Search

Η παρούσα διατριβή επιχειρεί να ερευνήσει την κριτική θεωρία της τεχνολογίας του Andrew Feenberg στοχεύοντας στην εξερεύνηση των θεωρητικών εργαλείων της και την αναδιαμόρφωση τους, προκειμένου να εξεταστεί η σημερινή κοινωνία της εποχής των ψηφιακών τεχνολογιών. Η διατριβή εκκινεί από μία γενική παρουσίαση της προσέγγισης του Feenberg σχετικά με την τεχνολογία δίνοντας έμφαση στην εναντίωσή του στην ουδετερότητα της τεχνολογίας κατά τη σύνδεσή της με την κοινωνία. Κατά τη σκιαγράφηση της θεώρησης του Feenberg επιχειρείται η ανάδειξη των φιλοσοφικών καταβολών της θεωρίας, καθώς και η σχέση της με άλλα φιλοσοφικά ρεύματα, στα οποία αναφέρεται και από τα οποία αντλεί ο Αμερικανός φιλόσοφος. Επιπλέον στο πρώτο μέρος δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε όρους και έννοιες της θεωρίας του Feenberg που θα αποτελέσουν τα κλειδιά για τα επόμενα δύο μέρη της διατριβής, όπως την «τεχνολογική προκατάληψη» («technological bias»), «το τεχνολογικό ασυνείδητο» («technological unconscious») κ.α. Στη συνέχεια η διατριβή επικεντρώνεται στην κριτική επεξεργασία των θέσεων του Feenberg σχετικά με το διαδίκτυο και τις ψηφιακές τεχνολογίες. Στο δεύτερο αυτό μέρος καταβάλλεται προσπάθεια να αναδειχθεί η προσέγγιση της κριτικής θεωρίας της τεχνολογίας ως προς τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα, όπως τα ψηφιακά παιχνίδια και ο κυβερνοχώρος. Τέλος, στο τρίτο μέρος τη διατριβής τίθενται οι έννοιες και οι στόχοι του Feenberg στην πράξη καθώς εφαρμόζονται στις σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες, κυρίως στα νέα ψηφιακά παιχνίδια και σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, προκειμένου να εκτιμηθεί κατά πόσο οι αρχικές επιδιώξεις της κριτικής θεωρίας της τεχνολογίας, όπως ο εκδημοκρατισμός της τεχνολογίας, μπορούν να ισχύουν σήμερα. Ερευνώνται, έτσι, σύγχρονες αναλύσεις για το διαδίκτυο και τις ποικίλες πολιτισμικές του συνιστώσες, ώστε από κοινού με τις έννοιες-κλειδιά του Feenberg να επιχειρηθεί η κριτική επεξεργασία των ευρύτερων πολιτικών και κοινωνικών μετασχηματισμών που επιχειρούν οι σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες. The Ph.D thesis attempts to explore Andrew Feenberg’s critical theory of technology aiming on the one hand at critically reconstructing his arguments by presenting their philosophical foundations and on the other hand at repositioning his theory in the context of modern digital technologies, while simultaneously preserving its political vision. In order to achieve this last goal it combines Feenbergs approach to technology with the political tradition of the digital commons. The research begins with a broader presentation of Feenberg’scritical theory of technology by emphasizing on his opposition both to the neutrality of technology and to arguments posed by essentialists. In the first part of the research, the philosophical foundations of Feenberg’s thought are presented, namely Marx, Weber, Lukács, Adorno, Horkheimer, Marcuse, Heidegger, Habermas, Honneth, Foucault, Latour, and Simondon. Through the analysis of the impact of those philosophers to Feenberg’s thought the most important notions of his approach are being sketched. In the second part, the research turns to the philosophy of the Digital and especially of the Internet, presenting not only some approaches to this medium, but moreover Feenberg’s critical theory of the Internet. In this part of the dissertation a significant question regarding the Internet is being answered: Why should one study the Internet today? In the third and fourth parts the convergence between Feenberg’s approach to technology and digital commons tradition takes place. The third part attempts to rigorously present what the commons tradition offers to political theory, while the fourth part combines features of the digital commons with notions drawn from Feenberg’s philosophy. It is argued that both digital commons tradition and Andrew Feenberg’s thought benefit from such a convergence, since the former acquires strong philosophical and critical technological foundations, while the latter obtains practical examples of how new technical artifacts alter the ways people communicate and build communities. The research concludes by emphasizing on the political dimensions of the technological reappropriation of the digital commons on the basis set by Andrew Feenberg’s critical theory of technology. Περιεχόμενα Πρόλογος i Εισαγωγή 1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΤΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΉΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑΣ Προκαταρκτικές επισημάνσεις 11 Ι. Η τεχνολογική νεωτερικότητα στη σκιά του Marx και του Weber 1. Η τεχνολογία στο εργοστάσιο και το σιδερένιο κλουβί της ορθολογικότητας 14 2. Η θεωρία της «πραγμοποίησης» του Georg Lukács 21 IΙ. Η παρουσία της χαιντεγκεριανής ερμηνευτικής της τεχνικής 1. Η νεωτερική τεχνική ως Πλαισιοθέτηση και η κριτική της ουσιοκρατίας 25 ΙII. Οι καταβολές εντός του φιλοσοφικού παραδείγματος της κριτικής θεωρίας 1. Η πρώτη γενιά της Σχολής της Φρανκφούρτης και η κριτική της τεχνολογίας 30 2. Herbert Marcuse: Ο τελευταίος των φιλοσόφων της πράξης 34 3. Το σύστημα και ο βιόκοσμος στον Jürgen Habermas 42 IV. Η κριτική της τεχνολογικής νεωτερικότητας στον Michel Foucault και η επινόηση της καθημερινής πρακτικής αντίστασης στον Michel de Certeau 1. Η «μικροφυσική της τεχνολογίας» στον Michel Foucault 48 2. Προσπάθειες αντίστασης στην επιβολή υποκειμενικότητας κατά τον Michel de Certeau 52 V. Η θεωρία της τεχνολογικής νεωτερικότητας και οι εκβολές της στις Σπουδές Επιστήμης και Τεχνολογίας 1. Ο κοινωνικός χαρακτήρας της τεχνολογίας 54 2. Andrew Feenberg και Bruno Latour: μια ιδιόρρυθμη σχέση 62 3. Η θεωρία περί «συγκεκριμενοποίησης» στον Gilbert Simondon 65 VI. Ο τρίτος δρόμος για την προσέγγιση της τεχνολογίας κατά τον Andrew Feenberg: η κριτική θεωρία της τεχνολογίας 1. Η τεχνολογία πέραν των εργαλειακών και ουσιοκρατικών προσεγγίσεων 68 2. Από τις αντιστάσεις στον μετασχηματισμό: ένα νέο πολιτικό πρόταγμα 72 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ANDREW FEENBERG ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Προκαταρκτικές επισημάνσεις 78 Ι. Το διαδίκτυο: μια κριτική επισκόπηση 1. Γιατί το διαδίκτυο; 79 2. Συμβάντα που καθόρισαν το διαδίκτυο ως μη-ιεραρχικά δομημένο τεχνούργημα 96 3. Κριτική θεωρία του διαδικτύου στον Andrew Feenberg 99 3.1 Πολιτικές και οικονομικές συνιστώσες του διαδικτύου 99 3.2 Η ερμηνευτική του διαδικτύου 107 3.3 Προς μία νέα νοηματοδότηση του διαδικτύου 114 3.4 Επισημάνσεις 117 4. Κριτική θεωρία των ψηφιακών διαδικτυακών παιχνιδιών στον Andrew Feenberg 119 4.1 Εισαγωγή 119 4.2 Ψηφιακά παιχνίδια: ιστορική εξέλιξη και θεωρητικές προσεγγίσεις 120 4.3 Κριτική θεωρία των ψηφιακών παιχνιδιών 131 4.4 Επισημάνσεις 139 ΙI. Τρεις πρακτικές εφαρμογές της κριτικής θεωρίας της τεχνολογίας του Andrew Feenberg σε ψηφιακά περιβάλλοντα 140 1. Διαδικτυακή εκπαίδευση: η ανατροπή της παραδοσιακής παιδαγωγικής πρακτικής 140 1.1 Εισαγωγή 140 1.2 Αυτοματοποιημένη εκπαίδευση 143 1.3 Πληροφοριακή εκπαίδευση 145 1.4 Επισημάνσεις 146 2. Διαδικτυακή επικοινωνία Ι: η ανατρεπτικότητα του Minitel 148 2.1 Εισαγωγή 148 2.2 Ιστορία του Minitel 149 2.3 Ανατρεπτικότητα 151 2.4 Επισημάνσεις 153 3. Διαδικτυακή επικοινωνία ΙΙ: η ανατροπή των καθιερωμένων ιατρικών πρακτικών 154 3.1 Εισαγωγή 154 3.2 Ασθενείς με AIDS και ο μετασχηματισμός του φαρμακευτικού συστήματος 154 3.3 Ασθένεια Lou Gehrig και διαδικτυακή παρέμβαση 156 ΙII. Ανακεφαλαίωση 157 ΜΕΡΟΣ ΤΡΊΤΟ: ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΕΚΔΗΜΟΚΡΑΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝ Προκαταρκτικές επισημάνσεις 163 Ι. Τα κοινά: μια κριτική επισκόπηση 1. Το σύμπαν των κοινών 164 2. Η οντολογική στροφή στα κοινά 173 3. Το πολιτικό πρόταγμα των κοινών 179 ΙΙ. Τα ψηφιακά κοινά: μια κριτική επισκόπηση 1. Τι είναι τα ψηφιακά κοινά; 189 2. Κοσμοτοπικισμός: μία εναλλακτική στον ψηφιακό καπιταλισμό 195 3. Ψηφιακά κοινά: μύθος ή πραγματικότητα; 204 IIΙ. Ανακεφαλαίωση 210 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΑ ΨΗΦΙΑΚΑ ΚΟΙΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΤΑΓΜΑ ΜΙΑΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ANDREW FEENBERG Προκαταρκτικές επισημάνσεις 212 Ι. Από τη θεωρία στην πράξη: Κριτική θεωρία της τεχνολογίας και ψηφιακά κοινά 1. Η θεωρία της εργαλειοποίησης υπό το φως των ψηφιακών κοινών 213 2. Ο εκδημοκρατισμός της τεχνολογίας ως συνεκτικός κρίκος των κοινών 218 II. Από την πράξη στη θεωρία: ψηφιακά κοινά και θεωρία της εναλλακτικής νεωτερικότητας 1. Μία νέα πολιτική πρόταση για το τεχνολογικό υπόβαθρο 221 της σκέψης του Andrew Feenberg 2. Δημόσιος χώρος και δυνητικοί κόσμοι υπό το πρίσμα των ψηφιακών κοινών 225 III. Θεωρία της νεωτερικότητας και θεωρία της εναλλακτικής νεωτερικότητας: εφαρμογή στο παράδειγμα του ψηφιακού αστικού σχεδιασμού 1. Αστικοί σχεδιασμοί κατά τον τεχνικό κώδικα του καπιταλισμού 227 2. Συνεργατικές πόλεις και μετασχηματισμός τεχνικού κώδικα 232 IV. Ανακεφαλαίωση 237 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 241 Βιβλιογραφία 249 Η ερευνητική εργασία υποστηρίχθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της «3ης Προκήρυξης ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για Υποψηφίους/ες Διδάκτορες» (Αριθμός Υποτροφίας 06210) 265 σ.