Search

Het RIVM heeft op verzoek van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) een geactualiseerd overzicht gemaakt van de niet-nucleaire industrieën in Nederland die handelingen uitvoeren met materialen die van nature radioactiviteit bevatten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de olie- en gasindustrie. Radioactiviteit van natuurlijke oorsprong kan zitten in grondstoffen, maar ook in producten, rest- en afvalstoffen. In veel gevallen zijn de concentraties radioactieve stoffen laag, maar in sommige gevallen kan de radioactiviteit zodanig 'ophopen' dat maatregelen nodig zijn om personen (werknemers en de bevolking) te beschermen tegen onbedoelde blootstelling aan straling. Aanleiding voor de uitgevoerde actualisatie zijn nieuwe Europese voorschriften voor het beschermen van mensen tegen bronnen van straling. Op basis van deze actualisatie is op hoofdlijnen bepaald wat de te verwachten gevolgen zijn van deze nieuwe Europese voorschriften. Te denken valt aan bedrijven die door de nieuwe regelgeving in 2018 een (uitgebreidere) vergunning moeten aanvragen. Geconcludeerd wordt dat er over het totaal gezien niet veel wijzigingen zijn maar op individuele materiaalstromen wel. De nieuwe Europese voorschriften moeten uiterlijk 6 februari 2018 zijn opgenomen in de Nederlandse regelgeving. Als onderdeel van de uitwerking van deze voorschriften is een lijst opgesteld van soorten handelingen waarbij personen kunnen worden blootgesteld aan natuurlijke bronnen van straling.

Het RIVM heeft op verzoek van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) een geactualiseerd overzicht gemaakt van de niet-nucleaire industrieën in Nederland die handelingen uitvoeren met materialen die van nature radioactiviteit bevatten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de olie- en gasindustrie. Radioactiviteit van natuurlijke oorsprong kan zitten in grondstoffen, maar ook in producten, rest- en afvalstoffen. In veel gevallen zijn de concentraties radioactieve stoffen laag, maar in sommige gevallen kan de radioactiviteit zodanig 'ophopen' dat maatregelen nodig zijn om personen (werknemers en de bevolking) te beschermen tegen onbedoelde blootstelling aan straling. Aanleiding voor de uitgevoerde actualisatie zijn nieuwe Europese voorschriften voor het beschermen van mensen tegen bronnen van straling. Op basis van deze actualisatie is op hoofdlijnen bepaald wat de te verwachten gevolgen zijn van deze nieuwe Europese voorschriften. Te denken valt aan bedrijven die door de nieuwe regelgeving in 2018 een (uitgebreidere) vergunning moeten aanvragen. Geconcludeerd wordt dat er over het totaal gezien niet veel wijzigingen zijn maar op individuele materiaalstromen wel. De nieuwe Europese voorschriften moeten uiterlijk 6 februari 2018 zijn opgenomen in de Nederlandse regelgeving. Als onderdeel van de uitwerking van deze voorschriften is een lijst opgesteld van soorten handelingen waarbij personen kunnen worden blootgesteld aan natuurlijke bronnen van straling.

Bij de winning en productie van aardwarmte, aardolie en aardgas wordt soms aardgas afgebrand ('affakkelen') of afgeblazen. Hierbij kan radon vrijkomen. Blootstelling van werknemers en de bevolking aan radon tijdens de winning blijkt in de praktijk zeer laag te zijn. Vanwege de activiteitsconcentratie van radon in aardgas is het affakkelen en afblazen van aardgas vergunningplichtig, tenzij deze handelingen specifiek worden vrijgesteld. In aardgas zit van nature een kleine hoeveelheid radongas. Radon is licht radioactief, en wanneer dit wordt ingeademd worden mensen blootgesteld aan ioniserende straling. Omdat blootstelling aan ioniserende straling risico's voor de gezondheid met zich meebrengt, zijn hiervoor regels en voorschriften opgesteld. De blootstelling aan straling van natuurlijke oorsprong is echter in veel gevallen moeilijk te beheersen. Daarom is de blootstelling aan straling door het affakkelen of afblazen van aardgas momenteel uitgesloten van deze regels en voorschriften. Affakkelen en afblazen is op grond van milieuwetgeving zonder vergunning verboden, en alleen toegestaan wanneer dit om veiligheidsredenen nodig is. Dit is bijvoorbeeld het geval bij onderhoudswerkzaamheden aan een installatie, of bij een calamiteit. De regelgeving gaat in 2018 veranderen vanwege nieuwe Europese voorschriften om mensen te beschermen tegen ioniserende straling. Deze voorschriften moeten uiterlijk 6 februari 2018 zijn opgenomen in de Nederlandse regelgeving. Hierdoor kan het affakkelen en afblazen van aardgas met ingang van deze datum niet meer worden uitgesloten van regels en voorschriften. Daarnaast moeten de lidstaten besluiten of zij het nodig vinden om deze bedrijven vanaf dat moment hiervoor een vergunning of een registratie aan te laten vragen, of een kennisgeving aan de overheid te laten doen. Het RIVM heeft dit onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS).

Bij de winning en productie van aardwarmte, aardolie en aardgas wordt soms aardgas afgebrand ('affakkelen') of afgeblazen. Hierbij kan radon vrijkomen. Blootstelling van werknemers en de bevolking aan radon tijdens de winning blijkt in de praktijk zeer laag te zijn. Vanwege de activiteitsconcentratie van radon in aardgas is het affakkelen en afblazen van aardgas vergunningplichtig, tenzij deze handelingen specifiek worden vrijgesteld. In aardgas zit van nature een kleine hoeveelheid radongas. Radon is licht radioactief, en wanneer dit wordt ingeademd worden mensen blootgesteld aan ioniserende straling. Omdat blootstelling aan ioniserende straling risico's voor de gezondheid met zich meebrengt, zijn hiervoor regels en voorschriften opgesteld. De blootstelling aan straling van natuurlijke oorsprong is echter in veel gevallen moeilijk te beheersen. Daarom is de blootstelling aan straling door het affakkelen of afblazen van aardgas momenteel uitgesloten van deze regels en voorschriften. Affakkelen en afblazen is op grond van milieuwetgeving zonder vergunning verboden, en alleen toegestaan wanneer dit om veiligheidsredenen nodig is. Dit is bijvoorbeeld het geval bij onderhoudswerkzaamheden aan een installatie, of bij een calamiteit. De regelgeving gaat in 2018 veranderen vanwege nieuwe Europese voorschriften om mensen te beschermen tegen ioniserende straling. Deze voorschriften moeten uiterlijk 6 februari 2018 zijn opgenomen in de Nederlandse regelgeving. Hierdoor kan het affakkelen en afblazen van aardgas met ingang van deze datum niet meer worden uitgesloten van regels en voorschriften. Daarnaast moeten de lidstaten besluiten of zij het nodig vinden om deze bedrijven vanaf dat moment hiervoor een vergunning of een registratie aan te laten vragen, of een kennisgeving aan de overheid te laten doen. Het RIVM heeft dit onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS).

In binnen- en buitenland hebben verschillende niet-nucleaire industriële sectoren, zoals de olie- en gasindustrie, te maken met materialen die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM'). Als gevolg van de productieprocessen kunnen reststoffen ontstaan die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM reststoffen'). 'Reststoffen' zijn in dit onderzoek gedefinieerd als materialen die nog verder verwerkt kunnen worden voor (gedeeltelijk) hergebruik. Bij de verwerking van deze reststoffen kunnen afvalstoffen ontstaan die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM afvalstoffen'). Deze afvalstoffen kunnen niet meer worden hergebruikt en moeten als radioactieve afvalstoffen worden afgevoerd voor opslag of stort. In het buitenland worden ook NORM reststoffen ingevoerd voor verdere verwerking. Het RIVM heeft daarom het beleid en de wet- en regelgeving van België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen voor de invoer van NORM reststoffen in kaart gebracht. In het algemeen is het in deze landen niet toegestaan om NORM reststoffen in te voeren en vervolgens direct als afval af te voeren. Onder voorwaarden is het toegestaan om NORM reststoffen verder te verwerken, bijvoorbeeld als hierdoor materialen kunnen worden hergebruikt. Dit onderzoek is op verzoek van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) uitgevoerd. Op basis hiervan is op hoofdlijnen een advies geformuleerd over welke criteria Nederland zou kunnen gebruiken om een aanvraag voor de invoer van NORM reststoffen te beoordelen. Deze criteria zouden kunnen worden toegepast in te ontwikkelen regelgeving op dit gebied.

In de geothermie en de olie- en gasindustrie worden jaarlijks grote hoeveelheden afval geproduceerd. Hieronder valt ook de zogenoemde natte 'sludge'. De samenstelling hiervan varieert sterk en kan, afhankelijk van de herkomst, soms radioactiviteit van natuurlijke oorsprong bevatten. In 2018 moet Nederland voldoen aan de algemene Europese regelgeving voor radioactieve stoffen. Als dit zonder meer ('beleidsarm') wordt overgenomen, zal meer afval op een speciale manier als radioactief materiaal moeten worden behandeld. De ANVS heeft het RIVM daarom gevraagd te onderzoeken of er een specifiekere norm voor de hoeveelheid radioactief materiaal in natte sludges kan worden gebruikt. Hierbij zou gewerkt kunnen worden met Europese aanbevelingen die al in 2001 zijn bepaald. Deze Europese grenswaarden blijken voor een belangrijk deel bruikbaar voor sludges afkomstig uit de Nederlandse olie- en gasindustrie en de geothermie. Indien deze grenswaarden in Nederland zouden worden ingevoerd, zal minder afval als radioactief materiaal moeten worden behandeld. Hierdoor zal wel de blootstelling van werknemers in de sludgeverwerkende industrie aan ioniserende straling licht toenemen.

In binnen- en buitenland hebben verschillende niet-nucleaire industriële sectoren, zoals de olie- en gasindustrie, te maken met materialen die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM'). Als gevolg van de productieprocessen kunnen reststoffen ontstaan die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM reststoffen'). 'Reststoffen' zijn in dit onderzoek gedefinieerd als materialen die nog verder verwerkt kunnen worden voor (gedeeltelijk) hergebruik. In Nederland worden NORM reststoffen ingevoerd die in het buitenland zijn ontstaan en hier worden verwerkt. Hierbij kunnen afvalstoffen ontstaan die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM afvalstoffen'). Deze afvalstoffen kunnen niet meer worden hergebruikt en moeten als radioactieve afvalstoffen worden afgevoerd voor opslag of stort. Op verzoek van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) heeft het RIVM de omvang en mogelijke groei van de invoer van NORM reststoffen onderzocht. Hieruit blijkt dat NORM reststoffen op dit moment op beperkte schaal worden ingevoerd voor verwerking in Nederland. Deze NORM reststoffen worden ingevoerd voor activiteiten die zijn gericht op hergebruik van goederen en producten, het schoonmaken van installatiedelen en de ontmanteling van productieplatformen. Hierbij ontstaan op kleine schaal NORM afvalstoffen die in Nederland blijven. In de toekomst zullen de invoer van NORM reststoffen en de hoeveelheid NORM afvalstoffen die na verwerking vrijkomen, mogelijk toenemen. Te denken valt aan een toename van het aantal in Nederland te ontmantelen productieplatformen van zowel Nederlandse als buitenlandse olie- en gasbedrijven. Ook de toename van het aantal geothermie installaties in binnen- en buitenland kan meer NORM reststoffen opleveren die mogelijk gedeeltelijk in Nederland verwerkt zullen worden. Tot slot kunnen door veranderingen in wet- en regelgeving in Nederland en in andere landen materiaalstromen toe- of afnemen die in Nederland als afval moeten worden beheerd.

In de geothermie en de olie- en gasindustrie worden jaarlijks grote hoeveelheden afval geproduceerd. Hieronder valt ook de zogenoemde natte 'sludge'. De samenstelling hiervan varieert sterk en kan, afhankelijk van de herkomst, soms radioactiviteit van natuurlijke oorsprong bevatten. In 2018 moet Nederland voldoen aan de algemene Europese regelgeving voor radioactieve stoffen. Als dit zonder meer ('beleidsarm') wordt overgenomen, zal meer afval op een speciale manier als radioactief materiaal moeten worden behandeld. De ANVS heeft het RIVM daarom gevraagd te onderzoeken of er een specifiekere norm voor de hoeveelheid radioactief materiaal in natte sludges kan worden gebruikt. Hierbij zou gewerkt kunnen worden met Europese aanbevelingen die al in 2001 zijn bepaald. Deze Europese grenswaarden blijken voor een belangrijk deel bruikbaar voor sludges afkomstig uit de Nederlandse olie- en gasindustrie en de geothermie. Indien deze grenswaarden in Nederland zouden worden ingevoerd, zal minder afval als radioactief materiaal moeten worden behandeld. Hierdoor zal wel de blootstelling van werknemers in de sludgeverwerkende industrie aan ioniserende straling licht toenemen.

In binnen- en buitenland hebben verschillende niet-nucleaire industriële sectoren, zoals de olie- en gasindustrie, te maken met materialen die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM'). Als gevolg van de productieprocessen kunnen reststoffen ontstaan die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM reststoffen'). 'Reststoffen' zijn in dit onderzoek gedefinieerd als materialen die nog verder verwerkt kunnen worden voor (gedeeltelijk) hergebruik. In Nederland worden NORM reststoffen ingevoerd die in het buitenland zijn ontstaan en hier worden verwerkt. Hierbij kunnen afvalstoffen ontstaan die van nature radioactiviteit bevatten ('NORM afvalstoffen'). Deze afvalstoffen kunnen niet meer worden hergebruikt en moeten als radioactieve afvalstoffen worden afgevoerd voor opslag of stort. Op verzoek van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) heeft het RIVM de omvang en mogelijke groei van de invoer van NORM reststoffen onderzocht. Hieruit blijkt dat NORM reststoffen op dit moment op beperkte schaal worden ingevoerd voor verwerking in Nederland. Deze NORM reststoffen worden ingevoerd voor activiteiten die zijn gericht op hergebruik van goederen en producten, het schoonmaken van installatiedelen en de ontmanteling van productieplatformen. Hierbij ontstaan op kleine schaal NORM afvalstoffen die in Nederland blijven. In de toekomst zullen de invoer van NORM reststoffen en de hoeveelheid NORM afvalstoffen die na verwerking vrijkomen, mogelijk toenemen. Te denken valt aan een toename van het aantal in Nederland te ontmantelen productieplatformen van zowel Nederlandse als buitenlandse olie- en gasbedrijven. Ook de toename van het aantal geothermie installaties in binnen- en buitenland kan meer NORM reststoffen opleveren die mogelijk gedeeltelijk in Nederland verwerkt zullen worden. Tot slot kunnen door veranderingen in wet- en regelgeving in Nederland en in andere landen materiaalstromen toe- of afnemen die in Nederland als afval moeten worden beheerd.

Een groot deel van de totale hoeveelheid straling die Nederlanders ontvangen komt door straling in de woning. Deze stralingsdosis wordt sterk beïnvloed door de eigenschappen van de gebruikte bouwmaterialen. Begin 2018 moet Nederland nieuwe Europese voorschriften over straling in de woning in de nationale regelgeving hebben opgenomen. Voor de dosis in de woning door gammastraling uit bouwmaterialen is door Europa een referentieniveau vastgesteld. De Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) bereidt de Nederlandse regelgeving momenteel voor. Ook heeft de ANVS een methode op laten stellen om eenvoudig te kunnen toetsen of een bouwmateriaal aan het Europese criterium voor gammastraling voldoet. Het RIVM heeft een contra-expertise uitgevoerd op de methodiek die de basis vormde voor de conceptregelgeving van 28 augustus 2017. Op basis daarvan zijn enkele aanbevelingen geformuleerd. De door de ANVS voorgestelde methode toetst of de stralingsdosis van één bouwmateriaal onder het referentieniveau blijft. In de woningbouw is het echter gebruikelijk dat verschillende bouwmaterialen in meerdere bouwlagen worden toegepast. Wanneer elk bouwmateriaal individueel wordt getoetst, bestaat het risico dat het referentieniveau door stapeling van bouwlagen alsnog wordt overschreden. Daarom wordt aanbevolen om in de regelgeving een toetsingsmethode op te nemen die rekening houdt met de straling uit alle bouwlagen. De beoogde regelgeving is uitsluitend gebaseerd op criteria voor gammastraling. Het RIVM signaleert dat sommige, voor gammastraling goedgekeurde bouwmaterialen daar bovenop een niet te verwaarlozen stralingsdosis kunnen veroorzaken vanwege de uitstoot van thoron. In enkele gevallen kan die extra stralingsdosis aanzienlijk zijn. Met de voorgestelde regelgeving wordt het zogeheten standstill-principe, waarbinnen de overheid en de woningbouwindustrie al jaren samenwerken, niet op voorhand gewaarborgd. Dat principe houdt in dat de stralingsdosis in de gemiddelde Nederlandse woningen niet mag toenemen. Mede hierdoor is de stralingssituatie in Nederlandse woningen vergeleken met andere westerse landen momenteel gunstig. Om het standstill-principe te kunnen voortzetten, zijn aanvullende afspraken nodig.

Soms wordt in de niet-nucleaire industrie gewerkt met materialen die van nature radioactiviteit bevatten. Deze vorm van radioactiviteit kan in grondstoffen zitten, maar ook in producten, en in rest- en afvalstoffen. De concentraties radioactiviteit in deze stoffen zijn over het algemeen laag. Bij sommige werkzaamheden komt radioactiviteit vrij, die in de lucht of het oppervlaktewater terecht komt. Mens en milieu kunnen dan aan straling worden blootgesteld. Om dit te beperken zijn grenswaarden bepaald. Wanneer deze grenswaarden worden overschreden, moet een bedrijf een vergunning aanvragen en voldoen aan de daarin gestelde voorschriften die mens en milieu tegen straling beschermen. Uit een evaluatie van het RIVM blijkt dat sommige grenswaarden niet meer voldoen. Enkele zouden moeten worden aangescherpt. Een aantal andere grenswaarden zouden juist minder streng kunnen worden, om ze te laten aansluiten bij de nieuwe Europese regels. Het RIVM doet voorstellen voor aanpassingen. De grenswaarden zijn geëvalueerd naar aanleiding van nieuwe Europese wetgeving om mensen tegen bronnen van straling te beschermen. Deze voorschriften zijn per 6 februari 2018 opgenomen in de Nederlandse regelgeving. De geëvalueerde grenswaarden dateren van eind jaren negentig van de vorige eeuw, en zijn onder meer met deze nieuwe Europese voorschriften vergeleken.

Soms wordt in de niet-nucleaire industrie gewerkt met materialen die van nature radioactiviteit bevatten. Deze vorm van radioactiviteit kan in grondstoffen zitten, maar ook in producten, en in rest- en afvalstoffen. De concentraties radioactiviteit in deze stoffen zijn over het algemeen laag. Bij sommige werkzaamheden komt radioactiviteit vrij, die in de lucht of het oppervlaktewater terecht komt. Mens en milieu kunnen dan aan straling worden blootgesteld. Om dit te beperken zijn grenswaarden bepaald. Wanneer deze grenswaarden worden overschreden, moet een bedrijf een vergunning aanvragen en voldoen aan de daarin gestelde voorschriften die mens en milieu tegen straling beschermen. Uit een evaluatie van het RIVM blijkt dat sommige grenswaarden niet meer voldoen. Enkele zouden moeten worden aangescherpt. Een aantal andere grenswaarden zouden juist minder streng kunnen worden, om ze te laten aansluiten bij de nieuwe Europese regels. Het RIVM doet voorstellen voor aanpassingen. De grenswaarden zijn geëvalueerd naar aanleiding van nieuwe Europese wetgeving om mensen tegen bronnen van straling te beschermen. Deze voorschriften zijn per 6 februari 2018 opgenomen in de Nederlandse regelgeving. De geëvalueerde grenswaarden dateren van eind jaren negentig van de vorige eeuw, en zijn onder meer met deze nieuwe Europese voorschriften vergeleken.

Dit rapport is een programmeringsstudie naar de ecologische consequenties van normoverschrijding. Methoden zijn beschikbaar om de Potentieel Aangetaste Fractie (PAF) van soorten te schatten, de 'thermometer' voor toxische stress. De vertaling van de PAF naar ecologisch relevante effecten is gedaan door NOEC overschrijding te vergelijken met acute toxiciteit in laboratoriumexperimenten. Potentiele effecten op ecosysteemsstructuur zijn gekalibreerd op effecten op twee vervuilde locaties. Een onderzoeksprogramma is gedefinieerd om de veldeffecten te onderbouwen in termen van ecosysteemprocessen en Life Support Functies.

De meetgegevens van het Landelijk Meetnet Grondwaterkwaliteit (RIVM) zijn gegroepeerd (geclusterd) om de gemeten grondwaterkwaliteit te kunnen evalueren. Een cluster is een groep van waarnemingen met dezelfde kenmerken t.a.v. filterdiepte, grondgebruik, grondsoort, grondwatertrap en regio. Daarbij is gebruik gemaakt van geografische gegevens zoals de bodemkaart, de landelijke grondgebruiksdatabank van Nederland en diverse regionale indelingen van Nederland. Voor het jaar 1992 zijn berekeningen gemaakt van de gemiddelde nitraatconcentratie, de spreiding in de nitraatconcentraties en de mate waarin de streefwaarde voor nitraat in grondwater wordt overschreden. De percentages oppervlakte met een nitraatconcentratie boven de streefwaarde zijn geschat per fysisch-geografische regio en in kaartvorm gepresenteerd. Het percentage over schrijding van de streefwaarde is ook per cluster en voor elk jaar in de periode 1984-1992 berekend. De verandering van de nitraatconcentratie in deze periode is geschat als het gemiddelde van de hellingen van de regressielijnen per cluster en per regio. De conclusies voor nitraat zijn: - Hoge nitraatconcentraties, tot 120 g/m3 NO3-N, zijn aangetroffen op een diepte tussen 5-15 m -mv in de zandgebieden. Op een diepte tussen 15 en 30 m -mv is de gemeten maximum nitraatconcentratie 62 g/m3 NO3-N. De gemiddelde concentraties op diepten tussen 5 en 15 m -mv voor de clusters grasland, maisland en akkerbouw op zandgrond in de zandgebieden liggen tussen 8 en 24 g/m3 NO3-N. De gemiddelde concentraties voor dezelfde clusters op diepten tussen 15 en 30 m -mv liggen tussen 1 en 4 g/m3 NO3-N. De gemiddelde concentraties voor de clusters in het westen van Nederland zijn lager dan 1 g/m3 NO3-N. - Het percentage oppervlakte boven de streefwaarde voor nitraat in het grondwater (5,6 g/m3 NO3-N) op een diepte van 5-15 m -mv in heel Nederland is geschat tussen 11% en 18% (95%-interval). Vrijwel de gehele oppervlakte boven de streefwaarde ligt in de zandgebieden. Het percentage oppervlakte boven de streefwaarde voor de zandgebieden is geschat tussen 18% en 29% (95%-interval). - Hoge percentages oppervlakte boven de streefwaarde zijn gevonden in het grondwater op diepte 5-15 m -mv voor grasland, maisland en akkerbouw op zandgrond in de zandgebieden. De percentages, uitgedrukt in 95% intervallen, zijn voor grasland 15-32%, voor maisland 37-76%, voor akkerbouw 15-59%. In het westen van Nederland en in het diepere grondwater zijn de percentages lager. - Voor geen van de onderscheiden clusters of regio's is een verandering van de nitraatconcentratie in de periode 1984-1992 vastgesteld.

De voortgang van een onderzoeksproject naar de veldrelevantie van ecotoxicologische laboratoriumtoetsen is beschreven. Experimenten naar het effect van zink op verschillende bodemorganismen zijn uitgevoerd in het laboratorium en onder semi-veldomstandigheden. Resultaten zijn onderling vergeleken met veldwaarnemingen langs een metaalverontreinigingsgradient waarin zink domineert. Verschillende bodemchemische extractietechnieken (totaal-, water- en CaCl2-extracties) zijn toegepast om te onderzoeken of verschillen in zinktoxiciteit tussen de gronden zijn terug te voeren tot verschillen in de mate van zinkbinding aan de vaste fase. Het bleek echter niet mogelijk om op eenduidige wijze voor de verschillende organismen voor biobeschikbaarheid tussen de gronden te corrigeren. Dit laat zien dat normstelling op grond van extraheerbare gehalten niet altijd beter hoeft te zijn dan normstelling op basis van totaalgehalten. Uitgaande van een overeenkomstige beschikbaarheid zijn de verschillen tussen effectniveau's in laboratoriumtoetsen en in het veld voor een zelfde soort organisme relatief klein. Dit duidt niet op een falsificatie van in de normstelling gehanteerde uitgangspunten, maar legt wel de nadruk op het belang van een echte beschikbaarheidscorrectie tussen gronden, althans voor metalen.

In het kader van het Taakstellend Plan ter ondersteuning van de normcommissie 390 11 voert het RIVM het project 'Uitloging van organische componenten' uit. Het doel van het project is het ontwikkelen van een set van uitloogproeven voor organische componenten. Dit rapport omvat het onderzoek naar het verwijderen van deeltjes uit het eluaat. Voorafgaand onderzoek en onderhavige studie zijn de basis geweest voor de normen voor bepaling van de uitloging van PAK, PCB en EOX uit poeder- en korrelvormige materialen met de kolomproef (NVN 7344) en de cascadeproef (NVN 7350). In paragraaf 1.2 is het onderzoek beknopt samengevat. In het voorafgaande onderzoek was geconstateerd dat verlies aan PAK, PCB en OCB optreedt tijdens filtratie. Ook als de meest geschikte filters en filtreerapparatuur worden gebruikt, zijn verliezen aan organische componenten onvermijdelijk. Naar aanleiding hiervan is in dit onderzoek onderzocht of centrifugeren een betere scheidingsmethode is dan membraanfiltratie. Omdat er een relatie is tussen de deeltjesgrootte en de concentratie PAK in het eluaat, is in eerste instantie gezocht naar een centrifugemethode waarbij, evenals bij membraanfiltratie, deeltjes groter dan 0.45 mum uit het eluaat worden verwijderd. In het tweede deel is onderzocht in welke mate deze centrifugatiemethode een betere scheidingsmethode is dan de RIVM-filtratiemethode voor eluaten. Hiervoor is de deeltjesgrootteverdeling en de concentratie organische componenten bepaald in de eluaten na centrifugatie respectievelijk filtratie. Dit laboratoriumonderzoek heeft geresulteerd in de volgende conclusies en aanbeveling: Conclusies:* Er is een centrifugemethode ontwikkeld voor het verwijderen van onoplosbare deeltjes groter dan 0.45 mum van het eluaat. * In tegenstelling tot de verwachting, blijkt bij de centrifugatiemethode voor eluaten niet minder verlies van PAK, PCB en OCB op te treden dan bij de filtratiemethode. Bij beide methoden treedt dus een gelijk netto verlies op ten gevolge van diverse oorzaken zoals adsorptie aan glaswand en/of filters, vervluchtiging en afbraak in combinatie met tijdsduur. Het doel van deze studie was beperkt tot de vraag of centrifugeren een beter alternatief is dan filtratie, zodat de oorzaak van de geconstateerde verliezen niet nader is onderzocht. * Op basis van de deeltjesgrootteverdeling en de concentratie PCB, OCB en PAK in de eluaten zijn de centrifugatie- en de filtratiemethode gelijkwaardige alternatieven. * Filtratie van de grond-eluaten was in dit onderzoek tijdrovender dan centrifugatie. Aanbeveling: Uit het onderzoek bleek centrifugeren niet beter te zijn dan filtreren zodat wordt aanbevolen, om redenen van eenduidigheid, beschikbaarheid van apparatuur en bekendheid met filtratie bij diverse milieulaboratoria, de eluaten met PAK, PCB of OCB te filtreren volgens RIVM-methode. Hierbij is het van belang dat de constructie zoveel mogelijk uit glas is opgebouwd en gefiltreerd wordt over een membraanfilter van geregenereerd cellulose. Op deze wijze wordt het verlies aan organische componenten bij het verwijderen van deeltjes groter dan 0.45 mum zoveel mogelijk beperkt. Verdere verlaging van het verlies aan organische componenten is alleen mogelijk door de scheidingsstap weg te laten. Dit heeft echter tot gevolg dat deeltjes zoals colloidaal materiaal en zwevend stof, meegenomen worden in de meting. Hiermee wordt dus niet de hoeveelheid opgeloste organische component bepaald. Gezien de discussie die ook nog gaande is voor filtratie bij monsterneming van grondwater voor organische componenten (20), wordt aanbevolen om in ieder geval voorlopig te filtreren volgens RIVM-methode.

Bij dit rapport behoort een Appendix onder hetzelfde nummer getiteld: Appendix to integrated criteria document zinc. ecotoxicity. AU: Janus JAvoor de Engelse editie zie 710401028

Van nature aanwezige stoffen kunnen voorkomen in concentraties die hoger liggen dan de huidige risiconiveau's. Dit was aanleiding voor een inventariserend onderzoek met als vraagstelling: "Hoe kan op wetenschappelijk verantwoorde wijze bij het afleiden van milieukwaliteitsdoelstellingen voor zware metalen rekening gehouden worden met de achtergrondgehaltes van deze van nature voorkomende stoffen en met verschillen in beschikbaarheid van deze verbindingen voor opname door organismen?". Om deze vraag te beantwoorden zijn experts geconsulteerd op de vakgebieden (hydro-)geochemie, aquatische en terrestrische chemie en (eco-)toxicologie. Deze consultaties hebben geleid tot een voorstel voor een methode om natuurlijke achtergrondgehaltes en verschillen in beschikbaarheid in de normstelling van van nature voorkomende stoffen te incorporeren: de methode van effect-limitatie. Deze methode gaat ervan uit dat voor wat betreft natuurlijk voorkomende verbindingen, er een onderscheid gemaakt kan worden tussen een biobeschikbare en een niet-beschikbare fractie. De biobeschikbare fractie zal leiden tot een achtergrondeffect. Dit achtergrondeffect is gedefinieerd als die fractie van de species in een ecosysteem die niet wordt beschermd als gevolg van de biobeschikbare fractie van het achtergrondgehalte. Door vervolgens het beleidsmatig vastgestelde beschermingsniveau op te tellen bij het achtergrondeffect kan aan de hand van de cumulutatieve dosis-effect curve het maximaal toelaatbare (biobeschikbare) risiconiveau worden berekend.

In Nederland zijn tussen 2003 en 2006 Europese normen voor de luchtkwaliteit overschreden. Dit geldt in het bijzonder voor stikstofdioxide, fijn stof en ozon. Vooral in 2003 was het aantal overschrijdingen hoog, mede vanwege weersomstandigheden als langdurige droge periodes. Dit blijkt uit meetresultaten van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit van het RIVM. Vooral in de jaren 2003 en 2006 waren er enkele dagen met ernstige smog door ozon (concentraties boven de Europese alarmdrempel). Deze overschrijdingen traden vooral op tijdens hittegolven. Op ongeveer de helft van de meetlocaties in straten waar het verkeer in hoge mate bijdraagt aan de stikstofdioxideconcentratie, ligt de gemiddelde concentratie per jaar boven het gestelde maximum. De concentraties stikstofdioxide op plattelandslocaties zijn de afgelopen vier jaar relatief weinig veranderd en liggen onder de norm. De fijnstofconcentraties zijn de afgelopen drie jaar relatief constant geweest, na een piek in 2003. Voor fijn stof geldt een norm voor lang- en kortdurende blootstelling van de bevolking. Dit is een jaargemiddelde en een daggemiddelde dat slechts een aantal keer per jaar mag worden overschreden. In 2006 is op diverse locaties het maximum aantal dagen van de norm voor de kortdurende blootstelling overschreden. De jaargemiddelden van 2003 tot en met 2006 liggen onder de norm voor langdurende blootstelling. Gemeten over een langere termijn, vijftien en veertien jaar, vertonen zowel stikstofdioxide als fijn stof een duidelijke daling in de jaargemiddelde concentraties. Voor de afgelopen zeven jaar is niet te bepalen of deze trend nog steeds opgaat.

Sinds 1 januari 2011 zijn nieuwe regels rond windturbinegeluid van kracht. Bij de nieuwe regelgeving hoort een andere berekeningsmethode en normstelling, bedoeld voor nieuw te plaatsen windturbines. Voor de aanpak van de geluidhinder door bestaande windturbines overweegt de overheid een saneringsoperatie op te zetten, waarvoor in dit onderzoek een kostenraming wordt gegeven. Bij een saneringsgrenswaarde van 47 decibel zouden ongeveer 450 woningen voor sanering in aanmerking komen. De kosten voor sanering daarvan worden geschat op 4,9 miljoen euro. Bij een groot deel van deze woningen zijn de bewoners waarschijnlijk eigenaar van de windturbine en is er sprake van direct economisch profijt. Het is mogelijk dat deze woningen niet in aanmerking zullen komen voor geluidsanering vanuit publieke middelen. Als deze groep buiten de kostenraming wordt gelaten, blijven 165 tot 275 saneringswoningen over met naar schatting 1,6 tot 2,6 miljoen euro aan saneringskosten. Een indicatieve kosten-baten analyse duidt erop dat geluidsanering in veel gevallen kosteneffectief zal blijken. Dat betekent dat de baten door verminderde hinder of slaapverstoring vergelijkbaar zijn met de kosten van sanering. Alleen bij de kleine groep windturbines die al meer dan vijftien jaar in gebruik zijn, zal sanering niet kosteneffectief zijn. Deze windturbines zijn bijna aan het einde van hun levensduur en zijn in deze raming buiten beschouwing gelaten.

The release of lead to drinking water from lead materials has been a source of concern for many years. At present, it is considered to lower the Dutch drinking water standard for lead from 50 mug/l to 10 or 15 mug/l, for toxicological reasons. This report intends to list the consequences of such a reduction, based on information provided by the water works. The conclusion of the report is that the current standard of 50 mug/l usually is not exceeded, but a lower standard of 10 or 15 mug/l will be exceeded when (non-tin-lined) lead lines are nog replaced. Replacement of lead service lines would probably cost about 250 to 300 million Dutch guilders. The replacement of lead household plumbing might cost a billion Dutch guilders. As long as lead lines are in use, softening results in a lower lead release.

Op basis van de in 1993 in de stedelijke omgeving uitgevoerde metingen kan alleen voor fijn stof en tetrachloormethaan overschrijding van de grenswaarden worden geconstateerd. De grenswaarden voor fijn stof werden op nagenoeg alle locaties overschreden. De metingen van fijn stof zijn overigens niet noemenswaardig verhoogd ten opzichte van de regionale achtergrond waar dus ook overschrijding van grenswaarden voorkomt. Op basis van modelberekeningen wordt geconcludeerd dat in 1993 langs 340 km verkeersdrukke weg in grote steden (ca 10% van het beschouwde wegennet) voor een of meer stoffen de grenswaarde is overschreden. Samenhangend met de door maatregelen ontstane daling van de emissies wordt over de laatste tien jaar een duidelijk dalende trend gevonden voor de componenten lood en zwaveldioxyde. Ook voor stikstofoxyden, koolstofmonoxyde en benzo[a]pyreen tekent zich een dalende trend af. Gedurende de zomer van 1993 is op een beperkt aantal dagen (10) op een of meer plaatsen in het land matige smog geconstateerd. Ernstige smog is slechts op een dag waargenomen ; zeer ernstige smog is in het geheel niet waargenomen. De geringe frequentie waarmee zomersmog in 1993 is opgetreden is verklaarbaar door het geringe aantal zomerse dagen in 1993. De grenswaarden voor de ozonconcentratie zijn in 1993 niet overschreden. Zowel het 50-percentiel als het 98-percentiel van de ozonconcentraties vertoont geen duidelijke trend. Vergeleken met metingen uit het begin van de jaren 80 is de concentratie van vluchtige organische stoffen, die als precursor voor de ozonvorming fungeren, met ca eenderde verminderd. In 1993 heeft geen overschrijding van het niveau voor matige wintersmog plaatsgevonden. Het niveau voor geringe smog is op een gering aantal stations overschreden. In 1993 bedroeg de depositie van potentieel zuur -landelijk gemiddeld- 4000 mol H+ ha-1 j-1, gelijk aan de (tussen)doelstelling voor 1994. De depositie van potentieel zuur was in 1993 als volgt samengesteld: zwaveloxyden: 28%, stikstofoxyden 24% en ammoniak en ammonium 48%. De bijdrage van het buitenland aan de depositie van potentieel zuur bedraagt ca 45% (berekend op basis van emissiecijfers voor 1990). Ten opzichte van 1980 is de zure depositie met ca 40% gedaald. Vooral maatregelen bij SO2-emitterende bronnen hebben aan deze vermindering bijgedragen. De stikstofdepositie bedroeg in 1993 -gemiddeld over Nederland- ca. 2900 mol ha-1 j-1. Er is sprake van een dalende trend. De huidige waarde is echter nog aanzienlijk hoger dan de doelstellingen voor het jaar 2000 en 2010 (respectievelijk 1600 en 1000 mol ha-1 j-1. De loodconcentraties bleven in 1993 ruim onder de grenswaarden. Ook de WHO-richtlijn voor cadmium is in 1993 op geen der meetlocaties overschreden. De richtwaarde voor de depositie van cadmium werd in 1993 op beperkte schaal overschreden. Daarbij geldt de kanttekening dat de bij de berekeningen gehanteerde cadmiumemissie en de bronnen onzeker zijn. Door verlaging van het loodgehalte van benzine en vervolgens de invoering van loodvrije benzine zijn de atmosferische concentratie en depositie van lood in het afgelopen decennium enorm gedaald. De grenswaarde voor de daggemiddelde fluoride concentratie is op een industrieel belast station gedurende twee dagen overschreden. De Nederlandse emissie van gehalogeneerde koolwaterstoffen lag in 1993 vrijwel op het niveau zoals afgesproken in het CFK-actieprogramma. De ozonlaag boven Nederland was tot september 1993 dunner dan het langjarig gemiddelde. De grootste afwijking ten opzichte van het langjarig gemiddelde werd in februari gemeten (-17%). De Nederlandse emissie van broeikasgassen, behalve die van CFK's, is in het afgelopen decennium gestegen. In CO2-equivalenten uitgedrukt compenseert de afname van de CFK-emissie de toename van de emissie van de andere broeikasgassen.

Een evaluatie is uitgevoerd van de toepasbaarheid van het evenwichtspartitieconcept (EP) voor zware metalen en de daarbij gehanteerde partitiecoefficienten bij de afleiding van integraal afgestemde milieukwaliteitsdoelstellingen voor bodem en sediment. Een partitiecoefficient (Kp) geeft de verhouding weer tussen enerzijds de hoeveelheid van een verbinding die aan bodem- of sedimentdeeltjes gebonden is en anderzijds de hoeveelheid van dezelfde verbinding vrij in oplossing. Kp's voor zware metalen zijn niet constant, maar varieren sterk met bodemkarakteristieken. In bodems is voor de metalen Cd, Cr, Cu, Ni, Pb en Zn een partitiemodel afgeleid waarmee veldgemeten Kp's als functie van de pH en andere bodemkarakteristieken (Fe, Al, klei en/of organische stof) te berekenen zijn. Voor As is een partitiemodel afgeleid dat enkel is gebaseerd op het Fe-gehalte. Bovendien worden aanvullende partitiemodellen gepresenteerd waarmee de Kp op grond van eenvoudig te meten bodemkarakteristieken (pH, organische stof en klei) te berekenen is. In sedimenten kunnen sulfide precipitaten (AVS) in potentie grote hoeveelheden zware metalen binden. Het AVS-gehalte in sedimenten varieert sterk door plaats-, diepte- en seizoensvariabiliteit. Hierdoor is het op dit moment niet mogelijk om een partitiemodel af te leiden. Uit bovenstaande kan worden geconcludeerd dat voor de onderlinge afstemming van bodem- en water kwaliteitsdoelstellingen voor metalen, het EP-concept een praktische en toepasbare benaderingswijze is. Echter mede door de onzekerheid in de variabiliteit van het AVS-gehalte, lijkt toepassing van het EP-concept voor sedimentkwaliteitscriteria voor metalen op dit moment te voorbarig.

In dit rapport wordt een validatiemethode gepresenteerd voor de concentraties van de Vluchtige Organische Stoffen zoals deze gemeten worden in het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit. De ontwikkelde methode is hoofdzakelijk verkregen door onderzoek van de meetresultaten en de bijbehorende informatie van 1994. Bij de validatiemethode wordt onderscheid gemaakt in technische validatie en inhoudelijke validatie. Beide bestaan uit meerdere procedures. Bij de technische validatie worden concentraties afgekeurd op grond van technische informatie waaruit blijkt dat de monstername niet goed is verlopen. De technische validatie bestaat uit de procedures: correctie datum/tijd + volumina: elk laatste weekmonster van een campagne wordt eerder beeindigd en is dus niet de volledige tijd bezogen ; verwerken opmerkingen: gedurende de monstername worden eventuele bijzonderheden opgemerkt, deze geven een indicatie over het technisch functioneren van de monstername-opstelling ; optreden codes in TAST-files: gedurende de monstername genereert de timer een overzicht met daarin codes die iets zeggen over het functioneren van de timer. Bij de inhoudelijke validatie wordt ervan uitgegaan dat er bepaalde verbanden tussen monsters c.q. componenten zijn die constant zijn. Wijkt een monster hiervan af dan wordt deze foutief verondersteld. De inhoudelijke validatie bestaat uit de procedures: relatie week-dag-overdag: tussen een monster dat omvat wordt door een ander monster moet een bepaalde relatie gelden, bijv. de concentratie van een component van een dagmonster moet gelijk of groter zijn dan de concentratie van het bijbehorende overdagmonster gedeeld door twee ; verhouding tolueen:benzeen: tussen de componenten tolueen en benzeen blijkt een constante verhouding te zijn die afhankelijk is van het type station en het jaargetijde, wijkt een verhouding hier sterk van af dan wordt het monster foutief verondersteld. Voor het bestand van 1994 leidt de ontwikkelde methode tot afkeuring van 258 monsters (21%). Op grond van de technische validatie worden 235 monsters afgekeurd, waarvan meer dan de helft afgekeurd wordt doordat de opstelling geheel of gedeeltelijk niet gewerkt heeft. Op grond van de inhoudelijke validatie worden 23 monsters afgekeurd waarvan twee gedeeltelijk. Hieruit blijkt dat het rendement van de monsterneming verbeterd kan worden door de opstelling voor de monsterneming te verbeteren. Mede gezien de complexiteit en de hoeveelheid gegevens van de huidige monsternemingsprocedure wordt aanbevolen om de monstername zoveel mogelijk te automatiseren.

Available from: Distributioncentre VROM, Postbus 351, 2700 AJ Zoetermeer, the Netherlands, telephone: 31-79-3449449

niet beschikbaar

niet beschikbaar

niet beschikbaar

In het kader van het programma 'Afzet Afvalstoffen als Secundaire grondstof' is de kwaliteit van de in kwantitatief opzicht belangrijkste secundaire grondstofstromen die momenteel in de markt worden afgezet gemonitord. Doel van dit onderzoek is het creeren van een betrouwbaar gegevensbestand over de kwaliteit van granulaire afvalstoffen en hun (potentiele) toepassingen. In dit onderzoek is aan de hand van de organische samenstelling en de uitloging de milieuhygienische kwaliteit van een aantal niet-vormgegeven - en vormgegeven secundaire bouwstoffen beschreven en een lijst met kritische stoffen opgesteld. De uitloging van de niet-vormgegeven bouwstoffen is bepaald met behulp van de kolomproef en de uitloging van de vormgegeven bouwstoffen met behulp van de diffusieproef. Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat voor betonKORRELMIX, poederkoolbodemas, gewassen mijnsteen, cementgebonden vormzand en zeer open asfaltbeton alle bemonsterde partijen in categorie 1 toepasbaar zijn en dus open mogen worden toegepast. Voor AVI-bodemas, gereinigd straalgrit, baggerspecie, kleigebonden vormzand en ijzerhoudend oppervlaktewaterslib blijkt daarentegen geen van de bemonsterde partijen toepasbaar te zijn. Bij de overige onderzochte niet-vormgegeven bouwstoffen is de indeling van de bemonsterde partijen naar toepassingscategorie minder eenduidig. De partijen zijn verdeeld over de categorieen 1, 2 en 'niet toepasbaar'. Bij de vormgegeven bouwstoffen zijn negen van de dertien onderzochte materialen bestempeld als een categorie 1A of 2/1B bouwstof. Dit geldt met name voor beton met betongranulaat (1A), hydraulisch mengKORRELMIX (2/1B), beton met gesinterde poederkoolvliegas (1A), betonmortel met hoogovencement (1A), betonmortel met vliegascement (1A), LD-staalslak stortsteen (1A en 2/1B), de asfaltbeton met de vulstof 1 en 2 (1A) en steenslagasfaltbeton (1A). Bij de overige vormgegeven bouwstoffen zijn de partijen verdeeld over de categorieen 1A, 2/1B en niet toepasbaar. Het betreft zandcementstabilisatie, asfaltbeton met asfaltKORRELMIX en breekasfaltcement met asfaltKORRELMIX.

On sale at: Distribution centre VROM distribution number 3655, P.O. Box 351, 2700 AJ Zoetermeer.

On sale at: Distributiecentrum VROM, Postbus 351, 2700 AJ Zoetermeer. Price: Dfl. 11,50. Distribution code 3654/083

Een aantal prestatiekenmerken voor de bepaling van een zestal componenten waarvan de concentraties regelmatig worden bepaald onder meer ten behoeve van diverse meetnetten (zoals die voor grond-, regen- en drinkwater) zijn nader vastgelegd. Het betreft precisie, onderste analysegrens, en matrix-effecten op precisie en nauwkeurigheid, van de fotometrische bepalingen van opgelost organisch koolstof (DOC), ammonium en orthofosfaat, en de ionchromatografische bepalingen van chloride, nitraat en sulfaat

niet beschikbaar

Onderzoek is verricht naar de verspreiding in de bodem van emissies uit secundaire grondstoffen. Hiertoe zijn in het laboratorium 3 kolomproeven uitgevoerd. Per proef is een alkalische secundaire grondstof uitgeloogd met pH4 water ; vervolgens is dit percolaat over verschillende typen bodems geleid. Als secundaire grondstoffen zijn fosforslak, staalslak respectievelijk AVI-bodemas onderzocht. In totaal zijn een 7-tal gronden met varierend organisch koolstof-, klei-, en oxide-gehalte in het onderzoek meegenomen. Uit het onderzoek bleek dat stoffen die sterk uitlogen uit secundaire grondstoffen (Ba uit staalslak, F uit fosforslak en F, Mo, Sb en Cu uit AVI-bodemas, Ca uit alle alkalische secundaire grondstoffen) in meer of minder mate worden gebonden in de onderliggende bodem. De mate van binding bleek linear gecorreleerd met het organisch koolstof gehalte danwel het oxalaat extraheerbaar ijzer en aluminium gehalte van de onderzochte gronden. Alkalisch reststofpercolaat mobiliseerde de 'bodem-eigen' chemische componenten Zn, As en Sb sterker dan pH4 water (referentie experiment), terwijl voor Cu het omgekeerde gold. De resultaten van dit onderzoek worden in deelrapport-2 verder uitgewerkt tot bindings(sorptie)vergelijkingen waarmee de verspreiding van reststof-componenten in de bodem modelmatig kan worden berekend.

On sale at: Distribution centre VROM distribution number 3655, P.O. Box 351, 2700 AJ Zoetermeer.

Storingen bij inductief gekoppeld plasma-atomaire emissiespectrometrie (ICP-AES) kunnen worden verdeeld in twee hoofdgroepen: spectrale storingen en matrixeffecten. Spectrale storingen bestaan uit overlap van spectraallijnen en veranderingen van de ondergrond terwijl onder matrixeffecten, de verandering van de analyt-gevoeligheid veroorzaakt door de matrix wordt verstaan. In de meeste gevallen vindt een verlaging van de gevoeligheid plaats. Allereerst vond keuze van spectraallijnen plaats op grond van onderzoek naar spectrale storingen. Dit werd gedaan voor de elementen chroom, koper en nikkel, terwijl gekeken werd naar ijzer, silicium, magnesium, calcium en zink als mogelijk storende elementen. De storingen werden gemeten en gecorrigeerd met een nieuwe correctiemethode, de 'multi-component spectral fitting'-correctie methode (MSF). Met deze methode kon het niveau van de spectrale storingen voor gekozen maximale matrixelement concentraties teruggebracht worden tot beneden de aantoonbaarheidsgrenzen. In het tweede deel vond onderzoek naar matrixeffecten plaats. Er werd gebruik gemaakt van twee verschillende methodes om matrixeffecten te corrigeren: de klassieke interne standaard ratio methode (1:1 correctie) en een nieuwe methode, genaamd 'proportionele correctie'. Bij deze methode wordt het analyt-matrix- effect in vaste verhouding gebracht met het matrixeffect van de interne standaard. De matrixeffecten varieerden van element tot element. Er werd daarom een vergelijking gemaakt tussen verschillende interne standaarden: rhodium, yttrium, gallium en indium. Voor de '1:1 correctie methode' was yttrium de beste interne standaard. Voor de 'proportionele correctie methode' was indium de beste interne standaard, omdat dit element de meest stabiele ratio gaf van analiet-matrixeffect en het matrixeffect voor de interne standaard, beschouwd over alle elementen en matrixcondities. Met gebruikmaking van proportionele correctie werden voor de meeste gevallen de matrixeffecten teruggebracht van maximaal zo'n 25% tot minder dan 3,5%, en tot in een enkel speciaal geval iets hogere niveau's.

Publications can be ordered by transferring the amount due to Postgiro Account No. 431939, for the attention of IKC-Veehouderij, Pascalstraat 10, 6716 AZ Ede, stating the name of the desired publication.

GFT-compost, afkomstig van gescheiden ingezameld huishoudelijk afval, voldoet in de regel niet aan de kwaliteitseisen van zeer schone compost (AmvB BOOM). In het component-onderzoek wordt nagegaan of de belastende stoffen afkomstig zijn van bepaalde componenten in GFT, zodat deze componenten eventueel buiten de gescheiden inzameling van GFT kunnen worden gehouden. Voor elk onderzocht composteerbedrijf is het gemiddelde metaalgehalte in GFT-compost gerelateerd aan de normen voor schone en zeer schone compost. Daaruit bleek dat de gemiddelde compost ruimschoots voldeed aan de normen voor schone compost (BOOM-2). Na toetsing van de metaalgehalten aan de normen voor zeer schone compost (BOOM-1) bleken Cu, Ni, Pb en met name Zn de normen (sterk) te overschrijden. De kwaliteit van GFT-compost afkomstig van verschillende composteerbedrijven vertoont geen relatie met de bodemkwaliteit, de luchtdepositie, het tuinpercentage en het seizoen. Mogelijk speelt het composteerproces een belangrijkde rol in de kwaliteit van GFT-compost. In een vervolgonderzoek wordt de bijdrage van belastende stoffen van de diverse GFT-fracties aan de compost onderzocht.

niet beschikbaar

niet beschikbaar

Bij dit rapport behoort een Appendix getiteld: Bijlage behorende bij rapport 710401024 Ad Hoofdstuk 5 (effecten) Ecotoxiciteit en Toxiciteit voor Landbouwhuisdieren Auteurs: Okkerman PC, Noppert F, Balk F Voor de engelse versie zie 710401032.

Onderzoek is verricht naar de verspreiding in de bodem van emissies uit secundaire grondstoffen. Hiertoe zijn in het laboratorium 3 kolomproeven uitgevoerd. Per proef is een alkalische secundaire grondstof uitgeloogd met pH4 water ; vervolgens is dit percolaat over verschillende typen bodems geleid. Als secundaire grondstoffen zijn fosforslak, staalslak respectievelijk AVI-bodemas onderzocht. In totaal zijn een 7-tal gronden met varierend organisch koolstof-, klei-, en oxide-gehalte in het onderzoek meegenomen. Uit het onderzoek bleek dat stoffen die sterk uitlogen uit secundaire grondstoffen (Ba uit staalslak, F uit fosforslak en F, Mo, Sb en Cu uit AVI-bodemas, Ca uit alle alkalische secundaire grondstoffen) in meer of minder mate worden gebonden in de onderliggende bodem. De mate van binding bleek linear gecorreleerd met het organisch koolstof gehalte danwel het oxalaat extraheerbaar ijzer en aluminium gehalte van de onderzochte gronden. Alkalisch reststofpercolaat mobiliseerde de 'bodem-eigen' chemische componenten Zn, As en Sb sterker dan pH4 water (referentie experiment), terwijl voor Cu het omgekeerde gold. De resultaten van dit onderzoek worden in deelrapport-2 verder uitgewerkt tot bindings(sorptie)vergelijkingen waarmee de verspreiding van reststof-componenten in de bodem modelmatig kan worden berekend.

Publications can be ordered by transferring the amount due to Postgiro Account No. 431939, for the attention of IKC-Veehouderij, Pascalstraat 10, 6716 AZ Ede, stating the name of the desired publication.

Publications can be ordered by transferring the amount due to Postgiro Account No. 431939, for the attention of IKC-Veehouderij, Pascalstraat 10, 6716 AZ Ede, stating the name of the desired publication.

niet beschikbaar

Op initiatief van BV Aannemingsbedrijf NBM is in november 1991 een civieltechnisch en milieuhygienisch laboratoriumonderzoek gestart naar de mogelijkheden om in depot liggend verontreinigd wegfunderingsmateriaal te immobiliseren of te stabiliseren. Het doel hiervan was om een bijdrage te leveren aan een verantwoorde beslissing voor het hergebruik van het verontreinigde funderingsmateriaal als wegfundering. Voor de coordinatie van de verschillende aspecten bij het onderzoek werd een werkgroep samengesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van Kansai Engineering, RIVM en NBM. Voor het immobiliseren of stabiliseren werden, mede ter onderlinge vergelijking, verschillende percentages (4, 7, 10 en 12%) cement, 20% geosta-E mix en tenslotte een mengsel van 3% cement en 3% emulsie (in het rapport verder aangeduid met 3/3% EMC) gebruikt als bindmiddel. Het geosta werd gekozen vanwege vermeende sterk immobiliserende eigenschappen. De conclusie uit het civieltechnische deel van het onderzoek is dat: Toepassing van tenminste 7% cement voldoende druksterkte geeft aan de uit het verontreinigde materiaal vervaardigde proefstukken. De conclusies uit het milieuhygienische deel van het onderzoek zijn dat: 1. zowel op basis van de organische samenstelling als het anorganisch uitlooggedrag van de met 7% cement en 12% cement uit het verontreinigde materiaal vervaardigde proefstukken hergebruik mogelijk is binnen categorie 1 van het (voorlopige) Bouwstoffenbesluit. De met geosta en EMC vervaardigde proefstukken voldoen aan eisen voor categorie 2. 2. de granulaten (afvalstadium van de toepassing) uit de hiervoor genoemde stabilisaten met 7% cement en 12% cement nuttig toepasbaar zijn binnen het kader van categorie 2 van het (voorlopige) Bouwstoffenbesluit. De eindconclusie uit het laboratoriumonderzoek is dat ten behoeve van hergebruik van het verontreinigde funderingsmateriaal als nieuwe wegfundering stabilisatie met 7% cement civieltechnisch en milieuhygienisch verantwoord is.

In dit rapport worden methoden onderzocht die er naar streven om een bepaald milieu-aspect (zoals zware metalen in de bodem, bestrijdingsmiddelen in het grondwater) in een getal uit te drukken. De onderzochte methoden verschillen in de manier waarop normoverschrijdingen worden gewogen en in de statistische bewerking van de gegevens. De verschillende methoden worden onderling vergeleken door ze toe te passen op een aantal datasets uit de praktijk. Er wordt geconcludeerd dat de verschillen tussen de diverse methoden betrekkelijk klein zijn, ondanks verschillende theoretische uitgangspunten. Hieruit wordt geconcludeerd dat niet de theorie maar de praktijk een leidraad moet bieden voor een keuze. De methoden worden vervolgens beoordeeld op grond van een aantal praktische criteria: eenvoud, gevoeligheid en consistentie. Hierdoor wordt de keuze gereduceerd tot een klein aantal methoden. De consequenties van de resultaten voor de formulering van een milieuindex op een hoger aggregatieniveau dan hier behandeld (bijvoorbeeld: een landelijke aggregatie van verschillende milieuthemas) wordt besproken. Indien de verschillende milieu-variabelen een vergelijkbare trend vertonen speelt de onderlinge weging bij het aggregeren een ondergeschikte rol. Voor zover dit niet zo is, is de weging een beleidsmatige keus, waarbij de keuze van gewichten het resultaat (de resulterende trend) bepaalt. Aangezien de keuze van weegfactoren een grotendeels subjectieve zaak is, is in een dergelijk geval aggregatie (of althans het bereiken van consensus over een bepaalde manier van aggregatie) niet goed mogelijk. Een voorwaarde voor het opstellen van een aggregatieprotocol is het gereedkomen van een systeem dat gegevens verzamelt, beschikbaar maakt en bewerkt. Als een dergelijk systeem beschikbaar is, is het op verschillende nivo's aggregeren van kwaliteitsindices eenvoudig. De betrouwbaarheid van het resulterende getal kan het eenvoudigst worden gekarakteriseerd door de waarde voor een aantal jaren achtereen uit te rekenen.

niet beschikbaar

Het Actieprogramma Normalisatie en Validatie van Milieumeetmethoden beoogt de beschikbaarheid van gevalideerde meetmethoden voor milieuregelgeving. Het bestaat uit een tachtigtal projecten om meetmethoden te ontwikkelen en valideren. Om de onderlinge vergelijkbaarheid van prestatiekenmerken van meetmethoden te bevorderen besloot de uitvoerende commissie van het Actieprogramma, de commissie Kwaliteit, een normatief rapport op te stellen van de termen, definities en testprocedures voor prestatiekenmerken. Bij de keuze van termen, definities en testprocedures is gestreefd naar nauwe aansluiting met bestaande normen en voorschriften. Als basisdocument is NEN 3114 gekozen. De geselecteerde prestatiekenmerken zijn: aantoonbaarheidsgrens, bepalingsgrens, herhaalbaarheid/systematische afwijking, lineariteit, meetbereik, nauwkeurigheid, precisie, reproduceerbaarheid, selectiviteit, terugvinding en verloop. Het document is ook normatief voor het accreditatieprogramma Wet bodembescherming en voor het onderdeel Prestatiekenmerken van het Taakstellend Plan van de Normcommissie Uitlooggedrag van Bouwmaterialen en Afvalstoffen.