Search

Dominacja użytkowej funkcji lasu podporządkowanej produkcji drewna utrzymała się w Europie do końca XIX w. Największe jej nasilenie miało miejsce w dwóch okresach. Pierwszy z nich był reakcją na nienotowany wcześniej wzrost popytu na drewno w związku z rozwojem budownictwa po zakończeniu wielkiej wędrówki ludów (V – VIII). Drugi okres, nazywany epoką drewna, trwał od schyłku średniowiecza do XIX w. i związany był również z rozwojem budownictwa, ale zarazem z rozwojem rzemiosła, przemysłu, transportu i górnictwa oraz towarzyszącego im wzrostu uciążliwej dla ludności iśrodowiska emisji dymów, gazów i sadzy. Postępujące nasilenie konkurencji między użytkowaniem lasu a degradacją środowiska przyrodniczego doprowadziło pod koniec XIX w. do zamierania lasu w niektórych regionach Europy. Inicjatywa pionierskich badań nad procesami zamierania lasu przypisywana jest Akademii Leśnej wTharandcie, która na zlecenie rządu Saksonii podjęła analizę oddziaływania zakładu hutniczego we Freibergu pod Dreznem na roślinność przylegających pól i lasów. To właśnie dzięki tym badaniom poznano mechanizmy szkodliwego wpływu dwutlenku siarki na rośliny, dokonano podziału uszkodzeń drzew oraz opracowano stosowane do dziś progowe wartości stężenia zanieczyszczeń powietrza przez SO2. Wyniki wymienionych badań przyczyniły się do podjęcia odpowiednich działań na rzecz poprawy czystości powietrza. Miało to miejsce m.in. w Anglii, w której odpowiednie ustawy ograniczyły zawartość kwaśnych substancji w dymach fabrycznych. Podobne podejście limitujące stężenie SO2 wpowietrzu zastosowano w Niemczech. W Austrii natomiast wprowadzono wpołowie XIXw. odszkodowania za szkody leśne spowodowane przez ruch kolejowy. Naogół jednak dochodzenie odszkodowań za szkodliwe oddziaływanie przemysłu na lasy miało małe szanse powodzenia. Dotyczyło to m.in. trwającego wiele lat starania o odszkodowanie w katowickim procesie rządowym za rozpad około 2 tys. ha lasów na Śląsku. Przez wiele lat ubiegłego stulecia szkody w lasach występowały regionalnie. Skutki jednak były coraz dotkliwsze–aż do ostatecznego zakończenia procesu życia (rozpadu) drzewostanu. Daje temu wyraz pojęcie „zamierania (obumierania) lasu”, które pojawiło się w 1908 r. najpierw wodniesieniu do jodły, następnie w 1934 r. do świerka i w roku 1961 wodniesieniu do buka. Wpołowie XIX w. obserwatorzy odkryli nieznane wcześniej oddziaływanie na znaczne odległości emisji gazów spalinowych na lasy. Zrealizowane na początku XX w. badania wykazały, że w uprzemysłowionych krajach, jak np. w Saksonii, duże nasilenie kwaśnych deszczów doprowadziło w20. latach ubiegłego stulecia do powstania lokalnych szkód leśnych wodległości do 25 km od źródeł emisji gazów spalinowych. Stwierdzona przez specjalistów zbotaniki na początku XX w.niespodziewanie duża koncentracja dwutlenku siarki w powietrzu, odczuwana w odległości 10 km od jego źródła, była dużym zaskoczeniem, podobnie jak kilka dekad później w Szwecji. W1960 r. pochodzący z Europy Środkowej i Wielkiej Brytanii gaz oraz kwaśne deszcze wSkandynawii uznane zostały za problem międzynarodowy. W 1980 r. w Niemczech Zachodnich obumarłe drzewa stały się przedmiotem debat na temat przyczyn i skutków zamierania lasu. Przeprowadzone badania wykazały, że głównym sprawcą zamierania roślin był dwutlenek siarki. Powodowane przez niego szkody wywoływały zmianę kolorystyki drzew widoczną praktycznie w całych Niemczech. Ekosystemowe podejście do lasu doprowadziło jeszcze w 1920 r. do popularyzacji metod gospodarki leśnej, opartych na ekologii i zbliżonych do natury zasadach hodowli lasu. Negatywnie oceniono w tym kontekście zręby zupełne imonokultury, które prowadziły do naruszenia ekosystemowych procesów życiowych lasu. Gwałtowny wzrost szkód przemysłowych w lasach Europy nastąpił w 70. i 80. latach ubiegłego wieku i dotyczył około 6 mln ha lasów, które wykazywały szkody na skutek imisji gazów i pyłów przemysłowych. Wymienione rodzaje szkód obejmują obecnie około 10% powierzchni leśnej naszego kraju (867 tys. ha). Zamieranie lasu na przełomie XX i XXI w. łączy się ze zmianami klimatu, które uznane zostały za główny czynnik sprawczy ryzyka w gospodarce leśnej. Do najczęściej wymienianych sprawców szkód należą liczne huragany, wtym: huragan Gudrun w Szwecji, który w 2005 r. uszkodził 75 mln m3, a wraz z huraganem Peer z 2007 r. 87 mln m3drewna na pniu, huragan Cyryl w Polsce, który w 2007 r. zdewastował 2,5 mln m3 drewna na pniu. W Niemczech w okresie od 1990 r. do 2014 r. 9 huraganów zniszczyło drzewostany o łącznej miąższości 160 mln m3. Głównym problemem obecnej gospodarki leśnej jest minimalizacja ryzyka, którego przeciętny koszt szacowany jest na 20% kosztów ogółem gospodarki leśnej. Ograniczaniu klęsk żywiołowych w lasach oraz procesów zamierania lasów i eliminacji ryzyka wgospodarce leśnej sprzyjają zbliżone do natury metody zagospodarowania lasu. Nie należy przy tym zapominać o towarzyszących produkcji drewna świadczeniach funkcji publicznych, realizowanych w interesie ogółu społeczeństwa, a nie tylko wybranych jego podmiotów. Niektóre z tych funkcji już obecnie zyskały atrybuty funkcji rynkowych, co podniosło ich ekonomiczną rolę.