Search

Recenzja

Copyright of Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia is the property of Sciendo and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

W wyobraźni społeczeństwa funkcjonuje wiele stereotypów związanych z czarownicami, jak i z procesami o czary. Jednym z popularnych elementów związanych z tym zagadnieniem jest kwestia sabatu czarownic, na który owe uczęszczały. Sam sabat jest zbiorem fantazji późnośredniowiecznego i wczesnonowożytnego społeczeństwa, o specyficznych cechach, zależnych od regionu. Badacze wychodzą z założenia, że źródłem spotkań, które później zyskały miano sabatu, były te przypisywane heretykom, którzy podczas nich czcili diabła. Spotkanie to cechował pewien porządek rytuałów i obyczajów. Odbywać się one mogły nie tylko w takie charakterystyczne dni jak 30 kwietnia, lecz także w tygodniu, nawet do trzech razy. Według zeznań czarownice przylatywały na sabat na miotłach lub widłach, a podczas spotkania nierzadko miało dochodzić do orgii. Do spotkań tych dochodziło w szczególnych miejscach, przede wszystkim na różnego rodzaju wzniesieniach. Do najbardziej znanych gór, gdzie odbywały się sabaty, należą Blocksberg w Górach Harzu, Łysa Góra, a jeśli chodzi o pograniczne śląsko-morawskie – Petrovy Kameny, które licznie pojawiają się w zeznaniach osób oskarżonych o czary na tym obszarze. Miejsce to, które znajduje się na dawnym pograniczu dóbr, uchodziło za pełne sił ciemności, stąd też w 1682 r. zdecydowano się je poświęcić. Bardzo często konkretne obszary czy regiony „miały” własną górę, gdzie dochodziło do spotkań czarownic. Sabaty mogły się także odbywać w mniej oczywistych miejscach, np. na polanach, drzewach, rozgałęzieniach dróg czy w pobliżu szubienicy. W niektórych przypadkach na pamiątkę takich spotkań pozostały charakterystyczne nazwy, takie jak: Hexenplan czy Hexenplatz, które nie tylko można znaleźć na starych mapach, lecz także funkcjonują one do dzisiaj na wyznaczonych terenach.

W dobrach przyległych do Bruntál (niem. Freudenthal) i Sovinec (niem. Eulenburg), czyli w majątkach należących do zakonu krzyżackiego odnajdziemy świadectwa wielu procesów osób oskarżonych o praktyki magiczne. Wśród tych wierzeń szczególne miejsce zajmuje tzw. magia posthuma, związana z osobami, które po swojej śmierci za sprawą zawartego jeszcze za życia paktu z diabłem nie mogli zaznać w grobie spokoju i nadal nękali żywych. Jedne z pierwszych udokumentowanych przypadków wierzeń w magię pośmiertną na pograniczu śląsko-morawskim znamy z ostatnich lat XVI w. Pod koniec XVII stulecia rozwinęły się wierzenia w to, że osoba zmarła posądzona o ten rodzaj magii może „infekować” kolejnych zmarłych, których zgon nastąpił tuż po niej. „Martwe czarownice”, bo tak można je nazwać, które jeszcze za swojego życia miały się oddać służbie diabłu, a aż do swojej śmierci nie zostały ujawnione, mogły zostać wykorzystane przez niego po swoim zgonie. W „tropienie” zmarłych angażowano lokalnych duchownych i władze zwierzchnie. Prześladowania zmarłych na podstawie powyższych wierzeń udokumentowano w dobrach krzyżackich, głównie w ośrodkach: Arnoltice (niem. Arnsdorf ), Břidličná (dawniej Frýdlant), Světlá (niem. Lichtewerden), Václavov u Bruntálu (niem. Wildgrub). Na podstawie zebranych przykładów z dóbr krzyżackich można stwierdzić, że najczęstszym sposobem trwałego unieszkodliwienie osoby posądzonej o magię pośmiertną było spalenie jej zwłok, względnie pogrzebanie na granicy miejscowości.

Copyright of Wieki Stare i Nowe is the property of Wydawnictwo Uniwersytetu Slaskiego and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of LUD is the property of Polish Ethnological Society / Polskie Towarzystwo Ludoznawcze and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Na przestrzeni wieków definicja oraz pojęcie skarbu podlegały zmianom. Różnice te dotyczyły m.in. wartości pieniężnej skarbu i wartości sentymentalnej. Na Śląsku epoki nowożytnej wiara w skarby była niezwykle rozwinięta i popularna. Sprawa ta była na tyle istotna, że odnalazła swoje odzwierciedlenie w dokumentach prawnych, które regulowały status prawny skarbu. Przeanalizowane dokumenty znajdujące się w czeskich archiwach przedstawiają bardzo dokładnie wiele wierzeń związanych ze skarbami, a dotyczą one najczęściej miejsca jego ukrycia, jego formy, jego strażników, jak i konkretnych ram czasowych, podczas których można go wydobyć. Jednym z ciekawszych dokumentów jest dokładny zapis rytuału, jaki należało odbyć, aby skarb wydostać. Według instrukcji tam przedstawionej trzeba było narysować magiczny znak, który składał się z okręgu i pentagramu, wypisać formuły związane zarówno ze świętymi (patronem szukania skarbów był sam św. Krzysztof), jak i z czterema książętami diabelskimi. Następnie powinno się było wykonać pewne gesty, które miały sprawić, że całe przedsięwzięcie zakończy się sukcesem. Poszukiwania skarbów w epoce nowożytnej było na tyle popularne, że powstawały specjalne podręczniki na ten temat, jak i zawodowcy, którzy się tym zajęciem parali.

Tereny pogranicza śląsko-morawskiego czy samych północnych Moraw już od końca XVI stulecia stanowiły miejsce zaciętych bojów z powstającymi z grobów zmarłymi. Dlatego też w późniejszych, głównie XVIII-wiecznych publikacjach zaczął pojawiać się termin definiujący te zjawiska jako magia posthuma. Nasilenie wierzeń w pośmiertną magię przypada na przełom XVII i XVIII w. Ugruntowały się wierzenia, że osoba zmarła, której ciało po śmierci nie wykazuje normalnych, pośmiertnych oznak (stężenie), była czarownicą lub czarownikiem. W pierwszej połowie XVIII stulecia wiara w szkodliwych zmarłych dotknęła również dzieci. W pierwszej połowie XVIII w. obserwujemy nasilenie się wierzeń związanych z możliwością „infekcji” innych zwłok, dokonanej przez zmarłego posądzanego o pośmiertną, złą aktywność. Stąd też zaczęto ekshumować ciała dzieci. Wyraźnie należy podkreślić, że w przebadanych przypadkach ekshumowanych ciał dzieci i niemowląt, które następnie zostały spalone przez kata, nie mamy do czynienia z osobnikami zmarłymi przed chrztem. Do jednego z pierwszych przypadków dotyczących ekshumacji zwłok dzieci związanych z wierzeniami w magia posthuma doszło wiosną 1701 r. w miasteczku Libavá (niem. Liebau). Jednak histeria i eksterminacja na wielką skalę szkodliwych zmarłych w tym mieście i okolicznych miejscowościach nastąpiła dopiero w 1726 r. Wówczas wykopano zwłoki należące do 13 dorosłych (11 kobiet i 2 mężczyzn) oraz ponad 60 dzieci, które spalono na granicy. Za „pacjenta zero” uznano Georga Polzera, który pośmiertnie miał rozprzestrzeniać „zarazę czarostwa”. Procesy osób żywych i zmarłych (w tym dzieci) wygaszano dopiero po 1755 r., kiedy dekret cesarzowej Marii Teresy z 1 marca 1755 r. został wymierzony w dawne wierzenia i przesądy wobec czarów, magii, duchów, zjaw i wampirów

W artykule podjęto charakterystykę ludności morawskiej (Morawców), która na skutek dwudziestowiecznych zmian terytorialnych zamieszkuje w granicach państwa polskiego. Przedstawiciele tej grupy wyróżniają się swym językiem (dialekt laski) i zwyczajami, jednak w odróżnieniu od mieszkańców Republiki Czeskiej, nie utożsamiają się z narodem morawskim lub czeskim. Uważają się za Polaków, Niemców lub Ślązaków, co wynika z przynależności państwowej tych ziem w latach 1742–2016. Procesy akulturacji sprawiają, że już niedługo mogą zniknąć ostatnie znamiona odrębności tej grupy etnicznej. O morawskim pochodzeniu będą świadczyły jedynie nazwiska, noszone przez część jej przedstawicieli.

This article deals with the issues of an 11th century grave field in Morawy village in Kuyavia. In the first Piast times, the area was an integral part of the dynasty’s dominion. Discovered in the 1930s, the grave field is of great importance from the point of view of considerations of ethnically foreign settlements in Poland.