographies and travelogues, as well as selected biographical essays about the renowned individuals of this period. The sources confirm that, both in the public and private spheres, music was an important segment of all strata of the 19th-century Serbian society in complex geopolitical and cultural-historical contexts. In a diachronic perspective the analysed material reflects the dynamics and evolution of the types of presence of music and musical life in all countries populated by the Serbs in this period: the Habsburg Monarchy, the Principality and Kingdom of Serbia and the Serbian enclaves in other nations. It is confirmed that, among the key features of different cultural models typical for the period of cultural pluralism among the Serbs in the 19th century, the musical currents occupied a special place in the building of the social sphere and the reception of the entire reality...

Музичка култура у Србији на почетку XX века одликовала се бројним проблемима структурне природе и различитим покушајима да се њени оквири прошире, да се музика институционализује и инкорпорира у структуре друштва и државе. Профилисање концертних репертоара са делима интернационалног канона класичне музике указивало је на промене у односу на претходни век. Међутим, ово поље налазило се у фази формирања, а спорадична извођења малобројних примера солистичких, камерних, симфонијских и музичкодрамских дела локалних аутора представљала су његов незнатан део. Истовремено, јачали су токови музичке комерцијализације, па је то време сведочило и о првим виднијим раздвајањима високе и популарне културе у музичком контексту српске престонице. У таквим околностима, централни токови креирања националне уметничке музике у Србији одвијали су се у оквирима хорског певаштва. Овој области доприносили су готово сви композитори, а критеријуми који су конструисани у њеним оквирима пласирани су као стандарди и норме у произвођењу националне уметничке музике. У пољу хорске праксе најраније су се формирали уметничко-професионални, идеолошко-стратегијски и извођачко-технички услови за селективан и хијерархизован однос према наслеђу, па тако и за прве композиторске опусе у којима су се тражиле и проналазиле високе националне и естетске вредности. У средишту ових процеса крајем XIX и нарочито почетком XX века налазиле су се руковети Стевана Стојановића Мокрањца (1856–1914), дела која и данас имају статус националне музичке класике. Овај опус од петнаест хорских циклуса већ је у време Мокрањчевог деловања доживљаван као науспелија музичка аутентификација нације, стицао је углед путем извођења и јавних признања, да би свој значај изнова потврђивао кроз стваралашто млађих композитора, институционалне и педагошке праксе, музиколошке нарације и рецепцију публике наредних генерација... The process of professionalization and the increasing complexity of musical practices in the Serbian capital at the beginning of the 20th century were marked by numerous structural problems and various attempts to expand the hitherto narrow framework of Serbian music and to institutionalise and incorporate it into the social and state structures. The choice of some concert repertoires with works of the international canon of classical music pointed to changes compared to the previous century. This field, however, was still in the process of being established and the sporadic appearance of a small number of solo, chamber, symphonic and vocal-instrumental works by local composers represented only a minor part of it. At the same time, the streams of the commercialisation of music were strengthening and, thus, this period of time further testified to the first noticeable separation between high and popular culture in the musical context of the Serbian capital. In such circumstances, the central streams of the creation of national art music in Serbia unfolded within the framework of choral singing. Almost all composers were contributing to this field and the criteria established within it were set as standards and norms in the production of national art music. In the field of choral practice, the earliest to form were the artistic-professional, ideological-strategic and performing-technical conditions for a selective and hierarchical attitude towards heritage and, accordingly, for the first opuses of composers in which high national and aesthetic values were sought and attained. Garlands by Stevan Stojanović Mokranjac (1856–1914), the works that, even today, have the status of national classics, were at the centre of these processes of the late 19th and early 20th century. This opus, comprising fifteen choral cycles, had already, during Mokranjac’s lifetime, been seen as the most successful musical authentication of the nation, securing its reputation by way of performances and public acknowledgment and reconfirming its significance through the work of younger composers, institutional and pedagogical practice, musicological narration and the audience’s reception in succeeding generations...

Predmet proučavanja ove disertacije jeste tonalna struktura u harmonskom sistemu Sergeja Prokofjeva, koja se iskazuje kao jedan od ključnih označitelja njegovog upečatljivog i veoma prepoznatljivog muzičkog govora. Osobenost zvučnog prostora u muzici jednog od najznačajnijih kompozitora 20. veka, ogleda se u specifičnoj sprezi i prelamanju dijatonike i hromatike, modalnog i tonalnog, ostvarenim na način kojim se sveobuhvatnost tog prostora iskazuje unutar ne samo jasne centralizacije tonaliteta, već i tonalnog roda. U brojnim dosadašnjim teorijskim postavkama ruskih i anglosaksonskih teoretičara, uočava se terminološka neusaglašenost u definisanju tonalnog sistema ovog autora; većina se, ipak, slaže u tome da je njegova muzika tonalna. Polazeći od te pretpostavke, jedan od ciljeva rada jeste da najpre otkrije i definiše, a potom i tipološki sistematizuje sve postupke i procedure na osnovu kojih bi se formirao teorijski okvir za tumačenje specifičnog tonalnog jezika Prokofjeva, kao i prilog dubljem razumevanju stvaralačke poetike kompozitora. U tom cilju detaljno su proučeni: unutar-tonalni i međutonalni odnosi, politonalni i među-tonalni prostori, presek horizontalnog i vertikalnog uzajamnog dejstva, profil akordike unutar odnosa dijatonika-hromatika, kao i načini promene tonaliteta. Navedene oblasti proučene su na osnovu detaljne analize devet sonata za klavir koje, nastale u vremenskom okviru od skoro četrdeset godina (1909–1947), spajaju liniju različitih stvaralačkih faza kompozitora, te predstavlju mogući obrazac za sagledavanje tretmana forme, tematizma, osobenog spoja linearnosti i vertikalnog nadslojavanja, a naročito harmonskog sistema i strukture tonalnosti. Jedan od, takođe, ključnih označitelja harmonskog jezika Prokofjeva jeste pozicija dijatonike i njeno dejstvo unutar hromatizovanog tonalnog prostora. Iz tog razloga bilo je neophodno poći od proučavanja odnosa dijatonika – hromatika, kao ključnog polja unutar koga smo najpre ispitali analitičke interpretacije pojedinačnih elemenata dijatonike, a potom sagledali i ukrštanje međusobnog dejstva dijatonike sa hromatikom, načina na koje se takva dejstva ispoljavaju, kao i u kom stepenu zastupljenosti pojedinačnih elemenata se oni manifestuju. Dijatonika kao jedna od ključnih tačaka u ostvarivanju tonalne stabilnosti unutar složenijih hromatizacijskih slojeva, iskazuje se, pored ostalih, i na način koji dijatonizira upravo isti hromatski tonski prostor. Sa druge strane, hromatika se iskazuje kako u linearnom-melodijskom, tako još više u vertikalnom smislu, gde su hromatska zasićenja proizvod bilo naslojavanja različitih akordskih formacija, često bikordalnih bilo onih, koji u sudaru sa (ponovo) dijatonskim akordima tvore specifične zvučne sklopove. U tom smislu osim, za Prokofjeva tipičnih – Lidijskog, Frigijskog i Polarnog akorda, posebno su izdvojene složene strukture sa dvorodnim i disalterovanim tonovima, a predložena je i nova tipologija vertikalnih formacija u koju su svrstani vođični, prijanjajući, klizajući akordi i hromatski dvojnik. Težište rada čini istraživanje strukture tonalnog sistema, te smo u ovoj disertaciji ponudili kriterijume za hipotezu nove tipologije vidova ispoljavanja složenosti tog sistema. Specifičan spoj dijatonike sa hromatikom, tonalnih i modalnih obeležja, objašnjen je kao činilac koji uslovljava ekstenziju gravitacionog polja zajedničkog tonskog prostora, čime se, u sadejstvu sa navedenim pod-sistemima, formira suštinski novi oblik tonalne višeslojnosti, koji se manifestuje kroz tri osnova upečatljiva modaliteta. To su: fuzija više vrsta tonal-modaliteta u jednom (zajedničkom) centru; asocijativno-policentrična tonalnost i međutonalni prostor – međutonalnost. Jedna od posebno detaljno proučenih oblasti je i fenomen klizanja, čiji značaj se ogleda u uticaju na hromatizacijskom proširenju tonalnog centra. Ovaj fenomen, idiosinkratičan za Prokofjeva, iskazuje se u dva vida, a sistematizovan je i definisan kao 1) iskliznuće i 2) hromatsko akordsko klizanje. Iskliznuće se manifestuje u dva vida: sa tonalnim izmeštanjem, i u vidu unutartonalnog ili melodijskog iskliznuća (koje dovodi do simulacije bitonalnosti). Treća značajna proučena oblast jeste način promene tonaliteta, gde se, takođe, kao idiosinkratične izdvajaju tri vrste. Ove modulacije nisu dosad bile prepoznate unutar interpretacijskog okvira tonalne harmonije, te je predložena njihova tipologija. Na osnovu detaljno sagledanih i precizno proučenih harmonskih procedura u odabranom analitičkom korpusu, može se zaključiti da se međutonalno prelamanje i presek sa asocijativnim tonalnim platoima, kao i sapostojanje ovih tonalnih prostora u fuziji sa elementima više pod-sistema, iskazuju kao najznačajnije determinante u pretpostavci definisanja sveobuhvatnog tonalnog polja unutar predloženih (novih) vidova organizovanja tonalnog sistema Sergeja Prokofjeva. The subject of this dissertation is the exceptional tonal structure in the harmonic system of Sergei Prokofiev, one of the most prominent composers of the 20th century. His tonal system is one of the key points in determining his outstanding and notably recognisable music language. The exquisite sound sphere of his music is reflected in specific interactions and refractions of diatonic and chromatic spheres, as well as of modal and tonal elements; these are accomplished in such a manner that direct the allencompassing sound space not only to one undeniable key center but also, to a clear key mode (minor or major). The numerous studies by Russian and Anglo-Saxon theorist which deal with defining Prokofiev’s tonal system show significant terminological divergence; nevertheless, most of them do not deny that his music is tonal. One of the main fields of this research is identifying and defining all the processes and procedures in order to form a systematic typology, the basis for a theoretical interpretation of the specific tonal design as well as of the very music poetics of Sergei Prokofiev. The dissertation brings a thorough examination of relations both in and out of tonality i.e. those within one center and between different centers; furthermore, the research includes polytonal and inter-tonal spaces, interaction mutual effects between the linear chromatic and vertical diatonic spheres, chord profiles within diatonic-chromatic relations, and modulation techniques. Examinations of these fields and procedures were conducted through detailed analyses of nine Piano sonatas which, being composed during almost forty years (1909–1947), connect the diverse creative composer’s phases. They are observed as a possible pattern for perceiving the treatment of form, thematic shaping, the specific junction of linear and vertical layers, and especially for the harmonic system and tonal structure. One of the key elements to elicit the harmonic speech of Prokofiev is also the manifestation of diatonics within the chromaticized tonal space. Thus, the diatonic-chromatic relation was the initial point of the research within which the interpretations of separate diatonic elements were firstly analyzed, followed by examining the manifestation of their interaction and mutual influence with chromatics, with regard to grading the presence of each of these elements. Diatonics, as the crucial point in preserving the tonal stability within complex chromatized layers, is manifested in the specific way which enables the same chromatic tone space to sound in a diatonic manner. On the other hand, chromatism is manifested both in linear-melodic and even more in vertical aspects, where chromatic complexity derives from the superimposition of various chord formations, as in bi-chord stuctures, or in junction with (again) diatonic chords. Aside from the Lydian, Phrygian and Polar chords, typical for Prokofiev, other complex structures with disaltered tones were especially emphasized; a new chord typology was also proposed introducing leading-chord structures, sliding chords, leaning-chords and chromatic twins. The main focus of this work is the research of the structure of the tonal system, and the criterion for the hypothesis of a new typology of its complex manifestations was subsequently proposed. The specific junctions of diatonic and chromatic sub-systems and tonal and modal elements are pointed out as crucial elements in building-up the extension of the gravitation sphere of one common tone space, in which new forms of multi-layer tonality are demonstrated. There are three basic modalities which manifest these junctions. 1) Fusion of several scale types with the same tonic (major, minor, modes), 2) Associative level, or associative-polycentric tonality, meaning refraction of two or more different keys and, 3) Inter-tonal space (intertonality), meaning fusion of several different tonal centers into one layer. The phenomenon of chromatic slippages is also emphasized, as its influence on the chromatic extension of the tonal center is of notable significance. This phenomenon, idiosyncratic for Prokofiev, is manifested in two ways which were systematized and defined in this dissertation as: 1) slippage and 2) chromatic chord sliding. The slippage is realized in two basic ways – the first resulting with a tonal shift, and the second within one key as an inner-tonal or melodic slippage (leading to the simulation of bitonality). Finally, the third significant field of research was devoted to tonal shifts, within which are three types recognized as idiosyncratic, and a new typology is proposed since they have not been so far systematized within the analytical frame of tonal harmony. The thorough and precise interpretations of complex harmonic procedures in the analytical samples confirm that the inter-tonal refractions, their intersection with associative tonal plans, as well as with the fusion of various sub-system elements, represent the most outstanding determinants in defining the all-encompassing tonal field within the proposed new ways of tonal organization in the music of Sergei Prokofiev.

Dve godine za redom – 2014. i 2015, šira intelektualna i naučna, a posebno – muzička i muzikološka javnost u Srbiji, poklonile su izuzetnu pažnju obeležavanju dveju godišnjica vezanih uz ime Davorina Jenka (1835–1914) – znamenitog kompozitora i horovođe, umetnika čiji su život i rad duboko i trajno obeležili istoriju kako slovenačke, tako i srpske kulture. Tokom 2014. godine, nizom aktivnosti bila je obeležena stogodišnjica Jenkove smrti. Vredan i kreativan doprinos obeležavanju jubileja dao je najpre umetnički film Davorin Jenko – Tvorac himni i budnica autora Ane Pavlović i Dragomira Zupanca (saradnik na scenariju K. Tomašević), u produkciji Kulturno-obrazovnog programa RTS-a (Redakcija školskog i obrazovnog programa; premijerno emitovanje: Drugi program RTS-a, 22. novembar). Uz prisustvo najuglednijih predstavnika SANU, Slovenačke ambasade, Muzikološkog instituta SANU i Nacionalnog saveta slovenač-ke nacionalne manjine u Republici Srbiji, film je bio prikazan i na Svečanoj akademiji posvećenoj Jenku, u Svečanoj sali SANU, 26. novembra. Istog dana, u organizaciji Muzikološkog instituta SANU i Nacionalnog saveta slovenačke nacionalne manjine u RS, održan je interdisciplinarni naučni skup Davorin Jenko – Prilozi za kulturu sećanja, na kojem su rezultate svojih najnovijih istraživanja Jenkovog dela izložili stručnjaci iz oblasti muzikologije (Sonja Marinković,Katarina Tomašević, Marijana Kokanović-Marković, Ivana Vesić i Srđan Atanasovski), komparativnih književnih studija (Maja Đukanović), teorije muzike (dr Anica Sabo) i etnologije (Mladena Prelić). Referati sa ovog skupa dali su podstrek većini autora da spovedu dodatna istraživanja i napišu studije koje predstavljamo u ovom Zborniku. Dvodnevni program obeležavanja stogodišnjice smrti Davorina Jenka u SANU, 2014, zaokružilo je kompoziciono veče njegovih dela, u znalačkoj selekciji Anice Sabo. Na programu su, uz komentar muzikologa Adriane Sabo, bila izvedena reprezentativna Jenkova ostvarenja horske, kamerne vokalnoinstrumentalne i orkestarske muzike (u preradi za klavir), u interpretaciji Ekumenskog muškog hora (dirigent Bratislav Pro-kić), Radmile Vladetić (sopran), Olivera Sabo Batanča (bariton) i Milice Sekulić (klavir). Poseban, muzikološki prilog obeležavanju istovremene stogodišnjice Jenkove i smrti Stevana Stojanovića Mokranjca, objavljen je u časopisu Muzikologija (br. 16) za 2014. godinu. Zbog značaja teme koja osvetlja-va prirodu odnosa dvojice ključnih protagonista srpske muzike na prelazu XIX i XX veka, na predlog uređivačkog odbora zbornika Davorin Jenko (1835–1914) – Prilozi za kulturu sećanja, tu studiju, sa manjim dopunama, takođe ovde prezentujemo. Obeležavanje drugog značajnog Jenkovog jubileja – 180 godina od rođenja, tokom 2015. godine, proteklo je u manjem intenzitetu, ali nipošto bez zapaženih rezultata. U Muzeju Narodnog pozorišta u Beogradu, počev od 16. maja, bila je u toku izložba Davorin Jenko (1835–1914), u organizaciji Arhiva Srbije i Arhiva Slovenije. Prilikom zatvaranja izlož-be, 28. oktobra, u Muzeju je ponovo prikazan TV film Davorin Jenko – Tvorac himni i budnica, nakon što je publici bio predstavljen zbornik tekstova sa skupa održanog u Ljubljani 2014. godine. Objavljivanjem rada „Slovenac – utemeljitelj srpske scenske muzike“, iz pera teatrologa dr Jelice Stevanović, obeležavanju drugog Jenkovog jubileja pridružio se i vodeći nacionalni časopis Zbornik Matice srpske za scenske umetnosti i muziku (br. 53). U ovom sažetom podsećanju na načine na koje su Beograd, Novi Sad i Ljubljana još jedanput rekli: „Veliko hvala!“ Davorinu Jenku, nisu, svakako, mogla biti evidentirana mnogobrojna koncertna izvođenja njego-vih kompozicija, kao ni svi prigodni novinski članci objavljeni u dnevnoj i nedeljnoj štampi. Zbornik radova Davorin Jenko (1835–1914) – Prilozi za kulturu se-ćanja ne predstavlja samo svojevsrno zaokruženje svih spomenutih ma-nifestacija kojima je, nakon više od jednog stoleća, potvrđen eminentni status Davorina Jenka u kulturnoj istoriji Srbije. Očekujemo da će pre-zentovane studije podstaći nova istraživanja, tim pre što je u svom zbiru spektar sagledanih tema interdisciplinaran, zahvatajući polja istorije mu-zike (Marinković, Tomašević), granične oblasti između istorije muzike i istorije teatra (Kokanović-Marković), studija kulture i etnologije (Prelić), teorije muzike (Sabo) i komparativnih muzičko-književnih istraživanja (Đukanović). Posebno smo zahvalni slovenačkom kolegi Jerneju Weissu na izvanredno podsticajnom prilogu o prvoj slovenačkoj himni – zname-nitom Jenkovom horskom delu Naprej, zastava Slave!. Činjenica da ovu studiju objavljujemo na engleskom jeziku, kao i odluka da pismo ovog Zbornika bude latinično, reflektuju našu želju da ovde prezentovani rezul-tati budu dostupni širem – međunarodnom naučnom i čitalačkom krugu, a pre svega u Sloveniji – prvoj Jenkovoj domovini. U cilju dopune slike o velikoj pažnji s kojom je u Srbiji ispraćena stogodišnjica Jenkove smrti, u rubrici Odjeci u štampi predstavljamo dva teksta objavljena u vodećim izdanjima Politike, ove najstarije i najugled-nije novinske kuće na ovim prostorima. Verujemo da će poslednja „rubrika“ u Zborniku dati i najsnažniji impuls ne samo budućem proučavanju, već i izvođenju Jenkove muzike: u prilogu Arhivska svedočanstva objavljujemo reprezentativan izbor iz dragocene zbirke Jenkovih partitura i dokumenata koje se čuvaju u arhivu Muzikološkog instituta SANU. Dve godine za redom – 2014. i 2015, šira intelektualna i naučna, a posebno – muzička i muzikološka javnost u Srbiji, poklonile su izuzetnu pažnju obeležavanju dveju godišnjica vezanih uz ime Davorina Jenka (1835–1914) – znamenitog kompozitora i horovođe, umetnika čiji su život i rad duboko i trajno obeležili istoriju kako slovenačke, tako i srpske kulture. Tokom 2014. godine, nizom aktivnosti bila je obeležena stogodišnjica Jenkove smrti. Vredan i kreativan doprinos obeležavanju jubileja dao je najpre umetnički film Davorin Jenko – Tvorac himni i budnica autora Ane Pavlović i Dragomira Zupanca (saradnik na scenariju K. Tomašević), u produkciji Kulturno-obrazovnog programa RTS-a (Redakcija školskog i obrazovnog programa; premijerno emitovanje: Drugi program RTS-a, 22. novembar). Uz prisustvo najuglednijih predstavnika SANU, Slovenačke ambasade, Muzikološkog instituta SANU i Nacionalnog saveta slovenač-ke nacionalne manjine u Republici Srbiji, film je bio prikazan i na Svečanoj akademiji posvećenoj Jenku, u Svečanoj sali SANU, 26. novembra. Istog dana, u organizaciji Muzikološkog instituta SANU i Nacionalnog saveta slovenačke nacionalne manjine u RS, održan je interdisciplinarni naučni skup Davorin Jenko – Prilozi za kulturu sećanja, na kojem su rezultate svojih najnovijih istraživanja Jenkovog dela izložili stručnjaci iz oblasti muzikologije (Sonja Marinković,Katarina Tomašević, Marijana Kokanović-Marković, Ivana Vesić i Srđan Atanasovski), komparativnih književnih studija (Maja Đukanović), teorije muzike (dr Anica Sabo) i etnologije (Mladena Prelić). Referati sa ovog skupa dali su podstrek većini autora da spovedu dodatna istraživanja i napišu studije koje predstavljamo u ovom Zborniku. Dvodnevni program obeležavanja stogodišnjice smrti Davorina Jenka u SANU, 2014, zaokružilo je kompoziciono veče njegovih dela, u znalačkoj selekciji Anice Sabo. Na programu su, uz komentar muzikologa Adriane Sabo, bila izvedena reprezentativna Jenkova ostvarenja horske, kamerne vokalnoinstrumentalne i orkestarske muzike (u preradi za klavir), u interpretaciji Ekumenskog muškog hora (dirigent Bratislav Pro-kić), Radmile Vladetić (sopran), Olivera Sabo Batanča (bariton) i Milice Sekulić (klavir). Poseban, muzikološki prilog obeležavanju istovremene stogodišnjice Jenkove i smrti Stevana Stojanovića Mokranjca, objavljen je u časopisu Muzikologija (br. 16) za 2014. godinu. Zbog značaja teme koja osvetlja-va prirodu odnosa dvojice ključnih protagonista srpske muzike na prelazu XIX i XX veka, na predlog uređivačkog odbora zbornika Davorin Jenko (1835–1914) – Prilozi za kulturu sećanja, tu studiju, sa manjim dopunama, takođe ovde prezentujemo. Obeležavanje drugog značajnog Jenkovog jubileja – 180 godina od rođenja, tokom 2015. godine, proteklo je u manjem intenzitetu, ali nipošto bez zapaženih rezultata. U Muzeju Narodnog pozorišta u Beogradu, počev od 16. maja, bila je u toku izložba Davorin Jenko (1835–1914), u organizaciji Arhiva Srbije i Arhiva Slovenije. Prilikom zatvaranja izlož-be, 28. oktobra, u Muzeju je ponovo prikazan TV film Davorin Jenko – Tvorac himni i budnica, nakon što je publici bio predstavljen zbornik tekstova sa skupa održanog u Ljubljani 2014. godine. Objavljivanjem rada „Slovenac – utemeljitelj srpske scenske muzike“, iz pera teatrologa dr Jelice Stevanović, obeležavanju drugog Jenkovog jubileja pridružio se i vodeći nacionalni časopis Zbornik Matice srpske za scenske umetnosti i muziku (br. 53). U ovom sažetom podsećanju na načine na koje su Beograd, Novi Sad i Ljubljana još jedanput rekli: „Veliko hvala!“ Davorinu Jenku, nisu, svakako, mogla biti evidentirana mnogobrojna koncertna izvođenja njego-vih kompozicija, kao ni svi prigodni novinski članci objavljeni u dnevnoj i nedeljnoj štampi. Zbornik radova Davorin Jenko (1835–1914) – Prilozi za kulturu se-ćanja ne predstavlja samo svojevsrno zaokruženje svih spomenutih ma-nifestacija kojima je, nakon više od jednog stoleća, potvrđen eminentni status Davorina Jenka u kulturnoj istoriji Srbije. Očekujemo da će prezentovane studije podstaći nova istraživanja, tim pre što je u svom zbiru spektar sagledanih tema interdisciplinaran, zahvatajući polja istorije muzike (Marinković, Tomašević), granične oblasti između istorije muzike i istorije teatra (Kokanović-Marković), studija kulture i etnologije (Prelić), teorije muzike (Sabo) i komparativnih muzičko-književnih istraživanja (Đukanović). Posebno smo zahvalni slovenačkom kolegi Jerneju Weissu na izvanredno podsticajnom prilogu o prvoj slovenačkoj himni – znamenitom Jenkovom horskom delu Naprej, zastava Slave!. Činjenica da ovu studiju objavljujemo na engleskom jeziku, kao i odluka da pismo ovog Zbornika bude latinično, reflektuju našu želju da ovde prezentovani rezultati budu dostupni širem – međunarodnom naučnom i čitalačkom krugu, a pre svega u Sloveniji – prvoj Jenkovoj domovini. U cilju dopune slike o velikoj pažnji s kojom je u Srbiji ispraćena stogodišnjica Jenkove smrti, u rubrici Odjeci u štampi predstavljamo dva teksta objavljena u vodećim izdanjima Politike, ove najstarije i najuglednije novinske kuće na ovim prostorima. Verujemo da će poslednja „rubrika“ u Zborniku dati i najsnažniji impuls ne samo budućem proučavanju, već i izvođenju Jenkove muzike: u prilogu Arhivska svedočanstva objavljujemo reprezentativan izbor iz dragocene zbirke Jenkovih partitura i dokumenata koje se čuvaju u arhivu Muzikološkog instituta SANU.

Музичка култура у Србији на почетку XX века одликовала се бројним проблемима структурне природе и различитим покушајима да се њени оквири прошире, да се музика институционализује и инкорпорира у структуре друштва и државе. Профилисање концертних репертоара са делима интернационалног канона класичне музике указивало је на промене у односу на претходни век. Међутим, ово поље налазило се у фази формирања, а спорадична извођења малобројних примера солистичких, камерних, симфонијских и музичкодрамских дела локалних аутора представљала су његов незнатан део. Истовремено, јачали су токови музичке комерцијализације, па је то време сведочило и о првим виднијим раздвајањима високе и популарне културе у музичком контексту српске престонице. У таквим околностима, централни токови креирања националне уметничке музике у Србији одвијали су се у оквирима хорског певаштва. Овој области доприносили су готово сви композитори, а критеријуми који су конструисани у њеним оквирима пласирани су као стандарди и норме у произвођењу националне уметничке музике. У пољу хорске праксе најраније су се формирали уметничко-професионални, идеолошко-стратегијски и извођачко-технички услови за селективан и хијерархизован однос према наслеђу, па тако и за прве композиторске опусе у којима су се тражиле и проналазиле високе националне и естетске вредности. У средишту ових процеса крајем XIX и нарочито почетком XX века налазиле су се руковети Стевана Стојановића Мокрањца (1856–1914), дела која и данас имају статус националне музичке класике. Овај опус од петнаест хорских циклуса већ је у време Мокрањчевог деловања доживљаван као науспелија музичка аутентификација нације, стицао је углед путем извођења и јавних признања, да би свој значај изнова потврђивао кроз стваралашто млађих композитора, институционалне и педагошке праксе, музиколошке нарације и рецепцију публике наредних генерација... The process of professionalization and the increasing complexity of musical practices in the Serbian capital at the beginning of the 20th century were marked by numerous structural problems and various attempts to expand the hitherto narrow framework of Serbian music and to institutionalise and incorporate it into the social and state structures. The choice of some concert repertoires with works of the international canon of classical music pointed to changes compared to the previous century. This field, however, was still in the process of being established and the sporadic appearance of a small number of solo, chamber, symphonic and vocal-instrumental works by local composers represented only a minor part of it. At the same time, the streams of the commercialisation of music were strengthening and, thus, this period of time further testified to the first noticeable separation between high and popular culture in the musical context of the Serbian capital. In such circumstances, the central streams of the creation of national art music in Serbia unfolded within the framework of choral singing. Almost all composers were contributing to this field and the criteria established within it were set as standards and norms in the production of national art music. In the field of choral practice, the earliest to form were the artistic-professional, ideological-strategic and performing-technical conditions for a selective and hierarchical attitude towards heritage and, accordingly, for the first opuses of composers in which high national and aesthetic values were sought and attained. Garlands by Stevan Stojanović Mokranjac (1856–1914), the works that, even today, have the status of national classics, were at the centre of these processes of the late 19th and early 20th century. This opus, comprising fifteen choral cycles, had already, during Mokranjac’s lifetime, been seen as the most successful musical authentication of the nation, securing its reputation by way of performances and public acknowledgment and reconfirming its significance through the work of younger composers, institutional and pedagogical practice, musicological narration and the audience’s reception in succeeding generations...

Dok se još kao student prava u Beču Davorin Jenko zainteresovao za muziku dirigujući u jednoj od mnogobrojnih lokalnih horskih družina i povremeno komponujući za nju, malo ko je mogao da nasluti da će ta pasija vremenom prerasti u mnogo više – u životni poziv, odnosno jednu od najplodnijih i najupečatljivijih muzičkih karijera na ovim prostorima. Od presudnog značaja u tome bila su dva događaja – najpre poziv uprave Pančevačkog srpskog crkvenog pevačkog društva 1863. godine za mesto horovođe, a potom dve godine kasnije od uprave Beogradskog pevačkog društva. U tom trenutku suočene sa nedostatkom stručnog muzičkog kadra sposobnog da se nosi ne samo sa dirigentskim, već i kompozitorskim zadacima, dve uprave prepoznale su u Jenku pogodnog kandidata pre svega zbog rezultata u radu sa Slovenačkim pevačkim društvom iz Beča, a zatim i naklonjenosti ideji unapređenja muzičkog života među slovenskim narodima sa Balkana.

Уводно поглавље садржи образложење наслова и предмета студије, као и критичку анализу досадашњих музиколошких радова о српској црквеној хорској музици између два светска рата. Следеће поглавље посвећено је Традиционалној црквеној уметности, њеним основним појмовима и тумачењима у 20. веку. У њему су теоријски разрађени теолошки аспекти аутентичногцрквеног уметничког стваралаштва, са посебним освртом на проблем уметничкогсимвола и његовог функционисања у литургијској перспективи, те месту музике убогослужењу као сложеној синтези више уметничких врста. Поглавље Црквено-уметничко стваралаштво и црквена хорска музика у српској култури између два светска рата доноси контекстуално сагледавање црквене хорске музике са црквеним сликарством и црквеном архитектуром тога времена, тумачећи достигнућа српских композитора као део укупног процеса развоја православне уметности под дејством традиционалних и модерних елемената. У четвртом поглављу Историја жанра кроз сагледавање богослужбених и концертних елемената – стилско-аналитички наратив као централном делу студије извршена је подела посматраних композиција према стваралачким принципима од наједноставнијих обрада и хармонизација напева до сложених и веома оригиналних поступака са и без сличности са црквеним мелодијама. Примарна анализа допуњена је сагледавањем жанровско-извођачких карактеристика (доминантно богослужбена или концертна пракса) које значајно доприносе одређивању односа између функционалних и уметничких елемената осматраних остварења. У последњем поглављу Закључак поред сумирања најзначајнијих релевантних чињеница из претходног тока студије, уз помоћ одређивања опште хијерархије односа између композиционих поступака (превласт западног или православног елемента), као и кроз препознавање типологије начина усвајања конвенција (спровођење композиционих решења) објективно се дефинишу достигнућа српских аутора црквене хорске музике међуратног периода.Успостављени критеријум третира оба својства ове музике: традиционалнувредност у домену литургијско-функционалне употребе, као и уметничкиквалитет по себи, у оквирима укупног развоја српске музике током прве половине 20. века., Uvodno poglavlje sadrži obrazloženje naslova i predmeta studije, kao i kritičku analizu dosadašnjih muzikoloških radova o srpskoj crkvenoj horskoj muzici između dva svetska rata. Sledeće poglavlje posvećeno je Tradicionalnoj crkvenoj umetnosti, njenim osnovnim pojmovima i tumačenjima u 20. veku. U njemu su teorijski razrađeni teološki aspekti autentičnogcrkvenog umetničkog stvaralaštva, sa posebnim osvrtom na problem umetničkogsimvola i njegovog funkcionisanja u liturgijskoj perspektivi, te mestu muzike ubogosluženju kao složenoj sintezi više umetničkih vrsta. Poglavlje Crkveno-umetničko stvaralaštvo i crkvena horska muzika u srpskoj kulturi između dva svetska rata donosi kontekstualno sagledavanje crkvene horske muzike sa crkvenim slikarstvom i crkvenom arhitekturom toga vremena, tumačeći dostignuća srpskih kompozitora kao deo ukupnog procesa razvoja pravoslavne umetnosti pod dejstvom tradicionalnih i modernih elemenata. U četvrtom poglavlju Istorija žanra kroz sagledavanje bogoslužbenih i koncertnih elemenata – stilsko-analitički narativ kao centralnom delu studije izvršena je podela posmatranih kompozicija prema stvaralačkim principima od najednostavnijih obrada i harmonizacija napeva do složenih i veoma originalnih postupaka sa i bez sličnosti sa crkvenim melodijama. Primarna analiza dopunjena je sagledavanjem žanrovsko-izvođačkih karakteristika (dominantno bogoslužbena ili koncertna praksa) koje značajno doprinose određivanju odnosa između funkcionalnih i umetničkih elemenata osmatranih ostvarenja. U poslednjem poglavlju Zaključak pored sumiranja najznačajnijih relevantnih činjenica iz prethodnog toka studije, uz pomoć određivanja opšte hijerarhije odnosa između kompozicionih postupaka (prevlast zapadnog ili pravoslavnog elementa), kao i kroz prepoznavanje tipologije načina usvajanja konvencija (sprovođenje kompozicionih rešenja) objektivno se definišu dostignuća srpskih autora crkvene horske muzike međuratnog perioda.Uspostavljeni kriterijum tretira oba svojstva ove muzike: tradicionalnuvrednost u domenu liturgijsko-funkcionalne upotrebe, kao i umetničkikvalitet po sebi, u okvirima ukupnog razvoja srpske muzike tokom prve polovine 20. veka., The introductory chapter contains anexplanation of titles and subjects of the paper,critical analysis of previous musicologicalworks on Serbian Church Choral Music of theperiod between two World Wars. The followingchapter is devoted to the Traditional ChurchArt, its basic elements and interpretations from20th century. This part of the study brings thecrucial theological aspects of the authenticChurch аrt, with the special attention to theproblem of artistic symbol and its function inthe liturgical perspective, as well as the positionof music in the liturgical service as synthesis ofseveral disciplines of art. The chapter namedChurch-artistic practice and Church ChoralMusic in the Serbian culture between the twoWorld Wars brings contextual view over theChurch Choral Music together with the Churchvisual art and Church architecture of the periodunderstanding the composers efforts as part ofthe whole artistic evolution of the Orthodox artunder traditional and modern influences. Thefourth chapter The history of the genre throughthe balance of the liturgical and concertelements as a central part of the study offerssegmentation of the composed music on thebasis of compositional approach from thesimple harmonisations to the original andcomplex attitudes with or without the usage ofthe chant. This kind of basic analyse is followedby the division of the performing characteristics(the dominant liturgical or concert practice)which can help in understanding the relationbetween functional and artistic elements of thischoral genre. The final chapter Conclusionbeside summaries of the most important factsfrom the previous parts of the study, through thedefinition of hierarchy of the relations betweencompositional approaches (the domination ofWestern or Orthodox elements) and recognitionthe typology of the usage of conventions (theguidance of compositional solutions) bringsobjective evaluation of the Church ChoralMusic composed by the Serbian authors of thisperiod. The final reached criteria offers theevaluation of both meanings of this music: itstraditional level of liturgical and functional roleand its artistic value as part of the generaldevelopment of the Serbian music of first partof 20th century., "null"