oz TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİNE İLİŞKİN DİLİN ÖNEMİ YASAK, Yeşim Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Psikoloji Anabilim Dalı Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Olcay Imamoğlu Eylül, 1994, 92 sayfa. Bu çalışmada, cinsiyet kategorilerine ve yüklemelerine ilişkin dilin önemi üç temel soruyla incelenmiştir: a) Türkçe'deki `genel eril` (generic masculine) sözcükler gerçekten geneli temsil ediyor mu? b) Cinsiyet yüklemelerine göre `genel eril` (generic masculine) ile alternatif sözcükler arasındaki fark nedir? c) `Sözel Uyarıcı` ya da `Görsel ve Sözel Uyarıcı` karşısında, insanların cinsiyet kategorileri ve yüklemeleri nasıl değişmektedir? Örneklem, O.D.T.Ü. öğrencisi olan 114 kişiden oluşmuştur. Deneklerin yaşları 17 ile 27 arasında değişmektedir. Yaş ortalaması 21'dir. Çalışma, `Görsel ve Sözel Uyarıcı` ve `Sözel Uyarıcı` olmak üzere iki deneysel koşuldan oluşmaktadır. `Görsel ve Sözel Uyarıcı` koşulunda denekler, önce dört sözcükle eşleşmiş, cinsiyet açısından belirsiz dörtşekli `Cinsiyet Ölçeği` nde (Gender Scale) daha sonra da yedi sıfatla eşleştirilmiş `Duygusal Anlam` (semantic differential) ölçeğinde değerlendirmişlerdir. `Sözel Uyarıcı` koşulunda ise yalnızca sözcükler, `Cinsiyet Ölçeği` nde ve `Duygusal Anlam` ölçeklerinde değerlendirilmiştir. Sonuçlara göre, bu çalışmanın sınırlılıkları içinde, Türkçe'de `genel eril` (generic masculine) ve `nötr` sözcüklerin, `çatışma` (conflict) ve `genel erilin dişil uyarlaması` (feminine version of generic masculine) türü sözcüklerden daha fazla `erkeksi` imajlar uyandırdığı bulunmuştur. `Duygusal anlam` faktörlerinden `güç` (potency) boyutunda, `genel eril` ile diğer sözcükler arasında anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Ancak sözcükler, `kadın` ya da `nötr` çağrışımlar içerdiğinde, `değerlendirme` (evaluation) boyutunda diğer sözcüklere oranla daha yüksek değerlendirilmişlerdir. Bu çalışmada, ` Sözel Uyarıcı ` nın `Görsel ve Sözel Uyarıcı` dan daha `erkeksi` algılandığı da bulunmuştur. Aynı zamanda, `Duygusal Anlam` boyutları açısından da `Sözel Uyarıcı` nın ortalaması `Görsel ve Sözel Uyarıcı` dan daha yüksek bulunmuştur. Sonuçlar, cinsiyetçi düşünme süreci, Türk kültüründe toplumsal cinsiyet rolleri ve görsel uyarıcının etkisi açılarından tartışılmaktadır. Anahtar Sözcükler: Cinsiyetçi dil, genel eril, dil ve toplumsal cinsiyet rolleri. Bilim Dalı Sayısal Kodu: 210.02.01 vı ABSTRACT ROLE OF LANGUAGE İN RELATION TO GENDER ROLE STEREOTYPES YASAK, Yeşim M.S. in Social Psychology Supervisor: Prof. Dr. Olcay Imamoğlu September, 1994, 92 pages. The present research investigated the role of language in relation to gençler categorizations and gender attributions. This general issue was reduced to three basic questions: a) Are generic masculine terms used in the Turkish language really generic? b) What is the difference betvveen the generic masculine and the altemative words in terms of gender attributions ? c) How do people's gender categorizations and attributions change when responding to the vvords versus the vvords paired with pictorial stimuli of human beings that are ambiguous in terms of gender ? Subjects were 114 students from M.E.T.U. who volunteered for the study, wfth a mean age of 21 and age range of 17 and 27. The study was conducted in two conditions: `Pictorial and Verbal Stimuli` and `Verbal Stimuli`. in the `Pictorial and Verbal iiiStimuli` condition, subjects were exposed to four ambiguous pictures which were paired with four types of vvords. After seeing each `pictorial and verbal` stimulus, subjects were asked to judge the degree of similarity of the picture to a man ör a vvoman on the Gender Scale. Then, subjects were asked to rate each stimulus in terms of the seven semantic differential scales. in the `Verbal Stimuli` condition, the vvords were presented to subjects vvithout any pictures. Then, subjects were asked to make judgments for each vvord on the Gender Scale and semantic differential scales. Results indicated that the `generic masculine` and `neutral` vvords, vvithin the limitations of this research, in Turkish, were rated as being more masculine than the `conflict` and the `feminine version of generic masculine` vvords. VVhen the generic masculine words were compared to the other alternative word types taken together, no difference was observed on the `potency` dimension. Hovvever, when the words include female ör neutral connotations, they were perceived as being higher on the `evaluation` dimension. Furthermore, results shovved that 'Verbal stimuli` were perceived to be more masculine than `pictorial and verbal stimuli` for generic masculine vvords. Moreover, the overall mean for `verbal stimuli` was higher than that for `pictorial and verbal stimuli` in terms of semantic connotations. The results of the study were discussed with reference to sexism in the thought processes, gender role stereotypes in the Turkish culture, and effect of visual stimuli. Keywords: Sexist language, generic masculine, language and sex role stereotypes. Science Code: 210.02.01 iv 92