Search

In het Friese veenweidegebied komt een aantal grote opgaven samen. Een deel hiervan is door de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de veenweidegemeenten vastgelegd in het Veenweideprogramma 2021-2030 (verminderen uitstoot broeikasgassen, tegengaan bodemdaling, klimaatadaptatie en perspectief voor landbouw). Daarnaast spelen er opgaven op het gebied van landbouw, biodiversiteit, water, natuur en stikstof, bodem en landschap. In dit onderzoek verschaffen we integraal inzicht in de samenhang tussen de verschillende beleidsopgaven in het Friese veenweidegebied.

In het Friese veenweidegebied komt een aantal grote opgaven samen. Een deel hiervan is door de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de veenweidegemeenten vastgelegd in het Veenweideprogramma 2021-2030 (verminderen uitstoot broeikasgassen, tegengaan bodemdaling, klimaatadaptatie en perspectief voor landbouw). Daarnaast spelen er opgaven op het gebied van landbouw, biodiversiteit, water, natuur en stikstof, bodem en landschap. In dit onderzoek verschaffen we integraal inzicht in de samenhang tussen de verschillende beleidsopgaven in het Friese veenweidegebied.

Op basis van een casestudie in de Proefpolder Gagelweg, onderdeel van Polder Groot Wilnis-Vinkeveen, is een aanpak ontwikkeld om gebiedsgericht duurzaamheidsopgaves aan te pakken op het vlak van waterkwaliteit. Door te focussen op een afgebakend gebied kunnen met een integrale aanpak en goede samenwerking tussen boeren en overige stakeholders daadwerkelijk stappen worden gezet. De algemeen toepasbare ‘polderaanpak’ omvat de volgende bouwstenen: 1. met alle actoren samen invulling geven aan de gebiedsopgave, door eerst gezamenlijk inzicht in het gebied te verschaffen en van daaruit de doelen en werkwijze te formuleren; 2. (indien nodig) een detailanalyse, om beter inzicht te krijgen in processen en om maatwerk maatregelen te onderbouwen; 3. uitwerking van kansrijke maatregelen; 4. gezamenlijk verkennen van en zo mogelijk invulling geven aan ‘waardering en beloning’, zodat de inspanningen beklijven.

Er is een verkenning uitgevoerd naar de potentie van (silvo-arable) agroforestry als oplossingsrichting voor de stikstofproblematiek in de Provincie Zeeland. Dit heeft voornamelijk plaatsgevonden in de vorm van verkennend literatuuronderzoek. In dit rapport zijn de verschillende effecten van agroforestry op de stikstofstromen in een teeltsysteem onderverdeeld in vier categorieën: 1) Efficiëntere N opname, via de opname uit diepere bodemlagen door boomwortels, en N fixatie door stikstoffixerende bomen; 2) De verhoogde omvang van N in de cyclus via de biomassa van bomen, in de vorm van bladval, snoeiafval en wortelresten; 3) De N opslag in het systeem, zowel in de bodem als in de biomassa van de boom; 4) De hogere N depositie in gebieden achter bomen(rijen) en afvang van atmosferische stikstof. Ondanks dat de effecten afhankelijk zijn van het type agroforestry- en teeltsysteem en er maar spaarzaam data beschikbaar is van agroforestry in Nederland en omgeving, is er een voorzichtige kwantificering gedaan op basis van de beschikbare data naar de veranderende stikstofstromen in een voorbeeld agroforestry systeem met walnoot en een gangbare gewasrotatie van éénjarige gewassen. Hieruit kan opgemaakt worden dat de grootste winst te behalen lijkt te zijn in de N opname uit diepere bodemlagen via boomwortels. Er is een verwachte hogere N efficiëntie en een betere algehele N kringloop, wat kan leiden tot lagere N verliezen. Kortom, deze notitie toont de potentie van agroforestry om via verschillende aspecten een bijdrage te leveren aan de vermindering van ongewenste stikstof emissies naar het milieu. Hiermee kan agroforestry een onderdeel zijn van een totale strategie om de stikstof emissies te beperken. Daarmee kan de notitie handvatten bieden voor de provincie Zeeland om hun beleid rondom agroforestry en stikstofproblematiek in te vullen.

Op basis van een casestudie in de Proefpolder Gagelweg, onderdeel van Polder Groot Wilnis-Vinkeveen, is een aanpak ontwikkeld om gebiedsgericht duurzaamheidsopgaves aan te pakken op het vlak van waterkwaliteit. Door te focussen op een afgebakend gebied kunnen met een integrale aanpak en goede samenwerking tussen boeren en overige stakeholders daadwerkelijk stappen worden gezet. De algemeen toepasbare ‘polderaanpak’ omvat de volgende bouwstenen: 1. met alle actoren samen invulling geven aan de gebiedsopgave, door eerst gezamenlijk inzicht in het gebied te verschaffen en van daaruit de doelen en werkwijze te formuleren; 2. (indien nodig) een detailanalyse, om beter inzicht te krijgen in processen en om maatwerk maatregelen te onderbouwen; 3. uitwerking van kansrijke maatregelen; 4. gezamenlijk verkennen van en zo mogelijk invulling geven aan ‘waardering en beloning’, zodat de inspanningen beklijven.

The Dutch climate agreement comprises a target for agricultural soils to sequester an additional 0.4-0.6 Mton CO2 per year in 2030. In this study the technical potential for carbon sequestration in Dutch agricultural soils has been determined using the soil carbon model RothC at national scale. The total potential for the combination of measures is about 0,9 Mton CO2 per year compared to the baseline of 2017. More permanent grassland, cover crops and an increased share of cereals in the rotation are the measures that contribute most. More carbon in the soil can also result in an increased N2O emission due to the addition of easily decomposable organic matter. A literature study showed that most measures have a net emission reduction, but the effect depends on the current crop and soil management. This study also assessed carbon sequestration in biomass in landscape elements and agroforestry. An increase in the area of landscape elements to 1% of the agricultural area results in a sequestration rate of 0.4 Mton CO2/year for a period of 15 years. For agroforestry the potential is estimated at 0.1 Mton CO2/year if the Masterplan Agroforestry (25 000 ha) will be implemented. In het Nederlandse Klimaatakkoord is voor landbouwbodems een doelstelling van 0,4-0,6 Mton extra CO2-vastlegging per jaar in 2030 vastgesteld. In deze studie is de technische potentie voor koolstofvastlegging in Nederlandse landbouwbodems bepaald op basis van berekeningen met het RothC-model. De potentie voor de combinatie van maatregelen is berekend op 0,9 Mton CO2 per jaar ten opzichte van 2017. De maatregelen die het meest bijdragen, zijn meer blijvend grasland, vanggewassen/groenbemesters en het verhogen van het aandeel rustgewassen. Meer organische stof kan echter ook leiden tot een toename van N2O-emissie door het toevoegen van gemakkelijk afbreekbare organische stof. Een literatuurstudie laat zien dat de meeste maatregelen een netto positief effect hebben op reductie van broeikasgasemissies, maar afhankelijk is van het huidige gewas- en bodembeheer. Voor C-vastlegging in biomassa is ook gekeken naar landschapselementen en agroforestry. Een uitbreiding van het areaal landschapselementen naar 1% van het landbouwareaal resulteert in een vastlegging van 0,4 Mton CO2/jaar voor een periode van vijftien jaar. Het uitvoeren van het Masterplan Agroforestry (25.000 ha) resulteert in een jaarlijkse vastlegging van ongeveer 0,1 Mton CO2/jaar.

Met Natuur Mee, van initiatiefnemer Sanne Beld, praktiseert, ontwikkelt en promoot een regeneratieve (veerkrachtige) landbouwmethode geinspireerd door ervaringen in het buitenland (Joel Salatin, Allan Savory etc.). Samen met haar partners en vrijwilligers wil Met natuur Mee een voorloperslocatie ontwikkelen voor veerkrachtige landbouw, inspiratie bieden aan jonge boeren, kennisdelen, onderzoek doen maar bovenal een voedzame oogst bieden die mensen weer met het landschap verbindt. In dit onderzoek gaan Wageningse wetenschappers op zoek naar antwoord op de vraag: Wat is het effect van mobiel beweidingsbeheer met koeien en kippen op kruidenrijk grasland op droge zandgrond? Wat doet dit boven en onder de grond qua bodemleven, vochthuishouding en soortenrijkdom van de vegetatie? Dat doen we door de effecten van het beheer op het huidige perceel dat Met Natuur Mee pacht van Staatsbosbeheer in de buurt van Haaksbergerveen in kaart te brengen. Het beheer van het weiland bestond in 2019 en 2020 uit extensieve begrazing door lakenvelders en kortdurende (1 dag) intensieve begrazing door vleeskippen. Dit was nog niet het optimale mobiele beheer, aangezien er nog te weinig koeien waren om deze mobiele begrazing volgens plan uit te voeren. Het effect van deze vorm van drukbegrazing door kippen op de vegetatie en de bodem is nog (vrijwel) onbekend. Daarom is er een wetenschapswinkel project uitgevoerd waarbij onderzocht is wat het effect van de begrazing is op de vegetatie, bodemleven (vooral wormen) en de chemische samenstelling van de bodem. Als controle perceel is een weiland in de buurt gebruikt dat al langjarig extensief wordt beheerd (standbegrazing door een laag aantal ossen, afgewisseld met 1 maaibeurt per jaar). Op het moment van monstername was het veld nog erg droog na een lange droge periode in voorjaar en zomer van 2020. Dat heeft invloed gehad op het bodemleven en de inventarisatie daarvan, er werden zeer weinig regenwormen en ander macrobodemleven aangetroffen. De verschillen tussen de behandelingen was ook gering, hoewel de plekken met kippenbegrazing in 2019 soortenrijker leken. De vegetatie laat ook weinig verschillen zien, ook al lijkt er een nat droog gradient aanwezig die samenvalt met de hoogteligging van het terrein. Er komen eigenlijk alleen algemene graslandsoorten voor in het veld en het voldoet nog niet aan de wens voor een bloemrijk grasland. Om dat te bereiken zal er zaad van elders moeten worden aangevoerd, bijvoorbeeld via maaisel van een soortenrijk perceel. De chemische analyses laten zien dat het een behoorlijk voedselarm terrein is en in ieder geval voedselarmer dan een ‘normaal’ boerenweiland. De zuurgraad van de bodem is laag, wat ook al was geconstateerd op basis van de soortensamenstelling; de bodem is oppervlakkig verzuurd. Daarom wordt geadviseerd om te bekalken. Ook was de vegetatie aan het vervilten, wat ongunstig is voor een soortendivers grasland. Een iets intensievere begrazing kan dit voorkomen. Dit zal worden uitgevoerd vanaf 2021. De begrazingsperiode door de kippen is nog kort geweest en de begrazing zou langer moeten lopen om daadwerkelijk effecten te kunnen verwachten.---Met Natuur Mee, founded by Sanne Beld, practices, develops and promotes a regenerative (resilient) agricultural method inspired by experiences abroad (Joel Salatin, Allan Savory, etc.). Together with its partners and volunteers, Met Natuur Mee wants to develop a pioneering location for resilient agriculture, offer inspiration to young farmers, share knowledge, conduct research, but above all offer a nutritious harvest that reconnects people with the landscape. In this study, Wageningen scientists are looking for an answer to the question: What is the effect of mobile grazing management with cows and chickens on herb-rich grassland on dry sandy soil? What does this do above and below the ground in terms of soil life, moisture balance and the diversity of the vegetation? We do this by mapping the effects of the management on the current land that Met Natuur Mee leases from Staatsbosbeheer near Haaksbergerveen. In 2019 and 2020, the management of the pasture consisted of extensive grazing by cattle and shortterm (1 day) intensive grazing by broilers. The management was not yet optimal, due to a shortage in cows. The effect of this form of intense grazing by chickens on the vegetation and the soil is still (relatively) unknown. That is why a science shop project was carried out to investigate the effect of grazing on the vegetation, soil life (especially worms) and the chemical composition of the soil. A nearby meadow has been used as a control plot that has been extensively managed for many years (grazing by a limited number of oxes, combuned with mowing once a year). At the time of sampling, the field was still very dry after a long dry period in the spring and summer of 2020. This had an impact on the soil life and its inventory, very few earthworms and other macro soil life were found. The differences between the treatments were also minor, although the 2019 chicken grazing areas appeared to be more species-rich. The vegetation also shows few differences, even though there appears to be a wet dry gradient that coincides with the elevation of the terrain. In fact, only general grassland species occur in the field and it does not yet meet the wish for a flowery grassland. To achieve this, seed will have to be supplied from elsewhere, for example through grass clippings from a species-rich plot. The chemical analysis show that it is a considerably nutrient-poor area and in any case, poorer than a “normal” farm pasture. The acidity of the soil is low, which was already noted on the basis of the species composition; the soil is on the surface acidified. That is why liming is recommended. The vegetation was also felting, which is unfavourable for a species diverse grassland. A slightly more intensive grazing can prevent this, which will be implemented in 2021. The grazing period by the chickens was however short and the grazing would have to run longer to be able to actually expect effects.

Er is een verkenning uitgevoerd naar de potentie van (silvo-arable) agroforestry als oplossingsrichting voor de stikstofproblematiek in de Provincie Zeeland. Dit heeft voornamelijk plaatsgevonden in de vorm van verkennend literatuuronderzoek. In dit rapport zijn de verschillende effecten van agroforestry op de stikstofstromen in een teeltsysteem onderverdeeld in vier categorieën: 1) Efficiëntere N opname, via de opname uit diepere bodemlagen door boomwortels, en N fixatie door stikstoffixerende bomen; 2) De verhoogde omvang van N in de cyclus via de biomassa van bomen, in de vorm van bladval, snoeiafval en wortelresten; 3) De N opslag in het systeem, zowel in de bodem als in de biomassa van de boom; 4) De hogere N depositie in gebieden achter bomen(rijen) en afvang van atmosferische stikstof. Ondanks dat de effecten afhankelijk zijn van het type agroforestry- en teeltsysteem en er maar spaarzaam data beschikbaar is van agroforestry in Nederland en omgeving, is er een voorzichtige kwantificering gedaan op basis van de beschikbare data naar de veranderende stikstofstromen in een voorbeeld agroforestry systeem met walnoot en een gangbare gewasrotatie van éénjarige gewassen. Hieruit kan opgemaakt worden dat de grootste winst te behalen lijkt te zijn in de N opname uit diepere bodemlagen via boomwortels. Er is een verwachte hogere N efficiëntie en een betere algehele N kringloop, wat kan leiden tot lagere N verliezen. Kortom, deze notitie toont de potentie van agroforestry om via verschillende aspecten een bijdrage te leveren aan de vermindering van ongewenste stikstof emissies naar het milieu. Hiermee kan agroforestry een onderdeel zijn van een totale strategie om de stikstof emissies te beperken. Daarmee kan de notitie handvatten bieden voor de provincie Zeeland om hun beleid rondom agroforestry en stikstofproblematiek in te vullen.

Het ministerie van LNV wil duidelijk hebben of mestvergisting bij kan dragen aan de klimaatdoelstellingen waar de landbouw aan moet voldoen. De vraag is of mestvergisting kan bijdragen aan de reductie van broeikasgas- en ammoniakemissie, wat het (lange termijn) effect is op de organische stofopbouw en of het toevoegen van extra organisch materiaal aan de mest in de mestvergister hierop van invloed is. In deze studie is gekeken naar verschillende scenario’s: rundveedrijfmest, varkensdrijfmest, beide mest typen 100% vergist en beide mest typen met covergist met organisch materiaal. Uit de literatuur komt naar voren dat er nog weinig (veld)onderzoek gedaan is naar het verschil in effect dat mestvergisting heeft op de emissies en opbouw van organische stof in de bodem. Toedieningstechniek, (weers)omstandigheden, viscositeit van de mest en bodemcondities bepalen of mestvergisten wel of niet bijdraagt aan emissiereductie. Het wel of niet meteen afvoeren van de mest naar de vergister blijkt volgens het gebruikte vergistingsmodel het meest te bepalen of vergisting bijdraagt aan de reductie van broeikasgas- en ammoniakemissie. Monovergisting met rundveedrijfmest blijk volgens het organische stof model substantieel meer bij de dragen aan de organische stof opbouw in de bodem dan de overige meststypen.

The aim of this project was to gain more insight in the multiannual effect of a better plant distribution in the form of a triangle planting pattern on the nitrogen utilization compared to standard sowing in lanes with 75 cm distance with and without slurry injection in rows. This study shows that a more even plant distribution in the form of a triangle planting pattern showed a slightly higher DM-yield compared to standard sowing in lanes with 75 cm distance, but this did not result in a significantly higher N utilization. The DM-yield and the N utilization of slurry injection were, in contrast to previous studies, lower compared to standard slurry injection. De doelstelling van dit project was om meer inzicht te verkrijgen in het meerjarig effect van een meer evenredige plantverdeling in de vorm van ruitzaai op de benutting van stikstof ten opzichte van de standaard rijafstand van 75 cm met en zonder drijfmestrijenbemesting. In dit onderzoek gaf een meer evenredige plantverdeling in de vorm van ruitzaai een licht hogere ds-opbrengst dan een standaard rijafstand van 75 cm, maar dit leidde niet tot een significant hogere stikstofbenutting. De ds-opbrengst en stikstofbenutting van drijfmestrijenbemesting waren in tegenstelling tot eerder uitgevoerd onderzoek wat lager vergeleken met standaard bouwlandinjectie.

Natuurinclusieve landbouw kan een belangrijke bijdrage leveren aan de verduurzaming van de landbouw. Door natuur een prominentere plek te geven binnen het bedrijf, andere gewassen te telen of stikstofemissies te beperken, wordt biodiversiteit op en rond het bedrijf bevorderd. Voor de ondernemer is het belangrijk dat het verdienvermogen van de onderneming op peil blijft. Het herstellen van biodiversiteit vraagt om een integrale benadering van de bedrijfsvoering. Op het bedrijf grijpt alles op elkaar in: landgebruik, veebezetting, natuurmaatregelen, afzet, bedrijfseconomie, arbeidsfilm et cetera. Om de biodiversiteit te verbeteren zal het nemen van één maatregel niet voldoende zijn; er moet meer gebeuren. Juist de inzet van meerdere maatregelen kan uiteindelijk leiden tot een positief effect op de biodiversiteit. Deze brochure beschrijft praktische maatregelen die melkveehouders en akkerbouwers kunnen nemen om tot een natuurinclusievere bedrijfsvoering te komen. Sommige maatregelen zijn eenvoudig in te passen, andere zijn moeilijker en vragen aanpassing van management en kennis. Per maatregel wordt kort ingegaan op de bijdrage aan biodiversiteit, de inpasbaarheid in de bedrijfsvoering en de impact op kosten en opbrengsten voor verschillende bedrijfstypen.

Natuurinclusieve landbouw kan een belangrijke bijdrage leveren aan de verduurzaming van de landbouw. Door natuur een prominentere plek te geven binnen het bedrijf, andere gewassen te telen of stikstofemissies te beperken, wordt biodiversiteit op en rond het bedrijf bevorderd. Voor de ondernemer is het belangrijk dat het verdienvermogen van de onderneming op peil blijft. Het herstellen van biodiversiteit vraagt om een integrale benadering van de bedrijfsvoering. Op het bedrijf grijpt alles op elkaar in: landgebruik, veebezetting, natuurmaatregelen, afzet, bedrijfseconomie, arbeidsfilm et cetera. Om de biodiversiteit te verbeteren zal het nemen van één maatregel niet voldoende zijn; er moet meer gebeuren. Juist de inzet van meerdere maatregelen kan uiteindelijk leiden tot een positief effect op de biodiversiteit. Deze brochure beschrijft praktische maatregelen die melkveehouders en akkerbouwers kunnen nemen om tot een natuurinclusievere bedrijfsvoering te komen. Sommige maatregelen zijn eenvoudig in te passen, andere zijn moeilijker en vragen aanpassing van management en kennis. Per maatregel wordt kort ingegaan op de bijdrage aan biodiversiteit, de inpasbaarheid in de bedrijfsvoering en de impact op kosten en opbrengsten voor verschillende bedrijfstypen.

De doelstelling van het project Kunstmestvrije Achterhoek (KVA) is het verduurzamen van de bemestingspraktijk door de bemesting van grasland en bouwland zo veel mogelijk in te vullen met regionaal beschikbare nutrienten. Het project is onderdeel is van het zesde Nederlandse actieprogramma1in het kader van de Nitraatrichtlijn. Een van de doelstellingen betreft het identificeren van gewenste productkwaliteit en productsamenstelling van bemestingsproducten van dierlijke mest en slib, beschikbaar komend uit best beschikbare technieken voor mest- en slibverwerking. Deze doelstelling is door WUR-Wageningen Environmental Research (WUR-WENR) uitgewerkt in een monitoringsprogramma. Een onderdeel daarvan is toetsing van een nieuw bemestingsproduct van dierlijke mest en andere (meest hernieuwbare) stikstofbronnen in demovelden. Dit rapport geeft een vervolg op het onderzoek dat in 2018 startte. De resultaten van 2019 worden in dit rapport gepresenteerd.---The aim of the project Biobased Fertilisers Achterhoek (in Dutch Kunstmestvrije Achterhoek) project is to make fertilisation practice more sustainable by means of the use of locally available nutrients from renewable sources. The project is part of the sixth action program of the Netherlands serving the Nitrates Directive. One of the objectives is to identify the eligible product quality and product composition of fertilising products from animal manure and sludge which can be produced by means of best available techniques for manure and sludge processing. For this objective WUR-Wageningen Environmental Research (WUR-WENR) has developed a monitoring program. A research topic is testing of a new fertilising product from animal manure and other (most renewable) nitrogen sources in demonstration field experiments. The research started in 2018. This document reports the results of the second year 2019. The demonstration field experiments will be continued in 2020.

In het kader van het Klimaatakkoord (zomer 2018) zijn in opdracht van Vogelbescherming Nederland diverse GIS-kaarten ontwikkeld en bij elkaar gebracht die van belang om het uitwerken van CO2 - beperkende maatregelen binnen veenweidegebieden zo goed mogelijk te benutten voor weidevogels en moerasvogels. De kaartlagen betreffen basiskaarten en kansenkaarten. De basiskaarten betreffen informatie over de landschappelijke kwaliteit voor weidevogels en moerasvogels en daarnaast de gebieden met de hoogste dichtheden van deze soorten (Q35-kaarten). De kansenkaarten geven de gebieden aan waar voor deze soortgroepen de beste kansen zijn, werkend vanuit prioriteit voor weidevogels. Gebieden worden geïdentificeerd waar met de minste inspanningen de landschappelijke geschiktheid passend kan worden gemaakt en waar met beheeraanpassingen een goede habitatkwaliteit kan worden gerealiseerd.

Hoe kan je als melkveehouder mineralen beter benutten en verliezen beperken? Kan dat samen gaan met goede economische prestaties? En zo ja, hoe krijg je dat voor elkaar? Deze publicatie geeft vanuit onderzoek inzichten in de samenhang van mineralenmanagement en economische prestaties van melkveebedrijven onderverdeeld naar drie bedrijfstypegroepen: gangbare bedrijven op klei en zand, gangbare bedrijven op veen en biologische bedrijven op alle grondsoorten.

Mechanical and thermal weed control techniques are important and commonly used methods in organic plant production systems. These methods gain more and more attention from conventional growers due to among others lower availability of (a number of) herbicides. These methods may have potential (negative) effects on organisms which are present in or make use of agricultural land. This can be either directly through mortality and migration of organisms or indirectly through disruption of the habitat or food source. The aim of this literature study was to research what is known about effects of mechanical and thermal weed control on three groups of organisms, namely 1) soil life such as rainworms and fungi, 2) aboveground soil-dwelling insects and 3) breeding birds and nest success. Mechanical and thermal weed control techniques have a limited negative effect on soil life. Negative effects of both mechanical and thermal weed control on aboveground soil dwelling insects depend on the application timing and the amount and type of biomass that is left behind. The degree of disturbance of the insect population is likely to be larger under warmer conditions and presence of a large amount of (weed) biomass because such conditions stimulate insect activity and abundance. Furthermore, the degree of disturbance increases with a more frequent application of mechanical weed control. Mechanical weed control techniques are destructive for breeding birds and nest success. No information on the effects of thermal weed control techniques on breeding birds or nest success was found. It is important to look at combinations of these weed control methods and other farming practices as integral weed management and to quantify the effects of such management on the three groups of organisms. Within the groups, a subdivision into species or subgroups is necessary in order to properly identify the negative effects on the vulnerable species - threatened or rare species - and to introduce targeted protective measurements. Focus should be on which methods need to be applied in what way, when (timing and conditions) and in what frequency. Development of recognition and protection techniques should also gain more attention in order to prevent loss of organisms which make use of agricultural land. Two examples are nest recognition and caps to protect nests which can both be used to retain the bird population. Mechanische en thermische onkruidbestrijding zijn belangrijke en veelgebruikte methoden voor biologische telers om onkruiden te beheersen. In de gangbare landbouw krijgen deze vormen van onkruidbestrijding meer en meer aandacht, onder andere door de verminderde beschikbaarheid van (een aantal) herbiciden. De toepassing van deze methoden kan potentieel (neven) effecten hebben op organismen die aanwezig zijn in en op of gebruik maken van landbouwgronden, doordat de bodem (oppervlakkig) wordt bewerkt. Dit kan zowel direct door sterfte en migratie van organismen of indirect door verstoring van de leefomgeving. Middels een literatuurstudie is onderzocht wat bekend is over (neven)effecten van mechanische en thermische onkruidbestrijding op drie groepen organismen, namelijk 1) bodemleven, 2) bovengrondse insecten en 3) broedende vogels en jong broedsel in nesten. Hieruit is gebleken dat mechanische en thermische onkruidbestrijding een beperkt negatief effect hebben op het bodemleven. (Neven) effecten van zowel mechanische als thermische onkruidbestrijding op insecten die op de bodem leven zijn afhankelijk van het moment van toepassing en indirect de hoeveelheid biomassa die achterblijft. De natuurlijke vegetatie in landbouwpercelen (onkruiden) fungeert als voedselbron dan wel schuilplaats voor insecten die op de bodem leven en door deze natuurlijke vegetatie te bestrijden door thermische of mechanische technieken neemt ook het aantal insecten af. De mate van verstoring van de insectenpopulaties is waarschijnlijk groter bij toepassing van zowel mechanische als thermische onkruidbestrijding onder warmere omstandigheden. Insecten zijn dan reeds actief en benutten op dat moment de vegetatie. Door de vegetatie te bestrijden, worden de insecten populaties verstoord. Daarnaast neemt de mate van verstoring toe bij een groter aantal toepassingen van mechanische onkruidbestrijding. Over de mate van verstoring door een verhoogde frequentie van thermische onkruidbestrijding is geen literatuur bekend. Mechanische onkruidbestrijding tijdens het broedseizoen is daarnaast destructief voor broedsel. Onderzoek naar de (neven)effecten van thermische onkruidbestrijding op jong broedsel en nestelende vogels zijn in deze literatuurstudie niet gevonden. Het is van belang om deze onkruidbestrijdingsmethoden in combinatie met elkaar en andere teeltmaatregelen te zien als integraal onkruidmanagement en de (neven)effecten daarvan op genoemde groepen organismen te kwantificeren. Binnen de groepen is een onderverdeling in soorten of sub-groepen noodzakelijk, om de (neven) effecten op juist de kwetsbare soorten – bedreigde of zeldzame soorten – goed vast te stellen en gerichte beschermingsmaatregelen voor in te zetten. Hierbij dient de focus te liggen op welke bestrijdingstechnieken (wat) op welke manier (hoe), wanneer (tijdstip en omstandigheden) en in welke frequentie worden toegepast om de onkruidpopulatie en daarmee kwetsbare soorten te managen. Daarnaast verdient de ontwikkeling van herkennings- en beschermingstechnieken ter bescherming van organismen die gebruik maken van landbouwgronden aandacht. Twee voorbeelden hiervan zijn nestherkenning en nestkappen ter bescherming en behoud van broedsel en daarmee de vogelpopulatie.

Deze evaluatiestudie gaat na in hoeverre de naleving van wet- en regelgeving van het gewasbeschermingsbeleid is verbeterd of tenminste op het niveau van 2014 is gebleven. Dat is gedaan op basis van NVWA nalevingsrapporten. Uit deze analyse blijkt dat in één sector een significante verbetering van de naleving is opgetreden, terwijl er in een andere sector een significante verslechtering heeft plaatsgevonden. Omdat er in een aantal sectoren maar één NVWA nalevingsrapport in de evaluatieperiode (2012-2018) is verschenen, kan er geen vergelijking gemaakt worden en wordt er in dit rapport dus niet aangegeven of de naleving verbeterd of verslechterd is.

Deze evaluatiestudie gaat na in hoeverre de naleving van wet- en regelgeving van het gewasbeschermingsbeleid is verbeterd of tenminste op het niveau van 2014 is gebleven. Dat is gedaan op basis van NVWA nalevingsrapporten. Uit deze analyse blijkt dat in één sector een significante verbetering van de naleving is opgetreden, terwijl er in een andere sector een significante verslechtering heeft plaatsgevonden. Omdat er in een aantal sectoren maar één NVWA nalevingsrapport in de evaluatieperiode (2012-2018) is verschenen, kan er geen vergelijking gemaakt worden en wordt er in dit rapport dus niet aangegeven of de naleving verbeterd of verslechterd is.

Het waterschap Hunze en Aa’s wil graag gebiedsbreed inzicht in bodem- en bemestingsgegevens om beter te kunnen sturen op verbetering van het bodem- en watersysteem. Het Nutriënten Management Instituut heeft in samenwerking met Wageningen Environmental Research en Eurofins Agro een methode ontwikkelt om de bodemkwaliteit én de aan- en afvoer van nutrienten in beeld te brengen, daarbij gebruik makend van gegevens uit agrarische meetnetten.

Eight in-depth interviews with ten arable farmers and dairy farmers show that they are positive about managing soil organic matter to capture carbon in the soil. In their opinion, the main obstacles to taking measures – or taking more measures – are the lack of specific knowledge about how proposed measures meet the needs of the farm's particular type of soil. Incentives for these farmers could aim to provide financial and institutional scope to conduct experiments to develop this 'soil-specific' knowledge for their own farms. In such cases, the farmers' own networks (peer groups) can be used to learn together and to exchange experiences. Uit acht diepte-interviews met tien akkerbouwers en melkveehouders blijkt dat deze boeren positief staan tegenover het beheren van bodemorganische stof om koolstof in de bodem vast te leggen. De belangrijkste belemmeringen om (nog meer) maatregelen te nemen liggen volgens hen in het gebrek aan specifieke kennis over de manier waarop voorgestelde maatregelen aansluiten bij de behoeften van de bodem van hun eigen bedrijf. Prikkels voor deze boeren zouden dus gericht kunnen zijn op het bieden van financiële en institutionele ruimte om experimenten uit te kunnen voeren om deze ‘bodemspecifieke’ kennis voor het eigen bedrijf te ontwikkelen. Daarbij kan gebruik gemaakt worden van het eigen netwerk van deze boeren (peer groups) om samen te leren en ervaringen uit te wisselen.

Bodemstructuur, organische stof en bodemgezondheid zijn belangrijke aandachtspunten in de akkerbouw. In langjarige systeemproeven op verschillende grondsoorten is onderzoek gedaan naar verschillende grondbewerkingsmethoden, organische stofstrategieën en aaltjesvanggewassen. In deze kosten-batenanalyse zijn de resultaten van de proeven geëvalueerd. De onderzochte maatregelen laten economisch vaak relatief kleine verschillen zien met de referentie. In een aantal gevallen is er wel een groter verschil, vooral als de opbrengst van hoogsalderende gewassen door de maatregel verandert. Dat is soms positief (hogere lelie-opbrengst door Tagetes patula als aaltjesvanggewas), soms negatief (lagere peen-opbrengst door NKG op klei).

In het concept kringlooplandbouw is de veehouderij niet weg te denken. Dieren vervullen een essentiële functie door reststromen te verwaarden. De nutriënten uit hun mest kunnen weer benut worden in de plantaardige productie. De productie van dierlijke producten en de daaraan gerelateerde productie van mest ligt onder een vergrootglas vanuit meerdere maatschappelijke doelen; de beslag op land en grondstoffen, de concentratie van veehouderij, het hergebruik van nutriënten uit mest, klimaatopgaves en milieuproblemen. Historisch is de veehouderij nauw verbonden met de plaats waar mensen wonen, waardoor de vraag boven komt hoe mensen en dieren verspreid zijn over de planeet.Nederland is een extreem voorbeeld van een gebied waar veel mensen en veel dieren op een klein oppervlak in een vruchtbare delta samen leven. Dat is voor een deel te verklaren door Von-Thunens economisch-geografische model: dagverse producten als zuivel worden dicht bij de stad geproduceerd. Daarnaast speelt de goede infrastructuur (zeehavens) en beschikbare kennis een belangrijke rol voor een efficiënt veehouderij systeem. De combinatie van veel dieren en veel mensen dicht op elkaar brengt ook problemen met zich mee. Deze verkennende studie richt zich op de ophoping van nutriënten (met als voorbeeld fosforstromen) en presenteert twee extreme denkrichtingen die oplossing kunnen bieden, waaruit duidelijk wordt dat er bij kringlooplandbouw het menselijke-afval systeem niet los gezien kan worden van het landbouwproductie systeem.De veehouderij bij steden in Delta’s worden gevoed door importen van veevoer vanuit andere gebieden, door ons als Graanschuren betiteld. Dit zijn uitgestrekte graan of soja producerende regio’s, die dunbevolkt zijn. De veehouderij ontbreekt in deze gebieden. Er is een forse stroom van nutriënten van de Graanschuren naar de Delta’s; die resulteert in uitputting van nutriënten in de graanschuur, en een ophoping van nutriënten in de Delta. De Delta’s exporteren, naast eigen consumptie, een deel van hun dierlijke producten naar regio’s waar vraag naar deze producten is; stedelijke gebieden, door ons genoemd Metropolen. Daar zijn veel mensen, maar weinig dieren. Het laatste kwadrant in dit schema van veel of weinig vee resp. mensen is dat van de Veehouderij concentraties (veel dieren, weinigmensen). Deze blijken in feite niet te bestaan. Dat is een aanwijzing dat het lastig is om veehouderij te verplaatsen uit Delta’s naar Graanschuren en die meerwaarde aan hun bulkproduct veevoer te laten toevoegen via gespecialiseerde veehouderij.Om kringlopen van nutriënten te sluiten, moet er veel gebeuren aan het huidige systeem. In Nederland (als Delta gebied) treden bijvoorbeeld fosfor-verliezen op in het humane systeem, omdat nutriënten niet worden teruggewonnen vanuit rioolslib. In kringlooplandbouw zal dit moeten worden opgelost en daartoe zijn er twee oplossingsrichtingen geïdentificeerd. De eerste oplossingsrichting is een technische: De Delta blijft een plek waar veel dieren en veel mensen samen leven. Met nutriënten wordt echter efficiënter omgegaan: Verliezen worden voorkomen door het terugwinnen van nutriënten uit rioolslib en de mestverwerkingsindustrie. Deze teruggewonnen nutriënten zullen naar de veevoer producerende gebieden (Graanschuren) getransporteerd moeten worden, om de tekorten daar aan te vullen. De tweede oplossingsrichting is een oplossing waar het aantal dieren in de Delta verminderd wordt, omdat er geen veevoer geïmporteerd meer wordt. Aangenomen dat consumptie van dierlijke producten gelijk blijft, zal een andere regio deze productie over moeten nemen; de Graanschuur. Zo worden de dieren gehouden vlak bij de plek waar hun voer wordt geteeld. Omdat daar weinig mensen wonen, zal de overlast en de risico’s op bijvoorbeeld zoönose kleiner zijn. Daarnaast hoeven er alleen nog kant en klare producten getransporteerd te worden en kan het transport van veevoer en de retourvracht van nutriënten geminimaliseerd worden. Deze oplossingsrichting heeft als gevolg dat de voorheen Graanschuren verschuiven richting Veehouderij-concentraties, en de Delta’s naar Metropolen. Beide oplossingen zijn ingrijpend, kostbaar en (bestuurlijk) lastig te realiseren. Aan de andere kant, de huidige situatie is vanuit kringloop- en milieuoogpunt ook niet duurzaam. Een verdere uitwerking van de haalbaarheid en economisch en milieutechnische gevolgen ervan is nodig om een duidelijke keuze te kunnen maken tussen deze twee uiterste oplossingsrichtingen of een tussenvorm daarvan.

In het kader van het Klimaatakkoord (zomer 2018) zijn in opdracht van Vogelbescherming Nederland diverse GIS-kaarten ontwikkeld en bij elkaar gebracht die van belang om het uitwerken van CO2 - beperkende maatregelen binnen veenweidegebieden zo goed mogelijk te benutten voor weidevogels en moerasvogels. De kaartlagen betreffen basiskaarten en kansenkaarten. De basiskaarten betreffen informatie over de landschappelijke kwaliteit voor weidevogels en moerasvogels en daarnaast de gebieden met de hoogste dichtheden van deze soorten (Q35-kaarten). De kansenkaarten geven de gebieden aan waar voor deze soortgroepen de beste kansen zijn, werkend vanuit prioriteit voor weidevogels. Gebieden worden geïdentificeerd waar met de minste inspanningen de landschappelijke geschiktheid passend kan worden gemaakt en waar met beheeraanpassingen een goede habitatkwaliteit kan worden gerealiseerd.

Hoe kan je als melkveehouder mineralen beter benutten en verliezen beperken? Kan dat samen gaan met goede economische prestaties? En zo ja, hoe krijg je dat voor elkaar? Deze publicatie geeft vanuit onderzoek inzichten in de samenhang van mineralenmanagement en economische prestaties van melkveebedrijven onderverdeeld naar drie bedrijfstypegroepen: gangbare bedrijven op klei en zand, gangbare bedrijven op veen en biologische bedrijven op alle grondsoorten.

Het waterschap Hunze en Aa’s wil graag gebiedsbreed inzicht in bodem- en bemestingsgegevens om beter te kunnen sturen op verbetering van het bodem- en watersysteem. Het Nutriënten Management Instituut heeft in samenwerking met Wageningen Environmental Research en Eurofins Agro een methode ontwikkelt om de bodemkwaliteit én de aan- en afvoer van nutrienten in beeld te brengen, daarbij gebruik makend van gegevens uit agrarische meetnetten.

A healthy soil is crucial for mankind. In order to be able to assess soil health, soil health must first be quantified. This can be done on the basis of assessing a limited number of physical, chemical and biological indicators. This report describes how, on the basis of literature research, it is determined which indicators are most suitable for determining soil health. The influence of prevailing environmental variables is also described. Finally, five recommendations are made. Een gezonde bodem is cruciaal voor de mens. Om die bodemgezondheid te kunnen beoordelen, moet allereerst de bodemgezondheid kunnen worden gekwantificeerd. Dat kan worden gedaan aan de hand van een beperkt aantal fysische, chemische en biologische indicatoren. In dit rapport wordt beschreven hoe aan de hand van literatuuronderzoek wordt bepaald welke indicatoren het geschiktst zijn om bodemgezondheid mee te bepalen. Ook de invloed van heersende omgevingsvariabelen wordt beschreven. Ten slotte wordt een vijftal aanbevelingen gedaan.

Regenwormen leveren een belangrijke bijdrage aan de omzetting van bodemorganische stof en nutriënten en zorgen voor een goede bodemstructuur, maar ze zijn gevoelig voor verstoringen die de moderne landbouw met zich meebrengt (onder meer Pelosi et al., 2014). Naar aanleiding van strengere regelgeving rond het gebruik van meststoffen en toenemende bodemverdichting staat een beter begrip van de effecten van bodembeheer en landinrichting op regenwormengemeenschappen momenteel volop in de belangstelling.

In deze studie is onderzocht welke nieuwe of andere prikkels (incentives) kunnen helpen om de balans tussen ecosysteemdiensten van de bodem te herstellen en de brug te slaan tussen de behoefte aan maatschappelijke diensten en het krachtenveld waar boeren zich in bevinden.

De provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht zoeken naar een gezamenlijke aanpak van grote gebieden waarvan de bodem door verschillende bronnen met lood is verontreinigd (diffuus lood). Het betreft vooral wijken in vooroorlogse stadscentra en oude dorpskernen. Zaanstad heeft als eerste gemeente in Nederland hiervoor beleid opgezet. Om te kijken of dit beleid breder inzetbaar is, heeft het RIVM het Zaans beleid geëvalueerd. Hieruit blijkt dat Zaanstad het merendeel van de adviezen van het RIVM en de GGD uit 2016 in de praktijk brengt en op deze manier de blootstelling aan bodemlood vermindert. In het Zaans beleid is een voorlichtingscampagne opgezet voor bewoners en zijn gebruiksadviezen opgesteld, zoals het advies om kinderen niet op de onbedekte bodem te laten spelen en altijd hun handen te wassen na het buitenspelen. Ook wordt ouders geadviseerd te kiezen voor een zandbak met schoon zand en een goede grasmat in hun tuin. Daarnaast is een saneringscriterium vastgesteld om verontreinigde particuliere tuinen aan te pakken. Wanneer de hoeveelheid lood in tuinen onder dit criterium ligt, volstaan de gebruiksadviezen. Bij hogere hoeveelheden zijn extra maatregelen (sanering of maatwerk) nodig. Het RIVM adviseert gemeenten om de plekken die intensief door kinderen worden gebruikt te inventariseren en zo nodig aan te pakken. Verder wordt aanbevolen om bewoners te blijven informeren en na te gaan of zij bekend zijn met de gebruiksadviezen. Om de gezondheidsrisico's van blootstelling aan bodemlood voldoende te beperken, herhaalt het RIVM het advies uit 2016 om behalve tuinen ook andere risicovolle plaatsen aan te pakken. Dit betreft bijvoorbeeld plaatsen waar kinderen regelmatig spelen en in contact kunnen komen met verontreinigde bodem, zoals kinderspeelplaatsen, trapveldjes en tuinen rond scholen en kinderdagverblijven. Lood heeft effect op de ontwikkeling van de hersenen. Vooral bij jonge kinderen kan dit tot een verlies van enkele IQ-punten leiden, omdat zij vaak de neiging hebben om voorwerpen of hun vingers in de mond te steken. Hoe groot dit effect is, hangt onder meer af van de hoogte en frequentie van de blootstelling.

De provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht zoeken naar een gezamenlijke aanpak van grote gebieden waarvan de bodem door verschillende bronnen met lood is verontreinigd (diffuus lood). Het betreft vooral wijken in vooroorlogse stadscentra en oude dorpskernen. Zaanstad heeft als eerste gemeente in Nederland hiervoor beleid opgezet. Om te kijken of dit beleid breder inzetbaar is, heeft het RIVM het Zaans beleid geëvalueerd. Hieruit blijkt dat Zaanstad het merendeel van de adviezen van het RIVM en de GGD uit 2016 in de praktijk brengt en op deze manier de blootstelling aan bodemlood vermindert. In het Zaans beleid is een voorlichtingscampagne opgezet voor bewoners en zijn gebruiksadviezen opgesteld, zoals het advies om kinderen niet op de onbedekte bodem te laten spelen en altijd hun handen te wassen na het buitenspelen. Ook wordt ouders geadviseerd te kiezen voor een zandbak met schoon zand en een goede grasmat in hun tuin. Daarnaast is een saneringscriterium vastgesteld om verontreinigde particuliere tuinen aan te pakken. Wanneer de hoeveelheid lood in tuinen onder dit criterium ligt, volstaan de gebruiksadviezen. Bij hogere hoeveelheden zijn extra maatregelen (sanering of maatwerk) nodig. Het RIVM adviseert gemeenten om de plekken die intensief door kinderen worden gebruikt te inventariseren en zo nodig aan te pakken. Verder wordt aanbevolen om bewoners te blijven informeren en na te gaan of zij bekend zijn met de gebruiksadviezen. Om de gezondheidsrisico's van blootstelling aan bodemlood voldoende te beperken, herhaalt het RIVM het advies uit 2016 om behalve tuinen ook andere risicovolle plaatsen aan te pakken. Dit betreft bijvoorbeeld plaatsen waar kinderen regelmatig spelen en in contact kunnen komen met verontreinigde bodem, zoals kinderspeelplaatsen, trapveldjes en tuinen rond scholen en kinderdagverblijven. Lood heeft effect op de ontwikkeling van de hersenen. Vooral bij jonge kinderen kan dit tot een verlies van enkele IQ-punten leiden, omdat zij vaak de neiging hebben om voorwerpen of hun vingers in de mond te steken. Hoe groot dit effect is, hangt onder meer af van de hoogte en frequentie van de blootstelling.

Een goed functionerende bodem van het bos is een van de belangrijke pijlers voor duurzaam bosbeheer. Een bosbeheerder leert dan ook al vroeg in zijn opleiding dat het zijn verantwoordelijkheid is om de mogelijkheden van de bodem voor de ontwikkeling van bos niet aan te tasten maar zo mogelijk te verbeteren. Een bosbodem kan zich daarbij onafhankelijk van het moedermateriaal op den duur ontwikkelen tot een drager van een bijzonder rijk ecosysteem. Bekend zijn de tropische regenwouden, waar het moedermateriaal extreem arm is, maar waar het bos zich op een flinterdunne laag bosbodem in ongekende dimensies en soortenrijkdom weet te handhaven en te ontwikkelen. Ook voor de gematigde streken bestaan voorbeelden van oude rijke bossen op ondergrond waar je dat in eerste instantie niet zou verwachten, zoals in het zuidoosten van Finland en in Bialowieza. Een vraag die hier centraal staat is: wat maakt nu dat die bosbodems zich zo kunnen ontwikkelen en hoe kan je daar als beheerder zo goed mogelijk op inspelen? Aan de hand van onderstaande negen vragen met antwoorden geven we u hierin meer inzicht.

Op de Reijerscamp bij Wolfheze zijn de effectiviteit van bodemtransplantaties en het uitstrooien van maaisel voor het ontwikkelen van heide en heischraal grasland op een voormalig landbouwgebied vergeleken. Deze natuurherstelmaatregelen zijn toegepast en getest in gebieden waar de toplaag van de bodem (de voormalige bouwvoor) is afgegraven en in niet-afgegraven gebieden. Wat zijn de resultaten van dit experiment en welke meerwaarde levert bodemtransplantatie voor natuurontwikkeling op?

Per vierkante meter bodem leven honderden wormen en insecten samen met kilometers aan schimmeldraden, vele miljoenen aaltjes en miljarden bacteriën. Onderzoek maakt steeds meer duidelijk van het precaire evenwicht ondergronds, en de grote invloed daarvan op het leven bovengronds. Het levert nieuwe strategieën op voor gewasbescherming.

Verdichting van de bodem kan de grasopbrengst en -kwaliteit verminderen door negatieve effecten op de beworteling en de activiteit van het bodemleven. Bij minder en meer oppervlakkige beworteling spoelen nutriënten zoals stikstof (N) al snel tot beneden de wortelzone, waardoor hun benutting laag is. Ook kan de droogtegevoeligheid van grasland toenemen, waardoor de opbrengst daalt, de botanische samenstelling verslechtert en het grasland eerder vernieuwd moet worden.

This report gives an overview on several practical aspects related to the implementation of agroforestry in temperate regions. Among others the design of an agroforestry field, tree strip management, crop management, interactions between crop/tree/animal, etc. are discussed. This report was written as part of the VLAIO-project 'Agroforestry in Flanders' (September 2014-2019). - Dit rapport geeft een overzicht van de verschillende teelttechnische aspecten die van belang kunnen zijn bij de implementatie van agroforestry in gematigde streken. O.a. de ruimtelijke organisatie bij aanleg van een agroforestryperceel, het beheer van de boomcomponent (bomenrij, strook onder de bomenrij), en het beheer van de gewaszone (zowel akkerbouw als grasland) komen aan bod. Ook enkele ervaringen uit de praktijk werden opgenomen. Dit rapport werd geschreven in het kader van het VLAIO-project 'Agroforestry in Vlaanderen' (looptijd september 2014 - augustus 2019). Het wordt als een online module beschikbaar gesteld en systematisch geactualiseerd op basis van nieuwe kennis en ervaringen. Voor meer gedetailleerde informatie rond bepaalde onderwerpen, verwijst dit rapport ook regelmatig naar specifieke fiches beschikbaar via het online kennisloket op de website www.agroforestryvlaanderen.be.

In de landbouw bestaan er twee waarheden: die van de wetenschap en die van de praktijk. Tijdens het symposium Sustainable soil management & healthy food bleken die twee waarheden vooralsnog onverenigbaar. “Niet om te beledigen, maar de praktijk loopt toch een beetje voor op de wetenschap”, vindt melkveehouder Kees van Gaalen.

In 2030 zijn glastuinbouwproducten de meest logische keuze voor consumenten. Het zijn producten van zichtbaar hoge kwaliteit en duurzaamheid. Zowel het productieproces als de smaak, houdbaarheid en voedingsstoffen van het product zijn online en offline inzichtelijk voor de consument, die zo een onderbouwde en bevredigende keuze kan maken uit het beschikbare versaanbod. Andersom krijgen telers ook feedback van consumenten over hun product, zodat ze nog betere service kunnen bieden en snel kunnen inspelen op wensen van consumenten.

In 2030 zijn glastuinbouwproducten de meest logische keuze voor consumenten. Het zijn producten van zichtbaar hoge kwaliteit en duurzaamheid. Zowel het productieproces als de smaak, houdbaarheid en voedingsstoffen van het product zijn online en offline inzichtelijk voor de consument, die zo een onderbouwde en bevredigende keuze kan maken uit het beschikbare versaanbod. Andersom krijgen telers ook feedback van consumenten over hun product, zodat ze nog betere service kunnen bieden en snel kunnen inspelen op wensen van consumenten.

Hoe kunnen veetelers met minder input meer resultaten halen bij snijmaisteelt? Dat is de centrale vraag van het project “Duurzaam bodembeheer mais” (BO-31.03-001-003). Veel melkveehouderijbedrijven telen snijmais, een gemakkelijk te telen ruwvoergewas met een goede productie van constante hoge kwaliteit. Als zetmeelbron met een ruime energie/eiwitverhouding past het goed in het runderdieet, naast gras en graskuil. De maisteelt kan echter nadelige effecten hebben voor de bodem door gewasbeschermingsmiddelen en het uit- en afspoelen van nutrienten. Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut onderzoeken in opdracht van het ministerie van EZ duurzame en praktisch haalbare verbeteringen en vernieuwingen. Teeltsystemen die zorgen voor een gezonde bodem worden daarbij gezien als sleutel tot duurzame teelt. Op drie locaties worden diverse teeltsystemen vergeleken in meerjarige proeven uitgevoerd op zand- en kleigrond. Daarbij wordt onder andere gekeken naar opbrengst, onkruiddruk, bodemstructuur, aanwezigheid van regenwormen, indringingsweerstand, waterinfiltratie, stikstofdynamiek en economische aspecten. Er zijn in eerste aanleg tevens methoden beproefd die specifiek voor biologische landbouw interessant zijn; Deze kennis wordt vervolgens doorgegeven aan de praktijk middels o.a. de beslisboom snijmais, een instrument om praktische kennis naar veetelers en erfbezoekers te brengen. De resultaten uit het vijfde projectjaar (2016) worden in deze rapportage beschreven.

In de landbouw bestaan er twee waarheden: die van de wetenschap en die van de praktijk. Tijdens het symposium Sustainable soil management & healthy food bleken die twee waarheden vooralsnog onverenigbaar. “Niet om te beledigen, maar de praktijk loopt toch een beetje voor op de wetenschap”, vindt melkveehouder Kees van Gaalen.

Diverse kennisinstellingen in Nederland doen onderzoek naar de groenblauwe ruimte. De trend van de afgelopen decennia was dat onderzoeksvragen steeds meer extern bepaald werden, door financiers en beleid, en dat de onderzoeker vooral de rol van uitvoerder kreeg. Binnen het DLO onderzoeksprogramma "Duurzame ontwikkeling van de groenblauwe ruimte" is een experiment uitgevoerd, waarbij de onderzoekers zelf met innovatieve ideeën voor onderzoek konden komen. Wat zijn de ervaringen met deze manier van onderzoeksprogrammering en wat levert het op?

De topsectoren zijn van groot belang omdat hierbij actief wordt ingezet op de negen sectoren die voor Nederland BV erg belangrijk zijn. Het midden- en kleinbedrijf (MKB) neemt hierin een sleutelpositie in en kan binnen de topsectoren een rol vervullen die cruciaal is voor onze economie. De sector van de Tuinbouw en Uitgangsmaterialen bedraagt wel 10% van het bruto nationaal product (BNP). Ook andere Topsectoren, met name Agri&Food, zijn belangrijk voor specifiek de plantenziektekunde en voor de plantaardige productie als geheel. In dit artikel wordt ingegaan op het KNPV najaarssymposium ‘Plantenziektekunde in de Topsector op 19 november 2014.

Onderzoeker Gera van Os begon dit jaar als lector Duurzaam Bodembeheer aan CAH Vilentum in Dronten. "Extra aandacht voor de bodem is een mooie kans." Dit artikel geeft een interview weer met deze onderzoeker.