Search

De NAM heeft vergunningen aangevraagd voor een productieboring naar het gasveld Ternaard. Dit gasveld ligt voor het grootste deel onder het kombergingsgebied 'Pinkegat' in de Waddenzee. De verantwoordelijke ministers hebben op 27 augustus 2021 een ontwerp-instemmingsbesluit onder de Mijnbouwwet (Minister van EZK) en een ontwerp-vergunning op grond van de Wet natuurbescherming (Minister van LNV) ter inzage gelegd. In het debat met de vaste commissie voor EZK van de Tweede Kamer op 15 september 2021 werd door een groot deel van de fracties kritisch op deze ontwerp-besluiten gereageerd. De Minister van EZK gaf daarbij aan dat de wetgeving hem niet de mogelijkheid geeft de vergunning te weigeren. De vaste commissie voor EZK van de Tweede Kamer heeft naar aanleiding van dit debat besloten om onafhankelijk extern juridisch advies in te winnen. Daarbij is de volgende centrale vraag geformuleerd: "In hoeverre biedt de wetgeving in brede zin de minister de mogelijkheid een vergunning voor gaswinning onder de Waddenzee te weigeren?" Dit advies beantwoordt de bovenstaande vraag op basis van het geldende natuurbeschermingsrecht. Daarbij wordt de aandacht met name toegespitst op het geldende EU-recht voor gebiedenbescherming - het Natura 2000-regime - zoals verankerd in artikel 6 van de Habitatrichtlijn en zoals gecomplementeerd in hoofdstuk 2 van de Wet natuurbescherming. Concreet gaat het daarbij om het al of niet bestaan van de mogelijkheid voor de minister van LNV om een vergunning op grond van artikel 2.7, lid 2 van de Wet natuurbescherming te weigeren. De conclusie van het onderzoek is dat de ontwerp-vergunning Wet natuurbescherming en de daaraan ten grondslag liggende passende beoordeling onvoldoende overtuigend aantonen dat redelijke wetenschappelijke twijfel over het ontstaan van nadelige gevolgen voor de natuurlijke kenmerken en doelen van de Waddenzee ontbreekt. Het Natura 2000-regime, zoals gecomplementeerd in hoofdstuk 2 van de Wet natuurbescherming, laat in een dergelijk geval niet toe dat de vergunning wordt verleend. Daarmee heeft de Minister van LNV dus niet zozeer de mogelijkheid om de Wnb-vergunning te weigeren maar zal zij de vergunning wel moeten weigeren, tenzij de weg van artikel 6, lid 4 Habitatrichtlijn (de zogenaamde 'ADC-toets') wordt gevolgd.

De Waddenzee is het enige Nederlandse natuurgebied met de status van Unesco Werelderfgoed. Het is zo’n uniek en omvangrijk intergetijdengebied dat de hele wereld het als erfgoed mag beschouwen voor huidige en toekomstige generaties. Maar heeft die status juridisch iets om het lijf of is het vooral een marketinginstrument? En volstaat de huidige inzet om de bijzondere waarden van het Werelderfgoed Waddenzee ‘recht te doen’?

De Waddenzee is het enige Nederlandse natuurgebied met de status van Unesco Werelderfgoed. Het is zo’n uniek en omvangrijk intergetijdengebied dat de hele wereld het als erfgoed mag beschouwen voor huidige en toekomstige generaties. Maar heeft die status juridisch iets om het lijf of is het vooral een marketinginstrument? En volstaat de huidige inzet om de bijzondere waarden van het Werelderfgoed Waddenzee ‘recht te doen’?

De Waddenzee is het enige Nederlandse natuurgebied met de status van Unesco Werelderfgoed. Het is zo’n uniek en omvangrijk intergetijdengebied dat de hele wereld het als erfgoed mag beschouwen voor huidige en toekomstige generaties. Maar heeft die status juridisch iets om het lijf of is het vooral een marketinginstrument? En volstaat de huidige inzet om de bijzondere waarden van het Werelderfgoed Waddenzee ‘recht te doen’?

De stikstofproblematiek houdt velen in Nederland bezig maar hoe relevant is deze discussie voor het Waddengebied? Is er actie nodig, en zo ja, door wie? Om deze vragen te beantwoorden heeft de Waddenacademie het RIVM gevraagd om de neerslag (depositie) van stikstofverbindingen in het Waddengebied in kaart te brengen en duidelijkheid te geven over de belangrijkste bronnen. Deze analyse is in bijlage I integraal en ongewijzigd opgenomen. Om de consequenties van deze meetgegevens vervolgens te duiden en in de bredere maatschappelijke en juridische context te plaatsen, is deze notitie opgesteld. Daarbij ligt het accent op het Europese natuurbeschermingsrecht (EU Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn), al is de stikstofproblematiek ook zeer relevant voor de implementatie van de EU Kaderrichtlijn Water. Allereerst wordt in het inleidende hoofdstuk 1 uitgelegd wat stikstofdepositie is en wat de belangrijkste bronnen zijn van stikstofdepositie in Nederland (§1.1). Vervolgens wordt kort toegelicht waarom stikstofdepositie slecht is voor veel natuurwaarden (§1.2). In hoofdstuk 2 wordt toegelicht wat Natura 2000-gebieden zijn, welke Natura 2000-gebieden ‘stikstofgevoelig’ zijn (§2.1) en waarom een te hoge stikstofdepositie in deze gebieden zoveel juridische en maatschappelijke discussie veroorzaakt (§2.2). Ook wordt kort ingegaan op oplossingsrichtingen voor deze problematiek ((§2.3), al zijn deze nog volop in ontwikkeling en bestaan er nog veel vragen. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens de vertaalslag gemaakt naar het Waddengebied. Na een bespreking van de hoofdlijnen van de RIVM-berekeningen (§3.1), volgt een bespreking van de relevantie van de stikstofproblematiek (zowel ecologisch als juridisch) voor het Waddengebied (§3.2). In de afsluitende paragraaf bestaat aandacht voor de vraag welke actie nodig of gewenst is om de natuur in het Waddengebied beter te beschermen en de spanningen tussen natuur en sociaal-economische ambities te verkleinen (§3.3).

De stikstofproblematiek houdt velen in Nederland bezig maar hoe relevant is deze discussie voor het Waddengebied? Is er actie nodig, en zo ja, door wie? Om deze vragen te beantwoorden heeft de Waddenacademie het RIVM gevraagd om de neerslag (depositie) van stikstofverbindingen in het Waddengebied in kaart te brengen en duidelijkheid te geven over de belangrijkste bronnen. Deze analyse is in bijlage I integraal en ongewijzigd opgenomen. Om de consequenties van deze meetgegevens vervolgens te duiden en in de bredere maatschappelijke en juridische context te plaatsen, is deze notitie opgesteld. Daarbij ligt het accent op het Europese natuurbeschermingsrecht (EU Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn), al is de stikstofproblematiek ook zeer relevant voor de implementatie van de EU Kaderrichtlijn Water.Allereerst wordt in het inleidende hoofdstuk 1 uitgelegd wat stikstofdepositie is en wat de belangrijkste bronnen zijn van stikstofdepositie in Nederland (§1.1). Vervolgens wordt kort toegelicht waarom stikstofdepositie slecht is voor veel natuurwaarden (§1.2). In hoofdstuk 2 wordt toegelicht wat Natura 2000-gebieden zijn, welke Natura 2000-gebieden ‘stikstofgevoelig’ zijn (§2.1) en waarom een te hoge stikstofdepositie in deze gebieden zoveel juridische en maatschappelijke discussie veroorzaakt (§2.2). Ook wordt kort ingegaan op oplossingsrichtingen voor deze problematiek ((§2.3), al zijn deze nog volop in ontwikkeling en bestaan er nog veel vragen. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens de vertaalslag gemaakt naar het Waddengebied. Na een bespreking van de hoofdlijnen van de RIVM-berekeningen (§3.1), volgt een bespreking van de relevantie van de stikstofproblematiek (zowel ecologisch als juridisch) voor het Waddengebied (§3.2). In de afsluitende paragraaf bestaat aandacht voor de vraag welke actie nodig of gewenst is om de natuur in het Waddengebied beter te beschermen en de spanningen tussen natuur en sociaal-economische ambities te verkleinen (§3.3).

De laatste decennia is het areaal aan Japanse oesters in de Duitse en Nederlandse Waddenzee toegenomen. Dit leidt tot een zekere mate van concurrentie in ruimte en voedsel tussen onder andere mosselen en oesters. Naast de ecologische effecten zijn er ook directe economische effecten, er wordt inmiddels al dankbaar gebruik gemaakt door bedrijfsmatig oester in de Waddenzee te rapen. Over de voedselveiligheid van deze oesters in het Wad is nog niet veel bekend, reden dus om een monitoring uit te voeren op oesters en als vergelijking mosselen. Dit alles om beter zicht te hebben op de voedselveiligheid van Waddenzee oesters.

De zeebaarspopulatie neemt sinds 2010 sterk af door een hoge visserij-inspanning en een lage aanwas van jonge zeebaars sinds 2008. Zeebaars is een langlevende soort die zich pas op latere leeftijd gaat voortplanten. Op een leeftijd van ca 4 jaar en met een lengte vanaf ca 42 cm (vrouwtjes) en 32 cm (mannetjes) beginnen ze paairijp te worden. De huidige minimum aanlandingsmaat van 42 cm heeft als gevolg dat veel vrouwtjes al gevangen worden voordat ze voor het eerst hebben kunnen paaien. Naast vangstbeperkende maatregelen wordt gezocht naar maatregelen ter bescherming van paai- en opgroeigebieden. Hiervoor is ecologische kennis nodig, die voor de Nederlandse wateren nog grotendeels ontbreekt. Aanwezigheid van paaiende volwassen zeebaarzen is direct bewijs voor een paaigebied. Het alternatief is om aan paaigebieden vast te stellen aan de hand van de verspreiding van eieren in een vroeg ontwikkelstadium. Een relatief groot aantal larven en juveniele zeebaars kan wijzen op het belang van een gebied als opgroeigebied. Aanbevelingen voor beleid Gezien de huidige staat van onze kennis, kunnen we nu geen steekhoudende aanbevelingen voor maatregelen gericht op bescherming van gebieden of habitats te geven. De evidentie voor paaigebieden is nog erg dun, de opgroeigebieden zijn wel redelijk bekend, maar over het relatieve belang van elk gebied voor de populatie is nog geen inzicht. Het is duidelijk dat overbevissing een probleem is gezien de ontwikkelingen in de aanlandingen en de afname in gemiddelde lengte bij aanlanding. Het is ook duidelijk dat de zeebaars die in Nederland gevangen wordt in ieder geval voor een groot deel afkomstig is uit het Kanaal en dat de visserij daar in het vroege voorjaar van grote invloed is op de hoeveelheid zeebaars, die later in het jaar in onze wateren terechtkomt. Op basis van de huidige gegevens en inzichten is een verdere inperking van de vangsten door zowel commerciële als recreatieve vissers in ieder geval een effectieve maatregel om de zeebaarsstand te vergroten. Of er in aanvulling daarop ook noodzaak is om gericht gebieden of habitats te beschermen of te verbeteren is met de huidige kennis en gegevens niet vast te stellen en kan alleen met aanvullend onderzoek worden vastgesteld.

Het doel van dit rapport is uit te werken welke verbeteringen van de Natura 2000-waarden behaald moeten worden in de Eems-Dollard na aanwijzing. Van belang hierbij is met welke referentietoestand moet worden vergeleken. De afspraak is dat de referentietoestand wordt bepaald door het jaar waarin een gebied op de Europese lijst van Gebieden van Communautair Belang wordt bijgeschreven.

Een belangrijk ecologisch doel voor de Waddenzee is een zo groot en natuurlijk mogelijk areaal kwelders. Mede daarom wordt in de half-natuurlijke kwelderwerken langs Friese en Groninger vastelandskust het beheer geleidelijk aangepast naar duurzamer en minder kunstmatig. Langetermijnmonitoring doorRijkswaterstaat van hoogte- en vegetatieontwikkeling begeleidt deze verandering. Het gemiddelde areaal kwelder en pionierzone voldoet ruimschoots aan de voor de kwelderwerken gestelde eisen. Echter door opslibbing worden kwelders hoger, waarbij de vegetatie door successie verandert en er uiteindelijk een soortenarme vegetatie van Zeekweek kan ontstaan. Een bijkomend effect in de kwelderwerken is dat er door successie, op termijn, weinig ruimte overblijft in de overgangszone van laaggelegen wad naar hooggelegen horizontaal uitbreidende kwelder voor pioniervegetatie met Zeekraal, terwijl de Waddenzee daar het belangrijkste gebied voor is. Beweiding vertraagt weliswaar de ontwikkeling naar climaxvegetatie, maar voor grotere algehele natuurlijkheid zou meer dynamiek, waarbij aangroei en afslag van kwelders in evenwicht zijn door cyclische successie, uitkomst kunnen bieden. Er gaat onderzocht worden of een aangepast beheer van de rijshoutdammen hierbij kan helpen.

De zeebaarspopulatie neemt sinds 2010 sterk af door een hoge visserij-inspanning en een lage aanwas van jonge zeebaars sinds 2008. Zeebaars is een langlevende soort die zich pas op latere leeftijd gaat voortplanten. Op een leeftijd van ca 4 jaar en met een lengte vanaf ca 42 cm (vrouwtjes) en 32 cm (mannetjes) beginnen ze paairijp te worden. De huidige minimum aanlandingsmaat van 42 cm heeft als gevolg dat veel vrouwtjes al gevangen worden voordat ze voor het eerst hebben kunnen paaien. Naast vangstbeperkende maatregelen wordt gezocht naar maatregelen ter bescherming van paai- en opgroeigebieden. Hiervoor is ecologische kennis nodig, die voor de Nederlandse wateren nog grotendeels ontbreekt. Aanwezigheid van paaiende volwassen zeebaarzen is direct bewijs voor een paaigebied. Het alternatief is om aan paaigebieden vast te stellen aan de hand van de verspreiding van eieren in een vroeg ontwikkelstadium. Een relatief groot aantal larven en juveniele zeebaars kan wijzen op het belang van een gebied als opgroeigebied. Aanbevelingen voor beleid Gezien de huidige staat van onze kennis, kunnen we nu geen steekhoudende aanbevelingen voor maatregelen gericht op bescherming van gebieden of habitats te geven. De evidentie voor paaigebieden is nog erg dun, de opgroeigebieden zijn wel redelijk bekend, maar over het relatieve belang van elk gebied voor de populatie is nog geen inzicht. Het is duidelijk dat overbevissing een probleem is gezien de ontwikkelingen in de aanlandingen en de afname in gemiddelde lengte bij aanlanding. Het is ook duidelijk dat de zeebaars die in Nederland gevangen wordt in ieder geval voor een groot deel afkomstig is uit het Kanaal en dat de visserij daar in het vroege voorjaar van grote invloed is op de hoeveelheid zeebaars, die later in het jaar in onze wateren terechtkomt. Op basis van de huidige gegevens en inzichten is een verdere inperking van de vangsten door zowel commerciële als recreatieve vissers in ieder geval een effectieve maatregel om de zeebaarsstand te vergroten. Of er in aanvulling daarop ook noodzaak is om gericht gebieden of habitats te beschermen of te verbeteren is met de huidige kennis en gegevens niet vast te stellen en kan alleen met aanvullend onderzoek worden vastgesteld.

Het doel van dit rapport is uit te werken welke verbeteringen van de Natura 2000-waarden behaald moeten worden in de Eems-Dollard na aanwijzing. Van belang hierbij is met welke referentietoestand moet worden vergeleken. De afspraak is dat de referentietoestand wordt bepaald door het jaar waarin een gebied op de Europese lijst van Gebieden van Communautair Belang wordt bijgeschreven.

Resultaten monitoring en ontwikkeling van de kwelderwerken met een samenvattend hoofdstuk over de historie, waarin ook een overzicht wordt gegeven van de veranderingen die de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden in het beheer en de bereikte doelen.

Voor veel vissoorten is de Waddenzee een belangrijk opgroeigebied. Voor veel andere soorten vormt de ondiepe, relatief voedselrijke Waddenzee een belangrijk leefgebied. Ze trekken er door heen, brengen er een deel van het jaar of hun hele leven door. Maar hoe is het eigenlijk gesteld met de vis in de Waddenzee? Een gebied dat tevens intensief gebruikt wordt door de visserij.

In de Waddenzee liggen langs de noordkust van het vasteland van Groningen en Friesland 6000 ha voormalige 'landaanwinningswerken'. Door middel van rijshoutdammen en begreppeling zijn daarin halfnatuurlijke kwelders ontstaan. Sturing van de natuurlijke processen heeft de opslibbing bevorderd, waarna zich spontaan kweldervegetatie heeft gevestigd. Meer dan 50 jaar monitoring blijkt een belangrijke kennisbasis voor beheer van kwelders, biodiversiteit en zeespiegelstijging.

Bergeenden kunnen tijdens hun ruiperiode bijna een maand niet vliegen. Ze zijn dan erg kwetsbaar voor menselijke verstoring en zoeken rustige gebieden in de Waddenzee op. Van oudsher ruien vrijwel alle West-Europese Bergeenden in het waddengebied van Sleeswijk-Holstein in Duitsland. Rond de eeuwwisseling ruiden daar ruim 200 000 Bergeenden. Sindsdien namen de aantalen er gestaag af en vormden zich steeds grotere ruiconcentraties in de Nederlandse Waddenzee. De vraag is wat het Nederlandse Wad zo aantrekkelijk maakt voor ruiende Bergeenden.

Een bijna vergeten beeld: glinsterend water met daarin de slanke groene linten van zeegras. Zacht wuivend en golvend onder het wateroppervlak bij vloed, liggend met de stroom, meewijzend als het eb wordt. Prachtig. Maar zo’n ondiepe zeebodem begroeid met een tapijt van zeegras is niet alleen fraai om te zien, het is het ook nuttig. Zeker in tijden van klimaatverandering en zeespiegelstijging. Zoals helmgras langswaaiend zand kan invangen en zo duinen laat groeien, zo kan zeegras helpen de zeebodem op te hogen door zand en slibdeeltjes in te vangen. Het is een echte ‘biobouwer’. Als wadplaten hoger worden, geeft dat meer golfbreking op en vervolgens veiligheid voor de dijken. Door een virusinfectie en de aanleg van de Afsluitdijk zijn de zeegrasvelden echter bijna volledig verdwenen. Een herstelproject biedt hoop.

Onderzoeksinstituut IMARES heeft in opdracht van het ministerie van EZ in het voorjaar van 2015 het kokkelbestand (Cerastoderma edule) in de Waddenzee, de Oosterschelde en de Westerschelde geïnventariseerd. De inventarisatie wordt jaarlijks uitgevoerd om te kunnen bepalen hoeveel er gevist mag worden en is daarnaast ook van belang voor evaluatie van beheersmaatregelen en effectstudies in het kader van Natura 2000 en de natuurbeschermingswet. De kokkelbestandsopname wordt sinds 1990 uitgevoerd in de Oosterschelde en de Waddenzee, sinds 1992 in de Westerschelde en sinds 1993 in de Voordelta (als onderdeel van de bestandsopnamen van mesheften en halfgeknotte strandschelpen in de Nederlandse kustzone). Doel van deze inventarisaties ten behoeve van de visserij is het bepalen van de voorjaarsbestanden in deze gebieden, op basis waarvan een schatting wordt gemaakt van de oogstbare bestanden in september.

De gaswinning vanaf de locaties Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen kan effecten hebben op het Natura 2000 gebied Waddenzee. Uit voorzorg vindt de winning plaats volgens het ‘Hand aan de kraan’ principe. In dat kader vindt een uitgebreide monitoring plaats van biotische en abiotische parameters, om te controleren of gaswinning vanaf de bovengenoemde locaties geen meetbaar nadelig effect heeft op de instandhoudingsdoelstellingen van de speciale beschermingzone Waddenzee, waaronder een groot aantal vogelsoorten waarvoor het gebied is aangewezen.

De garnalenvisserij is economisch en in aantallen schepen één van de belangrijkste visserijen in Nederland en opereert vooral binnen Natura 2000 gebieden. Voor zowel de Noordzeekustzone als de Waddenzee is er binnen de Natura 2000 wetgeving een verbeterdoelstelling geformuleerd voor Habitattype 1110 (permanent overstroomde zandbanken). Het effect van het garnalentuig op het ecosysteem is echter niet goed bekend. Om in dit kennishiaat te voorzien, is er in de periode 2012-2014 onderzoek uitgevoerd naar een aantal aspecten van de mogelijke effecten van de garnalenvisserij. Enerzijds is de bijvangst in kaart gebracht, anderzijds is experimenteel onderzoek verricht naar de korte termijneffecten van het garnalentuig op de bodemfauna.

In dit rapport wordt een onderbouwing met aanbevelingen gepresenteerd van het sanitair monitoringsprogramma voor schelpdieren. De analyse is opgesplitst in de Waddenzee, (Zuidelijk) Deltagebied (Oosterschelde, Grevelingenmeer, Veerse Meer en Westerschelde) en Noordzee.

Sinds 2005 worden in de Waddenzee jaarlijks gegevens verzameld over het broedsucces van een aantal karakteristieke kustbroedvogels. Hiervoor worden tien vogelsoorten gevolgd die representatief worden geacht voor specifieke habitats en voedselgroepen. Het reproductiemeetnet kustbroedvogels wordt uitgevoerd als een ‘early warning systeem’ om het reproducerend vermogen van de vogelpopulaties in de Waddenzee te volgen en de achterliggende processen van populatieveranderingen te doorgronden. Het fungeert als een wezenlijkeaanvulling op de monitoring van aantallen en aantalsveranderingen en wordt uitgevoerd in het kader van trilaterale afspraken met Duitsland en Denemarken (TMAP). De resultaten uit 2011, 2012 en 2013 laten zien dat op dit moment nog steeds veel soorten kustbroedvogels weinig succesvol zijn. Vooral Scholekster, Kluut, Kokmeeuw, Grote Stern, Visdief en Noordse Stern kampen met een structureel te laag broedsucces. De slechte broedresultaten worden veroorzaakt door verschillende factoren. Eén daarvan is overstromingen als gevolg van hoogwater gedurende het broedseizoen. Ook worden in de nestfase veel broedvogels slachtoffer van predatie van legsels, met name door Vos en Bruine Rat. Daarnaast speelt een te geringe voedselbeschikbaarheid bij een aantal soorten vermoedelijk een belangrijke rol.

IMARES Wageningen UR is studying the long-term development of a number of individual mussel beds in the Dutch part of the Wadden Sea, and trying to identify the characteristics that determine the survival of such beds. The study is being carried out in the context of the WOT theme of ‘Nature Information Infrastructure’. The present report presents the 2014 situation. The annual reports of this multi-year project include interim results with yearly additions. The results of the annual mapping and population survey provide a picture of the development of the mussel beds over a large number of years. The results so far show that the mussel beds tend to gradually decrease in size, coverage and population density after the year in which they come into existence. IMARES Wageningen UR bestudeert de ontwikkeling op de lange termijn van een aantal individuele mosselbanken in de Nederlandse Waddenzee met speciale aandacht voor de eigenschappen die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen. Het onderzoek wordt uitgevoerd in het WOT-thema informatievoorziening Natuur. Dit rapport gaat over de situatie in 2014. Omdat dit een langjarig project is bevatten de jaarlijkse rapportages voorlopige tussenresultaten die elk jaar worden aangevuld. De tussenresultaten vande jaarlijkse kartering en populatiemeting geven een beeld van de ontwikkeling van mosselbanken over een groot aantal jaren. Uit de resultaten tot nu toe blijkt dat de mosselbanken in het algemeen na het jaar van ontstaan langzaam in oppervlakte, bedekkingspercentage en populatiedichtheid achteruit gaan. Op demosselbanken neemt dan het percentage lege schelpen, algen, zeepokken en restgewicht toe in verhouding tot de levende mosselen. De afname in oppervlakte en bedekking wordt af en toe tenietgedaan door een goede broedval, waarna het proces opnieuw begint. Over de jaren ontstaat dus geleidelijk een mosselbank met meerdere jaarklassen en met een gevarieerde gemeenschap. Ondanks de overeenkomsten in algemene ontwikkeling zijn er jaarlijks grote verschillen te zien in de ontwikkeling tussen individuele mosselbanken.Deze verschillen kunnen ontstaan door locatie (en dus blootstellingen aan storm of predatie) of door karakteristieken van de mosselbank (de mate waarin deze bestand is tegen stormen en predatie).

Door middel van modelberekeningen is onderzocht hoe gevoelig primaire (algen) en secundaire (schelpdier‐)productie in de westelijke Waddenzee is voor een veranderde troebelheid. De studie is onderdeel van een gezamenlijke studie van Deltares‐IMARES naar antropogene invloeden op de primaire en secundaire productie. In de voorliggende studie worden ten behoeve van die analyse veel grotere troebelheidsveranderingen verondersteld dan welke in de praktijk kunnen voorkomen.

De gaswinning vanaf de locaties Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen kan effecten hebben op het Natura 2000 gebied Waddenzee. Uit voorzorg vindt de winning plaats volgens het ‘Hand aan de kraan’ principe. In dat kader vindt een uitgebreide monitoring plaats van biotische en abiotische parameters, om te controleren of gaswinning vanaf de bovengenoemde locaties geen meetbaar nadelig effect heeft op de instandhoudingsdoelstellingen van de speciale beschermingzone Waddenzee, waaronder een groot aantal vogelsoorten waarvoor het gebied is aangewezen.

Pilotproject om het gebaggerd slib uit de haven van Harlingen te verspreiden over de wadden. In het natura 2000 gebied. Door middel van een experimentele ‘slibmotor’ wordt het sedimentaanbod langs de kust ten noordoosten van Harlingen vergroot met als uiteindelijk doel het areaal kwelders te vergroten.

Vogelbescherming Nederland heeft het voornemen om, samen met andere partijen, een vogeleiland aan te laten leggen nabij Den Oever in de Waddenzee. Omdat de Waddenzee een beschermd natuurgebied is dat deel uitmaakt van het Europese Natura 2000 netwerk, moet hiervoor een NB-wet vergunning aangevraagd worden. Voordat Vogelbescherming Nederland deze vergunning aan kan vragen moet een Passende Beoordeling worden opgesteld, waarin wordt ingeschat welke effecten er mogelijk zijn op de instandhoudingsdoelstellingen voor de verschillende habitattypen en soorten welke bescherming genieten binnen Natura 2000 kader. Zo zal de aanleg van een eiland met een oppervlak van maximaal 100 hectare direct leiden tot een afname in het areaal van habitattype H1110: permanent overstroomde zandplaten. Om in te kunnen schatten of de aanleg van het vogeleiland ook een effect zal hebben op de kwaliteit van het resterende habitattype H1110 heeft Vogelbescherming Nederland meer inzicht nodig in de aanwezige bodemdier gemeenschap, het macrobenthos. Vogelbescherming Nederland heeft daarom aan IMARES gevraagd om in het plangebied voor het vogeleiland (‘Vogelsand’) de aanwezige bodemfauna te inventariseren, en om te onderzoeken of de aanwezige bodemfauna rijker, minder rijk of even rijk is als het overige gebied binnen H1110.

Het Ministerie van Defensie streeft ernaar dat militaire activiteiten in het Waddengebied een zo gering mogelijk effect op natuurwaarden hebben. Dit geldt ook voor oefeningen met militaire helikopters in de omgeving van Marinevliegkamp De Kooy. Door het Ministerie wordt dan ook gezocht naar mogelijkheden om de noodzakelijk geachte activiteiten te concentreren in een relatief beschut gelegen gebied waar effecten op natuurwaarden zo klein mogelijk zijn. Eén van deze gebieden is een locatie in het Malzwin, ten noorden van het Balgzand. In deze rapportage wordt aan de hand van een reeks maandelijkse tellingen aangegeven welke vogelsoorten in welke aantallen in dit gebied aanwezig zijn.

IMARES Wageningen UR is studying the long-term development of a number of individual mussel beds in the Dutch part of the Wadden Sea, and trying to identify the characteristics that determine the survival of such beds. The study is being carried out in the context of the WOT theme of ‘Nature Information Infrastructure’. The present report presents the 2014 situation. The annual reports of this multi-year project include interim results with yearly additions. The results of the annual mapping and population survey provide a picture of the development of the mussel beds over a large number of years. The results so far show that the mussel beds tend to gradually decrease in size, coverage and population density after the year in which they come into existence.

Op 19 augustus 2015 zijn vogelwaarnemingen verricht tijdens de inzet van een drone boven Natura2000 gebied Waddenzee. De drone werd ingezet voor het maken van orthogonale luchtfoto’s waarmee door middel van fotogrammetrie een digitaal terreinmodel gemaakt kan worden. Uit de in dit rapport gepresenteerde gegevens van drone-opnamen boven Natura2000-gebied Waddenzee is niet gebleken dat er verstoring van vogels is opgetreden. Echter, er kan niet worden uitgesloten dat geen enkele vogel zich verstoord voelde door de aanwezigheid van de drone. In termen van instandhoudingsdoelstellingen voor de Waddenzee kan wel worden uitgesloten dat er significante effecten op de populatie-omvang van beschermde vogels is opgetreden.

Het doel van dit rapport is om de tot op heden verzamelde gegevens met betrekking tot het voorkomen van mosselbanken en oesterbanken in de Nederlandse Waddenzee samen te voegen en toegankelijk te maken voor een breed publiek. In dit rapport wordt ruimtelijke informatie gepresenteerd, zonder in te gaan op achterliggende factoren en oorzaken. Voor dat laatste wordt verwezen naar de literatuurverwijzingen zoals opgenomen. De verzamelde gegevens zijn geaggregeerd tot kaarten waarin inzichtelijk wordt gemaakt waar en in welke frequentie mosselbanken aanwezig zijn geweest. Het is daarbij goed mogelijk dat er nu ter plaatste geen mosselen liggen. De kaarten laten evenwel zien waar ze hebben gelegen en de omstandigheden klaarblijkelijk dus geschikt zijn om ze te laten ontstaan. De gebieden waar frequent mosselbanken hebben gelegen worden daarom aangeduid als ‘mosselgebieden’.

Mosselbanken waren lange tijd een vertrouwd en veel voorkomend verschijnsel in de Waddenzee. Droogvallende banken konden, ondanks zware stormen in najaar en winter, op heel veel plaatsen tientallen jaren oud worden. Er was sprake van een dynamische doch op grote schaal stabiele situatie. Op dezelfde of nabij gelegen plekken waar mosselbanken verdwenen, ontstonden immers meestal weer nieuwe banken. Maar toen kwam er een tijd dat dit niet meer zo van zelfsprekend was…

Het Ministerie van Defensie streeft ernaar dat militaire activiteiten in het Waddengebied een zo gering mogelijk effect op natuurwaarden hebben. Dit geldt ook voor oefeningen met militaire helikopters in de omgeving van Marinevliegkamp De Kooy. Door het Ministerie wordt dan ook gezocht naar mogelijkheden om de noodzakelijk geachte activiteiten te concentreren in een relatief beschut gelegen gebied waar effecten op natuurwaarden zo klein mogelijk zijn. Eén van deze gebieden is een locatie in het Malzwin, ten noorden van het Balgzand. In deze rapportage wordt aan de hand van een reeks maandelijkse tellingen aangegeven welke vogelsoorten in welke aantallen in dit gebied aanwezig zijn.

In dit rapport wordt een onderbouwing met aanbevelingen gepresenteerd van het sanitair monitoringsprogramma voor schelpdieren. De analyse is opgesplitst in de Waddenzee, (Zuidelijk) Deltagebied (Oosterschelde, Grevelingenmeer, Veerse Meer en Westerschelde) en Noordzee.

Mosselbanken waren lange tijd een vertrouwd en veel voorkomend verschijnsel in de Waddenzee. Droogvallende banken konden, ondanks zware stormen in najaar en winter, op heel veel plaatsen tientallen jaren oud worden. Er was sprake van een dynamische doch op grote schaal stabiele situatie. Op dezelfde of nabij gelegen plekken waar mosselbanken verdwenen, ontstonden immers meestal weer nieuwe banken. Maar toen kwam er een tijd dat dit niet meer zo van zelfsprekend was…

Het doel van dit rapport is om de tot op heden verzamelde gegevens met betrekking tot het voorkomen van mosselbanken en oesterbanken in de Nederlandse Waddenzee samen te voegen en toegankelijk te maken voor een breed publiek. In dit rapport wordt ruimtelijke informatie gepresenteerd, zonder in te gaan op achterliggende factoren en oorzaken. Voor dat laatste wordt verwezen naar de literatuurverwijzingen zoals opgenomen. De verzamelde gegevens zijn geaggregeerd tot kaarten waarin inzichtelijk wordt gemaakt waar en in welke frequentie mosselbanken aanwezig zijn geweest. Het is daarbij goed mogelijk dat er nu ter plaatste geen mosselen liggen. De kaarten laten evenwel zien waar ze hebben gelegen en de omstandigheden klaarblijkelijk dus geschikt zijn om ze te laten ontstaan. De gebieden waar frequent mosselbanken hebben gelegen worden daarom aangeduid als ‘mosselgebieden’.

Vogelbescherming Nederland heeft het voornemen om, samen met andere partijen, een vogeleiland aan te laten leggen nabij Den Oever in de Waddenzee. Omdat de Waddenzee een beschermd natuurgebied is dat deel uitmaakt van het Europese Natura 2000 netwerk, moet hiervoor een NB-wet vergunning aangevraagd worden. Voordat Vogelbescherming Nederland deze vergunning aan kan vragen moet een Passende Beoordeling worden opgesteld, waarin wordt ingeschat welke effecten er mogelijk zijn op de instandhoudingsdoelstellingen voor de verschillende habitattypen en soorten welke bescherming genieten binnen Natura 2000 kader. Zo zal de aanleg van een eiland met een oppervlak van maximaal 100 hectare direct leiden tot een afname in het areaal van habitattype H1110: permanent overstroomde zandplaten. Om in te kunnen schatten of de aanleg van het vogeleiland ook een effect zal hebben op de kwaliteit van het resterende habitattype H1110 heeft Vogelbescherming Nederland meer inzicht nodig in de aanwezige bodemdier gemeenschap, het macrobenthos. Vogelbescherming Nederland heeft daarom aan IMARES gevraagd om in het plangebied voor het vogeleiland (‘Vogelsand’) de aanwezige bodemfauna te inventariseren, en om te onderzoeken of de aanwezige bodemfauna rijker, minder rijk of even rijk is als het overige gebied binnen H1110.

Onderzoeksinstituut IMARES heeft in opdracht van het ministerie van EZ in het voorjaar van 2015 het kokkelbestand (Cerastoderma edule) in de Waddenzee, de Oosterschelde en de Westerschelde geïnventariseerd. De inventarisatie wordt jaarlijks uitgevoerd om te kunnen bepalen hoeveel er gevist mag worden en is daarnaast ook van belang voor evaluatie van beheersmaatregelen en effectstudies in het kader van Natura 2000 en de natuurbeschermingswet. De kokkelbestandsopname wordt sinds 1990 uitgevoerd in de Oosterschelde en de Waddenzee, sinds 1992 in de Westerschelde en sinds 1993 in de Voordelta (als onderdeel van de bestandsopnamen van mesheften en halfgeknotte strandschelpen in de Nederlandse kustzone). Doel van deze inventarisaties ten behoeve van de visserij is het bepalen van de voorjaarsbestanden in deze gebieden, op basis waarvan een schatting wordt gemaakt van de oogstbare bestanden in september.

De garnalenvisserij is economisch en in aantallen schepen één van de belangrijkste visserijen in Nederland en opereert vooral binnen Natura 2000 gebieden. Voor zowel de Noordzeekustzone als de Waddenzee is er binnen de Natura 2000 wetgeving een verbeterdoelstelling geformuleerd voor Habitattype 1110 (permanent overstroomde zandbanken). Het effect van het garnalentuig op het ecosysteem is echter niet goed bekend. Om in dit kennishiaat te voorzien, is er in de periode 2012-2014 onderzoek uitgevoerd naar een aantal aspecten van de mogelijke effecten van de garnalenvisserij. Enerzijds is de bijvangst in kaart gebracht, anderzijds is experimenteel onderzoek verricht naar de korte termijneffecten van het garnalentuig op de bodemfauna.

Sinds 2005 worden in de Waddenzee jaarlijks gegevens verzameld over het broedsucces van een aantal karakteristieke kustbroedvogels. Hiervoor worden tien vogelsoorten gevolgd die representatief worden geacht voor specifieke habitats en voedselgroepen. Het reproductiemeetnet kustbroedvogels wordt uitgevoerd als een ‘early warning systeem’ om het reproducerend vermogen van de vogelpopulaties in de Waddenzee te volgen en de achterliggende processen van populatieveranderingen te doorgronden. Het fungeert als een wezenlijkeaanvulling op de monitoring van aantallen en aantalsveranderingen en wordt uitgevoerd in het kader van trilaterale afspraken met Duitsland en Denemarken (TMAP). De resultaten uit 2011, 2012 en 2013 laten zien dat op dit moment nog steeds veel soorten kustbroedvogels weinig succesvol zijn. Vooral Scholekster, Kluut, Kokmeeuw, Grote Stern, Visdief en Noordse Stern kampen met een structureel te laag broedsucces. De slechte broedresultaten worden veroorzaakt door verschillende factoren. Eén daarvan is overstromingen als gevolg van hoogwater gedurende het broedseizoen. Ook worden in de nestfase veel broedvogels slachtoffer van predatie van legsels, met name door Vos en Bruine Rat. Daarnaast speelt een te geringe voedselbeschikbaarheid bij een aantal soorten vermoedelijk een belangrijke rol.

Pilotproject om het gebaggerd slib uit de haven van Harlingen te verspreiden over de wadden. In het natura 2000 gebied. Door middel van een experimentele ‘slibmotor’ wordt het sedimentaanbod langs de kust ten noordoosten van Harlingen vergroot met als uiteindelijk doel het areaal kwelders te vergroten.

Sinds de virusepidemie van 1998 groeide de populatie zeehonden (Phoca vitulina) aanzienlijk; terwijl er in 2002 opnieuw een epidemie ontstond, waarbij de helft het overleefde, is desondanks de populatie zo groot, dat door aanwas het niveau snel weer terug zal zijn. Met de groei van de populatie rijst de vraag welke betekenis dit heeft voor andere gebruikers van dit gebied: visserij, scheepvaart, maar ook voor andere natuurlijke predatoren waaronder vogels en andere zeezoogdieren. Voor de Nederlandse kustwateren geldt dat visserij duurzaam moet zijn en dat zeehonden beschermd zijn. Dat betekent een goede afstemming tussen visserijbeheer en natuurbeheer. Daartoe is kennis van zeehonden noodzakelijk