Search

Predmet analize so simfonična dela Vladimirja Lovca, ki sicer ne predstavljajo osrednjega dela skladateljevega opusa, gotovo pa odsek, ki kaže splošne skladateljeve estetske in poetološke značilnosti. V estetskem pogledu je avtor zavezan tradicionalnemu izrazu, ki pa ga skuša mestoma eklektično dopolnjevati še z drugimi slogi preteklosti. Pri tem se kot posebej izstopajoče pokaže, da avtor, kljub raznolikim slogovnim impulzom, zelo pogosto sledi lastnim oblikovalnim postopkom, torej poetološkim načelom, ob katerih se zazdi, da je potrebno Lovčev opus motriti v njegovem odnosu do evropskega in slovenskega modernizma.

Po smrti skladatelja Janeza Matičiča (1926–2022) je del njegove zapuščine ostal tudi v njegovem pariškem stanovanju. Ta zapuščina zaobsega skladateljeve dokumente, korespondenco, arhiv fotografij, fonoteko, notni material in nekaj osebnih ter tehničnih predmetov. Najzanimivejši del gotovo predstavlja korespondenca, v kateri prevladujejo pisma, ki so jih skladatelju pisali člani družine, nato pa tudi intimni prijatelji in glasbeniški sopotniki. Iz teh pisem je bilo mogoče izluščiti nekatere nove podrobnosti o skladateljevem pariškem vsakdanu in tudi nekaj novih razlogov, zakaj je skladatelj namesto treh mesecev v Parizu ostal nekaj desetletij. Spoznanja o skladateljevi osebnosti je bilo mogoče povezati z nekateri njegovimi osrednjimi estetskimi in kompozicijsko-tehničnimi značilnostmi.

Postopna digitalizacija družbe prinaša jasne spremembe tudi v krajino sodobne nove glasbe. Na podlagi zgodnjih teoretičnih premis o digitalizaciji nove glasbe sta analizirana prva festivala Forum nove glasbe. Analiza in primerjava s predhodnim Festivalom Slowind pokaže, da je novi festival jasno zaznamovan z digitalizacijo. Izkaže se, da je ta v prehodnem stadiju, kar se na estetski ravni kaže v številnih raznolikih kombinacijah digitalnega, »analognega«, konceptualnega, narativnega in abstraktnega.

Celem poniższego artykułu jest naszkicowanie przebiegu działań kasacyjnych Towarzystwa Jezusowego na Śląsku Austriackim na tle mało znanego w Polsce zespołu archiwalnego zgromadzonego przez Archiwum Ziemskie w Opawie (Zemský archiv v Opavě). Podział Śląska pomiędzy Prusy i monarchię habsburską, dokonany w wyniku I wojny śląskiej w 1742 roku, odbił się na strukturze organizacyjnej Towarzystwa Jezusowego na Śląsku. Kolegium jezuickie w Opawie oraz rezydencja w Cieszynie wraz z przynależnymi ośrodkami misyjnymi należały do Prowincji Czeskiej (Provincia Bohemiae), podległy zatem likwidacji bezpośrednio w 1773 roku – w przeciwieństwie do placówek jezuickich na Śląsku Pruskim, należących do odrębnej Prowincji Śląskiej (Provincia Silesiae). Działania kasacyjne dotknęły również częściowo nyskie kolegium jezuickie, które posiadało kilka wsi po stronie austriackiej. Głównym zamierzeniem poniższego opracowania jest przedstawienie charakterystyki działań centralnej austriackiej administracji nadwornej, zastosowanej nie tylko w ramach kasaty Towarzystwa Jezusowego na ziemiach austriackich, lecz również w tzw. kasatach józefińskich przeprowadzonych dekadę później, w latach 80. XVIII wieku. Sposób funkcjonowania biurokracji nadwornej w kwestii koordynacji prac przybliżono na podstawie opawskich dokumentów archiwalnych powstałych w bezpośrednim okresie kasaty. Historię omawianych placówek (do kasaty) naszkicowano jedynie pokrótce, ze względu na fakt, iż została ona już opracowana w literaturze. Zaprezentowano tabelaryczny wykaz archiwaliów zbioru Urzędu Królewskiego w Opawie oraz spis personalny jezuitów dotkniętych kasatą. Publikacja nie jest wyczerpującą analizą źródeł archiwalnych, lecz przyczynkiem do dalszych badań historii działalności Towarzystwa Jezusowego na Śląsku.

One of the most recognizable thinkers of the 16th century France, Jean Bodin, wrote what is perhaps the first methodological treatise of instructions and guidelines on how to not only read and write but also understand history. With his universal interest in all things human, Bodin predated Marc Bloch’s postulate that historians should ideally be interested in all forms of life if they were to perform their task as dutifully as possible. In 1566 Bodin published one of the most frequently reprinted works, the Methodus ad facilem historiarum cognitionem – “The Method for the Easy Understanding of History”. Although he expressed keen interest and good knowledge of a score of ancient historians, listing them in the fourth chapter of his work (De historicorum delectu – “On the Choice of Historians”), one of them was particularly close to his heart. The Roman historian Gaius Sallustius Crispus who is, according to Bodin, “a most honest author [who] possessed experience of important affairs”, provided Bodin and many of his colleagues with a model (stasis) narrative for discussing a changing world in turmoil – something Bodin was no stranger to in the time of the French religious wars. However, the explanation that it was the rhetorically efficient model narrative that inspired Bodin to copy Sallust’s argument seems unsatisfactory and biographically superficial. Instead, this paper closely analyses the Sallustian chapters that purportedly motivated Bodin’s thinking and proposes that there are little grounds in Sallust for Bodin’s legal and historical framing of absolutist sovereignty.

W ramach międzynarodowego, historycznego projektu badawczego pt. Dzie­dzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX wieku: losy, znaczenie, inwentaryzacja zrealizowanego w latach 2012-2016 pod kierunkiem prof. Marka Derwicha przeprowadziłem szereg kwerend w archiwach wiedeńskich w celu identyfikacji oraz obszernego opracowania archiwaliów związanych z kasatą klasztorów i kolegiat w Galicji. Głównym punktem odniesienia badań był obszerny podze­spół Stiftungshofbuchhaltung oraz podseria Signatur 102. Stifte und Klöster: Galizien, znajdujące się w zasobach Österreichisches Staatsarchiv. Opracowania tych zbiorów zakończyłem monograficznymi publikacjami. W niniejszym artykule przedstawiam również dalsze zbiory archiwalne, które ze względów czasowych oraz objętości materiału mogłem przejrzeć jedynie wyrywkowo. Są to tzw. akta dot. domen galicyjskich oraz dalsze akta pojezuickie znajdujące się w zasobach Österreichisches Staatsarchiv. Dalsze kwerendy przeprowadziłem w archiwum zakonu Towarzystwa Jezusowego oraz benedyktynów w Wiedniu, których interesujące nas archiwalia przedstawiam. Ponadto nawiązuję w artykule do problematyki badawczej związanej ze strukturą archiwalną, błędami i nieścisłościami w nazewnictwie, a także z nikłym zainteresowaniem historią centralnej administracji austriackiej oraz nakreślam dezyderaty badawcze. Do nich należy szczególnie brak opracowania dokumentacji domen galicyjskich (duchownych oraz państwowych). Ten nieznany dotąd zasób jest fundamentalnym źródłem historycznym. Wykonane kwerendy są przyczynkiem do pełnego opracowania galicyjskich archiwaliów kościelnych znajdujących się w zbiorach archiwów wiedeńskich.

This paper aims to explore the phenomenon of the opera minute which emerged from the avant-garde experimentalism after WWI; its beginner and one of the foremost masters, the French composer Darius Milhaud put three short, eight-minute operas on stage in 1927. Others soon followed, among them the Slovenian composer Slavko Osterc who composed the opera-minute “Medea” in 1932. This paper is the first to transcribe in length the manuscript of Osterc’s “Medea”, comparing it to Euripides’ original. Furthermore, the article aims to establish the fine similarities and distinctions between the approach regular opera took towards myth and that of the avant-garde opera-minute.

Pomorze do okresu reformacji było krainą klasztorów i bogatego życia monastycznego, wszakże chrystianizacja regionu nastąpiła wyjątkowo późno, bowiem dopiero w XII wieku. Ze względu na pograniczne położenie i związaną z nim labilną sytuacją polityczną władcy sprowadzili ze Skandynawii oraz z głębi Cesarstwa Rzymskiego zakonników, którzy piastując funkcję duszpasterzy, przyczynili się do rozszerzenia wiary chrześcijańskiej na Pomorzu. W XII i XIII wieku zostały założone konwenty cysterskie, które do okresu reformacji prężnie rozwijały swą działalność, wpływając na życie publiczne oraz gospodarczo-polityczne. Reformacja przebiegała na Pomorzu sukcesywnie i spokojnie, z wyjątkiem miasta hanzy Stralsund, gdzie wypędzono kleryków katolickich. Zwolennikami nauki Lutra szybko stali się młodzi alumni konwentów, w tym również zakonu cysterskiego, którzy pod wpływem humanizmu szerzonego na uniwersytetach byli otwarci na „nową naukę” reformatorów. Zmiana postawy młodych zakonników doprowadziła do wewnętrznego rozłamu zakonów, w związku z tym oficjalne przejęcie wyznania augsburskiego przez książęta pomorskie w 1534 roku, ustanawiające odejście Pomorza od katolicyzmu było logiczną konsekwencją stanu rzeczywistego wśród wiernych. Powyższa rozprawa przedstawia przebieg kasat dokonanych na klasztorach cysterskich na Pomorzu Zaodrzańskim. Głównym punktem odniesienia do dokumentacji źródłowych są zapiski sporządzone w przypadku klasztoru Eldena przez jednego z naocznych świadków zdarzeń – młodego zakonnika Antona Remmeldinga, a późniejszego pastora ewangelickiego. Mimo zabarwienia ideologicznego kronikarza przedstawiającego wcześniejsze wydarzenia już po przejściu na luteranizm, zapiski są ciekawym źródłem przedstawiającym dramaty międzyludzkie zakonników, którzy znaleźli się na ideologicznym froncie podziału między zagorzałymi obrońcami od stuleci przekazywanych wartości a radykalną nową nauką.

After the Second World War, Slovenia became a part of socialist Yugoslavia, which, following the example of the Soviet Union, scrutinised art from an ideological perspective. Previous studies of the influence of the new social system on Slovenian music have not discovered any distinct and direct political interventions in musical life, so it is reasonable to enquire whether such influences can be identified in the works of Slovenian composers from the first decade after the end of the Second World War. It turns out that demands and solutions were rather ambivalent and arbitrary; some composers, particularly those who continued traditional musical expression, did not adapt their aesthetic principles, while a change in style is observed especially in those composers who had endorsed the new music before the war.

Viewed from a historical perspective, the twentieth century appears to have largely broken with the fundamental traits that marked the nineteenth century. In some respects, however, certain specific characteristics were enhanced. This is particularly true of the emphasised subjectivism and the drive to innovate. Both of these premises arise from the Romantic desire for the characteristic, for that which is new each time and subjectively marked.

Slavko Osterc’s studies with Alois Hába and subsequent attendance at ISCM festivals triggered his interest in twelve-tone technique. In his first attempts before the Second World War (around 1936) and at the beginning of the 1960s the technique was employed very cautiously, not following the strict logic and system of the method. The f irst fully developed t welve-tone compositions were written by Primož Ramovš and Alojz Srebotnjak in 1961, but these two very distinctive exponents of twelve-tone technique later abandoned the method: the 1970s were the time of post-serialism and postmodernism.

With his (First) Violin Concerto, written in the time of his studies in Paris between 1924 and 1927, Lucijan Marija Škerjanc arrived at the brink of European Modernism, although he later quickly abandoned this path. An analysis of the concerto reveals that it is written not in a free improvisatory vein, but rather in the form of variations on a folk theme of South Slavonic origin. The analysis reveals various stylistic strands (the opulent orchestral sound of Stravinsky, Bartók-like folklorism, machine music, Neo-Baroque). Rather than being understood in an eclectic sense, these strands should be viewed as an active search for the new by this composer.

Na osnovi analize izbranih del so revidirane sodbe o slogovni usmerjenosti slovenske glasbe med obema vojnama. Glasba skladateljev, ki so bili aktivni v omenjenem času, izkazuje karakteristično ambivalentnost, ki se vidi v nasprotju med novimi in progresivnimi kompozicijskimi težnjami na eni strani in ohranjanjem estetskih idealov preteklega stoletja na drugi.

The wars and conflicts that accompanied the breakup of the former Yugoslavia are inextricably linked to “language”. The “breakup” of Serbo-Croat into several national languages and the determination of Slovenes and, to a lesser extent, Ma­cedonians to restrain the influence of Serbo-Croat on their respective languages ​​was a prelude to the country’s political breakup. Military violence was carefully prepared by linguistic means: hate speech, which quickly turned into war speech, dominated the words of politicians, media, culture and everyday conversation. This would not have been possible without resorting to the past and to the mythologized history of the warring parties (the Battle of Kosovo Polje, Yugoslavia before the Second World War, the Second World War itself). The analysis of the political and media discourses carried out in this study revealed three major types of semantic inversions on which the underlying discursive mechanisms largely rely: diachronic inversions (the resurgence of the terms “Ustashe”, “Chetniks”, “Turks”), semantic and logical travesties (in which terms such as “defend” and “liberate” lose their primary meanings) and semantic asymmetries (the enemy is an inhuman “aggressor” and “slaughterer”, while “our” side is made up of “innocent victims”, “martyrs” or “heroes”). As a result, the terms and utterances used lose their semantic and referential “basis”, so that they can no longer fully function except within the discursive universe that generated them.

Med slovenskimi operami 19. stoletja se zdi še najbližje konceptu nacionalne opere Gorenjski slavček Antona Foersterja. Članek se ukvarja s postopno genezo dela: od začetne operetne variante do končne prekomponirane opere. V tej luči interpretira fragmentarno ohranjeno partituro iz glasbene zbirke ljubljanskega NUK-a kot pomemben vmesni korak, kar pomeni, da je Foerster o operni varianti razmišljal že dve desetletji prej, kot smo mislil do sedaj.

Bibliografski pregled del Dragotina Cvetka ne izkazuje le širine in znanstvenih preferenc, temveč razkriva tudi osnovna raziskovalčeva metodološka ter v marsičem tudi svetovnonazorska izhodišča, ta pa so se v marsičem oblikovala po miselnih izhodiščih Cvetkovih univerzitetnih učiteljev, ki so v tridesetih letih večinoma prisegali na pozitivistično metodo.

Kratek pregled začetkov slovenske elektroakustične glasbe služi kot izhodišče za prediranje v sočasno ukvarjanje z elektronskim medijem. Na osnovi ankete, opravljene med reprezentativnimi slovenskimi glasbeniki, ki se ukvarjajo z elektroakustično glasbo in pripadajo različnim glasbenim žanrom, so izpostavljeni vzroki za sodobno aktualnost elektronskega medija.

Članek prinaša prerez stanja raziskav na področju operne ustvarjalnosti in poustvarjalnosti na Slovenskem. Problematizirana je sintagma »slovenska« opera, v katero se nejasno stekata tako operna ustvarjalnost kot tudi poustvarjalnost. Kot boljši termin se izkaže glasbeno-gledališko delo. Izkaže se, da je bila opravljena večina primarnih, historiografskih raziskav, medtem ko čaka muzikologijo še naloga interdisciplinarnega prediranja v operno kulturo na Slovenskem.

Namen članka je pokazati, da glasbena uporabnost ni zamejena ne lokalno in ne zgodovinsko. V 19. stoletju ni bila z nacionalistično-utilitarističnimi tendencami zvezana samo slovenska glasba, podobno bi lahko sledi glasbene uporabnosti iskali tudi znotraj sodobne umetniške glasbe.

In the works of all B. Kutavičius, L. Lebič and V. Tormis, one can find a pronounced inclination towards the ritual, the use of folk instruments, the idea of the circulation of life, and some sort of simulation of folk music of unidentifiable prehistoric times. These parallels raise the questions about the causes for such similarities which are connected to the socio-political situations of countries in which the composers lived and created. Therefore, it is not possible to disconnect the stylistic changes of the seventies and eighties from the desire for political and ideological liberation. All three composers responded to those trends with similar artistic solutions: they searched for mystical and sacral music of prehistoric tribes which functioned as trigger for the awakening of strong national feelings.

Medjezikovno sporazumevanje je sporazumevalna praksa, pri kateri dve osebi govorita vsaka svoj jezik in se med seboj sporazumeta, ne da bi se prej (na)učili jezika svojega sogovorca. Običajno je to mogoče pri jezikih, ki pripadajo isti jezikovni družini, na primer med slovanskimi, romanskimi ali germanskimi jeziki. V članku predstavljamo pojem medjezikovnega razumevanja kot alternativo sporazumevanju v angleščini kot lingui franci. Tako sporazumevanje je od nekdaj obstajalo med Skandinavci, prvo metodo pa so razvili za romanske jezike (EuRomCom) v začetku 21. stoletja. Danes obstaja več metod tudi za germanske in slovanske jezike. V članku predstavimo nekatere od njih, pa tudi možne prakse za utrjevanje medjezikovnega sporazumevanja.

Drugo simfonijo (1967) hrvaškega skladatelja Petra Bergama je potrebno analizirati v kontekstu zagrebškega Bienala, torej v kontekstu prevlade modernizma, ki ga je skladatelj razumel kot slepo ulico. Simfonija je zasnovana kot niz citatov in aluzij, ki lahko sprožajo široko polje asociacije, povezanih z logiko toka glasbene zgodovine. Takšni postopki so podobni postmodernističnim tehnikam, zato je mogoče skladbo Bergama razumeti kot proto-postmoderno delo.

Dans le prolongement des analyses proposées dans les sections 5 et 6, on peut faire remarquer que se voir, de même que voir, manifeste un degré très élevé de subjectivation. Se voir accepte le changement de domaine de perception et même « son atténuation » au profit d’un domaine plus abstrait. On observe également que le sujet peut perdre une grande partie du contrôle du procès. Dans ce cas-là, il cesse d’être « pleinement » un siège d’action, d’expérience ou de responsabilité. Souvent, seule une lecture métonymique permet de lui réattribuer une partie du contrôle perdu, comme c’est le cas dans l’exemple cidessous.

Članek skuša razrešiti slogovna vprašanja, ki nastanejo ob preučevanju opusa Uroša Kreka. Navidezno neskladje med visoko estetsko vrednostjo del in njihovo neinovativnostjo je razrešeno s pomočjo oznake »klasik slovenske glasbe 20. stoletja«, kar je recepcijska oznaka, ki prevzema tako vrednostne kot tudi zgodovinske in lokalne determinante. Kot osnova razpravi služijo analize štirih skladateljevih del za godala.

Članek je namenjen analizi Parmove opere Zlatorog, ki zavzema posebno mesto v avtorjevem opusu in tudi v kontekstu razvoja slovenske opere. Skladatelj si je zadal ambiciozen načrt, saj je uglasbil mitološko zgodbo, pri uglasbitvi pa se je skušal približati aktualni glasbeni drami. V svoji realizaciji pa je ostal nekje na sredi poti, kar izdaja analiza oblikovalnih postopkov in dela z vodilnimi motivi.

Članek analizira različne zapise skladatelja Lojzeta Lebiča in skuša iz njih izluščiti skladateljevo eksplicitno poetiko. Ta je razpeta med številne napetostne dvojice, ki tvorijo konstitutivno bistvo skladateljeve glasbe. Takšna dialektika pa prek povezovalnega etičnega principa prevzema metafizične poteze.

Namen članka je razrešitev metodološko-epistemološkega problema prvenstva semiotike oz. semantike v glasbi, ki je razrešeno s pomočjo razkritja dvojne narave glasbene referencialnosti (zunanje in notranje nanašanje) oz. kulturne, semitsko-semantične pogojenosti povednosti glasbe.